PEDIATRIA 2 21.10.2008 spisał „Ordynator”
Rozwój filogenetyczny w okresie płodowym noworodkowym i niemowlęcym

Okres prenatalny trwa do 40 tygodnia ciąży
Wyróżniamy 3 fazy

-

jajową - 7 dni

-

zarodkową – 2 miesiące – do wykształtowania łożyska

-

płodową właściwą – do porodu

Okres postnatalny

Noworodkowy

Pierwsze 28 dni życia

Niemowlęcy

Pierwszy rok życia

Wczesnego dzieciństwa

2-3 rok życia

Przedszkolny

4-6 rok życia

szkolny

7-15 rok życia

-faza obojętnopłciowa

7-10 rok życia

Faza dojrzewania płciowego

11-15 rok życia

Okres młodzieńczy

16-20 rok życia

Dojrzałości

20/25 – 40/45 rok życia

Starzenia się

40/50 rok życia

Koncepcja – zapłodnienie
Zapłodniona komórka jakowa ma

-

0.15 mm średnicy

-

waży 0.005 mg

noworodek

-

średnio 50-52 cm długości

-

waży 3000-3500 g

-

Względne proporcje głowy, tułowia, kończyn /oryginał patrz: rysunek z wykładu z 4.11.2008/

Głowa noworodka

•

wydaje się zbyt duża i ciężka w stosunku do wielkości ciała

•

rzadko ma głowę idealnie okrągłą – nacisk na nią w trakcie porodu i przemieszczenie kości
czaszki w celu ochrony mózgu zwykle prowadzą do okresowego odkształcenia

•

w chwili porodu czaszka zbudowana jest z chrząstek oddzielonych od siebie strefami
„miękkimi” – tzw. szwami

TWARZ NOWORODKA

-

Powieki są obrzęknięte, czerwone w wyniku olbrzymiego ciśnienia podczas porodu

-

Pęcherze spowodowane ssaniem mogą pojawić się na górnej wardze lub w ustach
noworodka w dowolnym momencie karmienia tylko mlekiem.

SKÓRA NOWORODKA

-

Maź – w chwili porodu dziecko pokrywa biała, śliska substancja zwana mazią (płodową) –
funkcja ochronna

-

Meszek płodowy: często pokrywa ciało noworodka w chwili urodzenia. Może to być jedynie
miękki puszek na głowie lub bardzo gruba warstwa pokrywająca ramiona o dół pleców –
zanika po 1-2 tygodniach

-

Łuszcząca się skóra: niektóre dzieci rodzą się z suchą, łuszczącą się skórą, pokrywającą
dłonie lub podeszwy stóp. Nie jest to egzema i ustąpi po kilku dniach.

-

Ciemieniucha: jest równie powszechna jak łuszcząca się skóra, mija samoistnie –
nadczynność gruczołów łojowych

-

Gruczoły potowe: są w hypofunkcji, noworodek się nie poci

-

Zmienne zabarwienie skóry: dłonie i/lub stopy noworodka są niebieskawe, czasem górna
połowa ciała jest bledsza od dolnej. Przyczyną jest nie w pełni dojrzały układ krążenia. Zmiany
te z biegiem czasu ustępują.

-

Znamiona wrodzone: częste są naczyniaki płaskie w obrębie karku i czoła, na powiekach
nie wymagają interwencji.

-

Rumień toksyczno-alergiczny: u niektórych dzieci wystąpi czerwona wysypka. Zwykle
utrzymuje się przez kilka dni i zanika bez leczenia.

-

Wysypki: na czole noworodków o różnym charakterze są powodowane przez niewłaściwe
funkcjonowanie młodej skóry i jej przydatków.

ZMIANY FUKCJONALNE PO PORODZIE

•

stabilizacja i utrzymanie prawidłowej wymiany gazowej

•

regulacja ciepłoty ciała

•

pobieranie, trawienie i przyswajanie pokarmu i regulacja masy ciała

•

eliminacja produktów przemiany materii

UKŁAD NERWOWY

•

mózg noworodka waży ok. 335 g (10% masy ciała – dorośli 2.5%) i zawiera 90% wody
(dorośli 76%)

•

po urodzeniu czynny jest rdzeń kręgowy, pień mózgu i zwoje podstawy

•

zgięciowa postawa jest wynikiem przewagi oddziaływania gałki bladej nad prążkowiem

•

ruchy noworodka cechuje brak celowości i koordynacji i niezależności od siły ciążenia oraz
nadmiar ruchów.

•

Występują czynności autonomiczne: oddychanie, ssanie, kichanie, ziewanie, płacz, kaszel,
czkawka, wymioty, oddawanie moczu i stolca

Odruchy bezwarunkowe

•

odruch ssania

•

odruch szukania

•

odruch połykania

•

odruch na światło Peipera

•

odruch oczu lalki

Odruchy postawy

•

odruch Moro *

/ inaczej zwany odruchem obejmowania - odruch występujący w odpowiedzi na gwałtowną

zmianę położenia ciała noworodka, nagły hałas, ostry dźwięk. Noworodek reaguje energicznym wyprostowaniem rąk i
nóg, wygięciem pleców w łuk i odchyleniem głowy do tyłu, po czym zaciska pięści, a odrzuconymi wcześniej na boki
rękami wykonuje powolny ruch objęcia klatki piersiowej. Nazwa odruchu pochodzi od nazwiska austriackiego pediatry
Ernsta Moro. – przyp. red./

•

odruch chwytny (małpi)

•

odruch pełzania (Bauera)

•

odruch chodu automatycznego

•

odruch krzyżowego prostowania kończyn

•

odruch Galanta **

/ inaczej wygięcie grzbietu - uzyskuje się przez drażnienie okolicy przykręgosłupowej pleców.

Następuje wówczas zgięcie grzbietu w stronę drażnioną. – przyp. red./

STANY PRZEJŚCIOWE OKRESY NOWORODKOWEGO

1. fizjologiczny spadek masy ciała
2. gorączka przejściowa
3. żółtaczka fizjologiczna
4. kryza płciowa
5. stolce przejściowe
6. rumień toksyczno-alergiczny
7. zaburzenia krzepnięcia

OKRESY ROZWOJU ONTOGENETYCZNEGO
I okres prenatalny (wewnątrzmaciczny) trwający średnio 280 dni z wahaniami od 38 do 42 tygodnia
ciąży. Zgodnie z współczesną embriologią wyróżniamy w nim

1. fazę zarodkową do 8 tygodnia
2. fazę płodową od 9 do 40 tygodnia życia

II okres postnatalny (pourodzeniowy, pozamaciczny), w którym wyróżnia się następujące
podokresy:

1. noworodkowy (pierwsze 28 dni życia)
2. niemowlęcy (1 rok życia)
3. wczesnego dzieciństwa lub poniemowlęcy (2-3 rok życia)
4. przedszkolny (4-6 rok życia)
5. szkolny (7-15 rok życia)

a. faza obojętnopłciowa (u dziewcząt do 8 roku życia, u chłopców do 9 r.ż)
b. faza dojrzewania płciowego (od 8-9 roku życia do 15-17 roku życia)

6. młodzieńczy (16-20 rok życia)
7. dojrzałości (od 20-25 roku życia do 40-50 roku życia
8. starzenia się (od 40-50 roku życia, duża indywidualność)

OKRES NIEMOWLĘCY
Trwa do końca 1 roku życia
W okresie tym następuje spionizowanie postawy ciała i rozwój lokomocji.
Cechuje go nadal intensywne tempo wzrastania, jednak mniejszy niż w poprzednich okresach. Ze
względu na wysoki poziom przemiany materii u niemowlęcia występuje duże zapotrzebowanie na
składniki pokarmowe; jest ono trzykrotnie większe niż u dorosłego

PROPORCJA CIAŁA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM
Intensywne wzrastanie kończyn dolnych na długość powoduje powolną zmianę pozycji ciała
niemowlęcia. Wpływ na zmianę sylwetki dziecka w drugim półroczu życia ma także zmniejszony
przyrost podskórnej tkanki tłuszczowej.

PRYROSTY CIAŁA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM

•

w 4-5 miesiącu niemowlę podwaja swoją masą urodzeniową

•

w 11-12 miesiącu następuje jej potrojenie

Miesięczne przyrosty masy ciała niemowlęcia są nierównomierne

•

w I półroczu wynoszą one średnio – 600 gramów

•

w II półroczu wynoszą one średnio – 500 gramów

Na przyrost masy ciała niemowlęcia składa się:

•

głównie przyrost podskórnej tkanki tłuszczowej,

•

w mniejszym stopniu wzrost masy mięśniowej i kośćca.

DŁUGOŚĆ CIAŁA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM
Długość ciała w ciągu pierwszego roku życia dziecka zwiększa się średnio o 25 cm, co stanowi około
50% długości urodzeniowej noworodka

Kwartalne przyrosty długości w 1 roku życia wynoszą:

•

w I kwartale życia niemowlęcia – około 10 cm

•

w II kwartale – średnio 6 cm

•

w III i IV – po 4 cm

OBWODY GŁOWY I KLATKIE PIERSIOWEJ
Obwód głowy w ciągu pierwszego roku życia powiększa się średnio o 10 cm, z tego w I półroczu o 6-7
cm.

Obwód klatki piersiowej powiększa się w czasie 12 m-cy średnio o 12 cm, z tego w I półroczu o 8 cm

Zrównanie wielkości obwodu głowy z obwodem klatki piersiowej następuje zwykle u 3-miesięcznego
niemowlęcia i od tego czasu obwód klatki piersiowej jest stale większy od obwodu głowy.

CIEMIĄCZKA

/ciemiączko: przednie, tylne, tylne boczne, przednie boczne/

W wyniku szybkiego wzrastania kości czaszki w okresie niemowlęcym następuje zarastanie
ciemiączek.
Czas zarastania ciemiączek:

-

ciemię tylne (małe) = w 2 miesiącu życia

-

przednie (duże) = zwykle do 12 miesiąca życia

ZĄBKOWANIE
Początek ząbkowania – 4-6 miesiąc życia (pierwsze zęby mleczne) u dziewczynek – zwykle
wcześniej niż u chłopców.
12-miesięczne niemowlę ma przeciętnie 6 siekaczy (2 dolne i 4 górne).

•

czas

•

kolejność

•

pełne uzębienie mleczne 2-latek

POSTAWA CIAŁA
Wraz z rozwojem funkcji statycznych wykształcają się podstawowe krzywizny kręgosłupa:

•

lordoza szyjna – dźwiganie głowy

•

kifoza piersiowa – siadanie

•

lordoza lędźwiowa – stawanie i chodzenie