Multimedia

Dr Ewa Świercz

Dźwięk – co i jak słyszymy

?

Ludzkie ucho jest w stanie usłyszeć dźwięki z zakresu
20 Hz – 20 kHz.

Czułość ucha i dokładny zakres słyszenia różnią się
pomiędzy poszczególnymi ludźmi. Większość ludzi

bardzo słabo słyszy dźwięki powyżej 16 kHz.

Czułość ucha jest różna dla różnych częstotliwości
dźwięku. Najlepiej słyszymy dźwięki z przedziału
50 Hz – 8 kHz. W tym przedziale mieszczą się też
dźwięki składające się na ludzką mowę.

Potrafimy bardzo dobrze rozpoznawać kierunek, z

którego pochodzi dźwięk.

Potrafimy rozpoznawać względną różnicę pomiędzy

dźwiękami lepiej niż ich bezwzględną wysokość.

Dźwięk – co i jak słyszymy?

Natężenie dźwięku (

SPL

– sound pressure level) jest

mierzone w decybelach (dB).

gdzie:
I

1

– natężenie badanego dźwięku.

I

2

– natężenie odniesienia przyjęte jako próg słyszalności

dla tonu 1000 Hz wynosi około 10

-12

W/m

2.

1

[dB] jest najmniejszą zmianą dostrzeganą przez ucho

ludzkie,

10

[dB] jest subiektywnie odbierane jako podwojenie

głośności dźwięku,

szmer liści –

20

[dB], rozmowa –

50

[dB], startujący

samolot –

150

[dB].

]

[

log

10

2

1

10

dB

I

I

SPL =

Po co kompresować dźwięk?

Dane audio zajmują bardzo dużo miejsca, np.
nieskompresowany sygnał dźwiękowy o jakości CD
zajmuje 172 kB/s. Kilobity na sekundę to kb/s (małe 'b'),
natomiast kilobajty na sekundę to kB/s (wielkie 'B').

Łącza telekomunikacyjne mają ograniczoną
przepustowość i kompresja pozwala na jednoczesne
korzystanie przez większą liczbę użytkowników.

Cyfrowe audio

Ś

ciśle sekwencyjny odbiór strumienia audio!

Zupełnie inny charakter statystyczny danych w
strumieniu audio niż w obrazach i strumieniu wideo.

Sygnał audio ma „ciągły”, analogowy charakter –

i ludzkie ucho jest do tego przyzwyczajone.

Przypadkowe, lokalne błędy w strumieniu audio są

bardziej zauważalne niż w strumieniu danych
obrazowych

.

Cyfrowe audio

Jak zapisać w cyfrowej postaci analogowy sygnał audio?



próbkowanie



kwantyzacja

Kwantyzacja – sposób reprezentowania wartości

sygnału ciągłego mniej licznym zbiorem wartości
dyskretnych. Np. każdej liczbie rzeczywistej
przyporządkowujemy jej zaokrąglenie do najbliższej

liczby całkowitej – jej

poziom reprezentacji

.

Cyfrowe audio - próbkowanie

Próbkowanie – reprezentacja sygnału ciągłego przez
ciąg dyskretnych wartości tego sygnału, pobieranych w

ustalonych chwilach czasu.

Stąd pojęcie częstotliwość próbkowania – na przykład
dla standardu Audio CD wynosi 44,1 kHz.

Twierdzenie Nyquista i zjawisko aliasingu!

Cyfrowe audio - kwantyzacja

W wyniku kwantyzacji tracimy bezpowrotnie część
informacji! Np. przy kwantyzacji 14.23, 13.89 czy 13.77

będą reprezentowane przez liczbę 14.

Sposób doboru poziomów reprezentacji jest zależny od
konkretnego przypadku i bardzo istotny dla jakości
wyników. Im więcej poziomów, tym dokładniejsza

reprezentacja!

Cyfrowe audio - kwantyzacja

Ponieważ w procesie kwantyzacji sygnał jest
zaokrąglany w rezultacie powstają błędy. Błędy te

objawiają się w postaci tak zwanego szumu kwantyzacji.
Im większe przedziały kwantyzacji, tym mniejsza
dokładność kwantyzacji i tym większy szum kwantyzacji.

W przetwarzaniu analogowo-cyfrowym dokładność
liniowej kwantyzacji jest określona przez liczbę bitów

wykorzystywanych do zapisu skwantowanej wartości.

Najczęściej stosuje się długość słowa 16 bitów (co daje
2

16

= 65 536 poziomów kwantyzacji). Inne spotykane

wartości to 20 bitów (1 048 576 poziomów) lub 24 bity
(16 777 216 poziomów). Rozdzielczości 20 lub 24 bity są
spotykane w zastosowaniach profesjonalych oraz na

nowszych nośnikach DVD.

Cyfrowe audio -kwantyzatory

Kwantyzator równomierny – wszystkie przedziały

kwantyzacji mają jednakową szerokość. Kwantyzator z
przykładu z zaokrąglaniem do najbliższej liczby
całkowitej jest kwantyzatorem równomiernym. Dobry dla
ź

ródła generującego dane o rozkładzie zbliżonym do

jednostajnego, dla źródła generującego dane o
rozkładzie silnie nierównomiernym możemy tracić dużo

informacji!

Kwantyzator nierównomierny – przedziały kwantyzacji

mają różną szerokość, aby zapewnić mniejszy błąd przy
kwantyzacji danych ze źródła o nierównomiernym
rozkładzie.

Kwantyzator adaptacyjny – wariant kwantyzatora
nierównomiernego, na bieżąco dopasowujący szerokości
przedziałów kwantyzacji na podstawie własnej analizy

statystycznej źródła.

Próbkowanie kwantowanie-modulacja PCM

Częstotliwość próbkowania

w różnych zastosowaniach

Częstotliwość

próbkowania

Zastosowania

8,0 kHz

Telekomunikacja

32,0 kHz

Cyfrowe radio i telewizja

44,1 kHz

Dyski CD Audio

48,0 kHz

Magnetofony DAT, telewizja HDTV

96,0 kHz

Dyski DVD Audio

Kompresja sygnału audio

Ze względu na charakter statystyczny sygnału audio
algorytmy kompresji bezstratnej nie dają zbyt dużego

współczynnika kompresji.

Duża objętość danych! Sekunda nieskompresowanej

muzyki w jakości Audio CD zajmuje ok. 172 kB. Silna
kompresja jest niezbędna.

W wielu zastosowaniach nie jest potrzebna wysoka

jakość dźwięku. Np. telefon został zaprojektowany do
rozmów głosowych, a nie przesyłu muzyki Hi-Fi, i
przewidziane dla niego standardy jakości są całkowicie

wystarczające.

Ucho można po częstokroć dużo skuteczniej niż oko
„oszukać”.

Dlatego w technikach kompresji dźwięku dominują
algorytmy stratne.

Modelowanie psychoakustyczne

Psychoakustyka – dział psychofizyki zajmujący się
badaniem relacji pomiędzy charakterystyką dźwięków a

wywoływanymi przez nie wrażeniami słuchowymi i
percepcją dźwięków przez mózg.

Model psychoakustyczny określa zbiór zjawisk
zachodzących podczas analizy dźwięków przez ucho i
mózg.

Nie istnieje uniwersalny model słuchu – jest to proces
tak zróżnicowany, że można budować tylko modele
uśrednione (np. 95% ludzi nie odbiera konkretnego typu

wrażenia słuchowego).

Reguły psychoakustyki można wykorzystać do
opracowania skutecznych metod kompresji!

Modelowanie psychoakustyczne

Absolutny próg słyszalności – najmniejsza ilość energii, jaką niesie

czysty ton o danej częstotliwości, który może być zarejestrowany

przez odbiorcę

.

Poniżej tej linii dźwięki nie są słyszane przez zdecydowana większość
badanych.

Maskowanie jest to proces, w którym jeden dźwięk staje się
niesłyszalny z powodu obecności innego dźwięku

Można to wykorzystać w koderze audio

! Wycinamy ze strumienia dane,

które reprezentują niesłyszalne dźwięki, bez zauważalnej straty jakości.

Elementy psychoakustyki

Maskowanie jednoczesne charakteryzuje się tym, że pewne tony stają
się niesłyszalne w obecności innych, tzw. maskerów

.

Równocześnie występujące dominujące harmoniczne chwilowego sygnału
tworzą w swym sąsiedztwie strefy maskowania zmieniające dynamicznie
próg słyszalności ucha. Strefy maskowania składowych w bliskich
odstępach częstotliwości nakładają się

.

Ton
maskowany

masker

Elementy psychoakustyki

Elementy psychoakustyki

Maskowanie niejednoczesne odnosi się do dziedziny czasu - nie
słyszymy niektórych dźwięków, które występują bezpośrednio przed
(premaskowanie) lub po (postmaskowanie) konkretnym tonie.
Związane jest to z faktem, że człowiek szybciej przetwarza dźwięki
głośne niż ciche. Dźwięk późniejszy, ale głośniejszy może
zamaskować dźwięk wcześniejszy, ale cichszy. Postmaskowanie
(maskowanie wprzód, do kilkuset ms) związane jest z relaksacją
neuronów i zależy od głośności oraz czasu trwania tonu maskującego.

WAV (waveform audio format) popularny format
plików dźwiękowych

WAV - format plików dźwiękowych stworzony przez
Microsoft oraz IBM.

Zawiera informacje o: strumieniu audio, oraz takie jak
użyty kodek, częstotliwość próbkowania czy liczba

kanałów.

może być zapisany przy użyciu dowolnych kodeków
audio, zazwyczaj stosuje się nieskompresowany format

PCM, pliki zajmują dużo miejsca (około 172 kB na
sekundę dla jakości CD).

wadą formatu jest ograniczenie wielkości pliku do 4GB,

ze względu na 32-bitowe zmienne.

Wykorzystywany jest w edycji dźwięku oraz w
przenośnych urządzeniach audio takich jak odtwarzacze

i cyfrowe dyktafony.

Elementy psychoakustyki wykorzystywane w

standardach MPEG

System słuchowy człowieka przetwarza dźwięk w
pewnych podpasmach, zwanych pasmami krytycznymi.

W każdym z nich sygnał jest analizowany w sposób
niezależny od dźwięku w pozostałych pasmach
krytycznych.

Każdemu pasmu krytycznemu odpowiada pewien
odcinek na błonie podstawnej ślimaka równy 1,3 mm.

Szerokość tych pasm nie jest wielkością stałą.
Mianowicie poniżej 500 Hz jest ona stała i wynosi 100
Hz, zaś powyżej 500 Hz szerokość każdego
następnego pasma jest o 20% większa niż dla
poprzedniego pasma.

Perceptualną jednostką szerokości pasma jest 1 Bark.

MPEG

MPEG-1 ( Moving Pictures Expert Group ):

Algorytm kompresji stratnej obrazu i dźwięku o średniej jakości,
wykorzystywany przez Video CD (Compact Disc

)

.

MPEG-2 ( Moving Pictures Expert Group ):

Algorytm kompresji stratnej obrazu i dźwięku o wysokiej jakości
( następca MPEG-1), wykorzystywany przez DVD-Video. Technika
MPEG-2 Video stanowi podstawę zapisu filmów na DVD (Digital
Video Disc lub Digital Versatile Disc ).

MPEG-4 ( Moving Pictures Expert Group ):

Algorytm kompresji stratnej obrazu i dźwięku używający, do
zapisania tych samych danych, 5 razy mniej miejsca niż MPEG-2.

MPEG

Rodzina standardów MPEG1 i MPEG2.

Kryterium podziału stanowią przepływności bitowe, a więc
zastosowania, dla których zostały one opracowane.
Struktura dokumentów opisujących oba standardy jest
wspólna. Tworzą one cztery wzajemnie uzupełniające się
części:

część 1: System – określa synchronizacje i multipleksację
składowych audio i wideo (opis strumienia bitowego),

część 2: Video – definiuje kompresje sygnału wideo,

część 3: Audio – definiuje kompresje sygnału audio,

część 4: Compliance testing – opisuje procedury badania
strumienia MPEG, proces dekodowania i testowania
zgodności strumienia z prawidłami zawartymi w częściach
1-3.

MPEG-1 audio

MPEG-1 audio umożliwia:

kodowanie sygnałów PCM
dla częstotliwości próbkowania: 32, 44.1, 48kHz,

maskowanie jednoczesne w dziedzinie częstotliwości,

maskowanie w dziedzinie czasu,

zastosowanie banku 32 filtrów wielofazowych wytwarzających
podpasma o stałej szerokości 750Hz,

MPEG-1 audio umożliwia pracę z zadanym trybem
przepływności:

CBR - praca ze stałą przepływnością bitową

VBR - praca ze zmienną przepływnością bitową

Wprowadzono mechanizm zabezpieczenia przed błędami
transmisji.

Przepływność binarna wynosi od 64 do 384kb/s - kanał
stereo.

MPEG-1 audio

Możliwa jest praca w 3 warstwach (layers): 1, 2 i 3.

Warstwa 1:

Przeznaczona głównie do zastosowań takich, jak: cyfrowe
nagrywanie w warunkach domowych na kasetach, twardych dyskach
i dyskach magnetooptycznych.

Warstwa ta używa ramki o czasie trwania 8ms przy częstotliwości
próbkowania 48kHz.

Warstwa 2:

Wprowadza dalsze udoskonalenia w stosunku do warstwy 1.

Podstawowa długość ramki to 24ms przy 48kHz.

Ma zastosowanie głównie w profesjonalnej technice dźwiękowej,
czyli wykorzystywana jest w rozgłośniach radiowych i telewizyjnych,
studiach nagrań oraz w systemach multimedialnych.

MPEG-1 audio

Warstwa 3:

Hybrydowy bank filtrów wprowadza dodatkową
rozdzielczość częstotliwościową.

Długość ramki jest identyczna z warstwą 2.

Używana jest tutaj niejednolita kwantyzacja, adaptacyjna
segmentacja i kodowanie entropijne skwantowanych
wartości w celu zwiększenia wydajności kodowania.

Metoda ta jest najbardziej użyteczna w telekomunikacji,
szczególnie w wąskopasmowym ISDN (Integrated
Services Digital Network, czyli sieć cyfrowa z integracją
usług), w łączach satelitarnych i wszystkich przypadkach,
gdzie wymagana jest wysoka jakość przy niskich
przepływnościach

.

mp3

Mp3 to MPEG-1/2 Layer 3



element standardu kompresji wideo MPEG 1/2

(kompresja wideo na następnym wykładzie)



MPEG 1 (1992) zawiera specyfikacje MPEG 1 Audio:

Layer 1 i Layer 2 ― niższa złożoność i niższa jakość

Layer 3 ― większa złożoność i wysoka jakość,



optymalizowana dla przepływności ok. 128 kb/s (dla
sygnału stereo)



dostępne przepływności od 32 do 320 kb/s



tryby mono, stereo, joint stereo i dual channel (2x mono,

np. wersje językowe)



dla dźwięku próbkowanego z częstotliwościami 32 kKz,
44.1 kHz i 48 kHz



MPEG 2 (1994) zawiera rozszerzoną specyfikację Audio Layer 3

niższe (o połowę) częstotliwości próbkowania (16, 22.05 i 24
kHz)



oraz niższe przepływności 8 do 160 kb/s

dźwięk w formacie 5.1(dźwięk wielokanałowy-pięć głośników
i subwoofer ).

mp3

Przykładowa struktura kodera

mp3 ― bank filtrów i MDCT

Bank filtrów



32 filtry stosowane również w Layer 1 i 2

Podpasma uzyskane z banku filtrów przekształcane są

zmodyfikowaną transformatą kosinusową



Modified Discrete Cosint Transform (MDCT)



MDCT generuje 18 współczynników dla każdego podpasma

32x18=576

Kaskada banku filtrów i MDCT



Lepsza rozdzielczość w dziedzinie częstotliwości niż dla większej liczby
filtrów

efektywniejsze kodowanie

dokładniejsze maskowanie składowych częstotliwości (następne
slajdy)

możliwość zmniejszenia rozdzielczości w przypadku pojawienia się

pre-echa

(echo wyprzedzające właściwy dźwięk)

mp3

W algorytmie mp3 zastosowano model
psychoakustyczny słuchu ludzkiego oparty o zjawisko

maskowania

składowych dźwięku



w dziedzinie częstotliwości



w dziedzinie czasu
(podobnie)

mp3

Na podstawie modelu określa się dopuszczalny szum
kwantyzacji (a właściwie błąd/krok kwantyzacji) danej

składowej częstotliwości w danym momencie czasu



niektóre składowe mogą być odrzucone w całości, gdyż i tak nie
docierają do świadomości odbiorcy



inne mogą być zakodowane z małą dokładnością, gdyż

błąd/szum kwantyzacji jest poniżej progu percepcji



(w mp3 stosujemy skalarny kwantyzator nierównomierny ― skok

kwantyzacji rośnie ze wzrostem wartości sygnału)



model używający FFT to tylko jedna z możliwości; standard
definiuje jedynie semantykę i syntaktykę strumienia bitów

(dekoder nie używa modelu)

model można zbudować w oparciu o bank filtrów, lub zupełnie

inaczej

istnieje wiele różnych koderów zgodnych z mp3; zgodność z mp3
nie gwarantuje jakości kodowania ― istnieją kodery lepsze i gorsze

mp3 ― kodowanie

Oparte o algorytm Huffmana



Ze względu na kwantyzację małe wartości występują z dużymi

prawdopodobieństwami



Kodowane są grupy po 2 (a dla małych wartości po 4) wartości
po kwantyzacji



Do kodowania różnych podpasm można stosować różne kody

(tablice kodów) Huffmana



Poszczególne bloki kodowane są niezależnie

dopuszczalne są zmiany przepływności (VBR ― Variable
BitRate)

różny krok kwantyzacji → duży zakres dynamiczny ( >24 bit)

mp3 ― kwantyzacja

Dobieramy



indywidualne współczynniki kwantyzacji dla każdego pasma z
osobna



oraz globalny mnożnik dla wszystkich współczynników

kwantyzacji



(stosowana jest kwantyzacja nieliniowa)



(to tylko przykładowa metoda doboru parametrów kwantyzacji)

mp3 ― kwantyzacja

Pętla kontroli współczynnika kompresji



dla poszczególnych pasm przeprowadzana jest kwantyzacja



symulowane jest kodowanie skwantowanych współczynników



jeżeli wynik kodowania przekracza zadane ograniczenie przepływności
to globalny mnożnik jest zwiększany i pętla wykonywana jest ponownie

Pętla kontroli zniekształceń



Ustawiamy mnożniki indywidualne współczynników równe 1



Jeżeli błąd kwantyzacji dla danego pasma przekracza oszacowany
przez model próg percepcji dla tego pasma to odpowiednio zmieniamy
jego indywidualny współczynnik kwantyzacji

Nie zawsze możliwe jest jednoczesne uzyskanie zadanej
przepływności i spełnienie wymagań narzuconych przez model

psychoakustyczny



pętle mogłyby się wykonywać w nieskończoność, aby do tego nie
dopuścić pętla kontroli zniekształceń może być przerwana mimo
niespełnienia wymagań modelu



niekiedy możliwe jest spełnienie obu wymagań jednocześnie i to
zapasem → VBR

mp3 AAC

Mp3 to MPEG-2 Layer 3 AAC (Advanced Audio Coding)



Rozszerzenie standardu MEPG 2 z roku 1997



Zastosowanie dodatkowo predykcji (wstecznej)



Udoskonalony tryb joint-stereo



Udoskonalone kodowanie (częstsze kodowanie czwórek

symboli)



Większa rozdzielczość w dziedzinie częstotliwości i czasu

dekompozycja składowych bankiem filtrów MDCT
generującym 1024 współczynniki

poprawa odpowiedzi impulsowej filtra (dla krótkich bloków i

48 kHz) z 18.6 ms do 5.3 ms (redukcja efektu pre-echa)



Technika TNS (Temporal Noise Shaping)

kontrola błędu kwantyzacji w dziedzinie czasu dająca przede
wszystkim poprawę jakości rekonstrukcji mowy dla małych

przepływności



W porównaniu do mp3, AAC daje taką samą jakość przy

przepływności mniejszej o 30% (za K. Brandenerburg)

Kompresja mowy

Algorytmy wykorzystują model generowania
dźwięku przez narządy głosowe człowieka

Główne zastosowania:



sieci komunikacyjne



dyktafony



automatyczne sekretarki

Cechy mowy wykorzystywane w kompresji

Widmo sygnału zawiera zwykle ton podstawowy (tzw.
ton krtaniowy) i składowe harmoniczne

Ton krtaniowy to:



ok. 100 Hz dla mężczyzn



ok. 200 Hz dla kobiet i dzieci

Mowa składa się z głosek dźwięcznych
i bezdźwięcznych

W widmie mowy występują silne lokalne maksima
(formanty)

Wybrane algorytmy

kompresji mowy

Metoda kompresji dynamiki amplitudy (kodowanie fali
modulacja delta, modulacja PCM, modulacja DPCM,
ADPCM)

Metoda predykcji liniowej LPC–10 (Linear Prediction)

Metoda liniowego pobudzania predykcyjnego (CELP-
Code Excited Linear Prediction. )

Mieszana metoda liniowego wzbudzania predykcyjnego
(MELP-Mixed Excitation Linear Predictive) – nowy
standard w USA.

Wybrane algorytmy

kompresji mowy

kodery fali

wokodery

kodery

hybrydowe

Kodery

fonetyczne

Strategie

kodowania mowy

PCM

DM

APCM

DPCM

ADPCM

LPC

homomorficzne

kanal

owe

formantowe

fazowe

APC

RELP

MPLPC

CELP

SELP

SBC

ATC

sinusoidalne

harmoniczne

MBE

Modulacja PCM

Modulacja DPCM

Modulacja DM

W każdej chwili
próbkowania nTs
wyznaczana jest próbka
x(nTs) sygnału inform. i
porównywana jest z
aproksymowaną
wartością sygnału w
poprzedniej chwili
próbkowania. Badany
jest znak różnicy i na tej
podstawie tworzony jest
sygnał binarny o
wartości +∆, (czyli
aktualna próbka sygnału
jest większa od wartości
aproksymowanej), oraz
–∆, jeśli różnica ta jest
ujemna (czyli aktualna
próbka sygnału jest
mniejsza od wartości
aproksymowanej).

Modulacja DM

LPC-10 Linear Predictive Coding-10

(na podstawie: K. Sayood, Kompresja danych. Wprowadzenie, RM, W-

wa, 2002)

LPC-10



Oparty o schemat AbS, analiza przez syntezę

oraz

o

predykcję (LPC ― linear predictive coder,)



Standard rządowy (USA) dla kodowania dźwięku z
prędkością 2.4 kbps



Kodujemy dźwięk próbkowany 8000 razy na sekundę



Kodujemy bloki po 180 próbek (22.5 ms).

LPC-10

Model traktu głosowego

LPC-10

Analiza



detekcja głównej składowej harmonicznej (tzw.pitch)



detekcja głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych
(na podstawie częstości przejść przez 0)



zastosowanie pojedynczego filtra (filtr narządu mowy)

y

j

―

j-ta próbka, b

m

―

m-ty parametr filtra,

ε ―

sygnał z generatora, G ― tzw. wzmocnienie filtra

ε

G

y

b

y

M

i

i

n

i

n

+

=

∑

=

−

1

1

1

( )

( )

( )

1

p

p

s n

G

H z

e n

a z

a z

−

−

=

=

+

+

+

L

LPC-10 ― dekoder

Metoda predykcji liniowej (LPC–10)

Zalety:



standard w USA



wyraźna rekonstrukcja
mowy już przy
prędkości 2,4 kb/s



bardzo dobry
współczynnik
kompresji

Wady:



Przy wyższych
współczynnikach
kompresji mowa brzmi
nienaturalnie

eX-CELP

MELP/CELP

ACELP

Algebraic-
Code-Excited
Linear
Predictive

MP-MLQ

CS-ACELP

CS-ACELP

Conjugate
Structure
Algebraic
Code-Excited
Linear

Prediction

LD-CELP

ADPCM

PCM

Metoda

4

5.3

6.3

8

8

16

32

64

Przepływność

Bit-rate (kbit/s)

G.4k

(1 of 2)

G.723.1

(5.3)

G.723.1

(6.3)

G.729A

G.729

G.728

G.721

(G.726)

G.711

ITU Std

2002

1995

1995

1996

1995

1992

1984

(1990)

1972

Rok

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (

ang.

International Telecommunication Union, skrót ITU)

to najstarsza na świecie

organizacja międzynarodowa

, jedna z

organizacji wyspecjalizowanych ONZ

,

ustanowiona w celu standaryzowania oraz regulowania rynku

telekomunikacyjnego

i

radiokomunikacyjnego

. Została ona założona jako International Telegraph Union (Międzynarodowy

Związek Telegraficzny)

17 maja 1865

roku w

Paryżu

.

•

ITU-T

-

Sektor Normalizacji Telekomunikacji

•

ITU-R

-

Sektor Radiokomunikacji

•

ITU-D

-

Sektor Rozwoju Telekomunikacji