Artykuł pobrano ze strony

eioba.pl

Ekoogrodnictwo - nawożenie

Jednym z podstawowych zabiegów w rolnictwie jest orka i przekopywanie gleby. W ekologicznych systemach praktycznie
rezygnuje się z niego na rzecz głębokiego spulchniania gleby.

Już nie przekopujemy

Jednym z podstawowych zabiegów uprawowych w rolnictwie jest orka i przekopywanie gleby - jej odpowiednik w
ogrodnictwie. W ekologicznych systemach uprawy praktycznie rezygnuje się z niego na rzecz głębokiego spulchniania
gleby, co ma swoje uzasadnienie.

Wraz z głębokością maleje w glebie zawartość tlenu. Żywa warstwa próchniczna może mieć grubość od 15 na bardzo
ciężkich glebach do 30 centymetrów na glebach piaszczystych. Przekopując przewraca się ją do góry nogami, przez co
najbardziej aktywna zewnętrzna warstwa trafia w ubogą w tlen głębię - życie w niej po prostu umiera. Ma to duże
znaczenie na glebach gdzie warstwa próchniczna jest cienka - wtedy na wierzch wędruje nawet martwa zwietrzelina
skalna a ilość próchnicy zmniejsza się. Ponadto głębokie przekopywanie nawozów sprawia, że są one dostępne tylko dla
roślin głęboko się korzeniących. W naturalnych ogrodach nie można dopuścić do takiej sytuacji.

W praktyce oznacza to rezygnację z przekopywania gleby na rzecz jej głębokiego spulchniania lub stosowania nawozów
zielonych. Słaby jest tutaj nawet argument, jakoby głęboko przekopana ciężka gleba zyskiwała na wiosnę bardzo dobrą
strukturę w wyniku rozsadzającego działania mrozu - rzeczywiście to prawda, jednak wraz z pierwszym wiosennym
deszczem zostaje ona ponownie zbita. Prawdą jest też, że na przekopywanej glebie wyrasta później mniej chwastów - w
mniejszych ogrodach nie ma to praktycznie znaczenia, tutaj walka z chwastami polega głównie na ściółkowaniu gleby i
ręcznym odchwaszczaniu.

W ogrodach do spulchniania gleby wykorzystuje się widły płaskozębne, czyli tak zwane widły amerykańskie lub
spulchniacz jednozębowy czyli mały ogrodowy kultywator. Wbijając widły głęboko w glebę i poruszając nimi w przód i w
tył możemy bardzo dokładnie poprawić strukturę gleby. Natomiast przecinając ukośnie zagony kultywatorem raz w jedną
stronę a następnie w drugą krzyżują poprzednie ślady, spulchnimy ją jeszcze lepiej, bez przemieszczania poszczególnych
warstw.

Oczywiście od reguły "nie przekopywania gleby" istnieją pewne wyjątki. Mianowicie trudno byłoby przystosować zdziczały
ogród czy dziką łąkę pod zagony uprawne czy warzywne bez stosowania łopaty. Możemy więc śmiało przekopać takie
tereny. Ponadto problemem może być stosowanie nawozów zielonych. Na bardzo ciężkich ilastych glebach, gdzie
jeszcze nie ma zbyt wiele próchnicy, powinno się raczej zrezygnować ze stosowania zimowych nawozów zielonych -
wystarczy głęboko spulchnić glebę widłami czy spulchniaczem, a następnie przykryć niedojrzałym kompostem i ściółką. Na
większości gleb jednak stosowanie takich nawozów ma same plusy. Na lekkich i średnich glebach, które zawierają dużo
próchnicy, możemy śmiało przekopać taki nawóz na głębokość 5-10 centymetrów, nie obawiając się o dotlenienie
głębszych warstw.

Żywienie gleby

Stosując nawozy organiczne tak naprawdę nie odżywiamy roślin bezpośrednio - żywimy jedynie organizmy glebowe, które
dopiero doprowadzają nawozy do formy przyswajalnej przez rośliny. Do niezbędnych dla roślin pierwiastków zawartych w
nawozach należą makroelementy: azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarka oraz mikroelementy: żelazo, cynk, miedź,
bor, molibden i chlor.

Porada
Masę danego pierwiastka w nawozie przedstawia się zwykle w postaci tlenkowej. Nie jest to
jednak równoznaczne z zawartością czystego składnika. Aby przeliczyć zawartość składnika
pokarmowego z formy tlenkowej na czysty składnik, należy pomnożyć przez współczynnik
odpowiedni dla danego pierwiastka:

zawartość P

2

O

5

x0,44 - zawartość P

zawartość K

2

O x0,83 - zawartość K

zawartość MgO x0,60 - zawartość Mg
zawartość CaO x0,71 - zawartość Ca

Jeżeli chcemy przeliczyć masę czystego składnika na masę w formie tlenkowej, musimy dokonać
operacji odwrotnej, dzieląc tę wartość przez odpowiedni współczynnik.

Azot

Azot jest składnikiem aminokwasów i białek a także chlorofilu. W głównej mierze jest odpowiedzialny za wzrost i
plonowanie roślin a także za intensywność zabarwienia liści. Formy azotu przyswajalne dla roślin to anion azotanowy
(NO

3

-

} oraz kation amonowy (NH

4

+

).

W ogrodnictwie ekologicznym za nawozy azotowe uznaje się głównie uprawiane jako nawóz zielony rośliny motylkowe,
mające, dzięki symbiozie z bakteriami azotowymi, dostęp do azotu atmosferycznego. Ponadto azot jest głównym
składnikiem mączki lub wiórków rogowych, mączki z krwi oraz śruty z rącznika. Oprócz tego z nawozów zwierzęcych
obornik owczy i kozi odznaczają się relatywnie dużą ilością azotu.

Niedobór azotu można rozpoznać po żółknięciu liści i ogólnym zahamowaniu wzrostu rośliny. Ponieważ azot ma
możliwość przemieszczania się w roślinie, dlatego w wyniku niedoboru najpierw żółkną najstarsze liście - z czasem ich
barwa przechodzi w czerwono-liliową tonację, by w efekcie całkowicie uschły.

Niebezpieczne jest przenawożenie azotem, i to nie tylko dla roślin, ale także dla spożywających je ludzi. Przenawożenie
powoduje wybujały wzrost ale jednocześnie wiotkość tkanek i zmniejszenie odporności na choroby. W dodatku rośliny
słabiej kwitną i owocują. Niekiedy stosowanie płynnych nawozów azotowych może powodować poparzenie korzeni roślin i
ich śmierć. Stosowanie samych nawozów organicznych minimalizuje możliwość przenawożenia tym pierwiastkiem (z
wyjątkiem stosowania gnojówek i gnojowicy), w wyniku jednak wystąpienia, pewnym środkiem zaradczym jest ściółka ze
słomy, poprawiająca w glebie stosunek węgla do azotu (C:N).

Fosfor

Fosfor przede wszystkim stymuluje kwitnienie i zawiązywanie owoców oraz pobudza roślinę do tworzenia korzeni.
Wchodzi także w skład związków stanowiących magazyny energii. Dla roślin jest dostępny w postali anionów
fosforanowych (H

2

PO

4

-

, HPO

4

-

).

W pielęgnowanych próchnicznych glebach niedobór fosforu zwykle nie występuje - w glebie, w której życie jest aktywne,
wytwarza się odpowiednia ilość związków fosforu.

Do dopuszczonych w uprawach biologicznych nawozów fosforowych należy m.in. mączka kostna, tomasyna (w formie
mączki) oraz miękkie fosforyty. Ponadto pomiot ptasi, kurzy, gołębi lub guano, zawiera ten pierwiastek w znacznych
ilościach.

Przenawożenie fosforem hamuje przemianę materii u roślin. Nie mogą one przyswajać żelaza i miedzi, co prowadzi do
wystąpienia objawów niedoboru tych pierwiastków i do zaburzenia wzrostu rośliny.

Niedobór fosforu hamuje wzrost roślin. Starsze liście ciemnieją a często pojawia się na nich czerwonawy, fioletowo-
purpurowy odcień, zwijają się one pod kątem ostrym do łodygi. Korzenie słabo się rozwijają a owoce słabo zawiązują.

Potas

Potas zwiększa odporność roślin na wyleganie i choroby, stymuluje tworzenie korzeni i bulw, zmniejszając straty wody
chroni rośliny przed suszami i mrozami. Uczestniczy też w procesie fotosyntezy przy tworzeniu cukrów. Jest dostępny w
większości gleby, ale w postaci przyswajalnego kationu (K

+

) tylko po przekształceniu przez mikroorganizmy - dlatego na

próchnicznych glebach rzadsze są objawy jego niedoboru.

Jednym z najlepszych nawozów potasowych dopuszczalnych w ekoogrodnictwie jest popiół drzewny, bogaty także we
wszystkie mikroelementy. Produkty z glonów i kalimagnezja także zawierają dużo potasu, a z nawozów zwierzęcych:
pomiot ptasi, suchy krowieniec, obornik świński, mączka kostna.

Przenawożenie potasem hamuje wzrost roślin i powoduje wystąpienie objawów niedoboru magnezu i wapnia, których
roślina w takim przypadku nie może przyswajać.

W wypadku niedoboru potasu rośliny słabo rosną a brzegi starszych liści żółkną, z czasem brunatnieją i zamierają. Przy
słonecznej pogodzie bardzo szybko pojawiają się objawy więdnięcia rośliny.

Wapń

Początki niedoboru wapnia. Niedobór
wapnia prowadzi z czasem u pomidora
do suchej zgnilizny wierzchołkowej
owoców, poważnej choroby
fizjologicznej.

Wapń ma zdolność wiązania kwasów i niektórych pierwiastków (w tym metali ciężkich), przez co wpływa na odczyn gleby.
Stymuluje działalność życia glebowego i utrwala strukturę gruzełkowatą gleby. Przez rośliny jest przyswajalny w postaci
kationu wapniowego (Ca

2+

), wzmacnia ściany komórkowe, jest niezbędny intensywnie dzielącym się komórkom roślinnym.

Do nawozów wapniowych zaliczyć można węglan wapniowy, margiel wapniowy, węglan wapniowo-magnezowy (dolomit),
wapno palone, mączke ze skał zasadowych, wapno z glonów i tomasynę.

W wyniku nadmiaru wapnia potas staje się mniej dostępny dla roślin, a odczyn gleby staje się niekorzystny dla
większości gatunków roślin.

Niedobór wapnia oprócz tego, że gleba przyjmuje kwaśny odczyn, powoduje także zniekształcenie młodych liści (gdyż
wapń nie przemieszcza się w roślinie, dlatego jego niedoborem zostają dotknięte młode tkanki), zamieranie pąków
wierzchołkowych, kwiatowych, stożków wzrostu korzeni. Ponadto niedobór powoduje wiele chorób fizjologicznych.

Magnez

Magnez jest pobierany przez niektóre rośliny w dużych ilościach. Stanowi centralny atom chlorofilu decydując o
wybarwieniu liści, warunkuje właściwy przebieg przemiany materii, wpływa ponadto na rozpuszczalność fosforu w glebie.
W wyniku jego niedoboru żółknie tkanka pomiędzy użyłkowaniem liści (tzw. chloroza międzyżyłkowa), z czasem tkanka
zamiera. Magnez zawierają niektóre mączki skalne (mielone dolomity), mączki koralowe, wapno z glonów i kalimagnezja.

Siarka

Siarka też jest pobierana w dużych ilościach przez niektóre gatunki roślin (także jest makroelementem pokarmowym).
Związki siarki, tzw. olejki gorczyczne, odpowiedzialne są za ostry smak niektórych roślin. W wyniku niedoboru rośliny
słabiej rosną, stają się sztywne i kruche, młode liście jaśnieją.

Mikroelementy

Żelazo, cynk i miedź uaktywniają działanie wielu enzymów, warunkując tym samym właściwy przebieg przemiany materii
u roślin. Przy stosowaniu kompostu, mączek skalnych, popiołu i nawozów zwierzęcych niedobory praktycznie nie
występują, mogą pojawiać się jednak nadmiary tych pierwiastków, które stają się bardzo niebezpieczne (są to metale
ciężkie!).

Nawozy

Nawóz

% azotu

(N)

% fosforu

(P

2

O

5

)

% potasu

(K

2

O)

% wapnia

(CaO)

mikroelementy

substancja
organiczna

Kompost

0,3

0,3

0,3

2,5

umiarkowanie

10-50

Obornik kompostowany

0,4

0,27

0,55

0,46

umiarkowanie

10

Obornik bydlęcy świeży

0,4

0,2

0,5

0,5

umiarkowanie

20-25

Obornik bydlęcy
suszony

2

1,6

4

4,1

umiarkowanie

45

Obornik koński

0,5

0,3

0,4

0,2

umiarkowanie

30

Pomiot kurzy i gołębi

1,6

1,5

0,9

2

dużo

25-30

Suszony pomiot ptasi 3,5

4

2,5

6

dużo

30-70

Wióry, mączka rogowa

10-14

4-5

brak

4,3

mało

60-80

Mączka z krwi

11-15

1,3-1,5

0,7-0,8

0,6

dużo

60-70

Mączka kostna

3-4

21-30

0,2

30-31

umiarkowanie

brak

Śruta rącznikowa

5

2,5

1

brak

brak

70

Tomasyna

brak

15-20

brak

45

dużo

brak

Kalimagnezja

brak

brak

25-28

brak

MgO, S

brak

Hiperfos

brak

27

brak

33

dużo

brak

Popiół drzewny

brak

2-4

6-10

30-35

dużo

brak

Kompost

Prawidłowo wyprodukowany kompost jest bezsprzecznie najbardziej uniwersalnym nawozem, jaki można zastosować w
ogrodnictwie. Wiedza teoretyczna dotycząca wytwarzania kompostu w warunkach ogrodowych zawarta jest w części
książki pt.

Kompostowanie

.

Kompost działa szybciej niż świeży obornik, dlatego przeważnie stosujemy go wiosną, jest źródłem wszystkich
niezbędnych roślinom składników mineralnych oraz próchnicy. Pozwala zagospodarować odpady organiczne z kuchni,
które stanowią spory odsetek ogólnej masy odpadów produkowanych w domu czy gospodarstwie. Zamiast spalać liście
czy trawę, można z powodzeniem przeznaczyć je na kompost lub ściółkę. Jeżeli od wielu lat uprawiamy ogród zgodnie z
naturą, możemy śmiało spróbować uprawiać na samym kompoście nawet tak żarłoczne rośliny jak kapustne.

Najważniejszą chyba zaletą kompostu jest fakt, że pozwala on zachować tak pożądaną (właściwie nawet wymaganą w
gospodarstwach ekologicznych) równowagę biologiczną w ogrodzie - odpady z ogrodu i domu przetwarzane są na
nawóz, który zasila rośliny wykorzystywane w domu i w ten sposób cykl zamyka się.

Kompost może mieć bardzo różny skład. Można manipulować zawartością azotu w kompoście, dodając do niego rośliny
motylkowe, obornik, niektóre zioła (będzie zawierał więcej azotu) lub też dodając wapna czy dolomitu (część azotu ulotni
się wtedy do atmosfery). Można wzbogacić kompost w mikroelementy dodając np. mączkę kamienną (granitową,
bazaltową itp.) albo popiół drzewny. Ponadto długo leżące komposty mają znacznie mniej materii organicznej a więc i
próchnicy od kompostów dojrzewających krócej.

10 litrów kompostu bez dodatków zawiera przeciętnie 10-20 g azotu, 10 g tlenku fosforu(V) i 30 g
tlenku potasu.

Obornik

Obornik zwierzęcy zawierający słomę jest najważniejszym nawozem w rolnictwie ekologicznym, zawierającym w
zrównoważonym stosunku wszystkie niezbędne roślinom składniki (zwłaszcza obornik bydlęcy). W ogrodach biologicznych
ma mniejsze znaczenie, gdyż większość ogrodników nie zajmuje się hodowlą zwierząt. Jeżeli jednak mamy możliwość
pozyskania pewnego obornika (tzn. z czystej, pewnej hodowli, najlepiej z gospodarstwa ekologicznego, gdzie nie stosuje
się hormonów i antybiotyków), to oczywiście będzie on bardzo dobrym nawozem w ogrodzie.

Lepszym rozwiązaniem jest dodanie obornika do kompostu niż bezpośrednio na zagony. Mniejsze ilości świeżego
obornika kompostujemy razem z innymi odpadkami, większe natomiast oddzielnie - powstały z nich nawóz będzie służył
do nawożenia np. roślin kapustnych czy dyni. W gospodarstwach ekologicznych obornik pryzmuje się przez około 6

miesięcy z zastosowaniem specjalnych roślinnych preparatów - jest on wtedy znacznie lepiej dostępny dla roślin i nie traci
takich ilości wody, jakie straciłby w przypadku zwykłego kompostowania.

Zasady stosowania świeżego obornika

Gleby lekkie:

stosujemy częściej mniejsze dawki, 1-2 kg/m² co 2 lata
możemy stosować obornik wczesną wiosną
przekopujemy na głębokość około 12 cm, nieprzekopany jest narażony na straty azotu;

1.

Gleby ciężkie:

stosujemy rzadziej większe dawki, 3-4 kg/m² co 3-4 lata
stosujemy jesienią
przekopujemy płytko, na około 8 cm aby nie utrudniać jego rozkładu.

2.

Świeży obornik na ciężkich glebach w pierwszym roku jest wykorzystywany zaledwie w 40% przez
rośliny, dlatego dużo korzystniej jest stosować obornik pryzmowany lub kompostowany, który
działa znacznie szybciej, gdyż jest już częściowo rozłożony.

Pewne znaczenie ma w ogrodach biologicznych suszony obornik bydlęcy, do nabycia praktycznie w każdym sklepie
ogrodniczym. Można nim zastąpić dojrzały obornik i nawozić wymagające rośliny, można rozcieńczyć go z wodą (i
stosować do nawożenia pogłównego) lub dodać do kompostu.

Obornik koński ma podobny skład do bydlęcego. Jest nawozem gorącym.

Obornik koński można stosować tak samo jak bydlęcy, chociaż zawiera nieco mniej wody. Należy od do nawozów
gorących (rozgrzewa się znacznie w trakcie pryzmowania), dlatego będzie miał zastosowanie w zimnych inspektach czy
np. przy uprawie ciepłolubnych ogórków. Można śmiało kompostować go razem z obornikiem bydlęcym.

Obornik świński zawiera mniej wapnia od bydlęcego ale za to sporo fosforu. Jest nawozem zimnym i podobnie jak
każdy obornik powinien zostać przekompostowany lub pryzmowany przed użyciem.

Obornik owczy, kozi i króliczy są nawozami gorącymi zawierającymi spore ilości azotu, nawet dwukrotnie większe od
obornika bydlęcego. Po przekompostowaniu nadają się pod uprawę bardzo żarłocznych roślin jak żadne inne.

Pomiot ptasi

Ptasie nawozy charakteryzują się dużą ilością składników pokarmowych. Można je uzyskać nawet w ogrodach, hodując
kury, kaczki czy gołębie. Nawozy te najlepiej kompostować wraz z ziemią i innymi odpadkami lub w zmieszaniu z
obornikiem ssaków, gdyż bardzo szybko nagrzewają się. Świeży pomiot może łatwo poparzyć korzenie roślin. W ogrodach
zastosowanie będzie miał także suszony pomiot kurzy - łatwo dostępny w sklepach ogrodniczych.

Uwaga!
Pomiot ptasi pochodzący z dużych, kurzych ferm nie może mieć zastosowania w ogrodzie.
Zwierzęta są tam hodowane w nienaturalnych warunkach, karmi się je paszami zawierającymi
antybiotyki i hormony.

Guano peruwiańskie to odchody i szczątki ptaków morskich, osadzające się od stuleci na wybrzeżach Peru, tworzące
tam metrowe pokłady. Jest bardzo bogate we wszystkie składniki pokarmowe i w materię organiczną, znacznie bogatsze
od pozostałych nawozów zwierzęcych. W ogrodach ekologicznych odradza się stosowania tego nawozu z kilku
względów. Intensywna eksploatacja złów to poważny problem ekologiczny a transport guano z Ameryki Południowej do
Europy wykorzystuje znaczne ilości energii a więc i zasobów ziemskich. Ponadto podobne efekty można uzyskać stosując
rodzime pomioty ptasie, nie ma więc potrzeby na wykorzystywanie guano.

Odpady poubojowe

Największe znaczenie w ogrodach będzie miała gotowa mieszanka mączki rogowej, mączki z krwi i mączki kostnej,
zawierająca kompleks składników pokarmowych i dużo materii organicznej (do 70%), 7-9% azotu, 12% tlenku fosforu(V),
0,3% tlenku potasu, 13% tlenku wapnia. Odpady poubojowe są bardzo dobrym nawozem organicznym, działającym
wolno. Pewne ilości możemy dodać do kompostu, polepszając tym samym jego skład. Praktycznie jednak w każdym
ogrodzie można się obejść bez odpadów poubojowych, zastępując je kompostem i obornikiem.

Znaczenie nawozów organicznych

Stanowią doskonałe źródło próchnicy, zwiększającej zdolność gleby do magazynowania
składników pokarmowych i poprawiającej stosunki wodno-powietrzne.
Polepszają strukturę każdej gleby, także jej pojemność wodną.
Są źródłem składników pokarmowych dla roślin i mikroorganizmów glebowych, dostarczają ich
stopniowo w ciągu wegetacji, dzięki czemu ryzyko przenawożenia jest minimalne.
Łagodzą ujemne skutki, jakie mogą wystąpić w przypadku wykorzystywania mineralnych
nawozów sztucznych w ogrodzie.
Większość nawozów organicznych zawiera wszelkie niezbędne roślinom składniki.

Nawozy mineralne

Nie jest prawdą, że w ogrodach czy gospodarstwach ekologicznych nie można stosować nawozów mineralnych.
Naturalne nawozy mineralne i niektóre inne, działające powoli są dopuszczone w rolnictwie organicznym.
Nieporozumienie wynika z faktu, iż zwykle stawia się znak równości między nawozami mineralnymi pochodzącymi z
naturalnych źródeł a nawozami mineralnymi wytworzonymi sztucznie.

Nawozy mineralne mają zastosowanie jedynie tam, gdzie wystąpiły niedobory jakiegoś pierwiastka w glebie oraz np. przy
przestawianiu się na metody biologiczne. W innym przypadku powinniśmy zrezygnować z ich stosowania.

Miękkie fosforyty, np. hiperfos mają zastosowanie jedynie na glebach kwaśnych, ze względu na dużą zawartość
wapnia. Nie poleca się natomiast stosować w ogrodach ekologicznych szybko działających soli fosforanowych, takich jak
superfosfat.

Tomasyna powstaje jako produkt uboczny przy produkcji stali, ze względu jednak na powolne działanie jest
dopuszczona w rolnictwie ekologicznym. Zawiera więcej wapnia niż hiperfos, dlatego można stosować jedynie na glebach
kwaśnych, wymagających wapnowania.

Kalimagnezja jest surowcem kopalnym, poddanym obróbce, dzięki której traci szkodliwy dla roślin chlor. Zawiera dużo
potasu i poleca się ją stosować przy jego niedoborach oraz przy przestawieniu gospodarstwa.

Większe znaczenie w ogrodach ma popiół drzewny, z racji dostępności i bogactwa składników pokarmowych (popiół z
drzew iglastych posiada mniej składników niż popiół z drzew liściastych). Jeżeli posiadamy kominek czy kocioł na drewno
możemy wykorzystać powstały w nich popiół dodając go do kompostu czy też bezpośrednio na zagony. Działa powoli i w
przeciwieństwie do pozostałych nawozów mineralnych ma w miarę zrównoważony skład (nie zawiera tylko azotu).

Inne nawozy

Z oleistych nasion rącznika wytwarza
się bogaty w składniki nawóz roślinny.

Śruta rącznikowa powstaje po sprasowaniu nasion

rącznika

. Nie ma większego znaczenia w naszych ogrodach z racji

dostępności, ponadto może wywoływać objawy alergiczne.

Wytłoki owocowe są nawozami regionalnymi i mają niską wartość nawozową, poza dużą zawartością substancji
organicznej. W ogrodach biologicznych nie powinno się stosować wytłoków z owoców pryskanych środkami chemicznymi.

Nawozy z glonów morskich zawierają sporo wapnia oraz inne pierwiastki. Nawożenie dolistne roślin zwiększa ich
odporność. Jeżeli mamy dostęp do glonów z niezanieczyszczonych wód, możemy je kompostować. Można też stosować
gotowe preparaty z glonów, dostępne w specjalistycznych sklepach ogrodniczych.

Nawozy zielone

Czym są zielone nawozy

Nawóz zielony to zielona masa roślinna pozostawiona w glebie. Zwykle roślina przeznaczona na zielony nawóz
uprawiana jest na polu, często jako poplon (międzyplon) a następnie wprowadzana do gleby. Znaczenie nawożenia
zielonego dla ekologicznych metod produkcji roślinnej jest nieocenione, zwłaszcza zaś

roślin motylkowych

, które

pozwalają utrzymać pozytywny bilans azotu w glebie.

Sposoby poprawiana żyzności gleby przy użyciu nawozów zielonych znane i stosowane są od dawna. Zwarta warstwa
roślinności przeznaczonej na nawóz chroni glebę przed nadmiernym parowaniem hamując jednocześnie rozwój
chwastów. Po skoszeniu czy wyrwaniu rośliny przeznacza się na kompost lub ściółkę. Rozrośnięty system korzeniowy nie
tylko spulchnia i przewietrza glebę, ale wzbogaca ją dodatkowo w substancję organiczną, dlatego tam, gdzie mamy
ograniczony dostęp do nawozów zwierzęcych, nawozy zielone są niezastąpionym ich zamiennikiem! Ponadto korzenie
często czerpią związki pokarmowe z głębokich warstw gleby, dzięki czemu są one później dostępne dla roślin uprawnych.

Plon ziemniaków wczesnych jest wyraźnie większy, jeżeli ich uprawę poprzedza
zielone nawożenie. Koniczyny i Lucerna należą ponadto do roślin
gromadzących azot - plon wzrasta wprost proporcjonalnie do ilości azotu, jakie są
one w stanie zgromadzić w glebie.

Nawóz zielony ma duże znaczenie np. przy zagospodarowaniu działki przy nowo wybudowanym domu. Jest on w stanie
w krótkim czasie zregenerować zdegradowaną, zbitą glebę, jaka została po pracy maszyn.

Rośliny motylkowe symbiotyzują m.in. z bakteriami Rhizobium, mającymi zdolność do pobierania i wykorzystywania azotu z
powietrza glebowego, który jest dostępny dla roślin. Bakterie żyją w brodawkach korzeniowych, dlatego nazywa się je

bakteriami brodawkowatymi. W ciągu okresu wegetacyjnego rośliny te potrafią wprowadzić do gleby 8-12 gramów azotu
na metr kwadratowy. Do motylkowych zaliczamy: koniczyny, wykę, łubin, a z roślin warzywnych groch, fasolę, soję.

Jako nawozy zielone używa się także gatunków roślin szybko rosnących, takich jak gorczyca. Jej nasiona kiełkują równie
szybko jak nasiona rzeżuchy. Głębokie korzenie spulchniają glebę i pozostawiają w niej strukturę gruzełkowatą. Gorczycy
nie powinno się wysiewać przed lub po kapuście, gdyż obie rośliny należą do tej samej rodziny botanicznej.

Nawozy zielone jako element zmianowania

Nawozy zielone stosować możemy wszędzie tam, gdzie zagony pozostają puste, dobieramy tylko odpowiednie gatunki
roślin. Mając do dyspozycji duże powierzchnie uprawne, możemy uprawiać te rośliny w plonie głównym, co jest godne
polecenia zwłaszcza na przepuszczalnych, piaszczystych glebach, które potrzebują próchnicy do zwiększenia zdolności
sorpcyjnych. Wydzielamy wtedy w płodozmianie rok dla nawozu zielonego. Taka uprawa ma swoje zalety - możemy w
trakcie wzrostu nawozu stopniowo go kosić, przeznaczając masę roślinną do ściółkowania zagonów. Najlepiej do uprawy
w plonie głównym nadaje się łubin żółty, o bardzo głębokim systemie korzeniowym, odpowiedni praktycznie dla każdej
gleby, od piaszczystej po gliniastą.

Niektóre rośliny możemy wsiać bezpośrednio w roślinę uprawną, mówimy wtedy o wsiewce poplonowej. Nadają się na
nią gatunki z początku rosnące powoli i znoszące lekkie zacienienie, takie jak seradela, koniczyny, czy mieszanka
koniczyny z lucerną chmielową.

Znaczenie nawozów zielonych

wzbogacanie gleby w próchnicę, dzięki czemu zwiększa się jej zdolność do magazynowania
wody i składników pokarmowych;
poprawianie struktury gleby;
podwyższenie aktywności mikrobiologicznej w glebie;
źródło składników pokarmowych, zwłaszcza azotu (rośliny motylkowe);
zmniejszanie erozji i wypłukiwania składników pokarmowych;
zmniejszenie zachwaszczenia.

Jeżeli późnym latem siejemy po zbiorach nawozy zielone i wprowadzamy je do gleby jeszcze w tym samym roku, to mamy
wtedy do czynienia z poplonem letnim. Dzięki takiej uprawie nie zmniejszamy wilgotności gleby wiosną, co miałoby
miejsce w przypadku poplonu ozimego. Zaleca się stosować taką metodę przed pomidorami, ogórkami, selerami czy
cebulą. Na poplony letnie możemy wykorzystać każdą jednoroczną roślinę motylkowatą, szczególnie godne polecenia są:
łubin żółty i niebieski, peluszka lub ich mieszanki, np. (na 10 m²):

80 g wyki, 60 g grochu, 60 g bobiku, 20 g owsa;
150 g łubinu niebieskiego, 75 g peluszki;
120 g łubinu niebieskiego, 20 g peluszki, 40 g wyki, 10 g seradeli;

Dla późnych terminów siewu, od połowy sierpnia, zaleca się rośliny szybko rosnące, np. krzyżowe, facelię czy grykę. Na
gleby bardzo lekkie i lekkie nadaje się gryka, seradela, łubin, wyka ozima, na gleby średnie: koniczyna inkarnatka,
rzodkiew oleista, gorczyca biała, rzepak ozimy, na gleby ciężkie: nostrzyk, koniczyna biała. Ponadto słonecznik, facelia,
peluszka dobrze rosną na każdej glebie.

Na poplony ozime nadają się jedynie gatunki zimotrwałe. Sieje się je późno, po zbiorze plonu głównego, a wprowadza
do gleby dopiero wiosną następnego roku. Na bardzo ciężkich glebach możemy zrezygnować z nawożenia ozimego, a
zamiast niego głęboko spulchnić glebę, pokryć warstwą świeżego kompostu i ściółki. Oto przykłady mieszanek poplonów
ozimych (na 10 m²):

120 g żyta, 30 g wyki ozimej, można dodać trochę nasion szpinaku
(mieszanka gorzowska czyli landsberska) 20 g wyki ozimej, 20 g życicy wielokwiatowej, 20 g koniczyny inkarnatki.

Gatunki zalecane na zielony nawóz

Gatunek

Termin siewu Nadaje się na gleby:

Norma siewu

nasion g/m²

Głębokość siewu (cm) Zimotrwałość

Motylkowate:

Peluszka (groch polny)1 III - 25 VIII lekka - ciężka

20

2-6

nie

Wyka jara

1 IV - 1 VIII

lekka - średniociężka

15

2-6

nie

Wyka ozima (kosmata) 15 VII - 1 X

lekka - średniociężka

20

1-5

tak

koniczyna inkarnatka 1 IV - 5 IX

średniociężka

3-5

1-2

mała

Koniczyna biała

1 III - 1 X

średniociężka

1-3

0-1

tak

Łubiny

1 IV - 1 VIII

piaszczysta do gliniastej 20

2-6

nie

Krzyżowe:

Gorczyca

15 III - 15 IX średniociężka

2-3

0-3

nie

Rzepak jary

15 III - 5 IX

średniociężka

1,5

0-2

nie

Rzepak ozimy

1 VII - 1 X

średniociężka

1,5

0-2

tak

Rzodkiew zwyczajna

15 III - 5 IX

średniociężka

1-3

0-3

nie

Trawy:

Żyto

1 III - 15 X

18

3-6

tak

Życica roczna

15 III - 5 IX

4

0-1

nie

Życica wielokwiatowa 1 III - 1 X

4

0-1

tak

Pozostałe:

Facelia

15 IV - 1 IX

lekka - ciężka

1,5-3

0,5-2

nie

Gryka

1 IV - 15 VIII lekka

6-8

1-3

nie

Słonecznik

15 IV - 20 VIII lekka - ciężka

4

2-4

nie

Nagietek lekarski

IV - VIII

pulchna, może być ciężka

nie

Mieszanka gorzowska 1 IV - 15 IX

8-10

2-5

tak

Stosowanie nawozów zielonych

Glebę , na której wysiewać będziemy zielony nawóz, należy spulchnić głęboko i w razie konieczności uzupełnić w niej
składniki pokarmowe - np. pod rośliny motylkowe bardzo odpowiednim nawozem będzie popiół drzewny, nie zawierający
w swoim składzie azotu.

Faza rozwojowa roślin stosowanych jako nawóz ma spore znaczenie dla ich działania, młodsze rośliny motylkowe
zawierają więcej azotu, będą więc szybciej rozkładać się w glebie, nadmiernie wyrośnięte rośliny o twardych łodygach zaś
znacznie wolniej.

Terminy wprowadzania masy zielonej do gleby zależą m.in. od warunków pogodowych w okresie ich wegetacji oraz od
gatunku uprawianej rośliny. Większość roślin uprawianych jako poplon letni będzie zajmowała zagon przez okres około
trzech miesięcy. Poplony ozime wprowadzamy do gleby między 25 IV a 5 V (dla rzepaku, rzepiku ozimego), a mieszanki
żyta i mieszankę landsberską między 10 V a 20 V, chociaż oczywiście możemy to zrobić wcześniej, aby szybciej
wprowadzić na zagon plon główny.

Porada
Zaleca się, aby bezpośrednio po nawozach zielonych zaplanować uprawę warzyw z rozsady -
gleba na której zastosowano nawóz zielony ma luźną strukturę, nasiona natomiast potrzebują do
wykiełkowania gleby raczej osiadłej.

Nie bez znaczenia jest sposób wprowadzania nawozu zielonego do gleby. Oto podstawowe zasady:

Rzepak, gorczyca, rzodkiew oleista, facelia, rośliny które osiągają około 50 - 80 cm wysokości, należy skosić jak
najniżej kosiarką czy kosą i poddać tę masę kompostowaniu, ewentualnie po rozdrobnieniu użyć jako ściółkę. Glebę
wystarczy głęboko spulchnić.

1.

Niewielkie ilości zielonej masy, jaką wytwarzają niskie gatunki roślin lub rośliny rosnące tylko przez krótki okres czasu,
możemy przekopać na niewielką głębokość, około 5 - 10 cm. Na niewielkich zagonach można do tego celu użyć
motyki. Po około 1-2 tygodniach, jeżeli jest taka konieczność przekopujemy je jeszcze raz, ale nie głębiej niż na 20
cm na lekkich glebach i nie głębiej niż na około 15 cm na glebach cięższych. Na bardzo ciężkich glebach raczej
powinno unikać się takiego sposobu wprowadzania nawozu do gleby, na pozostałych stosować go jak najrzadziej.
Pamiętajmy, że bezpośrednio do gleby można wprowadzać tylko niewielkie ilości masy zielonej.

2.

Rośliny jare, stosowane w poplonach letnich, pozostawiamy na zimę aby przemarzły. Dopiero wczesną wiosną
przekopujemy je płytko na około 5 - 15 cm.

3.

Stosowanie nawozów

Wymagania pokarmowe roślin

Rośliny pobierają z gleby określone ilości składników pokarmowych, które następnie są z niej zabierane wraz z plonem.
Aby żyzność utrzymała się na stałym, wysokim poziomie, należy te składniki uzupełniać poprzez nawożenie. Ważna jest
tutaj znajomość wymagań pokarmowych poszczególnych roślin, dzięki której możemy ustalić dawki nawozów. Poniższa