1

Zaburzenia osobowo

ści

dr Piotr Szczukiewicz

Zak

ład Psychologii Klinicznej

i Neuropsychologii UMCS

Definiowanie osobowo

ści



osobowość jako wytwór i specyficzny styl
przystosowania

Osobowość jest dynamiczną organizacją tych

psychofizycznych systemów jednostki, które determinują
jej specyficzny sposób przystosowania się do otoczenia.
(Allport)



osobowość jako coś, co odróżnia jednego człowieka
od drugiego, jako coś, co indywidualizuje

Osobowość jest zorganizowanym systemem,

funkcjonującą całością nawyków, dyspozycji, postaw
uczuciowych, który wyraźnie odróżnia jednostkę od innych
członków grupy, w której żyje. (Schoen)

2



osobowo

ść jako coś, co poddaje się obserwacji

Osobowość jest sumą aktywności jednostki, którą

można badać za pomocą trwającej odpowiedni czas
obserwacji dokonywanej przez rzetelnego obserwatora.
Osobowość jest jedynie końcowym wytworem naszego
systemu nawyków. (Watson)



osobowo

ść jako wewnętrzne procesy i struktury

(definicje substancjalne)

Osobowość jest jednolitą psychiczną organizacją

ludzkiej istoty na określonym etapie jej rozwoju, obejmującą
charakter, intelekt, temperament, uzdolnienia, postawy
moralne i wszelkie inne postawy wytworzone w ciągu życia
jednostki. (Warren)

Kszta

łtowanie się osobowości



W ramach psychicznego funkcjonowania jednostki
dochodzi do zmian polegających na powstawaniu coraz
bardziej złożonych funkcji psychicznych (dynamizmów),
poprzez które „ja” jednostki uzyskuje możliwość coraz
lepszego spełniania swoich funkcji.



Rozwój osobowości to pojawianie się coraz wyższych
dynamizmów zachowania, dojrzewanie funkcji „ja” i
takie przeorganizowanie całości, które podnosi
organizację osobową na wyższy poziom, zapewniając
wyższy poziom zorganizowania przestrzeni
psychologicznej jednostki oraz lepsze
zharmonizowanie jej dynamizmów, większą
świadomość, tożsamość i autonomię „ja” jednostki.

3

Czynniki wp

ływające

na kszta

łtowanie się osobowości



Wczesnodzieci

ęce doświadczenia



Modeluj

ące zachowania osób

doros

łych



Typ uk

ładu nerwowego



Styl wychowawczy rodziny



Inne

środowiska wychowawcze



Decyzje okresu dojrzewania

Kryzysy rozwojowe
kszta

łtujące osobowość

1. Poczucie ufno

ści - poczucie nieufności (w. niemowlęcy)

2. Poczucie autonomii - poczucie wstydu (w.poniemowl

ęcy)

3. Poczucie inicjatywy – poczucie winy (w. przedszkolny)

4. Poczucie adekwatno

ści – poczucie niższości (w.szkolny)

5. Poczucie to

żsamości – zamęt tożsamości (w.dorastania)

6. Poczucie intymno

ści – p. izolacji (wczesna dorosłość)

7. Poczucie generatywno

ści – p. stagnacji. (w. dojrzały)

8. Poczucie integracji – p. rozpaczy. (w.senioralny)

4

G

łówne cechy zaburzeń osobowości



G

łęboko zakorzenione i utrwalone

wzorce zachowa

ń (od dzieciństwa

lub m

łodości)



Skrajne albo znacz

ące odmienności

w porównaniu z przeci

ętnym w

danej kulturze sposobem
spostrzegania



Wiele zakresów funkcjonowania
(uczuciowo

ść, pobudliwość,

sposoby spostrzegania, itp.)



Subiektywne cierpienie

Okre

ślanie zaburzeń osobowości

Najczęściej zaburzenia osobowości dzieli się na

dwie kategorie (Jakubik, 1997).

zaburzenia struktury osobowości (np. osobowość

nieprawidłowa, niedojrzała)

zaburzenia cech osobowości (np. osobowość

paranoiczna, schizoidalna, histrioniczna czy
anankastyczna), przyjmując założenie, że różnice
dotyczą patogenezy, obrazu klinicznego,
przebiegu, stopnia trwałości i nasilenia zaburzeń,
dynamiki zmian i skuteczności stosowanych metod
leczenia.

5

Typy zaburze

ń osobowości (ICD-10)

Specyficzne zaburzenia osobowo

ści – F 60



Paranoiczna F 60.0



Schizoidalna F 60.1



Dyssocjalna F 60.2



Chwiejna emocjonalnie F 60.3



Histrioniczna F 60.4



Anankastyczna F 60.5



L

ękliwa (unikająca) F 60.6



Zale

żna F 60.7

Osobowo

ść paranoiczna



Podejrzliwo

ść i stała tendencja do

zniekszta

łcania codziennych doświadczeń



Nadmierna wra

żliwość na niepowodzenie



D

ługotrwałe przeżywanie przykrości (noszenie

urazu)



Sztywne poczucie w

łasnych praw



Nieuzasadnione podejrzenia dotycz

ące

wierno

ści partnera



Postawa ksobna



„Spiskowe” teorie wyja

śniania wydarzeń

6

Osobowo

ść schizoidalna



Znikomo

ść działań służących przyjemności



Ch

łód emocjonalny, spłycenie uczuciowości



Niska zdolno

ść wyrażania uczuć



Niezainteresowanie pochwa

łami i krytyką



S

łabe zainteresowanie doświadczeniami

seksualnymi



Preferowanie samotnictwa, brak bliskich
przyjació

ł



Poch

łonięcie fantazjowaniem i introspekcją



Ma

ła wrażliwość na konwencje społeczne

Osobowo

ść dyssocjalna - objawy



Nieliczenie si

ę z uczuciami innych



Silna postawa nieodpowiedzialno

ści oraz

lekcewa

żenia norm i reguł społecznych



Niemo

żność utrzymania trwałych związków



Niska tolerancja na frustracj

ę



Niezdolno

ść do przeżywania poczucia winy



Niezdolno

ść korzystania z doświadczeń (kar)



Obwinianie innych i racjonalizowanie
w

łasnych zachowań, które są źródłem

konfliktu

7

Osobowo

ść dyssocjalna - geneza



Defekty procesu socjalizacji (w tym
zw

łaszcza klimat emocjonalny

rodziny oraz modelowanie ze strony
rodziny i otoczenia)



Dysfunkcje fizjologiczne (niedobór
pobudzenia)



Czynniki genetyczne (dodatkowy
chromosom Y)

Osobowo

ść chwiejna emocjonalnie

TYP IMPULSYWNY:



Brak kontroli dzia

łań impulsywnych



Gwa

łtowne reakcje na krytykę

TYP BORDERLINE



Zaburzony obraz siebie (w tym celów i
preferencji)



Uczucie pustki wewn

ętrznej



Wchodzenie w intensywne i niestabilne zwi

ązki



Kryzysy emocjonalne po

łączone z chęcią

unikni

ęcia porzucenia i samouszkodzeniami

8

Osobowo

ść histrioniczna



Dramatyzowanie, przesadny wyraz
emocjonalny



Uleganie sugestiom



P

łytka i chwiejna uczuciowość



Poszukiwanie wra

żeń i docenienia



Koncentracja na atrakcyjno

ści fizycznej



Stosowanie manipulacji emocjonalnej



Egocentryzm

Osobowo

ść anankastyczna



Nadmiar w

ątpliwości i ostrożności



Poch

łonięcie przez szczegóły i

regulaminy



Perfekcjonizm, który przeszkadza w
wykonaniu zada

ń



Nadmierna skrupulatno

ść



Sztywno

ść i upór



Oczekiwanie podporz

ądkowania



Niechciane my

śli i impulsy

9

Osobowo

ść unikająca



Uporczywe uczucie napi

ęcia i

niepokoju



Poczucie ni

ższości i niedopasowania



Dopatrywanie si

ę krytyki i odrzucenia



Niech

ęć do bliskich związków



Unikanie kontaktów spo

łecznych z

obawy przed odrzuceniem

Osobowo

ść zależna



Pozwalanie innym na decyzje w wa

żnych

osobistych sprawach



Podporz

ądkowanie własnych potrzeb

innym



Niech

ęć do stawiania nawet racjonalnych

wymaga

ń, osobom od których jest się

zale

żnym



Obawa przed opuszczeniem



Ograniczona zdolno

ść do podejmowania

decyzji w codzienno

ści

10

Typy zaburze

ń osobowości (DSM-IV)



Osobowo

ść antyspołeczna



Osobowo

ść paranoidalna



Osobowo

ść histrioniczna



Osobowo

ść narcystyczna



Osobowo

ść unikająca



Osobowo

ść zależna



Osobowo

ść obsesyjno-kompulsywna



Osobowo

ść bierno-agresywna



Osobowo

ść schizoidalna



Osobowo

ść schizotypowa



Osobowo

ść pograniczna (borderline)

Inne zaburzenia osobowo

ści F 60.8



Osobowo

ść niedojrzała (infantylność

prze

żywania, brak dojrzałych sposobów

adaptacji i zaspokajania potrzeb, brak
integracji)



Osobowo

ść bierno-agresywna (wrogość

wyra

żana poprzez bierność)



Osobowo

ść narcystyczna (zawyżona ocena

w

łasnej wartości, roszczeniowość, zazdrość i

brak empatii)



Osobowo

ść psychoneurotyczna

(predyspozycje do zaburze

ń nerwicowych)



Osobowo

ść ekscentryczna (przesadny i

wy

ższościowy styl zachowania)

11

Osobowo

ść narcystyczna

wg Badawczych Kryteriów Diagnostycznych do ICD-10
(DCR-10 Diagnostic Criteria for Research)



Spe

łnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości



Osoba przejawia co najmniej 5 objawów z nast

ępujących:

1)

Wy

ższościowe poczucie własnej ważności

2)

Poch

łonięcie przez wyobrażenia o sukcesie, wspaniałości itp.

3)

Przekonanie o byciu kim

ś specjalnym, niepowtarzalnym

4)

Potrzeba nadmiernego podziwu

5)

Poczucie uprzywilejowania, oczekiwanie szczególnie korzystnego
traktowania

6)

Wykorzystywanie innych dla osi

ągnięcia własnych celów

7)

Niech

ęć do liczenia się z potrzebami innych osób

8)

Cz

ęsta zawiść wobec innych i przekonanie, że to inni są zawistni

9)

Bezceremonialne, aroganckie postawy i zachowania

Osobowo

ść bierno-agresywna

wg Badawczych Kryteriów Diagnostycznych do ICD-10
(DCR-10 Diagnostic Criteria for Research)



Spe

łnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości



Osoba przejawia co najmniej 5 objawów z nast

ępujących:

1)

Odwlekanie i opó

źnianie wykonania istotnych, rutynowych zadań,

szczególnie takich, których wype

łnienie jest oczekiwane przez

innych

2)

Nieusprawiedliwione zarzuty,

że inni stawiają nieracjonalne

wymagania

3)

Z

łoszczenie się, drażliwość w sytuacji prośby o zrobienie czegoś,

czego osoba nie chce zrobi

ć

4)

Nieuzasadniony krytycyzm lub lekcewa

żenie osób, które mają

pozycj

ę autorytetu

5)

Rozmy

ślnie powolna lub słaba praca nad zadaniami, których nie

chce si

ę wykonać

6)

Blokowanie wysi

łków współdziałania podejmowanych przez inne

osoby

7)

Unikanie zobowi

ązań przez wymawianie się zapomnieniem

12

Osobowo

ść schizotypowa

wg DSM-IV



Wzorzec funkcjonowania oparty na braku spo

łecznych i

interpersonalnych zdolno

ści, przejawiający się poczuciem

dyskomfortu i ograniczonymi zdolno

ściami do tworzenia bliskich

zwi

ązków



Istotne kryteria do rozpoznawania:

1)

Idee odniesienia (my

śli ksobne)

2)

Dziwaczne przekonania i magiczne my

ślenie

3)

Niezwyk

łe doświadczenia percepcyjne

4)

Dziwaczne my

ślenie i sposób mówienia

(zmanierowanie)

5)

Podejrzliwo

ść, nieufność

6)

Nieadekwatny zaw

ężony afekt

7)

Ekscentryczny wygl

ąd lub zachowanie

8)

Brak osób zaufanych i przyjació

ł

9)

Silny niepokój w sytuacjach spo

łecznych

Mieszane zaburzenia osobowo

ści

F 61.0



Kategoria przeznaczona dla zaburze

ń,

które nie przejawiaj

ą się specyficznym

wzorem zachowania i sprawiaj

ą

trudno

ści diagnostyczne. Zaburzenia

oznaczane w ten sposób mog

ą mieć

niektóre cechy specyficznych zaburze

ń

osobowo

ści, lecz bez wyraźnej

przewagi jakiej

ś grupy objawów.

13

Trwa

łe zmiany osobowości F 62



Ten rodzaj zaburze

ń powstaje w wyniku

dzia

łania silnego czynnika urazowego (jednak

nie wskutek urazu lub choroby mózgu –
organiczne zaburzenie osobowo

ści F07.0)

Czynnik urazowy mo

że mieć postać

katastrofy, silnego i przed

łużającego się

stresu lub powa

żnej choroby psychicznej.

Zmiana w zakresie dotychczasowych
sposobów spostrzegania, odnoszenia si

ę i

my

ślenia musi być wyraźna i trwała.



F62.0 – dotyczy sytuacji ekstremalnych



F62.1 – dotyczy choroby psychicznej

Trwa

ła zmiana osobowości po

katastrofach F 62.0

(wg DCR-10)



Nieufno

ść i wrogość do świata u osoby, która

wcze

śniej nie przejawiała takich cech



Spo

łeczne wycofanie się



Sta

łe uczucie pustki i bezradności np. w związku ze

wzrastaj

ącą zależnością od innych albo niezdolnością

do wyra

żania negatywnych i agresywnych uczuć



Trwa

łe poczucie znalezienia się „na krawędzi”,

przewlek

ły stan wewnętrznego napięcia



Sta

łe poczucie zmienia się lub odmienności od innych

(wyobcowanie)



Zmiana osobowo

ści trwa co najmniej 2 lata, może być

poprzedzona zaburzeniem stresowym pourazowym F
43.1 (do 2 lat).

14

Trwa

ła zmiana osobowości po

chorobie psychicznej F62.1

(wg DCR-10)



Zale

żność od innych, unikanie decyzji



Spo

łeczne wycofanie się i izolacja (np.

Poczucie napi

ętnowania i upokorzenia, ale nie

urojeniowe, cho

ć nie obiektywne)



Os

łabienie zainteresowań, bierność



Nasilone postrzeganie siebie jako chorego
(korzystanie z us

ług medycznych)



Roszczeniowa postawa wobec innych



Dysforyczny lub chwiejny nastrój



Trwa od co najmniej 2 lat i nie jest zwi

ązana z

innymi czynnikami poza chorob

ą psychiczną