Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

CORPUS IURIS

ADMINISTRATI

OPRACOWANIE NIEKTÓRYCH

ZAGADNIEŃ EGZAMINACYJNYCH

Z PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Drodzy czytelnicy...

Oto jest skrypt. Corpus Iuris Administrati (czyli: CIA).

Nie jest to bynajmniej dzieło idealne i nawet do takiego miana nie pretenduje. Jak powiedział jeden z twórców:„To nie

ma być podręcznik naszego autorstwa, a jedynie ułatwienie nauki”. I niech te słowa będą nam mottem.

Z rzeczy organizacyjnych. (...) Kilku pytań brakuje, nie z mojej winy. Mają być przysłane w czasie najbliższym...
Błędów podobno nie ma, ale jeśli ktoś jakiś spotka (o merytorycznych mowa), niech mi da znać na PW. Będziem

poprawiać i uaktualniać. Brakuje również kilku pytań z części materialnej, nie było chętnych (zwłaszcza do
budowlanki) ani ogólnej woli robienia, jako że część osób liczy na pożegnanie się z materialnym poprzez promesę.

I wreszcie – zachowałam lokalny koloryt niektórych twórców – żeby nam się weselej uczyło. Poprawiłam tylko lokalną

ortografię.

Obyśmy wszyscy zdali!
candle – red. naczelna CIA.

Wykonane przez studentów II roku (2006/2007) stacjonarnego studium prawa na UAM w Poznaniu.

Opracowanie od studentów dla studentów – powielanie i rozpowszechniania w celach zarobkowych zabronione.

1

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

S

PIS

Z

AGADNIEŃ

E

GZAMINACYJNYCH

P

ROF

. S

ZEWCZYKA

I. Zagadnienia ogólne.

1. Pojęcie i rodzaje administracji publicznej.

2. Definicje prawa administracyjnego.
3. Działy prawa administracyjnego.

4. Stosunek administracyjnoprawny.

II. Prawo ustrojowe.

1. Pojęcie ustrojowego prawa administracyjnego.

2. Zasady: centralizacji i decentralizacji, koncentracji i dekoncentracji.
3. Podmioty wykonujące administracje publiczną.

4. Pojęcie i typologia organów administracji publicznej.
5. Istota samorządu i typologie jego form.

6. Zakłady prawa administracyjnego.
7. Zlecanie funkcji administracji publicznej.

8. Rola fundacji w wykonywaniu administracji publicznej.
9. Prezydent RP jako organ władzy publicznej.

10. Status prawny Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.
11. Status prawny ministra oraz kierownika tzw. urzędu centralnego.

12. Pojęcie podziału terytorialnego i jego rodzaje.
13. Reformy podziałów terytorialnych w 1972-75 i 1998-99.

14. Przekształcanie podziałów terytorialnych, ich aktualny kształt.
15. Status prawny wojewody.

16. Administracje rządowa zespolona i niezespolona.
17. Pojęcie samorządu terytorialnego.

18. Organy stanowiące oraz organy wykonawcze na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego.
19. Referendum lokalne.

20. Status prawny radnego.
21. Jednostki pomocnicze w gminie.

22. Prawne formy współdziałania jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego.
23. Nadzór nad samorządem terytorialnym.

24. Osobowość publicznoprawna i cywilnoprawna jednostki organizacyjnej samorządu terytorialnego.
25. Pojęcie i rodzaje samorządu specjalnego.

26. Pojęcie kontroli, nadzoru, kierownictwa.
27. System kontroli administracji, charakterystyka ogniw tego systemu.

III. Prawne formy aktywności administracji publicznej.

1. Forma a metoda działania administracji.
2. Klasyfikacja prawnych form działania administracji.

3. Źródła prawa administracyjnego.
4. Rodzaje i istota tzw. czynności faktycznych.

5. Rodzaje i istota czynności podejmowanych przez administrację w sferach zewnętrznej i wewnętrznej.
6. Umowa jako forma działania administracji.

7. Porozumienie administracyjne.
8. Pojęcie i rodzaje aktu administracyjnego.

9. Rodzaje i skutki wadliwości aktu administracyjnego.
10. Problem tzw. milczenia władzy.

11. Sposoby zabezpieczenia wykonania aktu administracyjnego.
12. Zasady i podmioty postępowania egzekucyjnego w administracji.

13. Środki egzekucyjne.
14. Kary administracyjne.

15. Sankcje karne jako instrument zabezpieczenia aktu administracyjnego.

IV. Materialne prawo administracyjne.

1. Pojęcie i działy materialnego prawa administracyjnego.

2. Administracyjnoprawny status jednostki (obywatelstwo, cudzoziemcy, ewidencja ludności, dowody osobiste,
paszporty, zmiana imion i nazwisk).

3. Akta stanu cywilnego.
4. Zgromadzenia.

5. Stowarzyszenia.
6. Administracyjnoprawna reglamentacja działalności gospodarczej.

7. Administracyjnoprawna reglamentacja tzw. wolnych zawodów.
8. Administracyjnoprawne formy ingerencji w prawo własności.

9. Prawo budowlane.
10. Planowanie przestrzenne.

2

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

S

KRYPT

, C

ZYLI

O

DPOWIEDZI

N

A

Z

AGADNIENIA

I. Z

AGADNIENIA

O

GÓLNE

I.1. Pojęcie i rodzaje administracji publicznej.

1. Źródło: E. Ochendowski Prawo administracyjne. Część ogólna, str. 19-31 i nie tylko.

2. Pojęcie, czyli wuchta definicji:

a) Administracja – wszelka zorganizowana działalność zmierzająca do osiągnięcia pewnych celów, jest

działalnością trwałą, celową i planowaną.

b) ministrare – posługiwać, wykonywać, kierować, „ad” – „ku”, wzmacnia celowość działania.
c) Administracja publiczna jest sprawowana przez państwo, więc przez organy państwowe, związki

publicznoprawne (samorządowe) i inne podmioty administracji.

d) Inna definicja:

Administracja publiczna jest to system podmiotów utworzonych i wyposażonych przez ustawę w
kompetencje do prowadzenie organizatorskiej i kierowniczej działalności na podstawie ustaw w kierunku

wewnętrznym oraz zewnętrznym, przy czym zarówno przebieg, jak i skutki działalności zewnętrznej
zawsze są przypisywane państwu jako takiemu.

e) Wszystkie podmioty administracji, spełniające funkcje administracji publicznej, swoje powstanie i

kompetencje opierają na woli państwowej.

f) W ujęciu organizacyjnym (podmiotowym) – ogół podmiotów administracji, więc organy

administracji i inne podmioty wykonujące funkcje z zakresu administracji publicznej, przy czym

organami są naczelne i centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji
rządowej, organy samorządu terytorialnego oraz inne organy, w zakresie w jakim zostały powołane do

załatwiania spraw z zakresu administracji publicznej.

g) W ujęciu materialnym (podmiotowym) – taka działalność państwa, w której przedmiotem są sprawy

administracyjne (zadania i kompetencje władzy wykonawczej).

h) W ujęciu formalnym – cała działalność wykonywana przez podmioty administracji, bez względu na to

czy ma charakter administracyjny, czy też nie.

i)

Definicja negatywna – każda działalność państwowa, nie będąca działalnością ustawodawczą ani

sądowniczą.

j) Wg Ernsta Forsthoffa – administracji nie można zdefiniować, można ją tylko opisać.

k) Wg Izdebskiego i Kuleszy – zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich i

wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i

instytucje, na podstawie ustawy i w określonych prawem formach.

3. Cechy administracji państwowej:

a) Jest zjawiskiem społecznym.

b) Cechuję ją aktywność, inicjatywa, ukierunkowanie na przyszłość, podejmuje konkretne środki do

uregulowania spraw jednostkowych i urzeczywistnienia określonych przedsięwzięć.

4. Rodzaje administracji państwowej:

a) Władcza (zwierzchnia, tzw. porządkowo-reglamentacyjną) – gdy administracja wydaje akty

obowiązujące adresatów i, w razie potrzeby, używa przymusu dla ich realizacji, ma prawo wydawania

jednostronnych aktów prawnych, którym służy domniemanie ważności oraz możność zapewnienia ich
wykonania przez zastosowanie środków przymusu bez ingerencji sądów, ingeruje w sferę prawna

obywatela, ingeruje w jego wolność bądź własność, nakłada na niego obowiązek, obciąża go.

b) Niewładcza (zawiadowcza) – gdy administracja publiczna działa przy pomocy środków dostępnych

osobom fizycznym, posługuje się środkami prawa cywilnego, bądź działaniami faktycznymi.

c) Świadcząca – zapewnia obywatelowi określone świadczenia i korzyści, np. pomoc społeczna, dotacje,

subwencje, oddanie do dyspozycji urządzeń komunalnych oraz rzeczy publicznych. „Zazębia się”
pojęciowo z administracją władczą.

I.2. Definicje prawa administracyjnego.

1. Trudność sformułowania jednolitej definicji prawa administracyjnego:

a) szeroki zakres regulacji dotyczących różnych działów czy form aktywności państwa lub podmiotów

wykonujących funkcje publiczne;

b) wielość organów będących realizujących zadania administracji – od sołtysa po Radę Ministrów;

c) „młodość” dyscypliny naukowej – początki administracji dopiero w tzw. państwie policyjnym.

2. Pojęcie „administracja publiczna” jest szersze niż „administracja państwowa” - obejmuje bowiem także

działalność innych podmiotów niż wyłącznie państwowe.

3

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

3. Próby definicyjne:

a) Definicja przedmiotowa – prawo administracyjne jest zespołem norm, które regulują administracyjną

działalność państwa – inaczej mówiąc – regulują funkcję administrowania.

•

Za podstawę określania prawa administracyjnego przyjmuję treść działania czyli administrowanie.

Jednak J. Starościak zarzucił tej definicji brak uwzględnienia, że funkcje administrowania są
regulowane też przez inne gałęzie prawa (konstytucyjne, cywilne, a nawet karne).

b) Definicja podmiotowa – prawo administracyjne to zespół norm prawnych regulujących te stosunki

społeczne, które wynikają w toku działalności organów administracyjnych.

•

Wady tej definicji to po pierwsze jw. działalność organów administracyjnych jest regulowana nie

tylko przez prawo administracyjne, po drugie funkcje administracyjne wykonują nie tylko organy
państwowe.

c) Prawo administracyjne to gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych podejmowaną

w celu wykonania ustalonych prawem zadań organizatorskich, wypełnionych w swoistych formach
działania.

•

Ta definicja jest najwłaściwsza wg E. Ochendowskiego, bo łączy element definicji przedmiotowej, z
podmiotową i z uwzględnieniem form działania właściwych dla organów administracji.

d) J. Filipek – prawo administracyjne to gałąź prawa, którego przedmiotem są prawa i obowiązki

podmiotów administracji i innych podmiotów, które wchodzą w stosunki administracyjno-prawne z
podmiotami administracji publicznej (w zakresie, w jakim normy te stanowią podstawę nawiązania

stosunków administracyjno-prawnych).

4. Doktryna niemiecka:

a) W niemieckiej doktrynie zazwyczaj nie formułuje się definicji prawa administracyjnego. Jedynie ogólne

stwierdzenie, że prawo administracyjne tworzą normy prawne, które “w specjalny sposób obowiązują
administrację.”

b) Podkreśla się, że prawo administracyjne reguluję przede wszystkim stosunki między administracją i

obywatelami [przyp. autora, ale chyba też między organami administracji] i tworzy prawa i obowiązki

po stronie tych drugich, ale tylko w stosunku do administracji, a nigdy innych obywateli. Przykład:
prawo budowlane normuję stosunki między inwestorem, a władzą budowlaną, a nie między inwestorem

a właścicielem nieruchomości sąsiedniej.

5. Ogólnie trzeba stwierdzić, że nie ma jednej właściwej definicji prawa administracyjnego i z konieczności

trzeba się posługiwać powyższymi obarczonymi wadami definicjami.

I.3. Działy prawa administracyjnego.

1. Najbardziej popularny trójpodział dzieli prawo administracyjne na:

a) ustrojowe prawo administracji,
b) prawo regulujące formy aktywności administracji łącznie z prawem procesowym,

c) materialne prawo administracyjne.

2. Co istotne, prawo administracyjne, poza częścią procesową, nie zostało skodyfikowane.

a) W poszczególnych ustawach znaleźć można normy prawa materialnego, jak i normy procesowe czy

dotyczące ustroju organów administracji.

b) O charakterze norm administracyjnego prawa materialnego, procesowego, czy ustrojowego nie

przesądza miejsce ich zamieszczenia, ale ich treść.

3. Prawo materialne:

a) W szerszym rozumieniu – obejmuje prawo ustalające w sposób władczy zachowanie jednostki, ale

także tzw. normy zadaniowe dotyczące działalności niewładczej administracji, jej funkcje
organizatorskie i tzw. administrację świadczącą.

b) W węższym znaczeniu (sensu stricto) – normy prawa materialnego to normy zawarte w przepisach

prawa administracyjnego powszechnie obowiązującego, które określają treść praw i obowiązków

(zachowanie się) ich adresatów.

Do norm prawa materialnego zaliczymy tylko te, które mają charakter powszechnie
obowiązujący.

W świetle przepisów Konstytucji do norm prawa powszechnie obowiązującego zalicza się:

•

postanowienia ustawy zasadniczej,

•

ustawy zwykłe,

•

ratyfikowane umowy międzynarodowe,

•

rozporządzenia,

•

akty prawa miejscowego.

4

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

Po wejściu Polski do UE rysuje się też inny podział:

▪

prawo wspólnotowe,

▪

prawo wewnętrzne, rozumiane jako prawo krajowe.

4. W powyższym ujęciu prawa materialnego na pierwszy plan wysuwa się problematyka materialnego

stosunku administracyjnoprawnego – chodzi o wyodrębnienie przepisów, które stanowią z jakimi

stanami faktycznymi lub sytuacjami prawnymi łączy się określone obowiązki lub uprawnienia
administracyjnoprawne.

5. W ścisłym związku z prawem materialnym pozostaje problematyka prawa procesowego, ujętego dziś w

kodeksie postępowania administracyjnego (KPA) oraz w Ordynacji podatkowej.
a) Prawo procesowe ma zabezpieczać realizację norm prawa materialnego, jeśli konkretyzacja praw i

obowiązków następuje w drodze aktu administracyjnego.

b) Prawo procesowe powinno spełniać funkcje pomocnicze w stosunku do prawa materialnego, ma ono

stwarzać optymalne warunki do realizacji prawa materialnego, ma ono gwarantować ochronę praw
jednostki w postępowaniu przed organami administracji publicznej.

c) Niekiedy przypisuje mu się funkcje szersze – w szczególności chodzi tu o twórcze znaczenie norm prawa

procesowego w kształtowaniu stosunków prawnych, zwłaszcza w sytuacji, gdy prawo materialne nie

normuje pewnych kwestii lub gdy materialnoprawna regulacja zdezaktualizowała się.

6. Prawo ustrojowe:

a) Ma regulować problematykę struktur spełniających funkcje administracji publicznej z uwagi na

wypełnienie celów publicznych.

b) W materialnym i procesowym prawie administracyjnym mamy do czynienia z prawem powszechnie

obowiązującym, natomiast w prawie ustrojowym niekiedy dużą rolę odgrywają normy prawa
wewnętrznego.

I.4. Stosunek administracyjnoprawny.

1. Między różnymi podmiotami zawiązują się określone stosunki społeczne.

Pewne z nich są uregulowane przez prawo – stosunki prawne.
Stosunki normowane przez prawo administracyjne – stosunki administracyjnoprawne.

Są one przeto stosunkami prawnymi, ale posiadają wiele cech odrębnych.

2. Stosunki administracyjnoprawne to stosunki między państwem i działającymi w jego imieniu

podmiotami administracji publicznej a obywatelami i innymi podmiotami, oparte na normach prawa

administracyjnego.

3. Cechą charakterystyczną stosunku administracyjnoprawnego, różniącą go od stosunku cywilnoprawnego,

jest nierównorzędność pozycji podmiotów tego stosunku, możność decydowania o treści tego stosunku

przez podmiot administrujący (administracja działa władczo).

4. Charakterystyka stosunku administracyjnoprawnego:

a) Przedmiot – leży zawsze w sferze określonych prawem zadań administracji publicznej; jest objęty

kompetencją jednego z podmiotów administracji;

b) Podmioty:

•

jednym z podmiotów powinien być zawsze organ administracji publicznej lub podmiot, któremu

zlecono funkcje tej administracji.

•

podmiot (osoba fizyczna lub prawna, jednostka organizacyjna), do którego skierowany jest nakaz

lub zakaz albo który żąda określonego zachowania się od organu administracji;

Podmiotowości prawnej w zakresie prawa administracyjnego nie należy utożsamiać z osobowością
cywilnoprawną.

Jeden z podmiotów stosunku reprezentuje władztwo państwowe – stąd nierównorzędność.

W odróżnieniu od stosunku cywilnoprawnego, organ administracyjny w pewnej mierze orzeka i „w

swojej sprawie”, gdyż ma prawo przesądzania, orzekania w sprawie w sposób wiążący innych
uczestników stosunku. Tak kształtuje się sytuacja w stosunkach zaliczanych do sfery zewnętrznej – w

sferze wewnętrznej pozycja uczestników może być różna – od podległości aż do równorzędności
podmiotów.

c) Obowiązki i uprawnienia – które są treścią stosunku, mogą polegać na:

•

działaniu,

•

znoszeniu,

•

zaniechaniu.

5

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

O możliwych obowiązkach i uprawnieniach przesądzają przepisy prawa materialnego. Mają one w

zasadzie charakter osobisty i nie mogą być przenoszone na inne osoby, wygasają z chwilą śmierci osoby
obowiązanej lub uprawnionej. Wyjątek: podatki i roszczenia odszkodowawcze wobec państwa mogą

przechodzić na następców prawnych.

5. Nawiązanie stosunku administracyjnoprawnego:

a) z mocy samej ustawy (najczęściej jednak sama ustawa nie wystarcza),

b) w drodze aktu administracyjnego bądź umowy administracyjnej,
c) w wyniku działań faktycznych.

Ad. a) – Z mocy samej ustawy powstają prawa i obowiązki w sferze podatkowej, obowiązku szkolnego,

uczestników ruchu drogowego, użytkowania urządzeń publicznych itd.

Ad. b) – KPA stanowi, że strony o spornych interesach mogą zawrzeć ugodę administracyjną, która – po jej
zatwierdzeniu przez organ administracyjny – wywiera takie same skutki prawne jak decyzja

administracyjna.

Ad. c) – Na skutek działania faktycznego stosunek może zostać nawiązany np. gdy przez sam fakt
dopuszczenia do korzystania z gminnego urządzenia publicznego powstaje stosunek prawny z

uprawnieniami i obowiązkami gminy oraz osoby korzystającej.

6. Rodzaje stosunków administracyjnoprawnych:

a) Prócz opisanych wyżej stosunków wywołujących skutki na podstawie norm prawa materialnego,

wyróżniamy jeszcze:

•

proceduralny stosunek administracyjnoprawny – ma charakter stosunku czasowego,

przejściowego; jego postawą prawną są normy proceduralne (przepisy o postępowaniu
administracyjnym); nawiązanie: z chwilą wszczęcia postępowania,

wygaśnięcie: z momentem wydania ostatecznej decyzji administracyjnej;

•

proceduralny stosunek spornoadministracyjny, zwany też sądowo-procesowym – podstawą

są przepisy dopuszczające zaskarżanie aktów administracyjnych do sądu administracyjnego;
początek trwania: zaskarżenie aktu administracyjnego,

koniec: wydanie orzeczenia przez sąd; pozycja podmiotów jest tu zrównana;

b) Wyróżniamy również z innego punktu widzenia:

•

stosunki administracyjnoprawne ad hoc – odnoszą się do konkretnego, jednorazowego działania

(np. dopuszczenia do przeprowadzenia kontroli zakładu pracy);

•

stosunki administracyjnoprawne trwałe; mogą być związane z:

▪

prawami osobistymi (np. obowiązek szkolny),

▪

prawami majątkowymi (np. obowiązek podatkowy),

▪

korzystaniem z zakładów użyteczności publicznej.

Podział na związki z poszczególnymi prawami nie jest ostry.

c) Występują również:

•

w związku ze sprawowaniem nadzoru między organem nadzoru a podmiotem nadzorowanym:

stosunki nadzoru;

•

w toku przymusowego wykonywania obowiązków administracyjnoprawnych między organem

egzekucyjnym a zobowiązanym i wierzycielem: stosunki egzekucyjne;

II.P

RAWO

U

STROJOWE

II.1. Pojęcie ustrojowego prawa administracyjnego.

1. Ustrojowe prawo administracyjne:

a) jeden z działów prawa administracyjnego (obok prawa materialnego i procesowego),

b) cechą szczególną tego działu jest to, iż obejmuje problematykę struktur aparatu administracyjnego.

2. Z. Leoński:

Do ustrojowego prawa administracyjnego zaliczamy następującą problematykę:

a) zasad budowy aparatu administracji publicznej,
b) struktury i zadań (kompetencji) podmiotów realizujących administrację publiczną,

c) podziału terytorialnego,
d) kadr (zawodu urzędniczego) w administracji,

e) kontroli administracji publicznej.

6

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

3. E. Ochendowski:

Do zasadniczych zagadnień ustrojowego prawa adm. należą zagadnienia dotyczące:

a) organów administracji publicznej,
b) urzędów,

c) klasyfikacji organów administracyjnych,
d) władztwa organizacyjnego,

e) kompetencji i właściwości oraz zasad powiązań organów administracji publicznej,

Dzięki organom administracji publicznej i prawu ustrojowemu możliwe jest urzeczywistnienie norm prawa
materialnego i prawa o postępowaniu administracyjnym.

4. Aparat administracyjny – jest to określenie zbiorcze dla oznaczenia różnych jednostek organizacyjnych

wykonujących funkcje administracji publicznej, takich jak:
a) organy administracji publicznej,

b) zakłady publiczne,
c) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej,

d) organizacje społeczne,
e) korporacje.

5. Przyczyny podziału aparatu administracyjnego:

a) funkcjonalne – różne dziedziny administracji wymagają zróżnicowanych, specjalnych kwalifikacji,

innych w administracji służby zdrowia, a innych w administracji obrony kraju;

b) terytorialne – ze względu na podział terytorialny i wagę spraw występujących. Np. w gminie a skali

kraju;

c) organizacyjne – inne są powiązania miedzy organami samorządowymi, a inne miedzy samorządem a

administracją rządową czy wreszcie miedzy organami administracji rządowej wzajemnie.

6. Jednostki wchodzące w skład aparatu administracyjnego nazywane są podmiotami administracji.

II.2. Zasady: centralizacji i decentralizacji, koncentracji i dekoncentracji.

1. Koncentracja:

a) Przy koncentracji punkt ciężkości administrowania spoczywa w rękach organów naczelnych, centralnych,

które decydują we wszystkich ważnych sprawach, a więc ciężar administrowania znajduje się w ręku

nielicznych organów. Organy niższe są skrępowane, niesamodzielne, mogą wykonać np. czynności
przygotowawcze.

b)

[M. Szewczyk:]

Mówimy o niej, gdy zadania i kompetencje z zakresu administracji publicznej przypisane są

jednemu organowi lub nielicznym organom.

2. Dekoncentracja:

a) Przy dekoncentracji punkt ciężkości administrowania leży w organach terenowych, które wykonują

przeważającą większość zadań administracji. W przypadku dekoncentracji następuje przekazanie

właściwości do załatwienia spraw administracyjnych w dół, a więc organom niższym przy zachowaniu
przez organy centralne prawa udzielania wytycznych, poleceń, rozkazów. Dekoncentracja nie przesądza

o niezależności czy samodzielności organów administracji zdekoncentrowanej. Organy te mogą być
podporządkowane organom wyższym, mogą być uzależnione od centrum.

b)

[M. Szewczyk:]

Mówimy o niej, gdy zadania i kompetencje z zakresu administracji publicznej są rozdzielone

między liczne organy administracji publicznej.

Wyróżnia się:

•

dekoncentracja branżowa – zadania i kompetencje są rozdzielone między organy administracji

publicznej tego samego szczebla;

•

dekoncentracja terenowa – zadania i kompetencje są rozdzielane między organy administracji

publicznej różnych szczebli.

3. Decentralizacja:

a) Dekoncentracja może być połączona z wyposażeniem organów niższych szczebli w samodzielność i

względną niezależność. Wtedy zachodzi już decentralizacja administracji. W praktyce mamy z nią do
czynienia wówczas, gdy określone sprawy przekazywane są jako zadania własne podmiotom

samorządowym.

b)

[M. Szewczyk:]

Organy, które funkcjonują w takim układzie mają prawnie zagwarantowaną samodzielność

w wykonywaniu swoich zadań i kompetencji. Ingerencja jest w tym przypadku ograniczona ustawowo

co do zakresu i co do formy.

7

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

W układzie zdecentralizowanym występuje nadzór weryfikacyjny o charakterze merytorycznym.

Jego formy to m. in.:

•

stwierdzenie nieważności czynności prawnej podjętej przez organ zdecentralizowany (działa ex

tunc);

•

uprawnienie do uchylenia czynności prawnej podjętej przez organ zdecentralizowany (działa ex

nunc);

•

zatwierdzenie – czynność prawna podjęta przez organ zdecentralizowany wywoła skutki prawne

gdy zostanie zatwierdzona przez przez organ uprawniony;

•

uzgodnienie – weryfikacji podlega projekt aktu, a nie sam akt;

•

uprawnienie do zawieszenia aktu – stwierdzenie podjęcia danego aktu niezgodnie z prawem.

Nadzór weryfikacyjny o charakterze personalnym:

•

upoważnienie do rozwiązania organu;

•

uprawnienie do zawieszenia organu;

•

wykluczenie członka organu kolegialnego.

4. Centralizacja:

a) Zasada centralizacji polega na tym, że w określonej sferze właściwości system organów administracji

jest zorganizowany w ten sposób, iż podejmowanie decyzji należy wyłącznie do organów wyższych.

Organy niższego stopnia mają jedynie pozycję organów przygotowujących rozstrzygnięcia, wtedy zbiega
się koncentracja z centralizacją i mówimy o centralistycznym systemie organizacji administracji.

b)

[M. Szewczyk:]

Centralizacja oznacza sytuację, w której organy usytuowane niżej w strukturze

administracji podlegają organom usytuowanym wyżej. Podległość ta dotyczy spraw merytorycznych i

personalnych:

•

podległość merytoryczna – oznacza, że organy usytuowane niżej wyposażone są w kompetencje

do udzielania wytycznych i dyrektyw odnośnie wykonywania zadań publicznych organom niższego
stopnia;

•

podległość w sprawach personalnych – wyraża się tym, że organy nadrzędne mają wpływ na
decyzje o obsadzie stanowisk na niższych szczeblach struktury.

Ogół uprawnień do ingerowania w działalność organów niższych przez organy wyższe określa się

mianem kierownictwa (nadzoru dyrektywnego).

5. Odmianą systemu centralistycznego może być taki system, iż rozstrzygnięcia należą wprawdzie do organów

niższych szczebli, ale organy te, podejmując rozstrzygnięcia, są podporządkowane poleceniom i

dyspozycjom organu wyższego. W takim systemie organy niższe nie mają niezależności i samodzielności
zagwarantowanej przepisami prawa. Sytuacja faktyczna może układać się w ten sposób, że organ wyższy

nie wkracza w sferę działania organów niższych bądź czyni to wyjątkowo, gdy uzna, że działanie organów
niższych wymaga ingerencji z jego strony.

6. Centralizacja wiąże się nierozłącznie z hierarchicznym podporządkowaniem organów administracji

niższych szczebli organom wyższym.

Zasada hierarchicznego podporządkowania przejawia się w podwójnej zależności:
a) służbowej – nie ma prawnego ograniczenia sfery wydawania poleceń służbowych przez organ wyższy

organom niższym;

b) osobowej – organ wyższego stopnia ma prawo obsadzania stanowisk w organach bezpośrednio lub

pośrednio niższych szczebli, zwolnień, awansów, nagradzania, a wreszcie pociągania do
odpowiedzialności i wymierzania kar.

7.

[M. Szewczyk:]

Autonomia – taki układ, w którym samodzielność obejmuje nie tylko działania polegające na

stosowaniu prawa oraz stanowieniu prawa niższego rangą od ustawy zwykłej, lecz także stanowienie prawa
równego ustawie zwykłej, a niższego rangą tylko od konstytucji.

8

mały przerywnik

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

II.3. Podmioty wykonujące administracje publiczną.

1.

2. Organy administracji rządowej:

a) Pojęcie „organ administracji rządowej” pojawia się w Małej Konstytucji z 1992 r., Konstytucji RP z

1997. Od tego czasu spotykamy tę nazwę także w ustawodawstwie zwykłym. Czasami jednak stosuje

się inne nazewnictwo (np. w prawie budowlanym). Ustawodawca nie zawsze wypowiada się wprost co
do charakteru organu i nie określa jednostki organizacyjnej, ale istota jej zadań i form działania

decyduje o tym czy mamy do czynienia z organem administracji rządowej.

b) Do celów dydaktycznych można przyjąć, że organ administracji rządowej to podmiot stosunków

administracyjnoprawnych działający w imieniu państwa, któremu prawo przekazuje określony zakres

kompetencji, przede wszystkim w zakresie realizacji prawa administracyjnego. Przy tym powinien on
być wyodrębniony organizacyjnie z całości aparatu państwowego.

c) Klasyfikacja:

•

kryterium przestrzeni na której działają (ma zastosowanie przy aparacie administracyjnym
zbudowanym na zasadzie resortowej):

▪

centralne (zakresem działania obejmują całe państwo, np. minister, premier, Rada Ministrów),

▪

terenowe, inaczej lokalne ( zakresem działania obejmują część państwa, np. wojewoda,

dyrektor urzędu skarbowego).

•

kryterium podziału ze względu na rodzaj wypełnianych kompetencji:

▪

organy decydujące ( posiadają kompetencje do wydawania wiążących na zewnątrz aktów
normatywnych i indywidualnych),

▪

organy pomocnicze (kompetencje doradcze, opiniodawcze, inicjujące, kontrolne).

•

organy składające się z czynnika społecznego i zawodowego;

•

organy o kompetencjach generalnych i wyspecjalizowanych;

•

organy oparte na zasadzie centralizacji i decentralizacji.

3. Korporacje prawa publicznego – samorządy:

a) Z Art. 15 Konstytucji RP wynika postulat budowy administracji publicznej na zasadzie

decentralizacji. Formami prawnymi realizującymi ten postulat są przepisy wprowadzające rozbudowę

instytucji samorządowych, które należą do korporacji prawa publicznego.

b) W węższym znaczeniu samorząd to grupy społeczne i ich reprezentacje, które został powołane przez

przepisy prawa w celu sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych.

Samorząd jest jedną z postaci administracji zdecentralizowanej.

9

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

c) Cechy samorządu:

•

korporacyjny czy zrzeszeniowy charakter samorządu,

•

członkiem samorządu staje się z mocy ustawy,

•

zadania wykonywane przez nie należą do administracji publicznej,

•

zarządzanie sprawami samorządu odbywa się na zasadzie samodzielności (decentralizacji);
wkraczanie w formie nadzoru (jedynym kryterium oceny legalności działania samorządu) w

działalność samorządu, tylko w formach przewidzianych ustawa i nienaruszających jego
samodzielności;

•

niekiedy literaturze podnosi się pogląd konieczności istnienia odrębnej osobowości prawnej.

d) Typologia form samorządu:

•

kryterium więzi łączących członków samorządu:

▪

podstawą więź terytorialna – samorząd terytorialny;

▪

podstawą więź gospodarcza – samorząd gospodarczy;

▪

podstawą więź zawodowa – samorząd zawodowy.

•

samorząd terytorialny;

•

samorząd specjalny.

4. Zakłady prawa administracyjnego – zakładem publicznym jest jednostka organizacyjna, niebędąca

organem państwa, ani organem samorządu, która została powołana do wykonywania zadań publicznych i

jest uprawniona do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych. Jest to jednostka organizacyjna
wyposażona w zespół środków osobowych (personel) i rzeczowych, realizująca zadania publiczne i

korzystająca z władztwa zakładowego.

Szczegółowo: patrz zagadnienie II.6

5. Fundacje prawa publicznego – tworzy się dla celów społecznych i gospodarczo użytecznych, osobowość

szczególności takich jak ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka,

opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami

Szczegółowo: patrz zagadnienie II.8

6. Osoba upoważniona lub upoważniony przedsiębiorca:

a) Są podmiotami prawa prywatnego (os. fizycznymi lub prawnymi), którym określone zadania

administracyjne zostają przekazane do samodzielnego, władczego wykonywania. Ponieważ są to osoby
prawnie samodzielne i działające na własną odpowiedzialność, można je zaliczyć do podmiotów

administracji.

b) Charakterystyczną cechą PRL było zlecanie funkcji organów administracji państwowej organizacjom

społecznym (okazało się to jednak nieskuteczne – zamiast oczekiwanego uspołecznienie administracji,
następował proces zbiurokratyzowania tych organizacji). Istniały wtedy także tzw. stowarzyszenia wyższej

użyteczności (pozbawione samodzielności, narzucone statuty, szeroki dostęp do środków publicznych).

c) Obecnie widoczna jest tendencja do przekazywania, w ramach prywatyzacji, podmiotom prawa

prywatnego zadań administracji (względy pragmatyczne, a nie ideologiczne; potrzeba potanienie zadań
publicznych, podniesienie skuteczność ich wykonywania).

d) Jeśli chodzi o osoby fizyczne to ich rola szczególnie jest widoczna w prawie budowlanym – wspieranie

administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego.

II.4. Pojęcie i typologia organów administracji publicznej.

1. O organie w znaczeniu prawniczym można mówić, gdy spełnia określone warunki.

2. Do organów administracji publicznej zalicza się:

a) organy administracji rządowej (państwowej)
b) oraz korporacje prawa publicznego, którym powierzono realizację zadań publicznych (z reguły są to

organy samorządu terytorialnego oraz inne postacie samorządu).

3. Organ administracji rządowej:

a) stanowi wyodrębnioną część aparatu administracji rządowej (posiada określoną przez prawo formę

organizacyjną, która czyni z niego pewną organizacyjną jedność),

b) działa w imieniu i na rachunek państwa,

c) uprawniony jest do korzystania ze środków władczych (posiada uprawnienie do stanowienia aktów

prawnych posiadających moc obowiązującą, zagwarantowaną możliwością zastosowania środków

przymusu państwowego w celu doprowadzenia do ich wykonania),

d) działa w zakresie przyznanych mu kompetencji (zakres działania, zadania, uprawnienia i obowiązki).

Takie same warunki dotyczą organów jednostek samorządowych, z wyjątkiem realizacji rozstrzygnięć

podejmowanych w głosowaniu powszechnym. Organy innych podmiotów organizacji publicznej działają w
imieniu i na rachunek tychże.

10

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

4. Istnieje kilka podziałów organów administracji publicznej:

a) Organy naczelne i inne organy administracji publicznej – jakkolwiek ustawodawstwo odchodzi od

wyróżniania grupy organów naczelnych, to w świetle postanowień Konstytucji zaliczamy do niej Radę
Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów oraz osoby powołane do składu rządu w trybie art. 147

ust. 4 Konstytucji, także Prezydenta RP.

b) Organy centralne i terenowe (lokalne):

•

organ centralny – organ, którego zasięg działania rozciąga się na obszar całego państwa. Obecnie
wszystkie organy naczelne są organami centralnymi.

•

organ terenowy – organ, który realizuje swoje kompetencje tylko na określonej części terytorium
państwa, np. w województwie.

c) Organy decydujące i pomocnicze:

•

organ decydujący – organ, który może rozstrzygać sprawy w drodze czynności prawnej.

•

organ pomocniczy – organ, który może tylko występować z inicjatywą czy też opiniować
przedstawione mu sprawy przez organy decydujące, bądź też wykonywać jedynie czynności

kontrolne.

d) Organy jednoosobowe (monokratyczne) i kolegialne:

•

Kryterium stanowi tu struktura organu, liczba osób tworzących organ – jedna osoba (organ
monokratyczny) czy wiele osób (organ kolegialny).

•

Wolę organu kolegialnego wyraża uchwała zespołu osób, co wiąże się z konsekwencjami prawnymi
nieobecności poszczególnych osób w zespole powołanym do rozstrzygania sprawy, a także

problemem quorum.

•

Organy te tworzy się do ustalania ogólnych kierunków działań, celów strategicznych, założeń polityki

w poszczególnych dziedzinach działalności państwa. Ich zaletą jest udział w nich wielu osób, co
umożliwia rozważenie wszystkich a i przeciw i podjęcie trafnych decyzji. Jednak powoduje to

jednocześnie spowolnienie działania, duże koszty oraz mniejsze poczucie odpowiedzialności za
podjęte decyzje, jako że bardzo trudno jest ustalić osoby za nie odpowiedzialne.

•

Organy jednoosobowe powołuje się do załatwienia spraw konkretnych, licznych, które wymagają
szybkiego rozstrzygnięcia, fachowej wiedzy oraz jasno określonej odpowiedzialności. Ich zalety to

duża operatywność, szybkość podejmowania decyzji, niższe koszty i wyraźnie określona
odpowiedzialność. Wadą jest brak zalet, które mają organy kolegialne.

e) Organy zawodowe i społeczne:

•

W skład organu zawodowego wchodzą takie osoby, które z tego tytułu otrzymują wynagrodzenie,

będące źródłem ich utrzymania, czyli które są zatrudnione w danym organie.

•

Organ społeczny – organ, w skład którego wchodzą osoby traktujące swoją pracę (działalność) w

organie honorowo. Mogą otrzymywać diety czy ekwiwalent za utracony zarobek, lecz nie jest to
równoznaczne z wynagrodzeniem za pracę.

II.5. Istota samorządu i typologie jego form.

1. Samorząd:

a) w znaczeniu szerokim (socjologiczno-politycznym) – grupy społeczne lub wyłonione przez nie organy,

którym można przypisać cechę samorządności (bez względu na to czy realizują zadania z zakresu

administracji publicznej).

b) w znaczeniu wąskim – tylko te grupy społeczne i ich reprezentacje, które powołane zostały na mocy

przepisów prawa, w celu sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych.

c)

[M. Szewczyk:]

samorząd – grupy społeczne i ich reprezentacje, które zostały powołane przez przepisy

prawa w celu sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych.

2. Cechy istotne samorządu:

a) Element konieczny zdecentralizowanego systemu administracji publicznej, jako korporacja prawa

publicznego (podmiot prawa publicznego).

b) Samodzielny podmiot, niezależny od państwa, ale istniejący z jego (państwa) woli.
c) Rządowy nadzór nad samorządem wyłącznie na podstawie norm wyrażonych w ustawach.

d) Posiadania osobowości prawnej (osobowość prawa publicznego).
e) Wg prof. Leońskiego i prof. Szewczyka:

•

przepisy prawa powinny zapewnić określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom
prawo do zarządzania swoimi prawami – korporacyjny (zrzeszeniowy) charakter samorządu;

•

grupy te uczestniczące w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie z mocy ustawy (członkiem
samorządu staje się z mocy ustawy, a nie własnego oświadczenia woli);

•

grupy te i ich organy wykonują zadania należące do administracji publicznej;

•

zasada samodzielności (decentralizacji) – wkraczanie w formie nadzoru w działalność samorządu

możliwe jest tylko wyłącznie w formach przewidzianych ustawą i nie naruszających jego
samodzielności;

•

kryterium oceny działalności samorządu jest tylko legalność.

11

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

3. Typologia form samorządu:

a) Podstawą klasyfikacji jest kryterium więzi łączących członków samorządu.

b) Do podstawowych więzi zaliczamy:

•

terytorialna – samorząd terytorialny jest najbardziej rozwiniętą strukturą samorządową,

•

gospodarcza – samorząd zawodowy,

•

wiara – samorząd wyznaniowy,

•

narodowość – samorząd narodowościowy.

Dwa ostatnie byłyby zaliczane do samorządów w rozumieniu prawa administracyjnego, gdyby posiadały
osobowość publiczno-prawną (wykonywałby zadania publicznoprawne).

II.6. Zakłady prawa administracyjnego.

1. Zakład publiczny prawa administracyjnego

(wg E. Ochendowskiego)

– jednostka organizacyjna, niebędąca

organem państwa (urzędem) ani organem samorządu, która została powołana do wykonywania zadań
publicznych i jest uprawniona do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych. Jest to jednostka

organizacyjna wyposażona w zespół środków osobowych (personel) i rzeczowych, realizująca zadania
publiczne i korzystająca z władztwa zakładowego.

2. Istnieją zakłady różnych typów: zakłady podejmujące działalność naukową, oświatową, wychowawczą,

zakłady służby zdrowia i opieki społecznej, zakłady w dziedzinie kultury, zakłady służące zapewnieniu
bezpieczeństwa publicznego.

•

Są to tzw. budżetowe jednostki powołane do zaspokajania socjalno-kulturalnych potrzeb
społeczeństwa.

3.

[M. Szewczyk:]

Cechy zakładu:

a) musi być wyposażony w uprawnienia do nawiązywania stosunków administracyjnych z osobami, dla

których zakład świadczy usługi (destynariuszami);

b) musi być wyposażony także w pewien zespół składników majątkowych, wydzielonych z majątku

publicznego;

c) ogół uprawnień zakładu nazywamy władztwem zakładowym;
d) zakład administracyjny nie ma członków;

e) zakład świadczy tylko te usługi, do świadczenia których zobowiązuje go ustawa.

4. Personel zakładu administracyjnego – osoby, których zadaniem jest dostarczenie usług, do których

zakład został zobowiązany. Zadaniem organu kierującego zakładem jest zorganizowanie ich dostarczania –

dlatego wyposażony jest we władztwo zakładowe.

5. W zakładzie nawiązuje się swoisty stosunek administracyjny między organami zakładu a użytkownikami

(destynatariuszami) oparty na zasadzie władztwa zakładowego. Daje ono podstawę do wydawania przez

organy zakładu aktów generalnych i indywidualnych, kierowanych do użytkowników zakładu, a także
do stosowania sankcji typu dyscyplinarnego. Niekiedy wyróżnia się też władztwo porządkowe, czyli

policję zakładową, dające uprawnienia organom zakładu wobec wszystkich osób, które znalazły się na
terenie zakładu.

6. Rodzaje władztwa zakładowego:

a) władztwo zakładowe w ścisłym tego słowa znaczeniu – upoważnienie do nawiązywania

stosunków administracyjnoprawnych z destynariuszami;

b) władztwo dyscyplinarne – obejmuje upoważnienia organu kierującego zakładem administracyjnym

do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych z personelem;

c) władztwo porządkowe – obejmuje osoby, które nie będąc ani destynariuszami ani personelem

zakładu znajdą się na jego terenie – chociażby przypadkowo.

7. Sposoby tworzenia:

a) w drodze aktu normatywnego – np. uniwersytety w drodze ustawy,
b) w drodze aktu administracyjnego.

8. Rodzaje zakładów:

a) ze względu na przedmiot działalności:

•

oświata,

•

służba zdrowia,

•

świadczące usługi w dziedzinie kultury,

•

działające w dziedzinie bezpieczeństwa publicznego;

b) ze względu na dostęp do usług:

•

dostęp mają wszyscy,

•

dostęp mają tylko niektórzy (odpowiednie warunki),

•

zakłady, z których usług pewne kategorie podmiotów mają obowiązek skorzystać;

12

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

c) ze względu na zasady świadczenia usług:

•

świadczące usługi odpłatnie;

•

świadczące usługi nieodpłatnie.

9. Zakłady są poddane nadzorowi centralnych organów administracji lub organów terenowych (większość

zakładów); odpowiednio mówi się o zakładach zarządzanych centralnie i przez organy terenowe.

Niektóre z zakładów mają osobowość prawną, inne nie.

10. Korzystanie z zakładu następuje z reguły na zasadzie aktu administracyjnego i oparte jest na obowiązku

bądź nie.

II.7. Zlecanie funkcji administracji publicznej.

1. Realizowanie zadań administracji publicznej przez podmioty nie będące organami tej

administracji może przybierać dwie formy:
a) zlecenia tychże zadań organizacjom społecznym, zakładom, fundacjom,

b) prywatyzacji (przeniesie tych zdań w sferę działań podmiotów prawa prywatnego).

2. Instytucja zlecania funkcji z zakresu administracji publicznej polega na tym, że przepisy prawa

powierzają bądź pozwalają na powierzenie określonemu podmiotowi, nie będącemu organem administracji

rządowej bądź samorządu terytorialnego, wykonywania zadań administracji publicznej.

3. W wyjątkowych sytuacjach organizacja społeczna może uzyskać kompetencje do załatwiania spraw w

drodze decyzji administracyjnych, w tym również do orzekania tą drogą o uprawnieniach osób nie będących

członkami danej organizacji – np. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację orzekał do 1991 o
uprawnieniach kombatanckich.

4. Istotne aspekty zlecania i prywatyzacji zadań administracji publicznej:

a) „przeciążenie” organizacji powoduje, iż tracą one swój społeczny charakter i ulegają biurokratyzacji (jak

w okresie PRL),

b) kontrowersje wynikające z zarobkowej działalności podmiotów prywatnych (spór nierozstrzygnięty):

•

dostateczna ochrona interesów jednostki,

•

tradycyjna rola państwa w nieodpłatnym wykonywaniu zadań administracji publicznej,

•

równość dostępu,

c) proces prywatyzacji polegać może na:

•

działanie administracji w formach prawa prywatnego (np. spółki),

•

działanie przez zakłady (przedsiębiorstwa) prywatne,

•

prywatyzacja kompetencji wydawania decyzji administracyjnych, łącznie z zastosowaniem przymusu

bezpośredniego,

d) ochrona prawna adresatów decyzji administracyjnych wydawanych przez ww. podmioty:

•

w myśl art. 1 § 2 k.p.a, regulacje zawarte w tym kodeksie stosuje się również do postępowania
przed tymi organami,

•

sytuacja jednostki jest gorsza gdy działania władcze tych podmiotów nie mają charakteru decyzji
administracyjnej w rozumieniu k.p.a, wtedy ochrona przysługuje tylko w formach prawa cywilnego,

e) obecnie obowiązujące przepisy dopuszczają obie formy realizowania zdań administracji publicznej przez

podmioty nie będące organami tej administracji,

f) zauważa się wzrost tendencji prywatyzacyjnych:

•

zmiana podmiotów wykonujących zadania administracji publicznej,

•

zmiana form wykonywanych zadań,

•

przeobrażenie sytuacji prawnej obywatela w stosunku do podmiotu wykonującego te zadania.

5. Przykłady powierzania funkcji publicznych:

a) organizacjom społecznym:

•

Polski Związek Łowiecki i koła łowieckie – przynależność jest warunkiem uzyskania prawa do polowania,

•

Ochotnicza Straż Pożarna (status szczególnego stowarzyszenia) – walka z pożarami i klęskami
żywiołowymi,

b) podmiotom prawa prywatnego:

•

udzielanie świadczeń zdrowotnych na zasadzie umów zwanymi zamówieniami na bezpłatne

świadczenia zdrowotne,

•

delegacja kompetencji powiatowego lekarza weterynarii na osoby posiadające odpowiednie

kwalifikacje, w wypadku gdy on sam nie jest w stanie wykonywać swoich obowiązków,

•

ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie,

▪

Art. 3 wymienia organizacje pozarządowe: stowarzyszenia, fundacje, organizacje wyznaniowe
itp.,

▪

Art. 4 natomiast zawiera przykładowy katalog zadań publicznych jakie mogą one realizować,

▪

Katalog ten poszerza Rada Ministrów w miarę istniejących potrzeb.

13

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

II.8. Rola fundacji w wykonywaniu administracji publicznej.

1. Fundacja prawa publicznego – podmiot prawa administracyjnego wykonujący zadania administracji

publicznej w sposób pośredni. Jest swoistego rodzaju masą majątkową, wyodrębnioną z majątku

publicznego i przeznaczoną na realizację jakiegoś celu publicznego, która realizuje zadania publicznej przy
wykorzystaniu władztwa administracyjnego pod nadzorem państwa.

2. Cechy fundacji:

a) Mogą być utworzone przez państwo lub inny podmiot prawa publicznego mający do tego kompetencje.

Tworzone są na drodze ustawy lub na jej podstawie.

b) Nie ma w nich personelu.
c) Usługi są świadczone bezpośrednio z masy majątkowej.

d) Masą majątkową fundacji dysponuje jej zarząd.
e) Nadzór państwa nad fundacją polega na badaniu:

•

zgodności działania fundacji z prawem;

•

z punktu widzenia realizacji celów.

f) Fundacja ma osobowość prawną – uzyskuje ją po wpisaniu jej do Krajowego Rejestru Sądowego.

3. Główna rola, którą odgrywają fundacje to wykonywanie cześć zadań publicznych, przekazanych przez

organy administracji publicznej.

4. Przykładowe fundacje w sensie materialnym i formalnym:

a) Fundacja Zakłady Kórnickie – założona w Kórniku, ma za zadanie popieranie i rozwijanie

nowoczesnego rolnictwa, prowadzenie działalności naukowo badawczej, nadzór nad nią sprawuje

minister właściwy do spraw nauki.

b) Zakład Narodowy im. Ossolińskich – założony we Wrocławiu, utrzymuje Bibliotekę Ossolineum,

wspiera prace naukowo badawcze, pomnaża dobra kultury, prowadzi działalność wydawnicza, działa pod
patronatem Prezydenta RP, nadzór nad ta fundacja sprawuje Prezes RM.

c) Centrum Badania Opinii Społecznej – utworzona w Warszawie, nadzór Prezes RM, jej zadaniem jest

prowadzenia badań opinii społecznej na cele publiczne.

5. Przykładowe fundacje w sensie materialnym:

a) ZUS,
b) Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie.

6. Cechy fundacji mają też podmioty określane w ustawach mianem agencji.

II.9. Prezydent RP jako organ władzy publicznej.

Moi drodzy:

1. Trzy tradycyjnie wyodrębniane funkcje pełnione przez Prezydenta:

a) reprezentacyjna i symboliczna,
b) arbitra,

c) wykonawcza – udział w prowadzeniu polityki państwa i wykonywaniu ustaw.

2. Spełnianie zadań należących do zakresu działania administracji publicznej jest tylko pewnym fragmentem

kompetencji należących do Prezydenta RP.

3. Zaliczamy tutaj:

a) Stanowienie aktów normatywnych.
b) Obsadzanie podstawowych stanowisk w państwie.

c) Wydawanie aktów indywidualnych (decyzji) w określonych dziedzinach.

4. Akty normatywne to przede wszystkim:

a) rozporządzenia wykonawcze wydawane na podstawie delegacji ustawowej – powszechnie obowiązujące,

b) zarządzenia wydawane na podstawie ustaw – charakter wewnętrzny.

5. Prezydent może wydawać szczególnego rodzaju akty normatywne:

a) zarządzenia o powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych,

b) akty normatywne wydawane w stanach zagrożenia,
c) wprowadzenie w drodze rozporządzenia stanu wojennego lub stanu wyjątkowego na wniosek Rady

Ministrów,

d) w okresie stanu wojennego Prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, które musza być

zatwierdzone następnie przez Sejm,

e) nadaje tez statut Kancelarii Prezydenta RP.

14

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

6. Prezydentowi służą także kompetencje związane z procesem legislacyjnym:

a) korzystanie z inicjatywy ustawodawczej,

b) podpisywanie lub odmowa podpisania ustaw (tzw. weto ustawodawcze),
c) zarządzenie ich ogłoszenia,

d) występowanie do TK z wnioskiem o ustalenie zgodności ustawy z Konstytucją.

7. Kompetencje odnośnie obsadzania stanowisk...

a) wniosek o powołanie na określone stanowisko (np. do Sejmu o powołanie prezesa NBP),

b) obsada lub odwołanie może być konsekwencja wniosku innego organu (np. powołanie ministra na

wniosek Prezesa Rady Ministrów),

c) obsada niektórych stanowisk jest normowana czasami przez odrębne ustawy (np. prawo o ustroju

sądów administracyjnych).

8. Do Prezydenta należy także wydawanie aktów, które są w zasadzie decyzjami administracyjnymi, np.:

a) nadawanie obywatelstwa polskiego,
b) wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa,

c) nadawanie orderów i odznaczeń,
d) nadawanie tytułów naukowych.

9. Akty indywidualne inne niż decyzje administracyjne:

•

prawo łaski;

10. Kompetencje innego rodzaju:

a) zwracanie się z orędziem do Sejmu lub Senatu,

b) występowanie z wnioskiem do NIK o przeprowadzenie kontroli,
c) zwoływanie Rady Gabinetowej,

d) piastowanie stanowiska zwierzchnika Sił Zbrojnych.

11. Do wydania określonych aktów Prezydenta potrzebna jest kontrasygnata Premiera powodująca, iż on

także ponosi za nie odpowiedzialność.

12. Urzędem, zwanym organem pomocniczym, jest Kancelaria Prezydenta RP.

II.10. Status prawny Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.

1. Rada Ministrów:

a) Zajmuje najważniejsze miejsce w hierarchii organów administracji na szczeblu centralnym.

b) Jest ona zaliczana — oprócz Prezydenta RP — do kategorii władzy wykonawczej, spełnia jednak w

naszym systemie dwie funkcje:

•

polityczną – funkcja rządzenia (m. in. stanowi reprezentację określonych sił politycznych, bierze
znaczący udział w formułowaniu i realizacji programu w poszczególnych działach administracji);

•

najwyższego organu administracji – przyznano jej najważniejsze zadania (kompetencje) w
sferze administracji oraz jest organem administracji o kompetencji generalnej, tj. kieruje całością

administracji.

2. Pojęcie kierownictwa jest określeniem nieostrym na gruncie prawa. Formy tego kierownictwa ustala

Konstytucja RP i ustawy zwykłe.

3. W sposób ogólny kompetencje Rady Ministrów normują art. 146 ust. 4 Konstytucji RP oraz art. 5 ustawy

z 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów. Niektóre kompetencje omawianego organu normują ustawy
zwykłe. Także skład Rady Ministrów jako organu kolegialnego określa Konstytucja RP (art. 147), jednak tryb

działania — głównie postanowienia art. 17 i n. cytowanej wyżej ustawy z 8 sierpnia 1996 roku.

4. Skład Rady ministrów:

a) W skład Rady Ministrów wchodzą:

•

Prezes Rady Ministrów,

•

ministrowie,

•

mogą w jej skład wchodzić także: wiceprezesi Rady Ministrów oraz członkowie komitetów.

b) Gdyby w randze ministra zostały powołane osoby dla określonych celów (np. tzw. ministrowie bez

teki) lub na stanowiska kierownicze inne osoby, również one są członkami Rady Ministrów. W
posiedzeniach tego organu mogą uczestniczyć inne podmioty, jeśli zostały zaproszone na posiedzenie,

jednak tylko z głosem doradczym.

15

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

5. Tryb prac:

a) Rada Ministrów wykonuje swe kompetencje na posiedzeniach.

b) Możliwe jest załatwianie określonych spraw tzw. drogą obiegową – w drodze korespondencyjnego

uzgodnienia stanowisk.

c) Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów.

•

W razie nieobecności Prezesa pracami Rady Ministrów kieruje wyznaczony przez niego wiceprezes

lub jeden z ministrów, gdyby nie powołano wiceprezesa.

d) Kierowanie pracami Rady Ministrów oznacza przede wszystkim:

•

zwoływanie posiedzeń,

•

ustalanie porządku obrad,

•

przewodniczenie.

e) Pomocą służy Prezesowi sekretarz Rady Ministrów.

6. Posiedzenia Rady Ministrów:

a) Członkowie Rady Ministrów mają obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach, a w razie niemożności

uczestnictwa biorą udział w posiedzeniu wskazani przez nich sekretarze lub podsekretarze stanu.

b) Posiedzenia Rady Ministrów są niejawne.

•

Prezes Rady Ministrów może jednak zezwolić zaproszonym osobom na przysłuchiwanie się

posiedzeniom oraz na udzielanie wyjaśnień.

•

Rada Ministrów ma obowiązek informowania opinii publicznej o przedmiocie obrad, jak też o

podjętych rozstrzygnięciach, chyba że premier zarządził tajność.

7. Pomocnicze organy Rady Ministrów:

a) Rodzaje:

•

stałe komitety,

•

komitety powołane do rozpatrzenia konkretnych problemów czy spraw,

•

rady i zespoły opiniodawcze oraz doradcze,

•

komisje wspólne składające się z przedstawicieli Rady Ministrów i innych instytucji,

•

komisje kodyfikacyjne dla ważnych dziedzin prawa.

b) Istnieje możliwość ustanowienia pełnomocnika do określonych spraw.

8. Kompetencje Rady Ministrów w sferze administrowania – kierowanie administracją rządową, czyli

koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej.
a) tworzenie, znoszenie lub przekształcanie ministerstw,

b) uchylanie rozporządzeń i zarządzeń ministra,
c) wprowadzenia stanu klęski żywiołowej,

d) nadzorowanie ono i koordynowanie określone działania służb specjalnych,
e) przygotowanie projektu budżetu państwa i jego wykonania,

f) kompetencje typu legislacyjnego:

•

kompetencja inicjatywy ustawodawczej,

•

kompetencja do wydawania rozporządzeń na podstawie delegacji ustawowej

•

podejmowanie uchwał w ramach generalnego upoważnienia konstytucyjnego.

9. Prezes Rady Ministrów, zwany Premierem, spełnia podwójną funkcję:

a) przewodniczący kolegialnego organu — Rady Ministrów,
b) realizuje własne kompetencje (nie mogą być one realizowane przez Radę Ministrów).

10. Zadania Prezesa Rady Ministrów jako przewodniczącego organu kolegialnego:

a) kieruje on pracami Rady Ministrów,
b) reprezentuje ją,

c) zapewnia wykonanie polityki tego organu,
d) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów — ministrów.

e) z inicjatywy rządu lub z własnej inicjatywy może powoływać rady lub zespoły opiniodawcze i doradcze.

11. Kompetencje własne Prezesa Rady Ministrów – działa jako organ monokratyczny, a pozycja jego jest

zbliżona do pozycji ministra, z tym tylko, że ma charakter ponadresortowy:

a) Funkcja nadzoru nad szefami tzw. urzędów centralnych.

•

Kompetencje Premiera wobec szefów tych urzędów są daleko idące, gdyż ma uprawnienia do

wydawania im wiążących wytycznych i poleceń.

b) Kompetencje w sferze legislacyjnej:

•

wydaje rozporządzenia,

•

publikuje „Dziennik Ustaw" i „Monitor Polski",

•

oraz spełnia inne funkcje legislacyjne

– z tych przyczyn utworzona jest przy Prezesie Rady Ministrów Rada Legislacyjna, a przede wszystkim

powołane jest Rządowe Centrum Legislacji, co ma zapewnić koordynację działalności legislacyjnej
rządu, Prezesa Rady Ministrów i innych organów administracji rządowej.

16

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

c) Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

•

powołuje on i odwołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu;

•

powołuje i odwołuje niektórych kierowników urzędów centralnych,

•

kieruje i koordynuje pracę ministrów;

•

powołuje i odwołuje wojewodów.

d) Nadzór nad samorządem terytorialnym.

12. Wicepremierzy:

a) Udzielają pomocy Premierowi w realizacji rozlicznych zadań i kompetencji.
b) Konstytucja RP odnotowuje możliwość ich istnienia, ale nie formułuje nakazu ich powoływania.

c) Praktyka decyduje o ich liczbie i zakresie zastępstw premiera.

13. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów:

a) Służy do pomocy w realizacji zadań Rady Ministrów i jej Prezesa.

b) Na jej czele stoi Szef Kancelarii.
c) Ponadto działają w niej sekretarze i podsekretarze stanu – wszyscy powoływani i odwoływani przez

premiera.

II.11. Status prawny ministra oraz kierownika tzw. urzędu centralnego.

1. Najliczniejszą grupą członków Rady Ministrów są ministrowie.

Według art. 149 ust. 1 Konstytucji ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub

wypełniają zadania wyznaczone przez Prezesa a potem tenże, melduje bratu wykonanie zadania.

2. Członek Rady Ministrów uczestniczy w ustalaniu polityki państwa i ponosi odpowiedzialność za treść i

za realizację działań rządu; obowiązany jest do inicjowania i opracowywania, w zakresie swojego działania,

polityki rządu, przedkładania inicjatyw i odpowiednich projektów aktów normatywnych na posiedzeniu RM.

3. Ministrowie ponoszą przed sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów, jak

również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez

Prezesa Rady Ministrów (art. 157 Konstytucji). Konsekwencją odpowiedzialność polityczna realizowana
przed sejmem – wotum nieufności (wobec Rady Ministrów art. 158, wobec ministra art. 159 Konstytucji).

4. Ministrowie mogą spełniać dwojakiego rodzaju funkcje (rodzaje ministrów):

a) są kierownikami resortów (ministrowie resortowi),
b) wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów (tzw. ministrowie bez teki).

5. Konstytucja: „Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej [...]", czyli resortami.

a) Resort – wyodrębniony dział administracji rządowej obejmujący sprany pokrewne, którym kieruje

członek Rady Ministrów.

b) Funkcje ministra mogą sprawować przewodniczący komitetów wyodrębnionych przez ustawy.
c) O wyodrębnieniu resortu decydują względy celowościowe, ilość i rodzaj załatwianych spraw,

stosowanie techniki centralistycznej (nadmierna ilość resortów w PRL) lub decentralizacji.

d) Minister może kierować jednym lub kilkoma działami, zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady

Ministrów – ustawa o działach administracji rządowej określa go jako ministra właściwego dla
danego działu lub działów.

6. Przyjęte aktualnie w Polsce rozwiązanie daje możliwość elastyczności w tworzeniu resortów, grozi jednak

brakiem stabilności w strukturach resortowych na szczeblu centralnym. Powodować też może uzależnienie
liczby i rodzaju resortów od układów politycznych w parlamencie. Wówczas względy racjonalizacji

działania mogą przesuwać się na plan dalszy.

7. Konstytucja RP określa kompetencje ministra resortowego jako kierowanie działami administracji, nie

określa jednak, na czym ono polega. Jego charakter jest inny np. w resorcie obrony, inny w resorcie kultury.

a) Z Konstytucji RP wynika jedynie, że formami kierownictwa resortowego mogą być:

•

rozporządzenia wykonawcze,

•

zarządzenia;

•

ponadto z postanowień KPA wynika, że na ministrze kończy się tok instancji administracyjnych (od

decyzji ministra wydanej w I instancji nie służy odwołanie do organu wyższego stopnia).

b) Kierowanie resortem mieści w sobie:

•

kontrolę i nadzór nad podporządkowanymi organami, urzędami czy innymi jednostkami
organizacyjnymi,

•

tworzenie jednostek organizacyjnych resortu,

•

powoływanie i odwoływanie ich kierowników,

•

nadzór nad określonym urzędem centralnym.

c) Przede wszystkim minister ma realizować politykę ustaloną przez Radę Ministrów.

d) Ministrowi resortowemu podlegać mogą tzw. centralne urzędy.

17

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

8. Charakter organu – minister:

a) Organ monokratyczny.

b) Mogą jednak istnieć organy kolegialne, jak Komitet Integracji Europejskiej, których przewodniczący

posiadają status ministra resortowego.

c) Bywa i tak, że resortem kieruje minister, ale część kompetencji posiada organ kolegialny.

9. Organy pomocnicze:

a) Minister wykonuje swoje zadania przy pomocy:

•

sekretarza stanu,

•

podsekretarzy stanu,

•

gabinetu politycznego ministra.

b) Przede wszystkim ministrowi służy pomocą urząd zwany ministerstwem.

10. W skład ministerstwa wchodzą:

a) departamenty – powołane do merytorycznej obsługi spraw resortu;
b) biura – ich celem jest obsługa samego ministerstwa;

c) sekretariaty – służą do obsługi ministra oraz utworzonych rad, komitetów, zespołów itp.
- Bezpośredni nadzór nad tymi jednostkami organizacyjnymi sprawuje dyrektor generalny.

11. Centralne urzędy – terminu „centralne urzędy" czy „centralne organy administracji rządowej" używa

ustawodawstwo zwykłe na oznaczenie kierownika organu lub urzędu (jednostki o innej nazwie),
podlegającego Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów czy ministrowi i utworzonego na podstawie

szczególnej ustawy

12. Szef centralnego organu – 3xNie:

a) nie ma rangi ministra,

b) nie wchodzi w skład Rady Ministrów,
c) nie posiada niektórych kompetencji przypisywanych ministrowi (np. do wydawania rozporządzeń).

13. Niekiedy jednak przepisy zrównują pozycję szefa tzw. centralnych urzędów z pozycją ministra.

a) Przykładowo art. 5 § 2 pkt 2 k.p.a. stanowi, że gdy jest w nim mowa o ministrze, należy przez to

rozumieć także „kierowników centralnych urzędów administracji rządowej".

b) Czasem inne przepisy traktują równorzędnie szefa centralnego urzędu i ministra.

14. Obowiązujące przepisy używają różnych nazw tych organów, np.:

a) „urząd" – np. Główny Urząd Statystyczny,

b) „komendant" – np. Główny Komendant Policji
c) „naczelny dyrektor" – np. Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych

d) „główny inspektor" – np. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego itp.

15. Zróżnicowany charakter prawny – już w zakresie podległości innym organom na szczeblu centralnym

występują różnice.

•

Z reguły podlegają one ministrowi resortowemu lub Prezesowi Rady Ministrów, gdy ich działalność
ma charakter ponadresortowy.

16. Charakter organu:

a) Szefowie centralnych organów administracji są organami monokratycznymi.

•

Monokratyczność organów centralnych może osłabiać działające przy nich rady lub rady im podległe.

b) Czasami stanowią jednak także organy kolegialne, np. Centralna Komisja do spraw Tytułu Naukowego i

Stopni Naukowych, która działa przy Prezesie Rady Ministrów.

c) Stwierdzenie, że organ centralny działa przy innym organie, oznacza jego niezależność w sprawach

merytorycznych.

17. Centralne organy administracji rządowej powołuje się do zarządzania (administrowania) sprawami o

charakterze publicznoprawnym.
a) Zarządzanie obejmuje wyodrębnione dziedziny spraw i przypomina niekiedy funkcje ministra

resortowego, choć szef centralnego organu nie posiada statusu ministra resortowego.

b) Niektóre urzędy centralne, choć zostały powołane w tym charakterze, nie spełniają funkcji typowych dla

organu administracji publicznej, np. Państwowa Agencja Atomistyki w gruncie rzeczy jest jednostką
badawczą. Jej prezes spełnia jednak funkcje z zakresu administracji publicznej.

II.12. Pojęcie podziału terytorialnego i jego rodzaje.

1. Definicja – podział terytorialny to względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla

pewnej grupy lub określonych tylko jednostek organizacyjnych państwa lub jednostek niepaństwowych,
jednak wykonujących zadania państwowe (Z. Leoński).

18

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

2. Trzy rodzaje podziału:

a) Podział zasadniczy – tworzony dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych, posiadających

podstawowe znaczenie dla danej jednostki podziału; u nas: dla terenowych organów rządowej
administracji ogólnej i jednostek samorządu terytorialnego.

b) Podział pomocniczy – dokonywany jest dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do

organów o podstawowym znaczeniu; np. podział gminy na sołectwa.

c) Podziały specjalne – dokonywane dla wykonywania takich zadań państwa, których wykonywanie w

ramach podziału zasadniczego jest z różnych względów mało celowe; np. specjalny podział dla

wykonywania administracji górniczej, administracji morskiej itp.

3. Korzystnym zjawiskiem jest jak najmniejsza liczba podziałów specjalnych oraz dostosowanie

administracji specjalnej do podziału zasadniczego. Nie należy dzielić jednostek zasadniczego podziału

między różne jednostki podziału specjalnego.

4. Dokonanie podziału terytorialnego umożliwia wprowadzenie takich zasad w administracji publicznej, jak

zasada dekoncentracji i zasada decentralizacji oraz pozwala ustalić właściwość miejscową

terenowych organów administracji publicznej.

II.13. Reformy podziałów terytorialnych w 1972-75 i 1998-99.

1. Reforma 1972-1975:

a) Najbardziej zasadniczych reform w zakresie podziału terytorialnego po II w. ś. dokonano w latach 1972-

1975:

•

objęły one samo przekształcenie podziału podstawowego,

•

spowodowały kształtowanie się na nowych zasadach podziałów specjalnych,

•

miały znaczenie dla problematyki podziałów pomocniczych.

b) Przeprowadzona reforma znalazła wyraz w ustawie z 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie

ustawy o radach narodowych.

•

gmina nie tylko jednostką podziału terytorialnego, ale jednocześnie swego rodzaju regionem najniższego

stopnia;

•

zniesiono gromady (było ich 3413) – w ich miejsce powołano 2365 większych gmin;

•

zlikwidowano osiedla jako odrębne jednostki podziału terytorialnego;

•

stworzono możliwość ustanawiania jednego organu władzy i administracji rad narodowych dla dwóch

jednostek podziału terytorialnego – jedynie dla terenów małych miast i otaczających je gmin.

c) Reforma weszła w nowy etap wraz z uchwaleniem 28 maja 1975 r. ustawy o dwustopniowym podziale

administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych.

•

myślą przewodnią – racjonalizacja i dostosowanie podziału na wyższych stopniach do podziału
dokonanego w 1972 r. na szczeblu gminy;

•

wprowadzono dwustopniowy system podstawowego podziału terytorialnego na miejsce trójstopniowego;

•

zniesione zostały dotychczasowe powiaty i województwa – na ich miejsce utworzono 49 nowych

województw;

d) Znaczenie reform:

•

stworzenie dużej ilości nowych, małych województw miało sprzyjać rozwojowi większej ilości

regionów – tak się jednak nie stało, głównie za sprawą kryzysu ekonomicznego w całym państwie;

•

ujemnym następstwem była konieczność dostosowywania do nowego podziału terytorialnej

organizacji innych organów państwa;

•

zmiany podziału podstawowego pociągnęły za sobą korektę niektórych podziałów specjalnych –

przejście na podział dwustopniowy spowodowało wzrost ilości podziałów specjalnych.

2. Reforma 1998-1999:

a) Ustawy:

•

Aktem wiodącym tej reformy jest ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego
trójstopniowego podziału terytorialnego państwa.

•

Sprawy podziału zasadniczego i pomocniczego normują przepisy zawarte w:

▪

ustawie z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,

▪

ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa,

▪

ustawie z 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy.

b) Konstytucja z 1997 r. stwierdza:

•

w art. 16 ust. 1, że istnieje zasadniczy podział terytorialny,

•

ustala ogólną regułę, określając „zasadniczy podział terytorialny państwa jako uwzględniający więzi

społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność
wykonywania zadań publicznych” (art. 15 ust. 2),

•

wypowiada się w kwestii województwa jako jednostki podziału terytorialnego dla administracji

19

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

rządowej (art. 152 ust. 2),

•

przyznaje gminie pozycję najważniejszej jednostki podziału terytorialnego (art. 164 ust. 1).

c) Jednostkami zasadniczego podziału zostały:

•

gminy,

•

powiaty,

•

województwa – 16.

d) Dwa województwa posiadają dwie stolice:

•

Kujawsko-pomorskie: Bydgoszcz i Toruń,

•

Lubuskie: Gorzów Wlkp. i Zielona Góra.

e) Utworzenie województw oraz ustalenie ich stolic i nazw nastąpiło w drodze ustawy, dlatego zmiany w

tym zakresie wymagają aktu rangi ustawowej.

Natomiast zmiana granic województwa poprzez tworzenie, łączenie i znoszenie powiatów wymaga formy

rozporządzenia.

f) Województwo:

•

Oznacza regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

•

Jest nie tylko najwyższą jednostką podziału zasadniczego dla samorządu terytorialnego, ale również
administracji rządowej.

b) Powiat:

•

Utworzony z myślą o organach terytorialnych samorządu powiatowego.

•

Może być podstawą terytorialną dla organów administracji niezespolonej, sądów, prokuratur itd.

•

Istnieją dwa rodzaje powiatów (chociaż ustawa nie używa poniższych nazw):

▪

powiaty ziemskie,

▪

powiaty grodzkie:

▫

są to miasta na prawach powiatu, czyli takie, które oprócz zadań i kompetencji należących

do gminy miejskiej mają zadania i kompetencje organów powiatowych;

▫

tworzy się je gdy miasto ma ponad 100.000 mieszkańców, lub jeżeli było siedzibą

wojewody do 1999 r.;

•

Wielkość powiatu nie jest określona, musi on tylko obejmować całe gminy miejskie i wiejskie.

•

Przy tworzeniu powiatów i ustalaniu ich granic należy postępować „w sposób zapewniający
powiatowi terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny,

uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania
zadań publicznych”.

c) Gmina:

•

Stanowi główne ogniwo samorządu terytorialnego.

•

Istnieją dwa rodzaje gmin:

▪

gminy wiejskie,

▪

gminy miejskie.

•

Można wyodrębnić także gminy wykonujące zadania szczególne – gminy uzdrowiskowe.

II.14. Przekształcanie podziałów terytorialnych, ich aktualny kształt.

1. Podział terytorialny po drugiej wojnie światowej był raczej przedmiotem ciągłych korektur niż

zasadniczych reform. Za najważniejsze reformy uważa się:

a) przeprowadzenie nowego podziału terytorialnego na Ziemiach Odzyskanych;
b) reformy z 1954 r.;

c) reformy z lat 1972-1975;
d) reforma roku 1990;

e) reformy z lat 1998-1999.

2. Obecna regulacja podziału terytorialnego oparta jest o Konstytucję z 1997 roku. Konstytucja ta nie

normuję dokładnie podziału, ale wskazuję niektóre jego ogólne zasady.

a) Art 152 ust. 1 wskazuje, że w województwie przedstawicielem Rady Ministrów jest wojewoda.
b) Art 164 ust. 1 informuje, że podstawową jednostką podziału terytorialnego jest gmina.

c) Art. 16 ust. 1 stwierdza, że istnieje zasadniczy podział terytorialny.
d) Art. 15 ust. 1 stwierdza “Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne,

gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań
publicznych określa ustawa.”

3. Konstytucja nie przesądza za to o tym ilu stopniowy jest podział terytorialny, pozostawiają tę

20

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

kwestię w gestii ustawodawcy zwykłego, jednakże zgodnie z art. 15 ust. 1 podział ten ma na zapewniać
decentralizacje władzy publicznej.

4. Kwestię wielości podziałów reguluje ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego

trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz. U. z dnia 28 lipca 1998 r.):
a) Jak jej nazwa i pierwszy artykuł wskazuje – dokonuje ona trójstopniowego podział terytorialny

państwa na gminy, powiaty, województwa.

b) Ustawa tworzy 16 województw, ustalając ich nazwy, siedziby wojewody i sejmików wojewódzkich (w

dwóch województwach nie znajdują się one w tej samym mieście). W trzech przypadkach nazwa
województwa pochodzi od nazwy stolicy woj. W pozostałych od nazwy regionu.

c) Załącznik do ustawy z dnia 24 lipca 1998 zawiera wykaz gmin wchodzących w skład nowo powstałych

województw. Liczba gmin w poszczególnych woj. jest zróżnicowana – od 71 w opolskim do 325 w

mazowieckim.

d) Wraz z wejściem tej ustawy przestał obowiązywać podział terytorialny z ustawy z 22 marca 1990 o

terenowych organach rządowej admin ogólnej (patrz zagadnienie 13).

5. Rada ministrów w drodze rozporządzania dokonuje zmian granic województw.

6. Ustawa z 24 lipca 1998 “Art. 7. 1. Zobowiązuje się Sejm, Senat i Radę Ministrów do dokonania, nie później

niż do dnia 31 grudnia 2000 r., oceny nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa.” I na

podstawie tej oceny RM ma dokonać ewentualnych korekt.
a) Ocena taka została przygotowana przez MSWiA, przyjęta przez RM 12 XII 2000 i przedłożona Sejmowi.

b) We wnioskach końcowych stwierdzono, że nie ma przesłanek do dokonywania generalnych zmian

podziału terytorialnego państwa stopnia woj. i powiatowego.

c) Za najpoważniejszą wadę powyższego uznano utworzenie 46 powiatów bez silnego ośrodka

miejskiego, posiadających mniejszy potencjał instytucjonalny i funkcjonalny.

7. Tworzenie, łączenie i znoszenie powiatów.

a) Zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, “Art. 3. 1. Rada Ministrów, w

drodze rozporządzenia:

•

tworzy, łączy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice,

•

ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz”

- takie rozporządzenie może być wydane bądź z własnej inicjatywy bądź na wniosek zainteresowanej
rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy.

b) “Ustalenie granic powiatu następuje poprzez wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu, a zmiana

jego granic dokonywana jest w sposób zapewniający powiatowi terytorium możliwie jednorodne ze

względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe
oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.”

c) „Przez łączenie powiatów należy również rozumieć połączenie miasta na prawach powiatu z powiatem

mającym siedzibę władz w tym mieście. Z dniem połączenia wygasają prawa powiatu posiadane

dotychczas przez miasto.
Przez dzielenie powiatów należy również rozumieć wyłączenie jednej lub więcej gmin z terytorium

powiatu z jednoczesnym:

•

włączeniem tej gminy lub gmin do innego powiatu,

•

utworzeniem powiatu z tych gmin albo z tych gmin i miasta na prawach powiatu; z dniem
utworzenia powiatu wygasają prawa powiatu posiadane dotychczas przez miasto.”

d) “Art. 3a. 1. Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wymaga zasięgnięcia przez

ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad

powiatów albo rady miasta na prawach powiatu i rady powiatu - poprzedzonych
przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic powiatów

naruszających granice województw - dodatkowo opinii odpowiednich sejmików województw. Minister
właściwy do spraw administracji publicznej może wystąpić także o opinie zainteresowanych rad gmin; w

tym przypadku nie jest konieczne przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami gminy.”

e) “Art. 3.6. Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.”

f) Celem powyższych unormowań jest zmniejszenie liczby 65 miast na prawach powiatów.

8. Rozporządzeniem rady ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów (Dz. U. z

dnia 10 sierpnia 1998 r.) zostało utworzonych 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu, określono

ich nazwy, siedziby władz i gminy wchodzące w ich skład.

9. Rozporządzeniem rady ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i

zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu (Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r.) z

dniem 1 stycznia 2002 utworzono 7 nowych powiatów, zmieniono nazwy i siedziby dwóch powiatów. Art.
16 ustawy z 15 marca 2002 o ustroju m. st. Warszawy znosi powiat warszawski.

10. Miasta na prawach powiatu (tzw. powiat grodzki) powstały na podstawie ustawy z dnia 5 czerwca 1998

21

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

r. o samorządzie powiatowym.
a) Wg art. 91. “Prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż

100.000 mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba
że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu, oraz tym, którym

nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego
kraju na powiaty.”

b) Art. 92. 1.stwierdza “Funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawuje:

•

rada miasta,

•

prezydent miasta”

c) Przed 27 IX 2002 była to rada miasta i zarząd miasta.

11. Warszawa.

a) Początkowo uregulowanie dotyczące m. st. Warszawy były zawarte w ustawie z 25 marca 1994 o

ustroju m. st. Warszawy (nazywana ustawą warszawską z 1994).

•

Art 1 ust. 1 tej ustawy stwierdzał, że Warszawa jest związkiem komunalnym i miasto tworzy 11
gmin, zwanych gminami warszawskim.

•

Największa gmina, Warszawa-Centrum, była podzielona na 7 dzielnic.

b) Zmiany wprowadziła ustawa z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. z

dnia 19 kwietnia 2002 r.):

•

Stwierdza ona “Art. 1. 1. Stolica Rzeczypospolitej Polskiej miasto stołeczne Warszawa jest gminą

mającą status miasta na prawach powiatu.“

•

Nakazuje ona stworzyć jednostki pomocnicze – dzielnice.

•

W momencie wejścia w życie ustawy powstało 18 dzielnic, zlikwidowano gminy warszawskie,
dzielnice gminy Warszawa-Centrum zw. kom. m. st. Warszawy i gminę Wesoła, która stała się jedną

z dzielnic W-wy.

12. Gmina.

a) Wg art 164 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. gmina jest podstawową jednostką samorządu

terytorialnego.

b) Dokładnie reguluję tę kwestie ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

•

Art. 4. 1. “Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

▪

tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice,

▪

nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice,

▪

ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.”

•

Ustawa stwierdza, że “Ustalenie i zmiana granic gmin dokonywane są w sposób zapewniający gminie
terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi

społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.“

c) Przed wydaniem powyżej opisanych rozporządzeń minister właściwy do spraw administracji publicznej

zasięga opinii zainteresowanych rad gminy, której wydanie poprzedzone jest konsultacjami rad gminy z
mieszkańcami, a w przypadku zmian naruszających granice powiatu lub województwa, konieczna jest

opinia rady powiatu lub sejmiku województwa. W określonych przepadkach konsultacje mogę być
ograniczone do mieszkańców jednostki pomocniczej.

d) Ustawa określa warunki jakie musi spełniać wniosek rady gminy o wydanie takiego

rozporządzenia.

•

Tryb postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i
ustalania granic powiatów oraz ustalanie i zmiana nazw powiatów i siedzib ich władz oraz dokumenty

wymagane w tych sprawach reguluje rozporządzenie RM z dnia 9 sierpnia 2001.

•

W tym rozporządzeniu znajdziemy tez tryb postępowania przy składaniu wniosków dotyczących

tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowości
statusu miasta, ustalanie i zmienianie nazwy gmin i siedziby ich władz oraz dokumentów

wymaganych przy tych sprawach.

13. Obecnie (27 II 2007) jest w Polsce jest 16 województw, 314 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz

2478 gmin.

14. Podział pomocniczy.

a) Jednostki zasadniczego podziały terytorialnego mogę być dzielone na mniejsze jednostki zwane

jednostkami pomocniczymi.

b) Jedynie w W-wie utworzenie j. pom. jest obowiązkowe.
c) W gminach jednostki pomocnicze to:

•

sołectwa (na wsi),

•

dzielnice miejskie,

•

osiedla (w mieście)

•

inne.

Ich tworzenie jest pozostawione w gestii rady gminy.

22

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

d) Podział może, choć nie musi, dotyczyć całego terenu gminy.
e) Zasady tworzenia jednostek pomocniczych określa statut gminy, a tworzy je rada gminy w drodze

uchwały. Może to nastąpić z własnej inicjatywy rady gminy (wtedy musi sie skonsultować z
mieszkańcami) albo na wniosek mieszkańców.

f) Ustawa o samorządzie gminnym dopuszcza tworzenie jednostek pomocniczych dla jednostek

pomocniczych.

g) Jednostki pomocnicze nie posiadają osobowości prawnej i majątku. Wyjątkowo sołectwo może posiadać

majątek jeżeli posiadało go przed wejściem w życie tej ustawy. „Art. 48. 1. Jednostka pomocnicza

zarządza i korzysta z mienia komunalnego oraz rozporządza dochodami z tego źródła w zakresie
określonym w statucie.”

15. Podziały specjalne.

a) Terytorialny podział specjalny może zostać dokonany na postawie ustawy szczegółowej ze względu na

potrzebę określonej dziedziny administracji publicznej albo w innych uzasadnionych społecznie celach.

b) W latach 1975-1998 (gdy obowiązywał dwustopniowy podział administracji) liczba podziałów była

(nadmiernie) duża.

•

Było to spowodowane tym, ze województwo było zbyt małe i że brakowało jednostki pośredniej
między województwem a gminą.

•

Dlatego tworzono ponad wojewódzkie okręgi i ponad gminne rejony.

•

Występowało, aż 79 podziałów specjalnych w tym 45 ponad wojewódzkich.

c) Ustawa z 5 czerwca 1998 o administracji rządowej w województwie tworzy wojewódzką administrację

zespoloną, którą tworzą wojewoda, kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży.

•

Pod zwierzchnictwem starosty działają powiatowe inspekcje i straże. Doprowadziło to do
zasadniczego zmniejszenie się liczby podziałów specjalnych.

•

Jest 15 organów administracji niezespolonej, powstawać one mogą tylko na mocy ustawy i ich
wykaz znajduję sie w załączniku do ustawy z 5 czerwca 1998 o administracji rządowej w

województwie.

•

Organy administracji niezespolonej występują w takich dziedzinach jak administracja: wojskowa,

skarbowa, górnicza, miar, probiercza, gospodarki wodnej, celna, morska, statystyki publicznej
żeglugi śródlądowej i straży granicznej. Niektóre organy administracji niezespolonej mogą działać w

ramach podziału zasadniczego np. administracja skarbowa.

d) Art. 8 ustawy o administracji rządowej stwierdza “Odrębna ustawa określa: 4) zasady ustalania,

niepokrywających się z zasadniczym podziałem terytorialnym państwa, podziałów terytorialnych w celu
wykonywania administracji niezespolonej.”

II.15. Status prawny wojewody.

1. Status prawny wojewody regulowany jest przez ustawę o administracji rządowej w województwie z

dnia 5 czerwca 1998 roku.
a) Powoływanie i odwoływanie wojewody należy do kompetencji Prezesa Rady Ministrów (art. 10

ustawy o organizacji administracji rządowej w województwie – u.o.a.r.w.). Czyni on to na wniosek
ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

b) Stanowisko wojewody jest stanowiskiem politycznym; wraz ze zmianą rządu następują zazwyczaj

zmiany w obsadzie stanowisk wojewody.

c) Stosunek pracy wojewody jest szczególnym stosunkiem pracy, uregulowanym przepisami kodeksu

pracy, o ile ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w województwie lub inne

ustawy nie stanowią inaczej.

2. Wojewoda znajduje się w układach zależności służbowej przede wszystkim od Prezesa Rady Ministrów.

Jest to układ scentralizowany, tzw. nadzór dyrektywny.

a) Prezes Rady Ministrów ma między innymi kompetencje kontrolną do dokonywania okresowej oceny

pracy wojewody. Kryterium kontroli stanowi nie tylko legalność działania, ale także jego zgodność z

polityką rządu, rzetelność i gospodarność.

b) Prezes Rady Ministrów kontroluje akty prawa miejscowego ustanawiane przez wojewodę i włącza

do tej kontroli właściwych ministrów.

c) Środkami korygującymi i ograniczającymi samodzielność wojewody są wiążące dla niego:

•

zarządzenia – akty ogólne,

•

polecenia – akty indywidualne (art. 11 ust. 3 u.o.a.r.w.).

d) Możliwość wydawania powyższych aktów ustawa nazywa kierownictwem, a wydaje je Prezes Rady

Ministrów z inicjatywy własnej bądź też z inicjatywy ministrów.

e) Premier rozstrzyga spory między wojewodami oraz między wojewodą a właściwym ministrem (art. 12

u.o.a.r.w.).

f) Prezes Rady Ministrów może upoważnić ministra właściwego do spraw administracji publicznej do

wykonywania, w jego imieniu, przysługujących mu uprawnień, z wyjątkiem powoływania i odwoływania

wojewody oraz rozstrzygania sporów między wojewodą a właściwym ministrem.

23

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

3. Wojewoda pełni różne funkcje w ramach realizacji zadań administracji publicznej, jest jednak przede

wszystkim organem administracji ogólnej (art. 1 u.o.a.r.w.).

a) Oznacza to, że jest on najważniejszym organem administracji rządowej w województwie.
b) Reprezentuje rząd w terenie (tę jego funkcję akcentuje art. 152 ust 2. Konstytucji RP), dzięki czemu

ma pozycję nadrzędną wobec innych organów w województwie, a także posiada rozległe kompetencje,
przekraczające zadania resortowe.

4. Zgodnie z art. 7 u.o.a.r.w. wojewoda jest:

a) przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,
b) zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,

c) organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,
d) organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy

szczególne tak stanowią,

e) reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.

5. Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze

województwa, a w szczególności:
a) kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z

ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych, ustaleń Rady
Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa Rady Ministrów,

b) kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu

administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami

administracji rządowej,

c) dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu oraz - w zakresie i na

zasadach przewidzianych w ustawach - koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań,

d) zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i

samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania
zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i

utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom
żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach

określonych w ustawach,

e) dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan

operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy,

f) reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt

składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych,

g) wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, wynikające z

odrębnych ustaw,

h) współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i

pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,

i)

przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej,

projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa,

j) wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady

Ministrów.

6. Wojewoda realizuje swoje kompetencje przez akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązującego

(rozporządzenia wykonawcze i porządkowe). Prezes Rady Ministrów może je uchylać z przyczyn wskazanych

w art. 41 (nie tylko nielegalne akty, ale też sprzeczne z polityką rządu). Wojewoda, realizując swe
kompetencje, wydaje przede wszystkim indywidualne akty administracyjne (z reguły decyzje

administracyjne w rozumieniu k.p.a.).

7. Duże znaczenie ma art. 24 u.o.a.r.w., który wprowadza domniemanie kompetencji na rzecz wojewody w

zakresie zadań administracji rządowej: Do kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu

administracji rządowej w województwie, niezastrzeżone na rzecz innych organów tej administracji.

II.16. Administracje rządowa zespolona i niezespolona.

1. Administrację publiczną w województwie wykonują organy administracji rządowej oraz organy

samorządu województwa.

2. Wojewoda jest organem zespolonej administracji w województwie.

a) Jako jej zwierzchnik:

•

kieruje nią i koordynuje jej działalność,

•

zapewnia warunki do skutecznego jej działania,

•

ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania.

b) Do kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w

województwie, niezastrzeżone na rzecz innych organów tej administracji.

24

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

c) W przypadkach określonych ustawami organem zespolonej administracji w województwie jest

kierownik zespolonej służby, inspekcji lub straży wojewódzkiej.

d) Zespolenie służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w województwie następuje pod

zwierzchnictwem wojewody w jednym urzędzie, chyba że ustawa nie przewiduje zespolenia w jednym

urzędzie.

3. Zespolenie:

a) bezpośrednie (pod jednym zwierzchnikiem i w jednym urzędzie) - kiedy kierownik służby, inspekcji lub

straży wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody i gdy służba ta, inspekcja lub straż jest
włączona do urzędu wojewódzkiego,

b) pośrednie (kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody) – kiedy kierownik służby, inspekcji lub

straży działa we własnym imieniu, realizuje jemu przypisane kompetencje i gdy posiada aparat

pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej jednostki organizacyjnej nie wchodzącej w skład
urzędu wojewódzkiego;

4. Do zakresu administracji rządowej zaliczane są:

a) sprawy wykraczające poza zakres interesów lokalnej i regionalnej społeczności, np. obronność kraju,

wybory powszechne,

b) sprawy, których jednostki samorządu terytorialnego nie byłyby w stanie wykonać ze względów

technicznych,np. energetyka, budowa autostrad,

c) sprawy reglamentacji administracyjnej niezwiązane bezpośrednio z zaspokajaniem potrzeb lokalnej i

regionalnej wspólnoty, np. administracja miar i probiercza;

5. Powoływanie i odwoływanie:

a) Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji

publicznej.

b) Wicewojewodów powołuje i odwołuje Prezes RM na wniosek wojewody.
c) Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich powołuje i odwołuje wojewoda

(z wyjątkiem komendanta wojewódzkiego Policji i komendanta Państwowej Straży Pożarnej).

d) Do wojewody należy obsadzanie stanowisk dyrektorów wydziałów oraz innych pracowników urzędu woj.

e) Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej określa statut urzędu wojewódzkiego nadany

przez wojewodę.

6. Prezes RM sprawuje nadzór nad działalnością wojewody nie tylko pod względem zgodności działania z

prawem, ale również zgodności działania z polityką rządu, jak i pod względem rzetelności i gospodarności.

7. Ustawa o administracji rządowej w województwie stanowi, iż przez organy administracji niezespolonej

należy rozumieć „terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi

(Leoński pisze tu: centralnemu organowi administracji) oraz kierowników państwowych osób prawnych i
kierowników innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na

obszarze województwa”.
a) Są to więc wyspecjalizowane organy administracji.

b) Ich kompetencje mieszczą się w ramach jednego resortu.
c) Oparte są z reguły na zasadzie centralizacji.

d) W załączniku do wspomnianej ustawy wyliczono organy administracji niezespolonej.

Należą do nich m.in.:

•

dowódcy okręgów wojskowych,

•

dyrektorzy izb skarbowych i okręgowych urzędów miar,

•

dyrektorzy urzędów celnych, morskich, statystycznych,

•

komendanci oddziałów straży granicznej.

8. Za wyodrębnieniem omawianych organów przemawiać mogą:

a) niekiedy względy techniki racjonalnego zarządzania (włączenie do zakresu działania organów o kompetencji

generalnej zbyt dużej liczby agend rozluźniać może spójność aparatu administracyjnego wojewody),

b) swoista, scentralizowana technika działania (np. organy administracji wojskowej),
c) to, że obszar działania administracji wyspecjalizowanej nie pokrywa się z zasadniczym podziałem

terytorialnym ( np. okręgowe urzędy górnicze),

d) swoista technika działania (np. administracja miar, probiercza),

e) pożądana pewna niezależność organu (zwłaszcza organy kontroli).

9. Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa są obowiązane do:

a) uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy, np. przez

dyrektorów urzędów morskich,

b) zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody,

c) składania wojewodzie rocznych informacji, a na jego żądanie – także bieżących wyjaśnień o

swojej działalności na obszarze województwa.

25

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

10. Powoływanie i odwoływanie organów administracji niezespolonej następuje na wniosek właściwego

miejscowo wojewody albo po uzyskaniu uprzedniej jego zgody, chyba że ustawa stanowi inaczej.

II.17. Pojęcie samorządu terytorialnego.

1. Samorząd terytorialny stanowi:

a) wyodrębniony w strukturze państwa,
b) powstały z mocy prawa,

c) związek lokalnego społeczeństwa,
powoływany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki

umożliwiające realizacje nałożonych nań zadań.

2. Korzysta ze względnej niezależności od innych części aparatu państwowego (organów rządowych):

a) możliwości kształtowania własnej wewnętrznej organizacji,

b) wyboru organów przedstawicielskich,
c) uprawnień do stanowienia prawa miejscowego.

3. Z faktu wykonywania administracji publicznej wynika możliwość stosowania władztwa

administracyjnego oraz podległości nadzorowi państwa.

II.18. Organy stanowiące oraz organy wykonawcze na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego.

1. GMINA:

a) Organ Stanowiący – RADA GMINY: stanowi reprezentację mieszkańców gminy, rady z siedzibą w

mieście noszą nazwę rady miasta.

•

Podstawowe kompetencje:

▪

Kompetencje stanowiące – do podejmowania uchwał, które mogą mieć różny charakter prawny
(stanowienie aktów prawa miejscowego, uchwalanie budżetu, uchwalanie studium i miejscowego

planu zagospodarowania przestrzennego, tworzenie jednostek pomocniczych).

▪

Kompetencje kontrolne (kontrola działalności wójta, gminnych jednostek organizacyjnych i

jednostek pomocniczych).

•

Działając w trybie sesyjnym rada nie jest w stanie cały czas kontrolować – przyjmuje więc

sprawozdania wójta z jego działalności, udziela bądź odmawia udzielenia absolutorium (wymóg
powołania komisji rewizyjnej, może korzystać z pomocy np. RIO).

•

Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy wszystkie sprawy będące w zakresie działania
gminy, o ile ustawa nie stanowi inaczej (domniemanie kompetencji rady),

•

Art. 18 ust. 2 -> Zastrzega niektóre kompetencje na wyłączność radzie gminy (zakaz
subdelegowania),

•

Tryb działania: => Organizację wewnętrzną i tryb pracy rady i jej organów określa statut gminy (nie
może być sprzeczny z ustawą). Rada obraduje na sesjach zwoływanych w miarę potrzeba, ale nie

rzadziej niż raz na kwartał. Obowiązkowo zwołuje się w terminie 7 dni na wniosek Wójta lub 1
ustawowej liczby radnych. Pierwszą sesję zwołuje poprzedni przewodniczący (do czasu wyboru

nowego obradom przewodniczy najstarszy wiekiem radny).

•

Uchwały zapadają zasadniczy przy quorum min. 50%, zwykłą większością głosów w głosowaniu

jawnym – chyba że ustawa stanowi inaczej (Bezwzględna większość w głosowaniu nad udzieleniem
absolutorium wójtowi, głosowanie tajne w przypadku wyboru przewodniczącego i

wiceprzewodniczących (1-3) rady wybierani z grona radnych).

•

Statut reguluje prawną pozycje przewodniczącego, jest on powołany do organizowania pracy rady i

przewodniczenia obradom (zwołuje i przygotowuje sesje, przewodniczy na sesji, sprawuje policję
sesyjną, zarządza głosowania).

•

Organami rady są komisje (nie ma obowiązku ich powołania), mogą być stałe lub doraźne (do
załatwienia danej sprawy). Zadania komisji ustala rada, przy czym obowiązkowe jest powołanie

komisji rewizyjnej. Rada ustala skład osobowy komisji (tylko radni, ale w posiedzeniach z głosem
doradczym mogą uczestniczyć osoby z poza rady).

•

Czasem komisje powołuje się do celów specjalnych jak np. W celu sprawdzenia czy wniosek
mieszkańców o referendum odpowiada przepisom ustawy.

b) Organ Wykonawczy – Wójt, Burmistrz, Prezydent miasta.

•

Wójt – gminy wiejskie, Burmistrz gminy miejskie, jeżeli gmina przekracza 100 tys obywateli jest
nazywany Prezydentem miasta (także tam gdzie przed 1990r. nosił taką nazwę).

•

Monokratyczny organ wykonawczy gminy. Wybierany w 4 przymiotnikowych wyborach przez ogół
mieszkańców gminy posiadających prawo wyborcze (wybierania do rady gminy). Za wybranego

uważa się kandydata, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów (czasem konieczność
przeprowadzenia drugiej tury wyborów).

•

Mandat wygasa w przypadku:

▪

śmierci,

▪

pisemnego zrzeczenia się mandatu,

26

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

▪

odmowy złożenia ślubowania.

•

Odwoływalny w drodze referendum lokalnego, powołuje 1-4 zastępców (w formie zarządzenia).

•

Zadania i kompetencje:

▪

wykonywanie uchwał rady,

▪

przygotowuje projekty uchwał rady,

▪

określa sposób wykonywania uchwał,

▪

gospodaruje mieniem komunalnym,

▪

wykonuje budżet gminy,

▪

zatrudnia i zwalnia kierowników gminnych jednostek organizacyjnych,

▪

realizuje zadania własne

▪

kieruje bieżącymi sprawami gminy,

▪

reprezentuje gminą na zewnątrz,

▪

posiada szeroki zakres kompetencji w zakresie wydawania decyzji z zakresu zadań własnych i
zleconych, chodzi o akty indywidualne skierowana „na zewnątrz” do konkretnie oznaczonego

adresata (na podst. przepisów prawa materialnego), w rachubę wchodzą też czynności
materialno-techniczna jak np. wydawanie różnych zaświadczeń.

•

Wójt może wydać upoważnienie do wydawania decyzji w jego imieniu przez zastępców lub
upoważnionych pracowników urzędu gminy (w niektórych przypadkach upoważnienie musi pochodzić

od rady gminy).

c) Sekretarz i Skarbnik Gminy – zawodowi pracownicy powoływani i odwoływani przez radę gminy na

wniosek wójta (jego najbliżsi współpracownicy). Sekretarz – prowadzi bieżące sprawy gminy w imieniu

wójta. Skarbnik – wypełnia zadania głównego księgowego budżetu gminy.

d) Urząd gminy – Wójt wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy. Służy też pomocą innym

organom zwłaszcza radzie. Jest to zespół środków materialnych i osobowych służący wykonywaniu

kompetencji i zadań organów gminy. Jego organizację określa regulamin organizacyjny. Zwierzchnictwo
służbowe w stosunku do pracowników i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych sprawuje

Wójt.

2. POWIAT - może w drodze porozumienia przekazać zadania gminie, jak też sam przejąć zadania

województwa.

a) Organ Stanowiący – RADA POWIATU: spełnia funkcję organu stanowiącego i kontrolnego. W skład

rady wchodzą radni w liczbie 15(w powiatach do 40 tys mieszkańców) i dalej zwiększa się o 2 na każde

rozpoczęte 20 tys. (max. Liczba to 29 radnych). Status prawny radnego – jak w gminie. Zakaz łączenia
mandatu z radnym gminy i województwa, nie można nawiązać stosunku pracy ze starostwem

powiatowym.

•

Rada działa na sesjach:

▪

Kompetencje stanowiące: (podejmuje uchwały w sprawach najważniejszych dla powiatu + te o
których stanowią inne ustawy => podobnie jak w gminie).

▪

Kompetencje kontrolne (rozciągają się na powiatowe służby, inspekcje i straże, obowiązek
powołania komisji rewizyjnej).

•

Może powołać komisje stałe i doraźne, wyłącznie ze swojego grona. Radny otrzymuje dietę za pracę
w komisji (max. 2 komisje). Radni mogą tworzyć kluby. Rada wybiera przewodniczącego i 1-2

wiceprzewodniczących organizujących tryb pracy rady – zgodnie ze statutem.

b) Organ wykonawczy – ZARZĄD POWIATU: kolegialny organ wykonawczy składa się ze Starosty,

Wicestarosty i 3-5 członków.

•

Członkostwa nie można łączyć z zatrudnienie w administracji rządowej,mandatem senatora, posła,
mandatem radnego gminy lub województwa.

•

Rada wybiera i odwołuje zarząd w głosowaniu tajnym (nie później niż 3 miesiące od ogłoszenia
wyniku wyborów).

•

Kompetencje i zadnia => wykonywanie uchwał rady powiatu (w tym budżetu), przygotowywanie
projektów uchwał, gospodarowanie mieniem powiatu, zatrudnia i zwalnia kierowników powiatowych

jednostek organizacyjnych (za wyjątkiem kierowników służb, inspekcji i straży), wykonuje zadnia i
kompetencje na podstawie innych ustaw.

•

W miastach na powiatu funkcję zarządu pełni prezydent miasta.

c) Starosta: przewodniczący organu kolegialnego – zarządu powiatu.

•

W sprawach niecierpiących zwłoki i w staniach zagrożenia może wykonywać funkcje zarządu

(zatwierdzane na najbliższym posiedzeniu rady).

•

Kompetencje:

▪

kieruje licznymi sprawami powiatu (określa statut),

▪

reprezentuje powiat na zewnątrz,

▪

kieruje urzędem (starostwo powiatowe), jest służbowym przełożonym pracowników starostwa,

▪

pełni funkcje zwierzchnika powiatowych służb, inspekcji i straży,

▪

posiada szczególne kompetencje w przypadku klęski żywiołowej,

27

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

▪

znaczna część jego kompetencji polega na realizowaniu zadań w zakresie administracji rządowej
(przejął kompetencje kierownika urzędu rejonowego),

▪

kompetencje z zakresu administracji własnej samorządu, jak i działania poprzez decyzje
administracyjne (odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego).

d) Starostwo Powiatowe – strukturę określa regulamin organizacyjny uchwalany przez rade powiatu, nie

jest to urząd który pomaga wyłącznie staroście – korzysta z niego zarząd, rada i komisje. W miastach
na prawach powiatu jego funkcje pełni urząd miasta.

e) Sekretarz i Skarbnik – analogicznie jak w gminie.

3. WOJEWÓDZTWO: odmienność struktur samorządowych na szczeblu wojewódzkim, na tym terenie działa

drugi pion lokalnej administracji rządowej (wojewoda).
a) Organ stanowiący – SEJMIK WOJEWÓDZTWA

•

Wyłaniany w drodze wyborów, w skład wchodzi bazowo 30 radnych w województwach liczących do
2mln mieszkańców i po 3 radnych na każde następne rozpoczęte 500 tyś.

•

Status prawny radnego analogicznie jak w gminie (nie można łączyć z mandatem w radach gminy,
powiatu, funkcją wojewody, wicewojewody, posła i senatora).

•

Zakres działania samorządu województwa nie może naruszać samorządności powiatu i gminy (brak
funkcji kontrolnych i nadzorczych). Organy sejmiku nie mogą być organami wyższej instancji w

postępowaniu administracyjnym (wyłączając sprawy zlecone na samorządowi powiatowemu) . W
sprawach powierzonych samorządowi województwa drugą instancją jest właściwy minister.

•

Kompetencje:

▪

rozstrzyganie najważniejszych spaw województwa,

▪

podejmuje uchwały dotyczące województwa jako pewnego regionu,

▪

stanowienie aktów prawa miejscowego,

▪

decyduje w najważniejszych sprawach majątkowych,

▪

uchwala strategię rozwoju województwa,

▪

uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego,

▪

uchwala priorytety współpracy zagranicznej województwa,

▪

podejmuje uchwały w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach i innych formach
współpracy regionalnej. Podejmowane za zgodą Ministra Spraw Zagranicznych.

•

Sejmik wybiera swojego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego, powołuje komisje stałe, doraźne
i komisję rewizyjną. Radni mogą tworzyć kluby.

•

Regulacje ustawowe dotyczące trybu pracy i podejmowania uchwał precyzuje statut.

b) Organ Wykonawczy – ZARZĄD WOJEWÓDZTWA: organ kolegialny składa się z (Marszałka

województwa – przewodniczący, wiceprzewodniczących, 5 członków).

•

Jeśli Sejmik nie dokona wyboru zarządu w ciągu 3 miesięcy => ulega samorozwiązaniu i zarządza
się wybory przedterminowe. Sejmik może odwołać zarząd lub poszczególnych jego członków.

Członkowie mogą się zrzec funkcji.

•

Kompetencje i zadania:

▪

podobne jak organy wykonawcze na pozostałych szczeblach,

▪

określone kompetencje w sprawach finansowych i budżetowych,

▪

Marszałek i wiceprzewodniczący zarządu zatrudnieni są na post. Ustawy (pozostali jeżeli statut
tak stanowi).

c) Marszałek Województwach – spełnia podwójną rolę:

•

jako przewodniczący zarządu:

▪

organizuje jego pracę,

▪

przewodniczy na posiedzeniach Sejmiku,

▪

podejmuje niezbędne czynności zarządu w przypadkach niecierpiących zwłoki (zatwierdzane na

najbliższej sesji Sejmiku).

•

posiada własne kompetencje:

▪

prowadzi wojewódzki zasób geodezyjny i kartograficzny,

▪

zleca wykonanie map kartograficznych,

▪

prowadzi wojewódzkie bazy danych,

•

Marszałek składa oświadczenia woli w imieniu województwa, jest kierownikiem Urzędu

Marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników
wojewódzkich jednostek organizacyjnych.

•

Wydaje decyzje administracyjne w sprawach własnych i zleconych (odwołanie do samorządowego
kolegium odwoławczego lub właściwego ministra),

d) Urząd Marszałkowski.

•

regulamin organizacyjny uchwala zarząd,

•

pracownicy mogą być upoważnieni przez marszałka do wydawania decyzji administracyjnych w jego

imieniu,

28

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

o tworzeniu jednostek organizacyjnych innych niż Urząd decydują przepisy odrębne.

e) Skarbnik Województwa – funkcja analogiczna do gminy i powiatu. Brak Sekretarza.

II.19. Referendum lokalne.

1. Referendum – głosowanie ludności w określonej sprawie (dot. całego państwa lub części jego terytorium),

w którym biorą udział wszyscy obywatele mający czynne prawo wyborcze.

2. Konstytucja -> patrz art. 170, 62, 4.

3. Podział:

a) rozstrzygające / opiniodawcze,
b) ogólnokrajowe / lokalne,

c) fakultatywne / obligatoryjne.

4. Obecnie zasady przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa z dnia 15 września 2000 (wcześniej:

ustawa o referendum z 1937 – wprowadza instytucje referendum i ustawa z 1991 r. o referendum

gminnym), w której dostosowano regulację prawną do nowej struktury samorządu terytorialnego, związanej
z powstaniem powiatów i województw jako jednostek samorządnych.

5. Referendum lokalne może zostać przeprowadzone w każdej z tych jednostek, jednak z pewnymi

różnicami. Nadto obecnie obowiązująca ustawa z 2000 r. odwołuje się też, w sprawach nieuregulowanych w
niej, do Ordynacji wyborczej do rad gmin, powiatów i województw z 1998 r. (dodatkowo do ustawy z 1999 r.

o ref. powiatowym i wojewódzkim).

6. Ustawa – Rozdział I:

a) Art. 2 – referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub

negatywnej odpowiedz na postawione pytanie lub dokonania wyboru pomiędzy zaproponowanymi
wariantami. W ten sposób mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego wyrażają swoją wolę co do

sposobu rozstrzygnięcia spraw dot. tej wspólnoty. Jest to szczególny wyraz samorządności

b) Art. 3 – w referendum mogą brać udział osoby stale zamieszkujące na terytorium jednostki samorządu

terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.

c) Art. 4 – ustawa odróżnia dwa tryby postępowania w sprawie referendum:

•

z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego,

•

na wniosek mieszkańców (gmina – 10%, powiat – 5%).

Wyjątek:

•

odwołanie organu stanowiącego – tylko na wniosek mieszkańców.

d) Art. 7 – przedmiotem referendum tylko gminnego może być samoopodatkowanie mieszkańców na

cele publiczne.

7. Ustawa – Rozdział II:

a) Organ stanowiący podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum bezwzględną większością głosów.
b) W uchwale określa pytanie, terminy itd.

c) Referendum przeprowadza się między 30 a 40 dniem od dnia opublikowania uchwały w wojewódzkim

dzienniku urzędowym.

8. Ustawa – Rozdział III:

a) Inicjator referendum:

•

grupa wyborców (przynajmniej 5 – gmina, 15 – powiat i województwo),

•

struktura terenowa partii politycznej,

•

organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną.

b) Inicjator powiadamia wójta, starostę, marszałka o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia

referendum – w ciągu 14 dni jest przez wyżej wymienionych powiadomiony o liczbie mieszkańców

uprawnionych do głosowania.

c) W terminie 60 dni (od dnia, gdy inicjator powiadomił organ) inicjator zbiera podpisy mieszkańców,

którzy chcą poprzeć inicjatywę. Jeśli inicjator uzyska poparcie to jego inicjatywa jest traktowana jako
wniosek mieszkańców. Wniosek jest przekazywany wójtowi (staroście, marszałkowi), a dalej

przewodniczącemu organu stanowiącego.

d) Organ stanowiący powołuje ze swego składu komisję do sprawdzenia, czy wniosek mieszkańców o

przeprowadzenie referendum odpowiada przepisom ustawy. Następnie organ podejmuje uchwałę w
sprawie przeprowadzenia referendum.

e) Jeśli uchwała odrzuca wniosek mieszkańców to można posłużyć się skargą do sądu administracyjnego w

terminie 14 dni od doręczenia uchwały.

f) Referendum przeprowadza się w okresie 50 dni od uchwały lub wyroku.

9. Referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego:

29

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

a) Zadania organu stanowiącego przejmuje komisarz wyborczy (w oparciu o przepisy ordynacji wyborczej).
b) Inicjator referendum przekazuje mu na piśmie wniosek mieszkańców:

•

komisarz wyborczy postanawia o przeprowadzeniu referendum z inicjatywy mieszkańców, gdy
wniosek spełnia wymogi określone w ustawie;

•

na postanowienie komisarza wyborczego odrzucającego wniosek o przeprowadzenie referendum
inicjatorowi służy skarga do sądu administracyjnego (14 dni od doręczenia postanowienia).

Referendum – w ciągu 50 dni od dnia opublikowania postanowienia lub wyroku.

10. Referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta):

a) Uchwałę rady gminy o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta przewodniczący rady

gminy przekazuje komisarzowi wyborczemu.

b) Komisarz wyborczy wydaje postanowienie o przeprowadzeniu referendum w ciągu 14 dni po upływie

terminu do stwierdzenia nieważności uchwały przez wojewodę albo w ciągu 14 dni od dnia otrzymania
orzeczenia o oddaleniu lub odrzuceniu przez sąd administracyjny skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze

wojewody unieważniające uchwałę.

c) Na rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody unieważniające uchwałę rady gminy o przeprowadzeniu

referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) radzie gminy służy skarga do
sądu administracyjnego w terminie 14 dni od dnia otrzymania rozstrzygnięcia nadzorczego. Sąd

administracyjny rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia jej zgłoszenia. Skargę kasacyjną wnosi się
w terminie 14 dni.

11. Kampania referendalna:

a) Służy wyjaśnieniu organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, który zarządził referendum,

istoty problemów rozstrzyganych w referendum, treści postawionych pytań i wariantów, a także

prezentowaniu stanowiska inicjatora referendum oraz partii politycznych, zrzeszeń i mieszkańców w
sprawie poddanej pod referendum.

b) Organom jednostki samorządu terytorialnego zabrania się uczestniczenia w kampanii referendalnej

związanej z referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego

przed upływem kadencji.

c) Wszelkie plakaty, hasła lub ulotki dotyczące referendum podlegają ochronie prawnej.

d) Podmioty biorące udział w kampanii obowiązane są usunąć plakaty itd. w terminie 30 dni od

referendum.

12. Ważność:

a) Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.
b) Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów

bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących
udział w wyborze odwoływanego organu.

II.20. Status prawny radnego.

1. Status prawny radnego normują różne przepisy:

a) art. 23 – 25 ustawy o samorządzie gminnym,
b) Ordynacja wyborcza (reguluje problem wygaśnięcia mandatu),

c) rota ślubowania zawarta w art. 23a (prawa i obowiązki w formie skondensowanej).

Złożenie ślubowania jest warunkiem nabycia praw radnego.

2. Obowiązki radnego można by podzielić na dwie grupy:

a) wynikające z jego funkcji w radzie i jej organach,
b) jako swego rodzaju łącznika między wyborcami i ich organizacjami a radą (radny jest reprezentantem

wyborców, ma utrzymywać stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, ma przyjmować postulaty
mieszkańców gminy i działających organizacji oraz przedstawiać je radzie gminy i jej organom).

3. Radny nie jest organem, ale jako członek organu kolegialnego zobowiązany jest brać udział w pracach

rady i jej komisji oraz instytucji samorządowych, do której został wybrany lub desygnowany.

4. Przywileje radnego:

a) Radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

b) Rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem.
c) Pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania

udziału w pracach organów gminy.

d) Radnym przysługują diety (których wysokość wyznaczana jest przez radę gminy do górnej granicy

wyznaczonej przez ustawę) i zwrot kosztów podróży służbowych.

e) Chroni go też prawo karne – zaostrzona odpowiedzialność za czynną napaść na radnego w związku z

wykonywaniem jego funkcji, za użycie groźby bezprawnej lub przemocy, za zniesławienie radnego.

5. Mandatu radnego gminy nie można łączyć z:

30

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

a) mandatem posła lub senatora;
b) wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody;

c) członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego.

6. Z radnym nie może być nawiązany stosunek pracy w danej gminie, w której uzyskał mandat; nie może

pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. Ograniczeniom poddane jest

prowadzenie przez radnych działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego.

7. Radni są zobowiązani składać oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Składa się je

przewodniczącemu rady gminy w terminie 30 dni od dnia objęcia mandatu. Kolejne co roku do 31 marca.

Niezłożenie oświadczenia powoduje utratę diety.

8. Radny jest nieodwołalny, uzyskuje mandat na całą kadencję.

9. W art. 190 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw przewidziano 6 sytuacji

w której mandat radnego wygasa:

a) odmowa ślubowania,
b) pisemne zrzeczenie się mandatu,

c) naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z określonymi w przepisach funkcjami,
d) utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów,

e) prawomocnie skazujący wyrok sądu orzeczony za przestępstwo umyślne,
f) śmierć.

II.21. Jednostki pomocnicze w gminie.

1. Źródło: ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.

2. Art. 5. 1. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne.

Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto.

2. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z

mieszkańcami lub z ich inicjatywy.
3. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy.

3. Art. 18. (...) 2. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy: (...)

7) ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im
składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na

realizację zadań przez te jednostki, (...)

4. Art. 35. 1. Organizację i zakres działania jednostki pomocniczej określa rada gminy odrębnym statutem,

po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.

2. Statut może przewidywać powołanie jednostki niższego rzędu w ramach jednostki pomocniczej.
3. Statut jednostki pomocniczej określa w szczególności:

1) nazwę i obszar jednostki pomocniczej,
2) zasady i tryb wyborów organów jednostki pomocniczej,

3) organizację i zadania organów jednostki pomocniczej,
4) zakres zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposób ich realizacji,

4) zakres i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością organów jednostki
pomocniczej.

5. Jednostki pomocnicze gminy (dalej JPG) są to jednostki podziału terytorialnego, wyodrębnione przez

uchwałę rady gminy, z terytorium gminy.
a) tworzenie ich jest fakultatywne (wyjątek stanowi m. st. Warszawa, gdzie ustawa o ustroju m. st.

Wa-wy, nakazuje utworzenie JPG – dzielnic),

b) w gminach wiejskich JPG noszą nazwę sołectw, a w miejskich dzielnic bądź osiedli,

c) cały obszar gminy może zostać podzielony na JPG lub pojedyncze JPG mogą zostać utworzone na

wydzielonych obszarach gminy,

d) JPG tworzone są uchwałą rady gminy,
e) JPG posiadają statut (określający organy zakres działania) i mogą tworzyć własne JPG,

f) statut JPG może być nadawany osobno każdej jednostce albo wspólnie wszystkim jednostkom

ewentualnie regulacje statutu JPG mogą być zawarte w statucie gminy,

g) z zasady nie posiadają osobowości prawnej ani majątku,
h) mają kompetencje do korzystania z mienia komunalnego i gospodarowania mieniem uzyskanym z jego

użytkowania w granicach określonych w statucie.

6. Struktura JPG w gminach:

a) wiejskich:

•

zebranie wiejskie jest organem uchwałodawczym,

31

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

sołtys z radą sołecką jako organem doradczym jest organem wykonawczym,

•

elementy demokracji bezpośredniej (zebranie wiejskie),

•

sołtys i rada sołecka wybierani są w głosowaniu tajnym i bezpośrednim.

b) miejskich:

•

funkcję organu uchwałodawczego pełni organ przedstawicielski – rada (w drodze wyjątku, w
osiedlach, dopuszcza się ogólne zebranie mieszańców),

•

zasady wyboru określa rada gminy w statucie,

•

organem wykonawczy jest zarząd, wybierany spośród członków rady, na czele którego stoi

przewodniczący (wybrany z zarządu),

•

przewodniczący ma status funkcjonariusza publicznego na prawach wójta.

II.22. Prawne formy współdziałania jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego.

1. Znaczenie i forma współdziałania.

a) Źródła uprawnień do współdziałania => 3 ustawy samorządowe, Konstytucja RP, Europejska Karta

Samorządu Terytorialnego.

b) Regulacja prawna może ułatwić lub utrudnić współdziałanie (przez ustanowienie jego prawnych form).

Współdziałanie między podmiotami administracji publicznej wykazującymi się samodzielnością zakłada

pewne minimum regulacji prawnej. Pojęcie współdziałania zakłada dobrowolność jego istnienia, równia
sytuację prawną podmiotów współdziałających (brak stosunku nadrzędności i podległości).

c) Ustawa o samorządzie gminnym => ogranicza współdziałanie do realizacji zadań publicznych (nie

wyklucza współdziałania przy wykonywaniu tego typu zadań) – Art 10.

d) W sferze zadań publicznych mogą one współdziałać w formie umów prawa cywilnego. Mogą dotyczyć

działań na zewnątrz, ale też sfery wewnętrznej samorządu. Pojęcie zadań publicznych jest pojęciem

nieostrym. Można przyjąć, ze realizacja zadań publicznych polega na wykonywaniu zewnętrznych
działań, które mają na celu zaspokajanie potrzeb zbiorowych wspólnoty samorządowej (współdziałanie

gdy wykonywanie zadań przekracza możliwości gminy, ale też informacje, konsultacje koordynowanie
działań, ujednolicenie planowania przestrzennego, rozwiązywanie problemów granicznych, udzielanie

pomocy).

e) Współdziałanie może odbywać się w formach:

•

Prawa publicznego – porozumienia, stowarzyszenia gminy lub inny sposób niż wymieniony w
ustawie.

•

Prawa Cywilnego.

•

Skorzystanie z form prawa publicznego nie wyklucza zastosowanie form cywilnoprawnych lub form

mieszanych.

•

Art 64. ust.4 stanowi o możliwości obligatoryjnego utworzenia związku terytorialnego w drodze

ustawy (był takim związek gmin warszawskich).

f) Bywa tak, że praktyka tworzy formy organizacyjne wykraczające poza ustawy, które są następnie

sankcjonowane ustawowo (Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego). Wojewoda posiada szczególne
uprawnienia do zapewnienia współdziałania między organami administracji rządowej a samorządem w

stanach zagrożenia.

g) Ustawa o samorządzie powiatowym =>brak jest postanowień będących odpowiednikiem art. 10 u.s.g.

Pojawiają się stwierdzenia o udzielaniu pomocy wzajemnej przez powiaty, związki, stowarzyszenia
powiatów bądź innych jednostek ST (także o charakterze finansowym). Art.5 traktuje o porozumieniach

z organami administracji rządowej.

h) Możliwe jest jednak i tu współdziałanie w formach związków, stowarzyszeń i porozumień powiatowych

dotyczących zadań publicznych. Formą współdziałania mogą być też umowy.

i)

Ustawa o samorządzie wojewódzkim => nie zawiera generalnego przepisu o współdziałaniu. Istnieje

możliwości zawierania umów z innymi podmiotami dla wykonywania zadań województwa oraz
zawierania porozumień (należy stosować przepisy u.s.g.) Niektóre art. mówią o udzielaniu pomocy

województwom lub jednostkom ST, a także o stowarzyszeniach województw. Pojawiły się także formy
współpracy zagranicznej, zwłaszcza ze społecznościami regionalnymi innych państw.

j) Wskazać trzeba na potrzebę szerszej regulacji współdziałania w obrębie struktur samorządu

terytorialnego, niż zawarta w omawianych ustawach. Obecna Konstytucja RP traktuje sprawy

współdziałania nie tylko jako prawo do zrzeszania się, ale także podejmowania współpracy
międzynarodowej.

2. Stowarzyszenia gmin, powiatów i województw.

a) Mają na celu wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów. Status prawny

jest odrębny od związków samorządów. Są to stowarzyszenia w rozumieniu ustawy Prawo o

Stowarzyszeniach. Nie są powołane do wykonywania funkcji administracji publicznej, a zwłaszcza
stanowienia aktów władczych.

b) Nie są korporacjami prawa publicznego.
c) Stosowanie Prawa o Stowarzyszeniach budzi pewne wątpliwości (np. Czy maja to być stowarzyszenia

całych gmin czy tylko poszczególnych organów).

d) Funkcje nadzoru nad stowarzyszeniami sprawuje wojewoda.

e) U.s.p przewidując tworzenie stowarzyszeń powiatów i powiatowo-gminnych odsyła do Prawa o

32

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

Stowarzyszeniach. - miało to zapewnić elastyczność regulacji prawnych.

3. Porozumienie gmin, powiatów i województw.

a) W porozumieniu samorządowym chodzi o przejęcie przez jedną jednostkę samorządową określonych

zadań czy kompetencji innych jednostek, jednak na koszt jednostek przekazujących zadania. W obu
formach wykonuje się zadana subsydiarne, a nie zadania własne (jak w przyp. np. Stowarzyszeń gmin).

b) Powierzenie zadań następuje w formie porozumienie (forma prawa publicznego) – nie wyklucza to

wykorzystania form prawa cywilnego (nie można przekazać zadań o charakterze władczym).

c) Spory wynikłe z porozumień rozstrzygają sądy powszechne.
d) Przekazanie spraw, których załatwienie wymaga wydania decyzji administracyjnych, powoduje zmianę

właściwości organu.

e) U.s.p. - nakazuje posiłkowo stosować w tej kwestii u.s.g.

4. Związki gmin i powiatów.

a) Podstawową formą współdziałania są związki powiatów i gmin. u.s.w. Nie przewiduje tworzenia

związków między samorządami wojewódzkimi.

b) Związek samorządowy – jest to w istocie związek celowy, gdyż powołuje się go dla realizacji

określonych celów czy zadań publicznych jednostek samorządowych. Związki uzyskują odrębną

osobowość prawną i w celu wykonywania wspólnych zadań tworzą odrębne organy.

c) Zasada dobrowolności – związki są tworzone na zasadzie dobrowolnego członkostwa, w trakcie ich

trwania poszczególne jednostki mogą z nich występować lub do nich wstępować. Związek może ulec
likwidacji w przypadkach określonych w statucie.

d) Obowiązek jego utworzenia może wynikać z ustawy.
e) Związki tworzy się w celu wykonywania wspólnych zadań publicznych (wykonywanie subsydiarnie

zamiast gmin i powiatów). W ramach zadań przekazywanych związkom mogą się także mieścić
kompetencje, które polegają na stosowaniu form władczych (np. Rozstrzyganie w sprawach

indywidualnych z zakresu administracji państwowej).

f) Związek jest podmiotem samodzielnym, wykonuje zadania w imieniu własnym i na własną

odpowiedzialność. Stosuje się tu odpowiednio przepisy o nadzorze nad samorządem. Właściwość
organów nadzorczych może ulec zmianie \, gdy statut przekaże uprawnienia nadzorcze Prezesowi RM

(gdy zakres terytorialny związku przekracza ramy województwa).

g) Inicjatywa formalna utworzenia związku powinna wyjść od zainteresowanych współdziałaniem gmin i

powiatów w formie uchwał odpowiednich rad (ale nie musi). Gmina informuje właściwego wojewodę,
który nie ma prawa sprzeciwu (chyba ze w trybie nadzoru).

h) Organy związku:

•

Organ stanowiący => zgromadzenie związku,

•

Organ wykonawczy => zarząd związku (wybierany z pośród członków przez zgromadzenie, ale
możliwa jest też obecność osób z poza zgromadzenia).

i)

Zadania i kompetencje oraz formy kontrolowania zarządu przez zgromadzenie reguluje statut.

j) Formą wyrażania woli zgromadzenia jest uchwała, a formą kontroli jest sprzeciw (wstrzymanie

wykonania uchwały, konieczności ponownego rozpatrzenia – od ponownego rozpatrzenia nie można
wnieść sprzeciwu, chyba że jest sprzeczna z prawem).

5. Krajowe reprezentacje samorządów.

a) Ten problem nie został szczegółowo rozwiązany w ustawodawstwie. Konstytucja RP mówi, że jednostki

ST mają prawo zrzeszana się również w organizacje ogólnokrajowe. Posiłkowo stosuje się tu regulacje

dotyczące związków i stowarzyszeń.

b) Przykładowe organizacje:

•

Związek Miast Polskich – od 19.01.1991r. => Związek działa przez zarząd i komisje. Podejmuje
uchwały, sporządza listy otwarte, zajmuje stanowiska, wydaje opinie, czyli korzysta z form

niewładczych. Organizuje wystawy, zjazdy, imprezy i współpracę z zagranicą. Formalnei
zarejestrowany jako stowarzyszenie.

•

Unia Metropolii Polskich – w 1991r. Z inicjatywy Łodzi:

▪

skład – Łódź, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław,

Bydgoszcz. Początkowo o kształcie fundacji, obecnie formalnie działa jako stowarzyszenie.

•

Unia Miasteczek Polskich – 19.04.1991r.

•

Stowarzyszenie z siedzibą w Kazimierza Dolnego. Składa się z Walnego zgromadzenia delegatów i
Zarządu. Działa w formach niewładczych (promocja, konkursy itp.).

•

Związek Gmin Wiejskich RP – 31.05.1993r.

•

Stowarzyszenie, szczególnie na potrzeby gmin wiejskich. Organy – zgromadzenie ogólne, zarząd,

komisja rewizyjna. 132 członków.

•

Związek Miast Polskich i Związek Województw RP – powstałe po 1998r.

6. Współdziałanie samorządów z regionami innych państw.

a) Ustawa z dnia 15.09.2000r. O zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do

międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.

b) Województwo uczestniczy w działalności międzynarodowych instytucji i zrzeszeń regionalnych na

33

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

zasadach, które mają określić ogólnokrajowe organy zrzeszające jednostki samorządu terytorialnego.

c) Sejmik ustala priorytety współpracy zagranicznej województwa (cele, zakres przestrzenny,

zamierzenia). Zgodnie z prawem polskim, polityką zagraniczną państwa, międzynarodowymi
zobowiązaniami państwa, mieści się w ustawowych kompetencjach województwa.

d) Uchwały oraz zawarte umowy przesyłane są do MSZ i MSWiA (projekty umów uprzednio do MSZ –

nadzór wstępny) .

e) U.s.p – przewiduje podejmowanie uchwał o współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw

przez rady powiatu (podobnie w u.s.g.)

f) Ustawa z 15.09.2000r. -> zawiera ogólne wskazania dotyczące współpracy na wszystkich szczebli

(dyrektywa zgodności z prawem polskim, polityką zagraniczną i zobowiązaniami międzynarodowymi

kraju). Do przystąpienia potrzebna jest uchwała organu stanowiącego jednostki (następnie zgoda
Ministra Spraw Zagranicznych w formie decyzji administracyjnej).

II.23. Nadzór nad samorządem terytorialnym.

1. Wprowadzenie:

a) Jednostkom samorządu terytorialnego Konstytucja gwarantuje samodzielność podlegającą ochronie

sądowej. Samodzielność tych jednostek nie zwalnia od przestrzegania prawa. Konstytucja w art. 171

zawiera podstawowe reguły odnoszące się do nadzoru nad samorządem terytorialnym. Działalność
samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Legalność stanowi

konstytucyjne kryterium nadzoru nad samorządem terytorialnym. W myśl Konstytucji „organami
nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie,

a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe”. Według art. 171 ust. 3 „Sejm, na
wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli

organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy”. Ustawy zwykłe uzależniają zastosowanie tego
najbardziej drastycznego i dolegliwego środka nadzoru od powtarzającego się naruszania przez radę

gminy, radę powiatu czy sejmik województwa Konstytucji lub ustawy.

b) W rozdziałach o nadzorze zawartych w ustawach o samorządzie gminnym i powiatowym znalazły się

przepisy stanowiące o tym, że każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą
lub zarządzeniem podjętą przez organy gminy lub powiatu może domagać się usunięcia naruszenia. W

rozdziale 8 ustawy o samorządzie województwa w spawie dotyczącej aktów prawa miejscowego
stanowionego przez samorząd województwa określone jest, że każdy, czyj interes prawny lub

uprawnienie zostały naruszone przepisami prawa miejscowego, wydanymi w sprawie z zakresu
administracji publicznej może zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego

c) Wspomnianych skarg nie można zaliczać do środków nadzoru, a tym samym do instytucji nadzoru.

Stanowi ona instytucję ochrony każdego podmiotu.

d) Podmioty nadzorowanie mogę wnosić skargi do sądu administracyjnego na rozstrzygnięcia nadzorcze.

Uwzględniając skargę jednostki samorządu terytorialnego na akt nadzoru sąd administracyjny uchyla

ten akt, a więc eliminuje akt niezgodny z prawem.

2. Przedmiot i kryterium nadzoru:

a) Nadzór jest sprawowany nad działalnością gminną, działalnością powiatu i działalnością samorządu

województwa.

b) Ustawy samorządowe nie różnicują przedmiotu nadzoru na nadzór nad działalnością gminną w zakresie

zadań własnych samorządu i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

3. Zakres podmiotowy:

a) Mówiąc o zakresie podmiotowym nadzoru należy odpowiedzieć na pytanie, kto sprawuje nadzór oraz

które organy i jednostki poddane są nadzorowi.

b) Nadzór wykonują:

•

Prezes Rady Ministrów,

•

wojewodowie,

•

regionalne izby obrachunkowe.

c) Kompetencje nadzorcze przysługują również Sejmowi.

d) Funkcje nadzoru nad samorządem terytorialnym sprawują głównie organy administracji rządowej.
e) Nadzorowi poddane są organy jednostek samorządu terytorialnego.

f) Przepisy ustaw samorządowych o nadzorze odnoszą się w zasadzie do organów jednostek samorządy

terytorialnego i ich działalności. Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących

odpowiednio organizacji i funkcjonowania gminy, powiatu bądź województwa, niezbędnych do
wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

g) Nad jednostkami pomocniczymi nadzór powinien być sprawowany na podstawie postanowień statutu

gminy bądź statutów innych podmiotów gminnych

h) Przepisy o nadzorze nad gminami stosuje się odpowiednio do związków i porozumień międzygminnych.

4. Środki nadzoru:

a) Istotną sprawą są środki nadzoru, ponieważ one decydują i intensywności nadzoru. Organy nadzoru

mogą wkraczać w działalność gminną, powiatu i województwa tylko w przypadkach określonych

34

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

ustawami. Organ nadzoru może stosować środki nadzoru, które przewidują ustawy oraz stosować nie
tylko wówczas, gdy pozwalają na to ustawy. Środek nadzoru przybiera formę „rozstrzygnięcia”, to

wówczas służy skarga do sądu administracyjnego. Pod pojęciem rozstrzygnięcia należy rozumieć
różnego rodzaju akty prawne typu administracyjnego, które podejmują organy nadzoru. Zaskarżeniu do

sądu podlega również „stanowisko” wyrażanie nie tylko przez organy nadzoru, ale wszelkie organy, od
których „zatwierdzenie, uzgodnienia lub zaopiniowania” uzależnia się ważność rozstrzygnięcia organu

gminy, powiatu bądź samorządu województwa.

b) Akt nadzoru obejmuje z pewnością rozstrzygnięcia nadzorcze oraz inne akty nadzoru. Następujące

akty podejmowane przez organy nadzoru bieżącego i zwierzchniego posiadają cechy rozstrzygnięcia
nadzorczego:

•

orzeczenie o niezgodności uchwały organu samorządu terytorialnego,

•

orzeczenie o niezgodności uchwały organu samorządu terytorialnego z prawem,

•

orzeczenie o podjęciu uchwały budżetowej z naruszeniem prawa,

•

uchwała kolegium regionalnej izby obrachunkowej w przedmiocie zastępczego ustalenia budżetu

gminy,

•

wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządu terytorialnego dotyczącej wykonania zadań

zleconych,

•

uchylenie uchwały organu samorządu terytorialnego i wydanie w to miejsce zarządzenia

zastępczego,

•

zarządzenie ministra zmieniające zarządzenie zastępcze wojewody,

•

zarządzenie Prezesa Rady Ministrów zawieszające organy gminy i ustanawiające komisarza
rządowego.

c) W ramach nadzoru można wyróżnić środki kontroli, które mają dostarczyć organom nadzoru informacji

o działaniu nadzorowanych organów oraz środki korygujące działalność nielegalną, tj. niezgodną z

prawem.

d) Do środków korygujących zalicza się zatwierdzenie, uzgodnienie, wstrzymanie wykonania aktu,

stwierdzenie nieważności oraz wykonanie zastępcze.

e) Do środków kontroli należy zaliczyć prawo organów nadzoru do żądania niezbędnych informacji i danych

dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, powiatu lub województwa. Wymienione organy
przedstawiają regionalnej izbie obrachunkowej uchwały objęte zakresem nadzoru tej izby. Akty

ustanawiające przepisy porządkowe są przekazywane w ciągu 2 dni od ich ustanowienia.

f) Jedną z form nadzoru może być zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie przez inny organ

rozstrzygnięcia organu jednostki samorządu terytorialnego. Zajęcie stanowiska poprzez zatwierdzenie,
uzgodnienie lub zaopiniowanie przez właściwy organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od

dnia doręczenia rozstrzygnięcia lub jego projektu. Termin do wyrażenia stanowiska wynosi 30 dni. Brak
stanowiska odpowiednia w terminie 14 dni bądź 30 dni oznacza, że rozstrzygnięcie bądź jego projekt

zostało przyjęte w brzmieniu przedłożonym. Milczenie jest równorzędne z zajęciem stanowiska.

g) Kontrola uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego może prowadzić do stwierdzenia, że

kontrolowana uchwała jest zgodna z prawem. W takim przypadku nie stosuje się żadnego środka
nadzoru.

h) W razie stwierdzenia naruszenia prawa organ nadzoru musi dokonać oceny, czy naruszenie prawa jest

istotne czy też tylko nieistotne. Ustawy samorządowe wprowadziły więc zróżnicowanie stopnia

naruszenia prawa przez uchwały organów samorządu terytorialnego. Istotne naruszenie prawa
powoduje zastosowanie dotkliwego represyjnego środka nadzoru, jakim jest stwierdzenie nieważności

uchwały.

i)

Uchwały jednostek samorządu terytorialnego sprzeczne z prawem są nieważne. Nie każda sprzeczność

uchwały z prawem pociąga za sobą stwierdzenie nieważności uchwały. Chodzi bowiem tylko o taką
sprzeczność, która stanowi istotne naruszenie prawa.

j) Wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub w toku tego postępowania

organ nadzoru może wstrzymać wykonanie uchwały.

k) O nieważności uchwały w całości lub w części organ nadzoru orzeka w terminie nie dłuższym niż 30 dni

od dnia doręczenia uchwały.

l)

Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o
dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

m) Orzeczenie stwierdzeniu nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego ma charakter

deklaratoryjny i działa ex tunc, ponieważ uchwała jest nieważna z mocy prawa od chwili jej podjęcia.

n) Ustawy samorządowe nie określają jakie naruszenia prawa są istotne, a jakie – nieistotne.

Rozstrzygnięcie to „powinno być szczególnie przekonująco i jasno uzasadnione, zarówno co do faktów,

jak i co do prawa, tak by nie było wątpliwości, że wszystkie okoliczności sprawy zostały głęboko
rozważone i ocenione, a rozstrzygnięcie jest ich logiczną konsekwencją, a nie efektem ograniczonego

woluntaryzmu”.

o) W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, lecz

wskazuje organowi, który taką uchwałę wydał, że uchwała została wydana z naruszeniem prawa.

p) Konsekwencją stwierdzenia nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego jest

wstrzymanie jej wykonania z mocy prawa.

q) Organ nadzoru może orzec o nieważności uchwały jednostki samorządu terytorialnego tylko w okresie

35

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

30 dni od dnia doręczenia mu uchwały. Po tym terminie organ nadzoru może zaskarżyć uchwałę do sądu
administracyjnego.

r) Do drastycznych, represyjnych środków nadzoru o charakterze personalnym należy zaliczyć:

•

zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego,

•

rozwiązanie zarządu (wójta): gminy, powiatu albo województwa,

•

rozwiązanie rady gminy, powiatu bądź sejmiku województwa.

s) Ustawy samorządowe przewidują dość drastyczny środek nadzoru jakim jest zawieszenie organów

jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego. Ten środek jest

zastrzeżony la Prezesa Rady Ministrów. Można go stosować gdy występują jednocześnie dwie
przesłanki: przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych oraz wystąpienie

sytuacji, iż brak skuteczności nie rokuje nadziei na szybką poprawę. Prezes Rady Ministrów, na wniosek
ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy jednostki samorządu

terytorialnego i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 lat.

t) Ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom

jednostki samorządu terytorialnego.

u) Komisarza rządowego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.

v) W przypadku, gdy powtarzające się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszczają się tylko zarząd

jednostki samorządu terytorialnego, to wówczas wojewoda wzywa radę bądź sejmik województwa do

zastosowania niezbędnych środków. Jeśli wezwanie wojewody nie odnosi skutku, wojewoda występuje z
wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozwiązanie zarządu jednostki samorządu terytorialnego.

w) Natomiast w przypadku, gdy powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt,

wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutki – występuje z

wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów.

x) Najbardziej drastycznym środkiem nadzoru jest rozwiązanie rady gminy, powiatu bądź sejmiku

województwa. Rozwiązać taki organ może tylko Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Rozwiązanie
organu, o którym mowa, może nastąpić tylko w razie powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub

ustaw. Rozwiązanie rady powiatu lub sejmiku województwa jest równoznaczne z rozwiązaniem
wszystkich organów jednostki samorządu terytorialnego, zwłaszcza zarządu i komisji.

y) W przypadku gminy rozwiązaniu podlega tylko rada gminy, zaś wójt zachowuje w tej sytuacji swój

mandat.

z) Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza

osobę, która do czasu wyborów nowych organów samorządu pełni funkcję tych organów.

aa) Jeśli organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie wykonuje obowiązku wynikającego z

powołanej ordynacji wyborczej albo z przepisów co do odwołania ze stanowiska członka zarządu,

sekretarza bądź skarbnika to wojewoda wzywa organ stanowiący jednostki samorządu do podjęcia
uchwały w terminie 30 dni. Po bezskutecznym upływie 30 dniowego terminu wojewoda, po

powiadomieniu ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wydaje zarządzenie zastępcze.

ab) Przepisy ustaw samorządowych o nadzorze ustalają prawo do wnoszenia skarg do sądu

administracyjnego, przez:

•

organy nadzoru,

•

organy nadzorowane,

•

organ nadzoru ma prawo orzekać o niezgodności uchwały organu jednostki samorządu

terytorialnego w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia jej doręczenia. Po upływie 30 dniowego
terminu organ nadzoru nie może we własnym zakresie stwierdzić nieważności uchwały, ale może

zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego.

ac) Przepisy ustawy samorządowych przewidują, że w zasadzie nie stwierdza się nieważności uchwały po

upływie 1 roku od jej podjęcia. Termin 1 roku nie dotyczy przypadków, gdy zaskarżona uchwała jest
aktem prawa miejscowego.

ad) Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały z powodu upływu terminu 1 roku, a istnieją przesłanki

stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o niezgodności uchwały z prawem. Uchwała taka

traci moc prawną z dniem orzeczenia o jej niezgodności z prawem.

ae) Organy jednostek samorządu terytorialnego mogą zaskarżyć rozstrzygnięcia organów nadzoru do sądu

administracyjnego, w tym także stanowisko organów w spawie zatwierdzenia, uzgodnienia lub
zaopiniowania rozstrzygnięć. Skarga służy wymienionym organom również na akty Prezesa Rady

Ministrów o rozwiązaniu zarządów albo zawieszeniu organów jednostek samorządu terytorialnego.

af) Skarga do sadu administracyjnego przysługuje również organom związków i porozumień

międzygminnych oraz związków i porozumień powiatów.

ag) Skargę można wnieść z powodów niezgodności z prawem rozstrzygnięcia nadzorczego, w terminie 30

dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia.

ah) Uprawniona jest jednostka samorządu terytorialnego, której interes prawny, uprawnienie lub

kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała tego organu.

ai) Gdy rozstrzygnięcie nadzorcze zostało doręczone po upływie kadencji rady (sejmiku) do złożenia skargi

na rozstrzygnięcie dotyczące uchwały rady uprawniona jest rada następnej kadencji w terminie 30 dni
od dnia wyboru przewodniczącego rady.

aj) Uwzględniając skargę organu jednostki samorządu terytorialnego na akt nadzoru sąd administracyjny

uchyla akt.

ak) Rozstrzygnięcia nadzorcze stają się prawomocne z upływem terminu przewidzianego do wniesienia

36

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

skargi albo z dniem oddalenia lub odrzucenia skargi przez sąd administracyjny.

5. Nadzór w zakresie spraw powierzonych:

a) Wojewoda może powierzyć prowadzenie, w jego imieniu, niektórych spraw z zakresu swojej właściwości

jednostkom samorządu terytorialnego lub organom innych samorządów z obszaru województwa.

b) Powierzenie prowadzenia spraw następuje na podstawie porozumienia wojewody odpowiednio z

zarządem jednostki terytorialnej.

c) Wojewoda może wstrzymać wykonanie uchwały organu gminy, powiatu lub samorządu województwa i

przekazać ją do ponownego rozpatrzenia, wskazując zaistniałe uchybienia oraz termin jej ponownego
wydania. Zarządzenie wojewody wchodzi w życiu po upływie 30 dni od daty jego wydania, chyba, że w

tym czasie właściwy minister wyda inne rozstrzygnięcie.

d) Akt wojewody o uchyleniu uchwały lub rozporządzenia organu samorządu terytorialnego oraz jego

zarządzenie bądź rozstrzygnięcie właściwego ministra mogą być zaskarżone do sądy administracyjnego.

6. Ochrona innych podmiotów przez działaniem samorządu terytorialnego:

a) Może się zdarzyć, że organy jednostek samorządu terytorialnego swoimi działaniami bądź przez

niepodjęcie działania, a więc przez zaniechanie, naruszają uprawnienia określonego podmiotu bądź
określonej grupy.

b) Każdemu czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone bądź organ jednostki samorządu

terytorialnego nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo podejmowane czynności prawne lub

faktyczne narusza prawo osób trzecich przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

c) Skargę można wnieść w imieniu własnym, a więc indywidualną, jak również skargę zbiorową, tj.

reprezentującą grupę mieszkańców gminy bądź powiatu, jeżeli wyrażą na to pisemną zgodę.

d) Warunkiem złożenia skargi jest wezwanie do usunięcia naruszenia. W razie nieudzielania odpowiedzi na

wezwanie do usunięcia naruszenia interesu prawnego lub uprawnienia terminu do wniesienia skargi jest
liczony od dnia upływu dwumiesięcznego terminu ustanowionego dla udzielenia odpowiedzi na

wezwanie.

II.24. Osobowość publicznoprawna i cywilnoprawna jednostki organizacyjnej samorządu

terytorialnego.

1. Brak.

II.25. Pojęcie i rodzaje samorządu terytorialnego.

Moi drodzy...

1. Samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, zawiązek

lokalnego społeczeństwa, powoływany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej,
wyposażony w materialne środki umożliwiające realizacje nałożonych nań zadań.

2. Związek samorządowy korzysta z względnej niezależności od innych części aparatu państwowego

(organów rządowych), a w konsekwencji z możliwości kształtowania własnej wewnętrznej organizacji,
wyboru organów przedstawicielskich oraz uprawnień do stanowienia prawa miejscowego.

3. Gmina:

a) Gmina stanowi wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.
b) Mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową z mocy prawa.

c) Ustawa nie wyróżnia podziału na gminy miejskie i wiejskie, wobec tego mamy do czynienia z

uniwersalnym układem gmin oraz z elastycznym systemem organów wewnętrznych tych podmiotów.

d) Oczywiście utrzymuje się miasta, w których zamiast wójta jest burmistrz lub prezydent.
e) Miasto może być podzielone na dzielnice, organem stanowiącym jest rada miasta, a organem

wykonawczym prezydent (burmistrz).

f) Gmina posiada osobowość prawną.

g) Wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, a samodzielność gminy

podlega ochronie sądowej.

4. Powiat:

a) Wg ustawy o samorządzie powiatowym przez określenie powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę

samorządową oraz odpowiednie terytorium.

b) Lokalną wspólnotę tworzą z mocy prawa mieszkańcy powiatu.
c) Powiat ma także osobowość prawną, wykonuje określone ustawowo zadania publiczne w imieniu

własnym i na własną odpowiedzialność.

5. Województwo:

a) Ustawa stanowi, że województwo jest regionalną wspólnotą samorządową oraz największą jednostką

37

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.

b) Owa regionalna wspólnota jest utworzona z mocy prawa przez mieszkańców danego województwa.

c) Do zakresu zadań należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, które nie zostały

zastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej.

d) Województwo także ma osobowość prawną.

6. Prawnie chroniona samodzielność samorządu:

a) samodzielność w kształtowaniu ustroju wewnętrznego jednostek samorządu,

b) samodzielność finansowa,
c) samodzielność podatkowa,

d) samodzielność majątkowa,
e) samodzielność publicznoprawna.

II.26. Pojęcie kontroli, nadzoru, kierownictwa.

1. Kontrola:

a) Jest to obserwowanie, ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego, porównywanie rzeczywistości z

zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie właściwym

jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach, bez decydowania jednak o zmianie kierunku działania
jednostki kontrolowanej.

b) Kontrola jest więc działaniem polegającym na badaniu istniejącego stanu rzeczy, zestawienia faktów

z tym co być powinno i wyciągnięciu stąd wniosków.

c) Kontrola może mieć różną postać:

•

inspekcja – kontrola wykonywana przez bezpośrednie obserwowanie zachowania się badanej

jednostki i porównywanie tego zachowania z odpowiednimi wzorcami zachowania poprawnego;

•

lustracja – kontrola skierowana na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy w

porównaniu ze stanem pożądanym;

•

rewizja – polega na bezpośredniej konfrontacji stanu faktycznego środków finansowych i innych

składników majątkowych jednostki kontrolowanej z odpowiednia dokumentacja i na ocenie
prawidłowości dysponowania tymi środkami;

•

wizytacja – ma na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w jej
całokształcie.

2.

[M. Szewczyk]:

Kontrola jest to zespół czynności faktycznych polegających na porównaniu stanu zaistniałego

lub zamierzanego z określonym wzorcem i formułowaniu na tej podstawie wniosków co do zgodności lub
niezgodności stanu rzeczy z owym wzorcem.

3. Nadzór:

a) Obejmuje zawsze kontrolę.
b) Przy nadzorze łączy się ją z prawem wydawania poleceń, wiążących dyrektyw co do zmiany

kierunków działania, a więc z możliwością stosowania środków nadzoru.

4.

[M. Szewczyk]:

Nadzór jest to zespół czynności prawnych podejmowanych w następstwie czynności

kontrolnych wcześniej podjętych, polegający na dokonaniu ingerencji w działalności podmiotu

podlegającego tak rozumianemu nadzorowi, w celu doprowadzenia jego działalności do stanu zgodności z
jakimś wzorcem.

5. Rodzaje kontroli i nadzoru:

a) z punktu widzenia realizacji czasowej działania podwładnego a czynności kontrolnych:

•

kontrola wstępna => badanie i porównanie pewnych projektów działań,

•

kontrola faktyczna => badanie i porównywanie określonego działania w jego trakcie,

•

kontrola następcza => badania i porównywanie działania po jego zakończeniu.

b) z punktu widzenia zakresu przedmiotowego:

•

kompleksowa => obejmuje całą działalność podmiotu kontrolowanego,

•

problemowa => kontroli tej podlega tylko pewien wycinek działalności.

c) ze względu na to czy kontrola stanowi wyłączną rolę kontrolującego, czy jest jedną z wielu ról:

•

instytucjonalna => dokonywana przez organ specjalnie do tego powołany,

•

funkcjonalna => stanowi jedną z wielu ról podmiotu uprawnionego, jest w istocie elementem

kierownictwa.

6. Kryteria kontroli:

a) Legalność – zgodność działania z obowiązującym prawem, obejmuje również wymóg działania na

podstawie prawa.

b) Celowość – do niego sprowadza się kryteria celowości, rzetelności, gospodarności, fachowości i

ekonomiczności działania.

38

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

7. Kierownictwo:

a) W ramach kierownictwa organ nadrzędny może wykorzystywać wszelkie środki oddziaływania (np.

polecenie służbowe), za pomocą których może wyznaczać treść działania jednostce kierowanej a

pełna odpowiedzialność prawna za ich wykonanie leży po jego stronie.

b) Występuje wyłącznie w układzie scentralizowanym.

II.27. System kontroli administracji, charakterystyka ogniw tego systemu.

1. Kontrola administracji nie ogranicza się tylko do prawnie uregulowanych form, ponieważ dochodzi jeszcze

społeczna działalność kontrolna, nie zamknięta w ramy określonych instytucji prawnych. Taką kontrolą
jest kontrola sprawowana przez opinię publiczną. Istotną rolę w tym zakresie spełniają środki

masowego przekazu, które w sposób istotny wpływają na kształtowanie się opinii publicznej o
poczynaniach administracji. Znaczenie opinii publicznej jako instytucji kontroli działalności administracji jest

tym większe, im wyższy poziom kultury społeczeństwa i im większa jest aktywność społeczna obywateli.

2. Prezes Rady Ministrów:

a) Ma prawo wnioskować do Sejmu o podjęcie uchwały w sprawie rozwiązania organów stanowiących

jednostki ST, jeżeli ten rażąco narusza przepisy konstytucji lub ustaw.

b) Może na wniosek wojewody rozwiązać organ wykonawczy jednostki ST oraz odwołać wójta

(poprzedzone ostrzeżeniem w celu skłonienia do zaprzestania naruszeń).

c) Na wniosek wojewody za pośrednictwem MSW może zawiesić organ jednostki ST i ustanowić zarząd

komisaryczny, w razie przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych i
braku nadziei na szybką poprawę tego stanu (2 przesłanki).

3. Wojewoda:

a) Może podejmować rozstrzygnięcia w przedmiocie stwierdzenia nieważności uchwały organu jednostki

ST, gdy narusza ona prawo w sposób istotny i w terminie nie dłuższym niż 30 dni od daty jej

doręczenia.

b) Może zawiesić wykonanie uchwały jednostki ST.

4. Kontrola wewnętrzna administracji:

a) Daje kierownictwu informacje o podległych jednostkach.
b) Może być w ramach jednej jednostki organizacyjnej, resortu lub instancji administracyjnych.

c) Sprawowana jest przez organy w ramach wewnętrznych układów administracyjnych,

5. Kontrola jako element kierownictwa danej instytucji w ramach tej instytucji. Ma dostarczyć informacji o

nieprawidłowościach występujących w danej instytucji w celu ich korygowania i usuwania. Nie potrzeba tu

specjalnych upoważnień, każdy przełożony może sprawować kontrolę nad zespołem podlegających mu
pracowników.

6. KONTROLA RESORTOWA – wykonywana w ramach struktury organizacyjnej określonego resortu przez

organy podległe ministrowi lub tzw. centralnemu organowi państwa.

7. KONTROLA INSTANCYJNA – dotyczy podmiotów należących do danego pionu organizacyjnego. Ma miejsce

gdy organami wyższego stopnia są organy administracji rządowej należące do danego pionu

organizacyjnego. Jest to kontrola przeprowadzana na skutek złożenia przez stronę lub inny podmiot
legitymowania zwykłego środka odwoławczego, która pozwala organowi wyższej instancji na zbadanie

prawidłowości postępowania i wydanego rozstrzygnięcia (czasem możliwa jest także z urzędu).

8. Społeczna (obywatelska) kontrola administracji.

a) Jest to kontrola opinii publicznej, kontrola prasy i grup nieformalnych działających w aparacie

administracji publicznej.

b) Na pierwszy plan tej kontroli wybija się to czy działanie administracji jest zgodnej z potrzebami

społecznymi, czy zaspokaja ona potrzeby obywateli, realizuje ich interesy.

c) Wykonywana poprzez składanie wniosków, skarg.

d) Prasa – ustawa „Prawo prasowe” nakłada na organy państwowe i inne jednostki organizacyjne.

Obowiązek udzielania informacji o swojej działalności.

e) Kontrola organizacji społecznych, np. związków zawodowych – nad przestrzeganiem prawa pracy.

9. Kontrola sprawowana przez Najwyższą Izbę Kontroli.

a) Kontrola NIK należy do kontroli zewnętrznej z uwagi na jej niezależność organizacyjną od administracji.

b) NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega wyłącznie Sejmowi.
c) Zakres podmiotowy bardzo szeroki: Jedn. Org państwa, organy i Jedn. Org. ST, NBP, podmioty prywatne

w zakresie wykorzystywania środków publicznych itp.

d) Przedmiotem kontroli jest w szczególności wykonywanie budżetu państwa oraz realizacja przepisów

prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej.

39

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

e) Same organy NIK nie posiadają kompetencji do stosowania środków władczych nakazujących podjęcie

określonych działań, ani środków represyjnych.

10. Sądowa kontrola administracji.

a) Ten typ kontroli w sposób szczególny służy ochronie praw podmiotowych jednostki, której dotyczy

rozstrzygnięcie.

b) Wykonywany jest przez niezawisły organ sądowniczy i tym samym niezależny od administracji.
c) Gdy dochodzi do sądowej kontroli decyzji administracyjnej, wtedy zamiast jednostronnego

rozstrzygnięcia przez administrację w ramach układy nadrzędności o prawach lub obowiązkach drugiego
podmiotu, spór rozstrzygany jest przez podmiot trzeci (sąd), a w sporze zarówno organ administracji

jak i jednostka stoją na równorzędnej pozycji (stosunek spornoadministracyjny).

d) Ta forma kontroli jest uruchamiana na wniosek strony.

11. Kontrola Prokuratorska.

a) Jej zadaniem jest ściganie przestępstw i popieranie oskarżenia przed sądem.
b) Ogranicza się do badania legalności działań, prokuratorowi nie służą w toku działań kontrolnych

uprawnienia władcze, zmierzające do usunięcia stwierdzonych naruszeń.

c) Kontrola ta nie jest niezależna od administracji rządowej, bo została podporządkowana ministrowi

właściwemu do spraw sprawiedliwości.

d) Prokurator może brać udział w postępowaniu administracyjnym w każdym jego stadium, celem jego

udziału jest zapewnienie, by postępowanie i rozstrzygnięcie były zgodne z prawem.

e) Może wnieść skargę na decyzję do sądu administracyjnego, w postępowaniu służą mu prawa strony.

12. Kontrola Rzecznika Praw Obywatelskich.

a) RPO to konstytucyjny organ administracji państwowej, który w swym działaniu jest organem

niezależnym, odpowiada jedynie przed Sejmem.

b) RPO koncentruje swoją działalność na wolnościach i prawach człowieka i obywatela.
c) Swoją działalność głównie opiera na wnioskach obywateli, jednak może działać również z własnej

inicjatywy, a także na wniosek organizacji reprezentującej obywateli lub na wniosek organizacji
samorządowej.

d) Nie wydaje żadnych rozstrzygnięć, ale po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego kieruje

wystąpienia do różnych organów lub ich jednostek nadrzędnych z wnioskami o zastosowanie środków

przewidzianych prawem celu usunięcia stwierdzonych uchybień. Może wnosić o wszczęcie postępowania
administracyjnego i wnioski o uchylenie prawomocnych rozstrzygnięć.

13. Kontrola organów samorządu terytorialnego przez Regionalne Izby Obrachunkowe.

a) RIO są to organy nadzoru zakresie spraw finansowych samorządu.
b) Środki nadzoru to przede wszystkim prawo stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub

części.

c) W rachubę wchodzi także kontrola gospodarki finansowej, zamówień publicznych, oraz kontrola

gospodarowania finansami w zakresie zadań zleconych.

d) Kontroli tej podlegają jednostki samorządu terytorialnego trzech szczebli, związki międzygminne,

powiatowe, stowarzyszenia gmin, powiatów oraz gmin i powiatów, a także inne samorządowe jednostki
organizacyjne posiadające osobowość prawną.

III.P

RAWNE

F

ORMY

A

KTYWNOŚCI

A

DMINISTRACJI

P

UBLICZNEJ

III.1. Forma a metoda działania administracji.

1. Formy prawne działania administracji można ująć jako zasady realizacji zadań administracji publicznej. Jest

to konkretny prawem określony typ czynności organu administracji publicznej. Najczęściej prawo
wskazujące określonemu podmiotowi administracji publicznej zadanie do wykonania wskazuje też formę

działania za pomocą której zadanie to ma być wykonane, niekiedy pozostawia wybór formy.

2. Formy dzielimy na:

a) Czynności Prawne – podejmowane bezpośrednio w celu wywołania skutków prawnych (skutkują

ustanowieniem jakiejś normy postępowania).

b) Czynności Faktyczne – podejmowanie niebezpośrednio w celu wywołania skutków prawnych (nie

skutkują ustanowieniem norm postępowania).

3. Metoda działania administracji to polityka stosowania określonych form działania. To pewna linia

postępowania administracji, sprowadzająca się do wyboru określonych form działania. Metoda działania jest

kierowana przez częstotliwość stosowania określonych form działania np. władczych bądź niewładczych.

III.2. Klasyfikacja prawnych form działania administracji.

40

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

1. Organy admin. publicznej mogą działać tylko w relacji do prawa, a ich działania mogą stać się przedmiotem

kontroli i niekiedy rodzić skutki prawne.

2.

3. Czynność prawna – objawienie woli organu admin. w celu wywołania określonych skutków prawnych

(powstania, zmiany, zniesienia stosunków prawnych, mogą być to czynności administracyjno-, bądź

cywilnoprawne.

4. Inne działania admin. – skutek prawny występuje z czasem, nie jest celem bezpośrednim działania:

a) Działania społeczno–organizatorskie – społeczne formy administrowania, nie poparte przymusem

państwowym, np. akcje społeczne;

b) Działania faktyczne (zw. materialno-technicznymi) – działania w urzędach i na zewnątrz urzędu –

np. prowadzenie rejestrów, ewidencji, także utrzymanie ulic w czystości;

c) Poświadczenia – nie tworzą, nie zmieniają, nie znoszą skutków prawnych, ale mają szczególną moc

dowodową, wydaje się je, gdy:

•

przepis prawa wymaga urzędowego poświadczenia prawa;

•

osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny.

III.3. Źródła prawa administracyjnego.

1. Zasadniczo pytanie to odnosi się do powtórki z prawoznawstwa i prawa konstytucyjnego. Więc nie będę się

powtarzał tylko zajrzycie do skryptu Corpus Iuris Constitutionis (CIC) – co to jest konstytucja, ustawa,

rozporządzenie, hierarchiczny system źródeł prawa itp. Będę pisał tylko o tych rzeczach, które się różnią i
które są ważne w prawie administracyjnym (PA), a nie w innych dziedzinach, bo inaczej to pytanie zajęło

by kilkanaście stron.

2. Normy prawa administracyjnego zawarte są w:

a) Konstytucji,

b) ustawach,
c) umowach międzynarodowych,

d) rozporządzeniach,
e) uchwałach,

f) zarządzeniach,
g) statutach

h) innych aktach; trzeba także zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe (zwłaszcza sądów

administracyjnych [SA]) i zwyczaj (ale prawo zwyczajowe już nie – wg. E. Ochendowskiego).

3. Podział źródeł prawa administracyjnego:

a) Ze względu na pozycję organu stanowiącego prawo:

41

Klasyfikacja

form działania

admin.

Czynności

(akty) prawne

Inne działania

administracji

publicznej

Czynności

administracyjn

o - prawne

Czynności

cywilno -

prawne

Działania

społeczno

organizatorski

Działania

materialno -

techniczne

„Zwykłe”

poświadczenia

Układ prawa

powszechnego

Akty

wewnętrzne

administracji

Akty tworzące

normy ogólne

Akty

planowania

Polecenie

służbowe albo

zakładowe

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

źródła prawa stanowione przez centralne organy państwa;

▪

Sejm i Senat, Prezydent RP, Rada Ministrów, inne organy administracji centralnej;

•

źródła prawa stanowione przez organy państwa;

▪

organy rządowej administracji ogólnej i specjalnej (niezespolonej) oraz organy jednostek

samorządu terytorialnego;

b) Ze względu na obowiązywanie:

•

źródła prawa powszechnie obowiązujące (art. 87 Konstytucji);

•

źródła prawa wewnętrznego (art 93. Konstytucji);

4. Konstytucja:

a) Rzeczy ogólne pomijam,
b) Dla prawa administracyjnego ważne jest to, że Konstytucja w art. 7 stwierdza, że “organy władzy

publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.”

c) Konstytucja określa kompetencje Prezydenta, Rady Ministrów, Prezesa RM, ustala pozycję ministrów i

innych członków rządu oraz wojewodów i samorządu terytorialnego w systemie organizacji państwa.

d) Ważny jest art. 15 o podziale terytorialnym i to, że to ustawa zwykła narzuca 3-stopniowy podział

terytorialny państwa.

e) Konstytucja w art. 16 przesądza o konieczności istnienia samorządu terytorialnego i w art. 17

zezwala na tworzenie samorządów zawodowych.

5. Ustawa:

•

starczy to co w CIC.

6. Akty normatywne z mocą ustawy:

•

trochę historii + to, że obecnie może rozporządzenia z mocą ustawy wydawać tylko Prezydent w
czasie stanu wojennego.

7. Umowa międzynarodowa:

•

ważna ze względu na prawo wspólnotowe, reszta CIC.

8. Prawo wspólnotowe:

a) Najważniejsze to, że w Karcie Podstawowych Praw UE przyjętej w 2000 w Nicei w jest zapis o “prawie

do dobrej administracji”.

b) 6 IX 2001 Parlament Europejski uchwalił Europejski Kodeks Dobrej Administracji – zawiera zbiór

standardów przydatnych dla oceny funkcjonowania organów administracji i stanowi gwarancje ochrony
praw obywateli i innych administrowanych podmiotów.

9. Rozporządzenia:

a) Definicja: “akty normatywne wydawane na podstawie upoważnień ustawowych i w celu jej wykonania

przez organy władzy wykonawczej.”

b) Jest hierarchicznie niżej niż ustawa.
c) Mają na celu odciążyć ustawę od szczegółów technicznych, uregulowań często zmienianych i

postanowień czysto fachowych o niewielkiej wadze politycznej.

d) Rozporządzenie, w odróżnieniu od uchwał i zarządzeń, jest prawem powszechnie obowiązującym.

e) Art. 92 ust. 1 Konstytucji stawia wymogi upoważnieniu ustawowemu do wydania rozporządzenia:

•

musi być ono szczegółowe – określa podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia,

•

musi określać zakres spraw które ma regulować rozporządzenie i do pewnego stopnia określać jego
przyszła treść,

•

zawarte w ustawie,

•

rozporządzenie wydane na jego podstawie ma służyć wykonaniu ustawy.

f) Obowiązuje zakaz subdelegacji kompetencji wydawania rozporządzeń.
g) Upoważnienie do wydanie rozporządzenia może być:

•

obligatoryjne,

•

fakultatywne.

10. Terenowe źródła prawa – akty prawa miejscowego (APM):

a) APM są prawem powszechnie obowiązującym, ale tylko na części terytorium państwa, nad którą

zwierzchnictwo sprawuje organ dany akt wydający.

b) Są wydawane przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej.

•

Przepisy wydawane przez samorządy specjalne (zawodowe, gospodarcze) skierowane do członków

organizacji nie podlegają pod pojecie APM, bo nie są powszechnie obowiązujące.

•

Także przepisy wydane przez centralne organy państwa, ale obowiązujące tylko części terytorium

państwa nie są APM.

c) APM mają charakter podustawowy.

d) Mogą być wydawane przez organy samorządu terytorialnego, albo przez organy administracji rządowej,

oraz mogą mieć charakter samoistnych norm w ramach upoważnienia ustawowego albo charakter

przepisów wykonawczych.

42

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

e) Organy terenowe zostały wyposażone w kompetencję do wydawanie APM dlatego, że:

•

po 1. – do gminy należy sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone dla ustawowo dla

innych organów, więc też kompetencja prawodawcza,

•

po 2. – konieczność uwzględnienia w działalności prawodawczej szczególnych warunków lokalnych,

•

po 3. – zagadnienia, które ze względy na swoją wagę nie muszą być regulowane przez ograny
centralne powinny być regulowane przez organ lokalny,

•

po 4. – w razie zdarzeń losowych łatwiej i szybciej konkretne przepisy może wydać organ lokalny niż
centralny.

f) Obecnie na mocy art. 87 ust. 2 Konstytucji APM zalicza się do źródeł prawa powszechnie

obowiązującego.

g) Akty te muszą być ogłoszone zgodnie z zasadami ogłaszania APM.
h) Rodzaje APM:

•

statuty,

•

akty zawierające przepisy wykonawcze,

•

przepisy porządkowe.

i)

Statuty:

•

Najważniejsze to statuty województwa, powiatu, gminy.

•

Statut województwa określa ustrój województwa jako jednostki samorządu terytorialne (art. 7

ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim).

▪

Uchwalenie tego statutu należy do wyłącznej kompetencji sejmiku wojewódzkiego, ale wymaga

uzgodnienia z Prezesem Rady Ministrów.

▪

Ustawa nie określa organy kompetentnego do rozstrzygnięcia sporu między tymi podmiotami.

▪

Podlega opublikowaniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

▪

Zawiera przepisy dotyczące organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu

województwa; przepisy określające stosunki województwa z innymi podmiotami.

▪

Statut może wprowadzać odrębności wobec ustawy jeżeli ustawa na to pozwala.

▪

Nie powinien powtarzać przepisów ustawy jeżeli nie jest to konieczne ze względu na spójność i
zwięzłość rozwiązań.

▪

Statut reguluje sprawy zasadnicze dla ustroju województwa.

•

Statut powiatu stanowi o ustroju powiatu.

▪

MSWiA wydał rozporządzenie z dnia 27 listopada 1998 w sprawie wzorcowego statutu powiatu,

jednak ten wzorzec jest tylko wskazówką dla samorządu, a niezgodność statutu powiatu z
wzorcem nie stanowi o jego niezgodności z prawem.

▪

Nowelizacją z dnia 11 kwietnia 2001 art. o statucie wzorcowym został skreślony.

▪

Uchwalenie statutu należy do wyłącznej kompetencji rady powiatu.

▪

Starosta jest zobowiązany do przekazania go wojewodzie w ciągu 7 dni od jego uchwalenia.

▪

W statucie muszą być uregulowane: organizacja wewnętrzna oraz tryb pracy rady i komisji

powołanych przez radę, a także zasady tworzenia klubów radnych jak i organizacja wewnętrzna
oraz tryb pracy zarządu rady.

▪

Przepisy o statucie powiatów stosuje się odpowiednio do miast na prawach powiatu.

•

Statut gminy stanowi rada gminy.

▪

Statut musi regulować: organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady gminy oraz jej organów,

zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostek pomocniczych (sołectwa, osiedla,
dzielnice i innych).

▪

Poza tym mogą się w nim znaleźć: regulacje ustroju gminy oraz jedmostek pomocniczych,
organizacja urzędów i instytucji gminnych, zasady zarządu mieniem gminy, zasady i tryb

korzystania z obiektów gminy i urządzeń użyteczność publicznej.

•

Charakter prawny statutów:

▪

W drodze statutów jednostki samorządu terytorialnego mogą normować wszystkie zagadnienia

ustrojowe danej jednostki nieuregulowane w odnośnej ustawie.

▪

Uprawienie do stanowienia statusów oparte jest o generalne uprawnienie do regulowanie materii

statutowej. Podlega ograniczeniu pod względem rzeczowym do zakres zadań i kompetencji osoby
prawnej, pod względem podmiotowym uprawnienie to ogranicza się tylko do członka tej osoby

prawnej.

j) Akty wykonawcze (prawa miejscowego):

•

Wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego.

•

Przykładem są przepisy dotyczące podatków i opłat lokalnych, uchwalanych odpowiednio przez
sejmik wojewódzki, radę powiatu i radę gminy.

•

Upoważnienie określa organ właściwy i zakres spraw przekazanych do regulacji.

k) Przepisy porządkowe:

43

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

Wydawane na podstawie upoważnienia generalnego zawartego w ustawach o administracji rządowej
w województwie, o samorządzie powiatowym, o samorządzie gminnym.

•

Dodatkowo wydawać je mogą dyrektorzy urzędów morskich i okręgowi inspektorzy rybołówstwa
morskiego.

•

Przepisy porządkowe mogą być wydawane tylko w sprawach nieuregulowanych w odrębnych
ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących.

•

Wydawanie:

▪

Wojewoda wydaje rozporządzenia porządkowe, dla województwa.

▪

Dla powiatu rada powiatu w formie uchwał, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie
stanowi inaczej. W przypadkach niecierpiących zwłoki powiatowe przepisy porządkowe może

wydać zarząd powiatu, ale podlegają one zatwierdzeniu przez radę powiatu na najbliższej sesji.

▪

Przepisy porządkowe gminy stanowi rada gminy w formie uchwały. W razie przypadków

niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe wydaje wójt (burmistrz, prezydent) w formie
zarządzenie, a zarządzenie to podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Wójt

(burmistrz, prezydent) przesyła przepisy porządkowe do wiadomości wójtom (burmistrzom,
prezydentom) sąsiednich gmin i staroście powiatowemu, następnego dnia po ich ustanowieniu.

•

Przepisy porządkowe nie mogą być wydane gdy dana materia jest już uregulowana ustawowo lub
przez inne przepisy powszechnie obowiązujące.

•

Jeżeli daną materię ureguluję wojewoda, to nie może jej już regulować rada powiatu bądź gminy, o
ile oczywiście dana regulacja odnosi sie do tego powiatu albo tej gminy.

•

Uregulowanie danej materii przez radę powiatu ma analogiczne skutki dla uregulowań rady gminy.

•

Kryteria wydania:

▪

Wojewoda powinien wydać rozporządzenie wtedy gdy: “jest to niezbędne dla ochrony życia,
zdrowia, mienia oraz dla zapewniania bezpieczeństwa, porządku i spokoju publicznego”.

▪

Rada powiatu wydaje powiatowe przepisy porządkowe wtedy gdy: “jest to niezbędne dla ochrony
życia, zdrowia, mienia, ochrony środowiska naturalnego oraz dla zapewniania bezpieczeństwa,

porządku i spokoju publicznego o ile przyczyny te występują na na obszarze więcej niż jednej
gminy.”

▪

Rada gminy może wydać przepisy porządkowe gdy, “jest to niezbędne dla ochrony życia i zdrowia
obywateli, mienia oraz dla zapewniania, porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.”

▪

Dyrektor urzędów morskich wydaje przepisy porządkowe jeżeli jest to niezbędne dla ochrony
życia, zdrowia lub mienia na morzu albo ochrony środowiska morskiego.

▪

Okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego będący organami niezespolonej administracji
rybołówstwa morskiego mogą wydawać przepisy jeżeli są niezbędne dla ochrony żywych zasobów

morza i zachowania porządku przy połowach jeżeli te materie nie są regulowane ustawowo.

•

Grzywna:

▪

W przeciwieństwie do przepisów wykonawczych przepisy porządkowe mogą przewidywać za ich
naruszenie karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o

wykroczeniach.

▪

W wypadkach wskazanych w ustawie uprawniony organ może nałożyć grzywnę w drodze

mandatu karnego, a więc w postępowaniu mandatowym. Nie wyższą jednak niż 500 zł.

▪

Brak przepisów karnych w APM oznacza rezygnację ze stosowania środków karnych, ale bez

względu na to czy dany akt posiada przepisy karne czy też nie obowiązki prawne wynikające z
przepisów porządkowych mogą być egzekwowane na zasadach przewidzianych w ustawie o

postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

l)

Utrata mocy obowiązującej:

•

APM mogą utracić moc obowiązywania w wyniku wyroku sądu administracyjnego.

•

APM stanowione przez wojewodę i organy rządowej administracji niezespolonej mogą utracić moc
wskutek uchylenia ich przez Prezesa RM.

•

APM traci moc wskutek upływu czasu na jaki został wydany, a także przez uchylenie go innym
aktem.

11. Swoiste źródła prawa –

to chyba najważniejsza część tego pytania, bo jej nie znajdziecie w innych źródłach...

chyba...

a) Akty wewnętrzne:

•

Ich adresatem są podporządkowane organowi wydającemu akt jednostki organizacyjne oraz
pracownicy tych jednostek bądź też w przypadku zakładów publicznych – użytkownicy tych zakładów

(podmioty porządkowane organowi wydającemu akt organizacyjnie bądź służbowo).

•

Źródłami prawa wewnętrznego mogą być uchwały organów kolegialnych i zarządzenie organów

monokratycznych.

•

Mogą nosić różne nazwy: regulamin, instrukcja, pismo okólne itp.

•

Mogą nakładać na adresatów jakieś obowiązki, ale też mogą być to akty interpretacyjne, a więc
nakładające na adresatów obowiązek stosowania określonych sposobów wykładni przepisów.

•

Są wydawane bądź na postawie przepisów kompetencyjnych bądź na podstawie szczegółowych

44

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

upoważnień ustawowych.

•

Mają charakter poleceń służbowych.

•

Akty wewnętrzne są poddawane kontroli organu nadzorującego daną jednostkę organizacyjną.

•

Akty te nie muszą być publikowane w organach publikacyjnych – wystarczy, że dotrą do wiadomości

ich adresatów.

b) Akty planowania:

•

Należą do nich akty budżetowe oraz akty ustalające normy techniczne.

•

Mogą mieć charakter:

▪

informacyjny (zawierają pewne dane, bądź prognozy),

▪

imperatywny (wiążą prawnie adresatów),

▪

oddziaływający (pośrednie między informacyjnymi a imperatywnymi).

•

Mogą mieć formę ustaw (ale też inne formy) np. ustawa budżetowa na dany rok kalendarzowy, czy
budżet gminy, który jest uchwałą rady gminy.

•

W Polsce powstał Narodowy Plan Rozwoju zawarty w ustawie o NPR z dnia 20 kwietnia 2004;
dokument ten określa cele rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, rozwój regionów, jest to plan na

25 lat, aktualizowany co 5 lat.

•

Plan zagospodarowanie przestrzennego, który odznacza się zarówno cechą generalności jak i

konkretności. Stanowi podstawę do wydawania decyzji administracyjnych (np. pozwoleń na budowę).

•

Miejscowy plan zagospodarowanie terenu jest APM i “kształtuje sposób wykonywania prawa

własności nieruchomości” - art. 6 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

c) Normy techniczne:

•

Mają na celu standaryzację i podnoszenie jakości wyrobów.

•

W praktyce może dochodzić do odstępstw od norm w jednostkowych przypadkach ze względu na
indywidualne zamówienie użytkownika, albo ze względu na rozwój prac badawczo-naukowych, ale

produkty te i tak muszą spełniać normy bezpieczeństwa pracy i użytkowania.

•

Normy techniczne w prawie międzynarodowym dotyczą najczęściej komunikacji (przewozy

kolejowe, morskie, lotnicze).

•

Zwiększa się znaczenie norm technicznych w zakresie ochrony środowiska, a także ochrony

człowieka przed uciążliwym hałasem, wibracjami itp.

•

Ustawa o normalizacji z dnia 12 wrześnie 2002 określa podstawowe cele i zasady normalizacji oraz

jej organizację i finansowanie.

•

Normalizacja w rozumieniu ustawy – działalność zmierzając do uzyskania optymalnego stopnia

uporządkowania w określonym zakresie, poprzez ustalenie postanowień przeznaczonych do
powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących istniejących lub mogących wystąpić

problemów.

•

Norma to dokument przyjęty na zasadzie konsensusu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę

organizacyjną, ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów
działalności lub wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w

określonym zakresie.

•

Polska Norma (symbol PN) jest normą krajową. Stosowane PN jest dobrowolne.

•

Polski Komitet Normalizacyjny jest krajową jednostką normalizującą, zapewniającą realizację
celów zawartych w ustawie o normalizacji. Przy PKM działa Rada Normalizacyjna.

•

Obowiązuje ustawa o systemie ocen zgodności z 30 sierpnia 2002, którą wdrożono 25 dyrektyw UE.

•

Prezes Głównego Urzędu Miar określa jakim wymaganiom powinny odpowiadać wyroby z metali

szlachetnych zgodnie z ustawą prawo probiercze.

•

Ustawa z dnia 22 stycznie 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów określa ogólne wymagania

dotyczące bezpieczeństwa produktów.

•

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest organem sprawującym ogólny nadzór

nad bezpieczeństwem produktów – w jego działaniach wspiera go Inspekcja Handlowa.

•

Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 11 maja 2001 reguluję wymagania

dotyczące jakości zdrowotnej artykułów spożywczych i używek oraz zasady higieny w procesie
produkcji i obrocie tymi artykułami.

•

Poza tym ważne są ustawy o kosmetykach z 30 marca 2001 i o jakości handlowej art. rolno-
spożywczych.

•

Ustawa o wyrobach medycznych z 27 lipca 2001 reguluje zasadnicze wymagania, klasyfikację,
ocenę zgodności i badania kliniczne wyrobów medycznych, wprowadzenie tych wyrobów do obrotu i

używanie oraz nadzór nad wytwarzaniem, wprowadzaniem ich do obrotu i do używania, a ustawa z
tego samego dnia o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów medycznych i Produktów

Biobójczych, tworzy urząd o tej samej nazwie.

•

Zasady wprowadzenia do obrotu wyrobów budowlanych oraz zasad kontroli wyrobów budowlanych

wprowadzonych do obrotu, oraz organy właściwe w tych sprawach określa ustawa o wyrobach
budowlanych z dnia 16 kwietnia 2000.

12. Prawo zwyczajowe:

a) Powstaje ze względu na długotrwałe i jednolite stosowania połączone z przekonaniem, że to stosowanie

45

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

jest prawnie nakazane.

b) Ze względu na częste zmiany w polskim PA, prawo zwyczajowe nie jest źródłem PA.

13. Zwyczaj:

•

Jeżeli przepisy prawne do nich odsyłają, nabierają one znaczenia prawnego i staja się faktami
doniosłymi prawnie.

14. Orzecznictwo:

a) Po 1. – orzecznictwo organów administracji publicznej w indywidualnych sprawach dla rozstrzygnięcia

spraw podobnych.

b) Po 2. – orzecznictwo sądowe dla praktyki orzeczniczej administracji publicznej.

I przypadek z pkt 1 i 2 nie są źródłami PA i nie tworzą one prawa. Jednak mają one znaczenie dla wykładni
PA i stosowania przepisów w praktyce. Szczególne znaczenie ma pkt 2.

Orzecznictwo sądów dotyczy konkretnych spraw, dlatego nie ma mocy wiążącej w rozpatrywaniu spraw

podobnych, jednak pozycja sądów administracyjnych powoduje, że organy administracji stosują wykładnie
przyjętą przez SA, gdyż w przypadku zastosowania innej wykładni organ administracji musi się liczyć z

uchyleniem jego decyzji przez sąd administracyjny w razie jej zaskarżenia.

III.4. Rodzaje i istota tzw. czynności faktycznych.

1. Czynności faktycznych, zwanych też czynnościami materialno-technicznymi, dokonuje administracja

publiczna. Nie czyni ich dowolnie, ale zgodnie z przepisami, niekiedy niskiej rangi, czasem także zawartymi

w ustawie.

2. Czynności materialno-techniczne – w odróżnieniu od aktów administracyjnych – nie wywołują skutków

prawnych (a przynajmniej nie mają takiego celu). Czasami jednak granica miedzy nimi jest płynna, dlatego

też ustawa z 2002 – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – nie wyłącza ich spod zakresu
działania tych sądów.

•

Wg T. Wosia umożliwienie „sądowej kontroli również takich działań administracji publicznej, które nie
są podejmowane w sformalizowanych postępowaniach, ale zapewniają ich uczestnikom określone

gwarancje procesowe, a dotyczące praw i obowiązków obywateli i innych podmiotów w sferze
publicznoprawnej, w stosunkach z organami administracji publicznej oraz w zakresie zadań

realizowanych przez te organy [...]”.

3. Można by z tego wyciągnąć wniosek, że w sferze działań faktycznych administracji publicznej mamy do

czynienia z dwojakiego rodzaju działaniami:
a) albo polegającymi tylko na działaniach faktycznych mających znaczenie w sferze funkcjonowania

aparatu administracyjnego (np. prowadzenie kartotek, ekspedycji poczt itp., tj. prowadzenia
biurowości),

b) albo działaniami posiadającymi znaczenie „na zewnątrz”.
Te drugie są uregulowane ustawami i podlegają kontroli z punktu widzenia legalności działania, choć

niekiedy ustawa normuje je w sposób bardzo ogólny.

4. Na podstawie różnych kryteriów można dokonywać typologii czynności materialno-technicznych, które mają

znaczenie „zewnętrzne”.

Są to m. in.:
a) Prowadzenie działalności informacyjnej (wyjaśniającej czy nawet propagandowej).

•

Obowiązek szerokiej informacji o działaniach administracji publicznej został już zaliczony do
podstawowych praw obywatela w art. 61 Konstytucji.

•

Niekiedy ustawodawca nakazuje prowadzenia określonych form propagandy czy akcji
uświadamiających, np. artykuł 1 ust. 2 ustawy z 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii

wprowadza obowiązek prowadzenia działalności wychowawczej i profilaktycznej celem zapobiegania
narkomanii.

b) Czynności faktyczne to także prowadzenie określonych rejestrów, które nie są obojętne z punktu

widzenia jednostki.

•

Np. prawo budowlane przewiduje w art. 12 i art. 15 prowadzenie centralnego rejestru uzyskanych
uprawnień budowlanych i rejestru rzeczoznawców budowlanych.

•

Prawo o ruchu drogowym (art. 71 i n.) przewiduje rejestrację pojazdów, co warunkuje korzystanie z
nich na drogach publicznych.

c) Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wyodrębnia tzw. czynności

egzekucyjne – obok postanowień egzekucyjnych – które również można zaliczyć do czynności

faktycznych.

•

Są one dość szczegółowo unormowane w przepisach.

•

Ich cechą wyróżniającą jest to, że zmierzają do spowodowania stanu faktycznego przewidzianego w

46

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

normie prawnej.

•

Takimi czynnościami będą czynności faktyczne polegające na użyciu przymusu bezpośredniego,

„nie wyłączając siły fizycznej” (art. 148), dalej będzie to otwieranie lokali, pomieszczeń, schowków
itp. należących do zobowiązanego (art. 47), wydalenie z miejsca egzekucji osób przeszkadzających

w jej przeprowadzeniu (art. 49), przeszukanie odzieży zobowiązanego, jego walizek, teczek, itp.
(art. 48).

•

Ustawodawca przewidział nawet odrębny środek zaskarżenia czynności egzekucyjnych w art. 54
(skarga na czynności egzekucyjne).

•

Art. 1a pkt 2 daje legalną definicję czynności egzekucyjnej. Stanowi on, że gdy mowa o
„czynności egzekucyjnej – rozumie się przez to wszelkie podejmowane przez organ egzekucyjny

działania zmierzające do zastosowania lub zrealizowania środka egzekucyjnego”.

d) Zazwyczaj do czynności materialno-technicznych zalicza się też zaświadczenie wydawane w trybie

unormowanym w Dziale IV k.p.a.

•

Tu mogą nasuwać się wątpliwości, czy są to tylko dokumenty urzędowe, którym przysługuje

domniemanie prawdziwości, czy akty administracyjne deklaratoryjne.

•

Niekiedy między zaświadczeniami przybierającymi różne nazwy (poświadczenia, dyplomy,

świadectwa, dowody rejestracyjne) a aktami administracyjnymi granica jest płynna.

5. Problematyka form działań faktycznych jest dość złożona i wymaga odrębnych badań monograficznych.

Wyodrębnia się wśród nich także inne kategorie (np. działania społeczno-organizacyjne) .

III.5. Rodzaje i istota czynności podejmowanych przez administrację w sferach zewnętrznej i

wewnętrznej.

1. Czynności administracyjnoprawne (takie czynności prawne administracji, gdzie działa ona władczo,

regulowane przez prawo administracyjne) można podzielić na:

a) akty zewnętrzne – mogą być skierowane do wszystkich obywateli i podmiotów niepodporządkowanych

organizacyjnie ani niepozostających w szczególnych stosunkach zależności (np. zależności zakładowej);

b) akty wewnętrzne – skierowane do podmiotów pozostających w stosunku podporządkowania albo do

osób pozostających w szczególnym stosunku zależności i poddanych z tego tytułu szczególnym

stosunkom prawnym; chodzi tu o akty skierowane przez organy nadrzędne do organów
podporządkowanych oraz o akty wewnątrzzakładowe odnoszące się do użytkowników zakładów

publicznych i dotyczące spraw wewnątrzzakładowych (np. akty organów szkoły skierowane do uczniów,
organów szpitala publicznego – do chorych).

Gdy organ zakładu wydaje akt skierowany do obywateli, niebędących użytkownikami zakładu, to akt taki
nie może być zaliczony do aktów wewnątrzzakładowych.

Inną kategorią są akty procesowe.

2. Czynności administracyjnoprawne można podzielić na akty:

a) generalne:

•

w układzie zewnętrznym są nimi rozporządzenia,

•

w wewnątrzadministracyjnym – instrukcje, zarządzenia wewnętrzne,

•

w układzie zakładowym – regulaminy;

b) indywidualne:

•

w układzie zewnętrznym są przede wszystkim decyzje administracyjne,

•

w układzie wewnątrzadministracyjnym – polecenia (rozkazy) służbowe,

•

w układzie zakładowym – polecenia zakładowe dla użytkowników;

Dalej nie wiem, czy to jest na temat:

3. Podział aktów administracyjnoprawnych wg stopnia konkretności oznaczenia adresata aktu:

a) najbardziej generalne – rozporządzenia – określają reguły postępowania;
b) akty planowania – norma prawna nakłada obowiązek wykonania planu – określonego i jednorazowego

zadania; moc wiążąca aktu (np. ustawy, uchwały, zarządzenia) kończy się z chwilą wykonania zadania
bądź z upływem okresu, na jaki plan został ustalony (np. upływ roku budżetowego);

c) akty tworzące sytuacje prawne dla obywateli – stwarzają one konkretne sytuacje na korzyść lub

niekorzyść obywatela (nie mają indywidualnie określonego adresata) – np. prawo korzystania z

urządzeń publicznych;

d) akty tworzące uprawnienie lub obowiązek dla oznaczonego adresata (subiektywne) – tworzą

bezpośrednio normę indywidualną i mogą stwarzać trwały status określonej osoby (np. akt o nadaniu
obywatelstwa polskiego), bądź regulują konkretną sprawę; są to akty administracyjne w ścisłym

znaczeniu – przeważnie decyzje administracyjne -> strona bierze tu czynny udział w postępowaniu;

e) akty egzekucyjne – ich zadaniem jest doprowadzenia do wykonania prawa, a zwłaszcza obowiązku

prawnego (np. obowiązek właściciela nieruchomości do utrzymania czystości i porządku – usuwanie

47

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

śniegu i lodu itd.); chodzi tu więc o doprowadzenie do wykonania aktu administracyjnego bądź
obowiązku wynikającego wprost z normy ustawowej;

III.6. Umowa jako forma działania administracji.

1. Umowa jako forma działania administracji zakwalifikowana jest jako inne formy działania administracji.

Jest to akt, który dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia woli stron.

2. Wyróżnia się następujące rodzaje umów:

a) Umowa cywilnoprawna:

•

Ma ona zastosowanie zwłaszcza w sferze majątkowej – gdy administracja nabywa lub zbywa
określone składniki majątkowe.

•

Organ administracji używa umowy w celu wykonania swoich zadań i dlatego zawieranie umów przez
organy administracyjne regulowane jest przez przepisy prawa cywilnego oraz przez prawo

administracyjne.

•

Podmioty administracji publicznej w celu racjonalnego wykorzystania środków i nie narażania się

na oskarżenia o korupcję, zobowiązane są stosować procedurę zamówień publicznych (prawo
zamówień publicznych z 19.01.2004).

b) Umowa administracyjna (w Polsce nie występuje):

•

Zawiera ją organ administracyjny ze stroną bądź stronami.

•

Może powodować nawiązywanie, zmianę bądź znoszenie stosunków administracyjnoprawnych.

c) Ugoda administracyjna:

•

Ma charakter ugody między stronami postępowania administracyjnego, zawieranej przed organem,
przed którym toczy się postępowanie administracyjne.

•

Może być zawarta tylko w indywidualnej sprawie administracyjnej, wyłącznie w czasie trwania
postępowania i tylko w sprawie, gdzie występują co najmniej dwie strony o spornych interesach.

•

Art. 121 k.p.a. "Zatwierdzona ugoda wywiera takie same skutki, jak decyzja wydana w toku
postępowania administracyjnego".

d) Porozumienie administracyjne:

•

Jest instrumentem organizowania działalności podmiotów w sferze przydzielonych im zadań, w
szczególności obejmować może sferę stosunków administracyjnoprawnych.

•

Np. porozumienia mogą zawierać gminy z organami administracji rządowej w sprawie przejmowania
przez organy gmin zadań z zakresu administracji rządowej.

e) Przyrzeczenie (promesa):

•

Szczególny rodzaj oświadczenia organu administracji, przez które zobowiązuje się on do podjęcia
określonego działania albo do dopuszczenia do pewnego działania.

•

Np. ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2.07.2004 i promesa przyznania koncesji –
pozwala na dokonanie stosownych przygotowań bez narażenia się na ryzyko strat materialnych,

które wystąpiłyby w przypadku decyzji odmowy na udzielenie koncesji.

III.7. Porozumienie administracyjne.

1. Jest to instrument organizowania działalności podmiotów w sferze przydzielonych im zadań, w

szczególności obejmować może sferę stosunków administracyjnoprawnych.

2. Obecnie porozumienia mogą zawierać gminy z organami administracji rządowej w sprawie

przejmowania przez organy gminy zadań z zakresu administracji rządowej (co przewiduje art. 8 ustawy z 8
marca 1990 r. o samorządzie gminnym).

3. Powyżej wspomniana ustawa stanowi też, iż gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w

sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych, a gmina wykonująca zadania
publicznie objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin, związane z powierzonymi

jej zadaniami, natomiast gminy te mają obowiązek udziału w kosztach realizowania powierzonego zadania
(art. 74 u.1 i 2 ustawy o samorządzie gminnym) -> porównaj administrację lokalną.

4. Według art. 8 u. 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim, województwo może zawierać

z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa
porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych, do których stosuję się odpowiednio

przepisy powołanej wyżej ustawy z dnia 8 marca 1998 r. o samorządzie gminnym.

5. Również ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym przewiduje, że powiat może zawierać z

organami administracji rządowej porozumienie w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu

administracji rządowej. Powiat może też zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań

48

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego
obszarze znajduje się terytorium powiatu (art. 5).

III.8. Pojęcie i rodzaje aktu administracyjnego.

1. Źródło: notatki prof. Szewczyka.

2. Definicja – jest to czynność prawna, oparta na normach prawa administracyjnego, organu upoważnionego

do wykonywania administracji publicznej i wyposażonego we władztwo administracyjne, prowadząca do
zmiany bądź ustania stosunku administracyjno-prawnego, a więc do ustanowienie, modyfikowania,

ewentualnie spowodowania ustania obowiązywania normy, która określonemu adresatowi sytuacji
określonej konkretnie wskazuje jakieś zachowanie jako nakazane, zakazane lub dowolne.

3. Normy postępowania administracyjnego oparte są na normach prawa administracyjnego, co oznacza,

że jest to czynność o charakterze jednostronnym.

4. Akt administracyjny jest indywidualno-konkretny, a więc wskazane zachowanie jest niepowtarzalne,

jednorazowe (czasami występują jednak sytuacje o charakterze powtarzalnym).

5. Akt administracyjny (Z. Leoński) – objaw woli organu administracji publicznej, o charakterze władczym,

który kształtuje prawa i obowiązki jednostki w konkretnej sytuacji. Celem aktu jest wywołanie skutków
prawnych na podstawie obowiązujących przepisów.

6. Rodzaje aktów:

a) zewnętrzne – jeśli znajdują się poza układem struktur organizacyjnych administracji publicznej;
b) wewnętrzne – skierowane do podmiotów znajdujących się w układach tej zależności.

7. Podział ze względu na to, czy dany akt jest źródłem powstania, zmiany lub ustania stosunku

administracyjnego czy tylko stwierdza, że żądany stosunek zaistniał, zmienił się lub ustał:
a) konstytutywne – tworzą nowe sytuacje prawne, konstytuują je, nakładają obowiązki i uprawnienia,

modyfikują je lub uchylają. Wywołują jedynie skutki na przyszłość tzn. od momentu wydania aktu np.
licencje.

b) deklaratoryjne – stwierdzają, że określony stosunek wystąpił z mocy prawa, w związku z tym, że

ziściło się jakieś szeroko pojmowane zdarzenie faktyczne lub prawne, z którym ustawodawca łączy

wystąpienie określonego skutku prawnego. Stwierdzają ziszczenie się pewnych skutków nie tylko na
przyszłość, ale także mocą wsteczną od momentu zaistnienia zdarzenia, z którym ustawodawca łączy

wystąpienie takich skutków.

Może być tak, ze w jednym akcie pojmowanym formalnie występują dwa wyżej wymienione akta.

8. Podział aktów administracyjnych ze względu na ich pojmowanie:

a) w znaczeniu materialnym – czynności prawne indywidualne, jednostronne, konkretne, zawierające

rozstrzygnięcie;

b) w znaczeniu formalnym – czynności niezawierające rozstrzygnięcia lub zawierające wiele

rozstrzygnięć, mające zewnętrzną szatę aktu administracyjnego.

•

Aktem takim jest w szczególności akt, który nie przyznaje i nie pozbawia nikogo uprawnienia, ani nie
nakłada, nie zmienia oraz nie cofa jakiegoś obowiązku, a także nie stwierdza uprawnienia i

obowiązku.

Gdy akt zawiera więcej niż jedno rozstrzygnięcie to mamy do czynienia z jednym aktem w znaczeniu

formalnym i kilkoma w znaczeniu materialnym.

9. Podział aktów administracyjnych ze względu na to czy sfera wolności prawnej uległa rozszerzeniu czy

zawężeniu:

a) uprawniający – prowadzi do poprawy sytuacji prawnej adresata (przyznaje uprawnienia lub znosi

obowiązki);

b) zobowiązujący – prowadzi do ograniczenia sfery możności prawnej (nakładają obowiązki lub

ograniczają lub cofają wcześniejsze uprawnienia).

10. Podział aktów ze względu na przedmiot rozstrzygnięcia:

a) zawierające rozstrzygnięcia „co do istoty”- przedmiotem jest sprawa, w której prowadzone jest

jurysdykcyjne postępowanie administracyjne – podjęcie rozstrzygnięcia należy do zadań administracji

publicznej – są to decyzje administracyjne.

b) akty rozstrzygające kwestie wynikłe w toku postępowania administracyjnego – są to

postanowienia.

Wyjątki:
c) niekiedy nie ma przesłanek do zakończenia postępowania wydaniem decyzji administracyjnej, jeżeli

stało się bezprzedmiotowe (wtedy jest umorzone);

49

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

d) może się zdarzyć, że postanowienie będzie zawierać rozstrzygnięcia co do istoty (np. postanowienie

zatwierdzające ugodę).

11. Podział aktów ze względu na wpływ na adresata aktu na jego wydanie:

a) zależne od adresata (wydawane z udziałem jego woli; na wniosek lub za zgoda strony tzw.

dwustronne) – najczęściej na mocy tych aktów adresat uzyskuje jakieś uprawnienie lub rozszerza się

zakres jego wolności;

b) niezależne od adresata – najczęściej na ich mocy zostają nałożone jakieś obowiązki lub zwęża się

zakres jego wolności.

12. Ze względu na to, czy spełniają oczekiwania adresata:

a) pozytywne – rozstrzygnięcia są w całości zgodne z oczekiwaniami;

b) negatywne – rozstrzygnięcia są choćby częściowo niezgodne.
Nie utożsamia się aktów dających jakieś uprawnienie z aktami pozytywnym.

13. Ze względu na to czy wywołują skutki cywilnoprawne:

a) wywołujące - np. decyzje wywłaszczeniowe;
b) niewywołujące.

14. Podział ze względu na to, czy dany akt może samodzielnie funkcjonować w obrocie prawnym czy nie:

a) akcesoryjne – ustanowienie zależy od aktu głównego; nie mogą być ustanowione samodzielnie;

określają wymogi realizacji aktów samoistnych; ich realizacja nie ma wpływu na moc prawną;

b) samoistne – mogą samodzielnie funkcjonować w obrocie prawnym.

15. Ze względu na określenie (uprzednie) treści aktu, jej zdeterminowanie:

a) związane – treść aktu jest ściśle zdeterminowana;

b) uznaniowe – ustawodawca pozostawia organom administracji jakąś alternatywę w zakresie określenia

treści aktu administracyjnego (uznanie administracyjne – norma prawa pozostawia organom możliwość

dokonania wyboru między różnymi rozstrzygnięciami).

- Teoria wewnętrznych granic uznania administracyjnego głosiła, że administracja publiczna,
powinna zawsze kierować się słusznym interesem publicznym.

- Teoria pojęć nieostrych – ustawodawca posługuje się stwierdzeniem nieostrym – świadomie chce

pozostawić organom administracji publicznej jakąś swobodę.

16. Ze względu na to, do czego się odnoszą:

a) do osób – skutki bezpośrednie dla osób;
b) do rzeczy – zawierają normy adresowane pośrednio do jakiś osób.

17. Ze względu na prawomocność:

a) ostateczne – nie przysługują od nich środki odwoławcze. Mogą jednak być zaskarżane np. do NSA

(natomiast prawomocne to takie, których nie można zaskarżyć);
b) nieostateczne – przysługują od nich środki odwoławcze.

III.9. Rodzaje i skutki wadliwości aktu administracyjnego.

1. Jeżeli akt administracyjny nie spełnia przesłanek ustalonych w przepisach prawnych, mówimy o

wadliwości aktu.

2. Przyjmuje się, że istnieje domniemanie ważności aktu.

3. W przypadku błędu jednostka sama musi ocenić czy akt jest tylko wadliwy i wzruszalny poprzez środki

zaskarżenia przewidziane w procedurze jego wydawania czy też wada aktu jest na tyle istotna, iż wykonanie

go byłoby naruszeniem zasady praworządności, grożącym karą.

4. Istnieje gradacja wad aktu administracyjnego na:

a) nieistotne,

b) istotne.
Wady istotne skutkują uchyleniem aktu w całości lub w części.

5. Skutki wadliwości mogą być różne:

a) sprostowanie,
b) zmiana,

c) uchylenie,

50

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

d) stwierdzenie nieważności.
Przy czym zmiany i uchylenia można dokonać bez wystąpienia jego wadliwości, kiedy na skutek odwołania

organ II instancji robi to ze względów celowościowych.

6. Wadliwość decyzji polegająca na błędach pisarskich lub rachunkowych jest prostowana przez organ w

drodze postanowienia z urzędu lub na wniosek przez odpowiednie postanowienie. Jeżeli decyzja nie zawiera

pouczenia ośrodkach zaskarżenia, strona może żądać jej uzupełnienia w tym względzie.

7. W wypadku bardziej istotnych wad aktu (np. przy błędnym zastosowaniu przepisu, błędnym ustaleniu

stanu faktycznego w drodze postępowania dowodowego itp.), następuje jego uchylenie lub zmiana.

a) Akt uchylający lub zmieniający ma charakter konstytutywny.
b) Organ dokonuje zmian na skutek złożenia zwyczajnego środka odwoławczego lub z urzędu.

c) Istnieje obowiązek wznowienia postępowania w razie istotnych wad proceduralnych (stanowi o tym art.

145 k.p.a. lub art. 240 ordynacji podatkowej).

d) We wznowionym i prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu może zostać wydany taki sam akt

administracyjny.

8. Wady, które powodują nieważność aktu wyznaczają art. 156 k.p.a. i art. 247 ordynacji podatkowej.

Są to wady takie jak te:
a) akt wydał organ niewłaściwy lub akt został wydany w sprawie załatwionej ostateczną decyzją,

b) skierowano go do podmiotu, który nie jest stroną w sprawie,
c) akt jest niewykonalny,

d) jego wykonanie spowodowałoby czyn zagrożony karą.

9. W art. 156 k.p.a. zawarta jest również klauzula przewidująca nieważność aktu, gdy przewiduje to

prawo (ustawa). W takim wypadku już sam ustawodawca łączy z daną wadą określony skutek i akt jest

nieważny z mocy samej ustawy. Decyzja ta ma charakter aktu deklaratoryjnego. Upływ 10 lat (art. 156 § 2
k.p.a.) lub wywołanie nieodwracalnych skutków prawnych przez decyzję powodują, że nie stwierdza się

nieważności aktu.

III.10. Problem tzw. milczenia władzy.

1. Tzw. „milczenie władzy” jest to sytuacja kiedy organ powinien podjąć działanie, ale tego nie robi. Tworzy

to niekorzystna sytuację jednostki, gdyż ogranicza poczucie bezpieczeństwa prawnego tejże.

2. Ustawodawca, aby wykluczyć taką sytuację niepewności:

•

nakłada na ustawowo terminy, w których określone sprawy powinny być zatwierdzone, a w
przypadku ich przekroczenia przewiduje odpowiedzialność za niezałatwienie danej sprawy.

3. Rodzaje odpowiedzialności:

a) kary finansowe za zwłokę nakładane na organ administracji (Prawo budowlane – za każdy dzień zwłoki

jeżeli postępowanie o wydanie pozwolenia na budowę przekroczyło 65 dni),

b) traktowanie milczenia jako pozytywną decyzję (wydanie aktu) w danej sprawie (zazwyczaj w przypadku

konieczności dokonania uzgodnień bądź zatwierdzenia, ale też np. Przy wpisie do rejestru działalności

regulowanej),

c) możliwość wydania zarządzenia zastępczego organ wyższy (planowanie przestrzenne - zarządzenie

zastępcze wojewody w przypadku nie uchwalenia studium przez gminę).

4. By uniknąć „milczenia władzy” w toku postępowania administracyjnego, k.p.a przewiduje instytucje

zażalenia na bezczynność organu, kierowanego do organu wyższej instancji.

Art. 37.
§ 1. Na niezałatwienie sprawy w terminie określonym w art. 35 lub ustalonym w myśl art. 36 stronie służy

zażalenie do organu administracji publicznej wyższego stopnia.
§ 2. Organ wymieniony w § 1, uznając zażalenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia

sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w
razie potrzeby także podjęcie środków zapobiegających naruszaniu terminów załatwiania spraw w

przyszłości.

III.11. Sposoby zabezpieczenia wykonania aktu administracyjnego.

1. W obowiązujących ustawach spotyka się dwa określenia: akt ostateczny i akt prawomocny.

2. Znaczenie:

a) Art. 16 k.p.a. wprowadza ogólną zasadę trwałości decyzji ostatecznych i podaje ich definicję: „decyzje,

od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne”.

b) Natomiast art. 168-172 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami

administracyjnymi mówi o prawomocności orzeczeń sądów administracyjnych.

51

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

3. Ważne jest, z punktu widzenia interesów jednostki, zachowanie trwałości obrotu prawnego i wykluczenie

swobody działania administracji publicznej w zakresie zmiany (uchylenia) aktu zwłaszcza wtedy, gdy

decyzja (inny akt administracyjny) przyznaje jej uprawnienie.

4. Wyodrębnia się prawomocność formalną i materialną.

a) O formalnej mówi się wtedy, kiedy strona nie może spowodować uchylenia lub zmiany aktu za pomocą

wniesienia zwyczajnego środka prawnego (odwołania). Akt jest wiążący dla strony.

b) Prawomocność materialna – gdy nie tylko strona, ale i organ nie może uchylić (zmienić) aktu.

Jednak w pewnych sytuacjach akt także prawomocny (ostateczny) formalnie może ulec zmianie lub
uchyleniu.

5. Art. 16 k.p.a. wyraża ogólną zasadę trwałości aktu administracyjnego. Pozwala na uchylenie go tylko

w sytuacjach szczególnych: gdy nastąpiły istotne naruszenia procedury przy wydawaniu aktu i zachodzą
przesłanki wznowienia postępowania; gdy nastąpiło takie naruszenie prawa, które kwalifikuje akt jako

nieważny; w innych przypadkach przewidzianych w kodeksie lub w ustawach szczególnych.

6. Kodeks pozwala na uchylenie aktu (decyzji), gdy żadna ze stron nie nabyła prawa, z zastrzeżeniem

„jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony”. Można też zmienić za zgodą strony

decyzję, na mocy której nabyła prawo „jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie
decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony”.

7. W sytuacjach szczególnych można uchylić lub zmienić akt niewadliwy (art. 161 k.p.a.).

a) Kompetentny jest tu właściwy minister lub wojewoda, a stronie, która poniosła z tego tytułu szkodę

przysługuje odszkodowanie, o którym orzeka organ, który wydał decyzję.

b) Organ administracji publicznej może uchylać lub zmieniać decyzje na innych zasadach, gdy to

przewidują przepisy szczególne (art. 163 k.p.a.).

c) Chodzi tu zwykle o sytuacje przewidziane w przepisach prawa materialnego.

8. Na podobnych zasadach konstruuje zasadę trwałości decyzji ordynacja podatkowa.

9. Postanowienia wydane w toku postępowania administracyjnego mogą być zmieniane przez organ

administracji publicznej w zakresie niewchodzącym w meritum sprawy.

10. W postępowaniu egzekucyjnym problem trwałości aktu i zmiany postępowania w sprawach prowadzenia

egzekucji bywa uregulowany odmiennie. Ma tu znaczenie ochrona praw jednostki.

III.12. Zasady i podmioty postępowania egzekucyjnego w administracji.

1. Źródło: ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

2. Organy egzekucyjne:

a) Wśród organów, którym z mocy ustawy przysługuje kompetencja do prowadzenia postępowania

egzekucyjnego w administracji należą:

•

W zakresie egzekucji świadczeń pieniężnych:

▪

naczelnik urzędu skarbowego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania

wszystkich środków egzekucyjnych w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych;

▪

właściwy organ gminy o statusie miasta, wymienionej w odrębnych przepisach oraz gminy

wchodzącej w skład powiatu warszawskiego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do
stosowania wszystkich środków egzekucyjnych, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości, w

egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, dla których ustalania lub określania i
pobierania jest właściwy ten organ;

▪

przewodniczący organu orzekającego w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów
publicznych w pierwszej instancji jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania

egzekucji z wynagrodzenia za pracę ukaranego, w egzekucji administracyjnej należności
pieniężnych z tytułu kar pieniężnych i kosztów postępowania orzeczonych w tych sprawach;

▪

dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest organem egzekucyjnym
uprawnionym do stosowania egzekucji z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczenia

społecznego, z wierzytelności pieniężnych oraz z rachunków bankowych, w egzekucji
administracyjnej należności pieniężnych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i należności

pochodnych od składek oraz nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub
innych świadczeń wypłacanych przez ten oddział, które nie mogą być potrącane z bieżących

świadczeń;

▪

dyrektor izby celnej jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania egzekucji z

wynagrodzenia za pracę, z rachunków bankowych oraz z zajętych w celu zabezpieczenia
pieniędzy, ruchomości i wierzytelności pieniężnych oraz innych praw majątkowych, w egzekucji

administracyjnej należności pieniężnych z tytułu należności celnych, wraz z odsetkami,

52

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

pobieranego na granicy podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego od importu towarów,
grzywien, kar pieniężnych, kosztów postępowania i innych należności pieniężnych orzeczonych w

postępowaniu karnym skarbowym w zakresie spraw należących do właściwości organów
administracji celnej;

▪

organ-dyrektor izby celnej – jest również uprawniony do zabezpieczenia, należności celnych
przypadających od towarów przywiezionych z zagranicy na polski obszar celny i dopuszczonych

na polski obszar celny z zastrzeżeniem powrotnego ich wywozu lub z innym zastrzeżeniem, na
podstawie stwierdzenia niezastosowania się do dokonanego zastrzeżenia.

▪

organem egzekucyjnym w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych może być ponadto
inny organ w zakresie określonym odrębnymi ustawami.

•

W zakresie egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym jest:

▪

wojewoda;

▪

właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych, zadań

zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków wynikających z decyzji i
postanowień z zakresu administracji publicznej wydawanych przez samorządowe jednostki

organizacyjne;

▪

kierownik wojewódzkiej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków

wynikających z wydawanych w imieniu własnym lub wojewody decyzji i postanowień;

▪

kierownik powiatowej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków

wynikających z wydawanych w zakresie swojej właściwości decyzji i postanowień.

3. Co do właściwości organów egzekucyjnych:

a) Właściwość miejscową organu egzekucyjnego w egzekucji należności pieniężnych z nieruchomości

ustala się według miejsca jej położenia. Jeżeli jednak nieruchomość położona jest na obszarze
właściwości dwóch lub większej liczby organów - egzekucję prowadzi organ, na którego obszarze

znajduje się większa część nieruchomości, a jeżeli nie można w powyższy sposób ustalić właściwości,
egzekucję z nieruchomości prowadzi organ wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów

publicznych.

b) Właściwość miejscową organu egzekucyjnego w egzekucji należności pieniężnych z praw

majątkowych lub ruchomości ustala się według miejsca zamieszkania lub siedziby zobowiązanego, z
zastrzeżeniem, że jeżeli znany przed wszczęciem egzekucji majątek zobowiązanego lub większa jego

część nie znajduje się na terenie działania organu egzekucyjnego ustalonego według miejsca
zamieszkania lub siedziby zobowiązanego, właściwość miejscową ustala się według miejsca położenia

składników tego majątku.

4. Nadzór nad egzekucją administracyjną sprawują organy wyższego stopnia w stosunku do organów

właściwych do wykonywania tej egzekucji.

5. Zasady prowadzenia egzekucji – 3 grupy:

a) Zasady charakterystyczne dla całego systemu prawa.
b) Zasady posiłkowo stosowane z zasady jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego.

c) Zasady charakterystyczne tylko dla egzekucyjnego postępowania administracyjnego.

6. Dziesięć zasad prowadzenia egzekucyjnego postępowania administracyjnego:

a) Zasada celowości.

b) Zasada stosowania najłagodniejszego środka egzekucyjnego, ale zarazem skutecznego.
c) Zasada poszanowania minimum egzystencji.

d) Zasada niezbędności.
e) Zasada zagrożenia.

f) Zasada stosowania wyłącznie środków egzekucji przewidzianych w ustawie.
g) Zasada prowadzenia egzekucji administracyjnej w porze najdogodniejszej dla zobowiązanego.

h) Zasada niezależności stosowania sankcji egzekucyjnych i sankcji karnych.
i)

Zasada prawnego obowiązku podejmowania kroków w celu wszczęcia egzekucji administracyjnej.

j) Zasada gospodarnego prowadzenia egzekucji.

7. Jeżeli wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, przystępuje z urzędu do egzekucji na

podstawie tytułu wykonawczego przez siebie wystawionego.

8. Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą:

a) doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego,
b) doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa

majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu
wykonawczego.

9. Organ egzekucyjny bada z urzędu dopuszczalność egzekucji administracyjnej; organ ten nie jest

natomiast uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym.

53

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

10. Organ egzekucyjny może zlecić organowi rekwizycyjnemu wykonanie czynności egzekucyjnych w

zakresie składników majątku zobowiązanego znajdujących się na terenie działania tego organu. Organ
egzekucyjny zlecający wykonanie czynności egzekucyjnych sporządza odpis tytułu wykonawczego

oznaczając cel, któremu ma służyć, i jego liczbę porządkową, a także określa kwotowo zakres zlecenia.

11. Organ rekwizycyjny wykonuje prawa i obowiązki organu egzekucyjnego w zakresie zleconych czynności

egzekucyjnych.

12. Egzekutor obowiązany jest przed rozpoczęciem czynności egzekucyjnych bez wezwania okazać

zobowiązanemu zaświadczenie organu egzekucyjnego lub legitymację służbową, upoważniające do
czynności egzekucyjnych.

13. Organ egzekucyjny lub egzekutor, przystępując do czynności egzekucyjnych, doręcza zobowiązanemu

odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony.

14. Osobie, przeciwko której prowadzona jest egzekucja przysługują zarzuty.

a) Ich podstawą w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej może być:

•

wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo
nieistnienie obowiązku,

•

odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu,
rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej,

•

określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, o
którym mowa w art. 3 i 4,

•

błąd co do osoby zobowiązanego,

•

niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym,

•

niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego,

•

brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia,

•

zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego,

•

prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny.

b) Wniesienie przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie

wstrzymuje tego postępowania. Organ egzekucyjny może jednak w uzasadnionych przypadkach

wstrzymać postępowanie egzekucyjne lub niektóre czynności egzekucyjne do czasu rozpatrzenia
zarzutu.

15. Organ nadzoru w uzasadnionych przypadkach może wstrzymać czynności egzekucyjne do czasu

rozpatrzenia zażalenia.

16. Osoba trzecia, która nie jest zobowiązanym, a rości sobie prawa do rzeczy lub prawa majątkowego, z

którego prowadzi się egzekucję administracyjną, może wystąpić do organu egzekucyjnego - w terminie

czternastu dni od dnia uzyskania wiadomości o czynności egzekucyjnej skierowanej do tej rzeczy lub tego
prawa - z żądaniem ich wyłączenia spod egzekucji, przedstawiając lub powołując dowody na poparcie

swego żądania.

•

Organ egzekucyjny rozpozna żądanie i wyda postanowienie w sprawie wyłączenia w terminie

czternastu dni od dnia złożenia żądania. Termin ten może być przedłużony o dalsze czternaście dni,
gdy zbadanie dowodów w tym terminie nie było możliwe.

•

Do czasu wydania postanowienia w sprawie wyłączenia organ egzekucyjny zaniecha dalszych
czynności egzekucyjnych w stosunku do rzeczy lub prawa majątkowego, których wyłączenia żądano;

jednakże dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy.

•

Żądanie wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego nie może być zgłoszone, jeżeli z

rzeczy lub prawa przeprowadzona została egzekucja przez sprzedaż rzeczy lub wykonanie prawa
majątkowego.

17. Organ egzekucyjny i egzekutor są obowiązani odstąpić od czynności egzekucyjnych, jeśli zobowiązany

okazał dowody stwierdzające wykonanie, umorzenie, wygaśnięcie lub nieistnienie obowiązku,
odroczenie terminu wykonania obowiązku, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnych, albo gdy

zachodzi błąd co do osoby zobowiązanego. Organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela o odstąpieniu od
czynności egzekucyjnych.

18. Organ egzekucyjny i egzekutor są obowiązani odstąpić od egzekucji ze składnika majątkowego

zobowiązanego, jeżeli okazał on dowody stwierdzające częściowe wykonanie obowiązku lub umorzenie
należności pieniężnej, a wartość zajętego składnika majątkowego znacznie przekracza kwotę

ostatecznie dochodzonej należności i zobowiązany posiada inne składniki majątkowe, z których
egzekucja może być prowadzona.

19. Organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela o odstąpieniu od czynności egzekucyjnych i na jego żądanie

wydaje postanowienie w sprawie odstąpienia od czynności egzekucyjnych. Na postanowienie to przysługuje

54

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

zażalenie wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem egzekucyjnym.

20. Organ egzekucyjny i egzekutor może w razie potrzeby wezwać, w pilnych przypadkach także ustnie,

pomocy organu Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu,

jeżeli natrafił na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie egzekucji, albo jeżeli istnieje
uzasadnione przypuszczenie, że na taki opór natrafi. Jeżeli opór stawia żołnierz w czynnej służbie

wojskowej, należy wezwać pomocy właściwego organu wojskowego, chyba że zwłoka grozi udaremnieniem
egzekucji, a na miejscu nie ma organu wojskowego.

•

Ww. organy wymienione nie mogą odmówić udzielenia egzekutorowi pomocy.

21. Egzekutor może przeszukać odzież na osobie zobowiązanego oraz teczki, walizy i tym podobne

przedmioty, które zobowiązany ma przy sobie, jeżeli egzekucja dotyczy należności pieniężnej lub wydania

rzeczy.

22. Jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej, egzekutor sporządza protokół z czynności egzekucyjnych.

Odpis protokołu doręcza się niezwłocznie zobowiązanemu.

23. Zobowiązanemu przysługuje skarga na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub

egzekutora oraz skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego.

24. Na przewlekłość postępowania egzekucyjnego skarga przysługuje również wierzycielowi niebędącemu

jednocześnie organem egzekucyjnym, a także podmiotowi, którego interes prawny lub faktyczny został

naruszony w wyniku niewykonania obowiązku oraz organowi zainteresowanemu w wykonaniu obowiązku.

III.13. Środki egzekucyjne.

1. Źródło: ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

2. W celu przymusowego dochodzenia obowiązków organ egzekucyjny zobowiązany jest stosowania środków

egzekucyjnych wskazanych w ustawie i które bezpośrednio prowadzą do ich wykonania.

3. Powyżej wymieniona ustawa określa, przy pomocy jakich środków organ egzekucyjny może dochodzić

zaległych zobowiązań w trybie administracyjnym.
Zgodnie z art. 1a pt. 12 tej ustawy środkami egzekucji administracyjnej są:

a) W postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnych, egzekucję:

•

z pieniędzy;

•

z wynagrodzenia za pracę;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wynagrodzenia za pracę przez przesłanie do pracodawcy

zobowiązanego zawiadomienia o zajęciu tej części jego wynagrodzenia, która nie jest zwolniona spod
egzekucji, na pokrycie egzekwowanych należności pieniężnych wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia

należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi. Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa pracodawcę,
aby nie wypłacał zajętej części wynagrodzenia zobowiązanemu, lecz przekazał ją organowi

egzekucyjnemu aż do pełnego pokrycia egzekwowanych należności pieniężnych.

•

ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz z ubezpieczenia
społecznego zobowiązanego, przez przesłanie do właściwego do spraw wypłaty zobowiązanemu

świadczeń organu rentowego zawiadomienia o zajęciu tej części przysługujących zobowiązanemu
świadczeń, która nie jest zwolniona spod egzekucji, na pokrycie egzekwowanych należności pieniężnych

wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi. Organ
egzekucyjny jednocześnie wzywa organ rentowy, aby nie wypłacał zajętej części świadczenia

zobowiązanemu, lecz przekazał ją organowi egzekucyjnemu aż do pełnego pokrycia egzekwowanych
należności pieniężnych.

•

z rachunków bankowych;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku, a
jeżeli bank posiada oddziały - do właściwego oddziału, zawiadomienia o zajęciu wierzytelności

pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej
wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami

egzekucyjnymi. Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie
dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności, lecz bezzwłocznie

przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu na pokrycie egzekwowanej należności albo zawiadomił

55

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

organ egzekucyjny, w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania, o przeszkodzie w dokonaniu wpłaty.

•

z innych wierzytelności pieniężnych;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia innej niż wymienione wierzytelności pieniężnej, przez przesłanie

do dłużnika zobowiązanego zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego i
jednocześnie wzywa dłużnika zajętej wierzytelności, aby należnej od niego kwoty do wysokości

egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami
egzekucyjnymi bez zgody organu egzekucyjnego nie uiszczał zobowiązanemu, lecz należną kwotę

przekazał organowi egzekucyjnemu na pokrycie należności.

•

z praw z papierów wartościowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych oraz z
wierzytelności z rachunku pieniężnego;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia praw z papierów wartościowych zapisanych na rachunku papierów
wartościowych oraz wierzytelności z rachunku pieniężnego zobowiązanego przez przesłanie do podmiotu

prowadzącego rachunki papierów wartościowych lub rachunki pieniężne, zwanego dalej "prowadzącym
rachunki", zawiadomienia o zajęciu praw z papierów wartościowych oraz wierzytelności z rachunku

pieniężnego zobowiązanego do wysokości dochodzonych należności, o których mowa w akapicie
poniższym.

Organ egzekucyjny wzywa prowadzącego rachunki, aby przekazał organowi egzekucyjnemu z rachunku

pieniężnego zobowiązanego środki do wysokości egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu
niezapłacenia należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi, a jeżeli środki na rachunku pieniężnym

nie są wystarczające do pokrycia egzekwowanych kwot, aby dokonał na żądanie organu egzekucyjnego
sprzedaży zajętych papierów wartościowych i uzyskaną ze sprzedaży kwotę wpłacił organowi

egzekucyjnemu albo zawiadomił ten organ w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o
przeszkodzie w dokonaniu realizacji zajęcia, w tym również o nieprowadzeniu rachunku pieniężnego lub

rachunku papierów wartościowych zobowiązanego.

•

z papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów

wartościowych przez odbiór dokumentu, którego posiadanie jest koniecznym warunkiem wykonywania
prawa z tych papierów.

•

z weksla;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia weksla, w rozumieniu ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - prawo
wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282), przez odbiór weksla, stosując odpowiednio zasady określone w art.

84.

Jednocześnie z zajęciem weksla organ egzekucyjny:

▪

wzywa trasata, aby należnej od niego sumy wekslowej nie uiszczał prawnemu posiadaczowi

weksla, lecz należną sumę wpłacił w terminie wykupu weksla organowi egzekucyjnemu,

▪

zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno mu rozporządzać zajętym wekslem ani też odebrać od

trasata sumy wekslowej.

Organ egzekucyjny może wykonywać wszelkie prawa zobowiązanego w zakresie realizacji zajętego

weksla.
Zobowiązany udziela organowi egzekucyjnemu wszelkich wyjaśnień potrzebnych do dochodzenia praw

przeciwko trasatowi.

•

z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia:

▪

autorskiego prawa majątkowego i praw pokrewnych,

▪

patentu,

▪

prawa ochronnego na wzór użytkowy,

▪

prawa z rejestracji wzoru zdobniczego,

▪

prawa z rejestracji znaku towarowego,

▪

prawa do używania znaku towarowego powszechnie znanego niezarejestrowanego,

▪

prawa z rejestracji topografii układu scalonego,

▪

prawa do projektu racjonalizatorskiego,
oraz korzyści z tych praw, przez wpisanie ich do protokołu zajęcia i podpisanie protokołu przez

poborcę skarbowego, a także zobowiązanego lub świadków.

Zajęcie praw, o których mowa w pkt 2-5, 7 i 8, może również nastąpić przez przesłanie do Urzędu

Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej zawiadomienia o zajęciu prawa.

Zajęciu nie podlega:

▪

autorskie prawo majątkowe służące twórcy za jego życia, z wyjątkiem wymagalnych

wierzytelności,

56

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

▪

prawo do utworu nieopublikowanego, jeżeli spadkobiercy sprzeciwiają się egzekucji z tego prawa
i sprzeciw ten jest zgodny z ujawnioną wolą twórcy nierozpowszechniania utworu,

▪

patent i prawo ochronne na wzór użytkowy o charakterze tajnym.

•

z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz

wierzytelności z tego prawa przez przesłanie do spółki zawiadomienia o zajęciu udziału i wezwanie jej,
aby żadnych należności przypadających zobowiązanemu z tytułu zajętego udziału do wysokości

egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami
egzekucyjnymi nie uiszczała zobowiązanemu, lecz należne kwoty przekazała organowi egzekucyjnemu

na pokrycie należności.

•

z pozostałych praw majątkowych;

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia innych praw majątkowych przez:

▪

odbiór dokumentu, jeżeli warunkiem wykonywania prawa majątkowego jest posiadanie
dokumentu, albo

▪

zawiadomienie dłużnika zobowiązanego, jeżeli zajęte prawo majątkowe jest tego rodzaju, że jest
oznaczony podmiot obciążony względem zobowiązanego.

•

z ruchomości;

Do egzekucji z ruchomości zobowiązanego poborca skarbowy przystępuje przez ich zajęcie.
Zajęciu podlegają ruchomości zobowiązanego, znajdujące się zarówno w jego władaniu, jak i we

władaniu innej osoby, jeżeli nie zostały wyłączone spod egzekucji lub od niej zwolnione.
Sprzedaż zajętych ruchomości nie może nastąpić wcześniej niż siódmego dnia od daty zajęcia.

Sprzedaż zajętych ruchomości może nastąpić bezpośrednio po zajęciu, jeżeli:

•

ruchomości ulegają łatwo zepsuciu albo sprawowanie nad nimi dozoru lub ich przechowywanie

powodowałoby koszty niewspółmierne do ich wartości,

•

zajęto inwentarz żywy, a zobowiązany odmówił zgody na przyjęcie go pod dozór,

•

egzekucja dotyczy zobowiązania, na którego pokrycie organ egzekucyjny przyjął od zobowiązanego,
będącego rolnikiem, przelew jego należności za przyszłe dostawy towarowe, a dostawy te z winy

zobowiązanego w terminie nie zostały wykonane.

•

z nieruchomości;

Z nieruchomości może być przeprowadzona egzekucja administracyjna, jeżeli zastosowanie środków

egzekucyjnych, o których mowa powyżej nie było możliwe lub okazało się bezskuteczne.

Egzekucja administracyjna z nieruchomości może być prowadzona tylko w celu wyegzekwowania
należności pieniężnych określonych lub ustalonych w decyzji ostatecznej lub wynikających z orzeczenia

sądu zaopatrzonego w klauzulę wykonalności.

Organ egzekucyjny przystępuje do egzekucji administracyjnej z nieruchomości przez zajęcie
nieruchomości.

Po upływie terminu określonego w wezwaniu zobowiązanego do zapłaty dochodzonych należności organ

egzekucyjny dokonuje opisu i oszacowania wartości zajętej nieruchomości.
Zajętą nieruchomość organ egzekucyjny sprzedaje w drodze licytacji publicznej.

b) W postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym obowiązków o charakterze niepieniężnym:

•

grzywnę w celu przymuszenia;

Grzywnę w celu przymuszenia nakłada się, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego
obowiązku znoszenia lub zaniechania albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności

czynności, której z powodu jej charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego.
§ 2. Grzywnę nakłada się również, jeżeli nie jest celowe zastosowanie innego środka egzekucji

obowiązków o charakterze niepieniężnym.

•

wykonanie zastępcze;

Wykonanie zastępcze stosuje się, gdy egzekucja dotyczy obowiązku wykonania czynności, którą można

zlecić innej osobie do wykonania za zobowiązanego i na jego koszt.

•

odebranie rzeczy ruchomej;

Jeżeli zobowiązany uchyla się od obowiązku wydania oznaczonej rzeczy ruchomej, rzecz ta może być

mu przez organ egzekucyjny odebrana w celu wydania jej wierzycielowi. Dotyczy to również obowiązku
wydania rzeczy na określony okres czasu.

57

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

Odrębne przepisy określają przypadki, w których ten środek egzekucyjny może być zastosowany przy
egzekucji obowiązku wydania rzeczy ruchomej oznaczonej tylko co do rodzaju lub gatunku.

Środek ten stosuje się również, gdy egzekwowany jest obowiązek zniszczenia rzeczy ruchomej,

nakazany ze względów sanitarnych lub innych względów społecznych, a także gdy egzekwowany
obowiązek polega na ujawnieniu posiadania oznaczonej rzeczy ruchomej.

Organ egzekucyjny stosuje określony środek egzekucyjny również, gdy podlegająca odebraniu rzecz

ruchoma znajduje się we władaniu innej osoby, jeżeli rzecz ta nie została wyłączona spod egzekucji.

Gdy egzekwowany jest obowiązek zniszczenia rzeczy ruchomej, nakazany ze względów sanitarnych lub
innych społecznych, rzecz ta podlega odebraniu w określonym trybie również, gdy własność rzeczy

przeszła z zobowiązanego na inną osobę.

•

odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń;

Jeżeli egzekwowany jest obowiązek wydania nieruchomości albo opróżnienia lokalu mieszkalnego lub

użytkowego albo innego pomieszczenia, stosuje się środek egzekucyjny prowadzący do odebrania
zobowiązanemu nieruchomości albo usunięcia zobowiązanego z zajmowanego lokalu lub pomieszczenia,

w celu wydania tej nieruchomości lub opróżnionego lokalu (pomieszczenia) wierzycielowi. Dotyczy to
również obowiązku wydania nieruchomości na oznaczony okres czasu.

Egzekucję prowadzi się przeciw zobowiązanemu, członkom jego rodziny i domownikom oraz innym

osobom zajmującym nieruchomość lub lokal (pomieszczenie), które mają być opróżnione i wydane.

•

przymus bezpośredni;

Przymus bezpośredni polega na doprowadzeniu do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji drogą

zagrożenia zastosowania lub drogą zastosowania bezpośrednio skutecznych środków, nie wyłączając siły
fizycznej, w celu usunięcia oporu zobowiązanego i oporu innych osób, które stoją na przeszkodzie

wykonaniu obowiązku.

W szczególności przymus bezpośredni stosuje się w celu doprowadzenia do wykonania przez
zobowiązanego opuszczenia nieruchomości, lokalu (pomieszczenia), wydania rzeczy, zaniechania

czynności lub nieprzeszkadzania innej osobie w wykonywaniu jej praw, a także w przypadkach, gdy ze
względu na charakter obowiązku stosowanie innych środków egzekucyjnych nie jest możliwe

III.14. Kary administracyjne.

Moi mili...

1. Kary administracyjne maja różny charakter prawny, aczkolwiek posiadają pewne cechy wspólne:

a) Służą one organom administracji publicznej do wymuszania wykonania obowiązków

administracyjnoprawnych.

b) Orzekane są przez organy administracji (kolegialne lub jednoosobowe).
c) Przewiduje się rożne sankcje, choć najczęściej spotyka się z karami pieniężnymi.

2. Nie stosuje się tutaj procedury karnej ani zasad prawa karnego przy ich wymierzaniu czyli nie wymierza

się kar przewidzianych w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń.

3. Niekiedy w kwestiach procedury odsyła się do k.p.a. lub stosowanie tej procedury jest następstwem

wymierzenia kary w formie decyzji administracyjnej.

4. Kary porządkowe:

•

Są to kary pieniężne nakładane w postępowaniu administracyjnym przez organy administracji

publicznej i maja na celu przymuszenie określonych podmiotów fizycznych do określonego
zachowania w toku postępowania administracyjnego.

5. Kary przypominające swą istotą kary dyscyplinarne:

•

Przykład:

▪

odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – jest to odp. typu karnego z

elementami administracyjno-prawnymi.

6. Odpowiedzialność ponoszą pracownicy sektora finansową publicznych oraz inne osoby dysponujące

środkami publicznymi.

7. Karami są:

a) upomnienie;

58

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

b) nagana;
c) kara pieniężna;

d) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od

roku do 5 lat od dnia uprawomocnienia.

8. Kary stosowane w ramach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie:

•

kary te wydawane są w formie decyzji administracyjnej wiec należy stosować procedurę zawarta w
kodeksie postępowania administracyjnego.

9. Typowe kary administracyjne:

a) Nakładane są przez organy administracji publicznej w procedurze administracyjnej czyli wg przepisów

kodeksu postępowania administracyjnego.

b) Kary mogą być nakładane na osoby fizyczny lub na cale jednostki organizacyjne.
c) Ich cele zamierza się osiągnąć przez realizacje norm prawa administracyjnego.

III.15. Sankcje karne jako instrument zabezpieczenia aktu administracyjnego.

1. W śród środków zabezpieczających wykonanie aktów administracyjnych wyróżniamy:

a) sankcje karne,
b) kary administracyjne,

c) środki egzekucyjne.

2. Środki karne nie występują samodzielnie, gdyż nie można każdego adresata i każdego jego zachowania

karać przy pomocy tych środków. Środkiem karnym można ukarać tylko 1 raz za dane przewinienie (w

przeciwieństwie do środków egzekucyjnych stosowanych do skutku). Karana może być tutaj tylko osoba
fizyczna, a adresatami działań administracji często są także osoby prawne i Jedn. Org. Nie. Pos. os. pr. Do

których stosuje się uzupełniająco inne środki zabezpieczające. Środki karne mają głownie charakter
prewencyjny (powstrzymać adresatów przed określonym zachowaniem) ich zastosowanie nie gwarantuje

uzyskania stanu wymaganego przepisami prawa (ten element realizują środki egzekucyjne).

3. Inne różnice między środkami karnymi i egzekucyjnymi:

a) Warunkiem odpowiedzialności karnej jest zagrożenie wyrażone w akcie normatywnym, natomiast

środek egzekucyjny musi być dodatkowo poprzedzony upomnieniem.

b) Karę wymierza się za samo niedopełnienie obowiązku, jego dopełnienie w późniejszym terminie może

mieć tylko wpływ na wymiar kary, natomiast wykonanie obowiązku wstrzymuje egzekucję
administracyjną (zgodnie z zasadą celowości).

c) Sankcja karna, ma być dolegliwością dla sprawcy czynu zagrożonego karą.

4. Korzystanie z sankcji karnych przez administrację:

•

Organy administracji w działaniu wykorzystują sankcje karne, wynika to stąd, że sama administracja

będzie adekwatna do wykonywania i wymierzania kary. Kara jest instrumentem pozwalającym
administracji działać efektywnie, ale sankcje karne powinny być tylko administracyjne, gdyż

administracja zajmuje się niższego rzędu przewinieniami.

5. 1971r. - kodyfikacja orzecznictwa karno-administracyjnego, pojawia się Kodeks Wykroczeń i kolegium do

spraw wykroczeń.

6. 1990r. - Reforma kolegium, przejście z władzy wykonawczej do sądowniczej.

7. 2002r. - Likwidacja kolegium do spraw wykroczeń i przekazania spraw do rozpatrywania Sądom Grodzkim.

Utrzymano organy upoważnione do nakładania grzywny w postępowaniu mandatowym.

8. Funkcjonariusz musi poinformować o możliwości odmowy przyjęcia mandatu (dobrowolnego poddania się

karze) i skierowania sprawy do sądu grodzkiego (policja, administracja skarbowa i inspekcja celna).

IV.M

ATERIALNE

P

RAWO

A

DMINISTRACYJNE

IV.1. Pojęcie i działy materialnego prawa administracyjnego.

1. Próby definicyjne:

a) Definicja przedmiotowa (E. Ochendowski) – prawo administracyjne jest zespołem norm, które

regulują administracyjną działalność państwa (czyli bezpośrednie organizowanie praktycznej realizacji
zadań publicznych).

b) Definicja podmiotowa (wykład) – prawo administracyjne jest zespołem norm, które regulują

59

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

działalność, organizację i sposób działania organów administracji publicznej.

c) Definicja prof. Starościaka – prawo administracyjne to gałąź prawa, która reguluje działalność

organów państwowych, podejmowaną w celu wykonania ustalonych prawem zadań organizatorskich

wypełnianych w swoistych formach działania.

d) Definicja najnowsza (wykład) – prawo Administracyjne to dział prawa regulującego treść i formę

działania oraz struktury organizacyjne podmiotów administracji tzn. podmiotów specjalnie powołanych

w celu zarządzania sprawami publicznymi na podstawie prawa i z możliwością zastosowania przymusu
państwowego.

2. Działy z punktu widzenia regulowanego przedmiotu (por. Leoński s. 14):

a) Ustrojowe: kto? (normy bezpośrednio dotyczące organizacji aparatu administracyjnego),
b) Materialne: co? (normy dotyczące konkretnych działów administracji publicznej tzw. szczegółowa

część prawa administracyjnego),

c) Formalne: jak? (normy bezpośrednio dotyczące toku działania organów administracji – procedura

administracyjna).

3. Działy z punktu widzenia kryterium charakteru stosunku łączącego organ stosujący normę z adresatem

działania:

a) Normy regulujące stosunki między organami administracyjnymi i innymi podmiotami administracji z

jednej strony a obywatelami i osobami prawnymi z drugiej: normy te dotyczą tzw. sfery zewnętrznej,

kontaktów między administracją publiczną a obywatelami.

b) Normy regulujące stosunki jakie zachodzą między organami i instytucjami państwowymi wzajemnie:

np. stosunki między ministrem a podległymi mu organami i innymi jednostkami organizacyjnymi;
normy te regulują stosunki wewnątrz systemu.

IV.2. Administracyjnoprawny status jednostki (obywatelstwo, cudzoziemcy, ewidencja ludności,

dowody osobiste, paszporty, zmiana imion i nazwisk).

1. Administracyjnoprawny status jednostki określony jest przez szereg różnych ustaw, wśród których

wymienić należy:

a) ustawę o obywatelstwie polskim,
b) ustawę o dokumentach paszportowych,

c) ustawę o zmianie imion i nazwisk,
d) ustawę o ewidencji ludności i dowodach osobistych,

e) ustawę o cudzoziemcach.

2. Chcąc poznać dokładnie status prawny jednostki należy oczywiście umówić każdą z przytoczonych przeze

mnie ustaw.

3. Ciąg dalszy ucięty z powodu nadmiernej rozwlekłości – całość w oryginale CIA.

IV.3. Akta stanu cywilnego.

1. Brak.

IV.4. Zgromadzenia.

1. Kwestia dotycząca zgromadzenia uregulowana jest w szczególności w ustawie o zgromadzeniach z roku

1990.

2. Zgodnie z tą ustawą zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych

obrad lub w celu wspólnego wyrażania stanowiska.

3. Ustawa ta przyznaje wolność zgromadzeń, o której wspomina również Konstytucja RP z roku 1997.

Oznacza to, że każdy może korzystać z wolności pokojowego zgromadzania się.

Ograniczenie tej wolności może przybrać jedynie charakter ustawowy i może dotyczyć spraw takich, jak:
a) ochrona bezpieczeństwa lub porządku publicznego,

b) ochrona zdrowia oraz moralności publicznej,
c) praw i wolności innych osób,

d) ochrony Pomników Zagłady.

4. Prawo organizowania zgromadzeń przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności

prawnych, osobom prawnym, organizacjom i grupom osób.

60

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

5. Nie mogą uczestniczyć w zgromadzeniach osoby posiadające przy sobie niebezpieczne narzędzia.

6. Ustawa wyłącza również zastosowanie przepisów do zgromadzeń:

a) organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego,

b) w ramach działalność Kościoła Katolickiego, innych kościołów oraz związków wyznaniowych.

7. Postępowanie w sprawach zgromadzeń należy do zadań gminy.

a) Zgromadzenie publiczne, a więc zgromadzenie organizowane na otwartej przestrzeni dostępnej dla

nieokreślonych imiennie osób wymaga wcześniejszego poinformowania organu gminy.

b) Zawiadomienie składa się najwcześniej 30, a najpóźniej 3 dni przed datą zgromadzenia.

c) (Treść zawiadomienia art. 7 ust. 2 ustawy o zgromadzeniach).
d) Decyzja organu gminy zostaje wydana w ciągu 3 dni od daty napłynięcia zawiadomienia, ale nie później

niż na 24 godziny przed przewidywanym terminem zgromadzeniach.

e) Od decyzji tej przysługuje odwołanie do wojewody, które jednak nie wstrzymuje wykonania tej decyzji.

f) Organ gminy może zakazać organizowania zgromadzenia, jeśli jest ono sprzeczne z postanowieniami tej

ustawy albo może zagrażać życiu lub mieniu innych osób.

8. Przewodniczący:

a) Zgromadzenie powinno mieć przewodniczącego, który otwiera je i zamyka.

b) Przewodniczącym tym jest zazwyczaj organizator zgromadzenia, chyba, że przekaże on tę funkcję innej

osobie.

c) Przewodniczący może nakazać opuszczenie zgromadzenia osobie, której zachowanie jest sprzeczne z

postanowieniami ustawy.

d) W przypadku jeśli uczestnicy zachowują się w sposób niezgodny z ustawą przewodniczący rozwiązuje

zgromadzenie.

9. Przedstawiciel gminy:

a) Organ gminy może delegować na zgromadzenie swojego przedstawiciela, który czuwa nad

przebiegiem zgromadzenia.

b) Jeżeli uczestnicy zachowują się w sposób sprzeczny z przepisami, a przewodniczący zgromadzenia

pozostaje na takie zachowania bierny osoba delegowana może rozwiązać zgromadzenie.

c) Rozwiązanie poprzedzone jest trzykrotną zapowiedzą możliwości takiego postąpienia.
d) Rozwiązanie następuje w formie decyzji ustnej i nadaje mu się rygor natychmiastowej wykonalności.

e) W ciągu 24 godzin organizator zgromadzenia otrzymuje tę decyzję w formie pisemnej.
f) Na decyzję tą przysługuje odwołanie do wojewody w ciągu 3 dni od dnia rozwiązania zgromadzenia.

10. Ustawa ta jednocześnie uchyliła obowiązującą do tej pory ustawę o zgromadzeniach z dnia 29 marca 1962

roku.

IV.5. Stowarzyszenia.

1. Ustawa realizuje postulat wolności zrzeszania się zawarty w:

a) Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – art. 20 ust. 2,

b) Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności art. 11,
c) Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych – art. 220,

d) Konstytucji RP z 1997 roku:

•

Art. 58.

1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O

odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy

nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

•

Art. 11. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie

polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania
metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Finansowanie partii politycznych jest jawne.

•

Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych,

organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

•

Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich
programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także

tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje

utajnienie struktur lub członkostwa.

e) Preambuła – szczególny element: podkreślenie prawa do wyrażania różnych opinii, do czynnego

uczestnictwa w życiu publicznym.

61

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

2. Prawo o stowarzyszeniach:

a) Art. 1:

•

stowarzyszenie musi być pokojowe i dobrowolne,

•

istnieją możliwości ograniczania (przewidziane przez ustawy, ochrona bezpieczeństwa państwowego,
porządku publicznego, zdrowia, moralności publicznej, praw i wolności innych osób).

b) Art. 2:

•

def. – „stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych”,

•

cele niezarobkowe – nie dla prywatnych celów, może zatrudniać pracowników,

•

samo określa swoje cele, program działania i struktury organizacyjne.

c) Art. 3:

•

Prawo tworzenia – obywatele polscy mający pełna zdolność do czynności prawnych i

niepozbawieni praw publicznych.

•

Małoletni (16-18 lat) – mogą należeć i korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, lecz w

składzie zarządu większość powinny stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnej.

•

Małoletni (poniżej 16 lat) – mogą należeć za zgodą przedstawicieli ustawowych, nie mają prawa

udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz prawa korzystania z biernego i czynnego
prawa wyborczego (chyba, że jednostka zrzesza tylko małoletnich).

d) Art. 4:

•

Cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terenie RP mogą zrzeszać się jak obywatele polscy.

•

Natomiast ci, którzy miejsca tego nie mają, mogą wstępować do stowarzyszeń, których statuty
przewidują taką możliwość.

e) Art. 5:

•

Stowarzyszenia międzynarodowe mogą być tworzone na zasadach określonych w ustawie.

•

Stowarzyszenia mogą należeć do organizacji międzynarodowych na warunkach określonych w ich
statutach, jeżeli nie narusza to umów międzynarodowych.

f) Art. 6:

•

Bez zasady bezwzględnego posłuszeństwa – neguje swobody obywatelskie.

•

Nikt nie może ponosić negatywnych konsekwencji uczestnictwa bądź nie.

•

Zakaz przymusu uczestnictwa, kształtowania i zakładania.

g) Art. 7:

•

Przepisom ustawy nie podlegają:

▪

Organizacje społeczne działające na podstawie odrębnych ustaw.

▪

Kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

▪

Organizacje religijne, których sytuacja prawna jest uregulowana ustawami o stosunku państwa
do kościołów i innych związków wyznaniowych, działające w obrębie tych kościołów i związków.

▪

Komitety wyborcze.

▪

Partie polityczne.

h) Art. 8:

•

Obowiązek wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (o ile przepis ustawy nie stanowi inaczej).

•

Nadzór nad działalnością stowarzyszeń:

▪

Wojewoda właściwy ze względu na siedzibe stowarzyszenia – jednostki samorządu terytorialnego.

▪

Starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia – nad innymi jednostkami.

IV.6. Administracyjnoprawna reglamentacja działalności gospodarczej.

1. Uregulowana w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r.

2. Podstawy konstytucyjne:

a) Art. 20.

b) Art. 22.

3. Uchwała Sądu Najwyższego dotycząca art. 2 ustawy – 4 cechy działalności gospodarczej:

a) działalność zawodowa – profesjonalna,

b) działalność podporządkowana zasadom racjonalnego gospodarowania,
c) powtarzalność działań,

d) uczestnictwo w obrocie gospodarczym,
e) + skutek działalności nie ma znaczenia.

4. Z punktu widzenia prawa administracyjnego najważniejszymi częściami ustawy są:

a) Rozdział 4 – Koncesje oraz regulowana działalność gospodarcza.
b) Rozdział 5 – Kontrola przedsiębiorcy.

5. Części dalszej - brak.

IV.7. Administracyjnoprawna reglamentacja tzw. wolnych zawodów.

62

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

1. Definicja wolnego zawodu (prof. Wojtczak) – wolnym zawodem jest osobiste i samodzielne wykonywanie

wewnętrznie spójnego zespołu czynności o charakterze intelektualnym wymagające wysokich kwalifikacji

(wiedzy i praktyki), systematycznie, w zamian za honorarium bezinteresownie ustalone, służące
zapewnieniu świadczeń lub usług klientom oraz ochronie istotnych wartości interesu ogólnego, zgodnie z

obowiązującymi normami prawnymi, zasadami etycznymi i deontologicznymi.

2. Cechy wolnych zawodów (z ćwiczeń dr. Bujnego):

a) Charakter intelektualny.

b) Wysokie kwalifikacje zadowowe:

•

przygotowanie teoretyczne (np. ukończone studia prawnicze),

•

przygotowania praktyczne (np. wymóg aplikacji).

c) Intelektualna niezależność:

•

wiedza,

•

etyczne cele wykonywania zawodu,

•

deontologia.

d) Samodzielność wykonywania zawodu – autonomia wykonawcy wolnego zawodu.

e) Osobisty charakter stosunku usługodawca-usługobiorca:

•

zaufanie,

•

dyskrecja,

•

tajemnica zawodowa (aczkolwiek nie absolutna).

f) Bezinteresowność.
g) Nieograniczona odpowiedzialność osobista (stad wymóg ubezpieczenia przy zawodach prawniczych).

h) Misja społeczna (patrz: ślubowania adwokata, radcy, notariusza).
i)

Samorząd zawodowy.

3. Podstawy konstytucyjne:

a) Art. 65 Konstytucji – wolność wyboru zawodu.
b) Art. 17 Konstytucji – samorządy zawodowe.

4. Ustawodawca polski uznał za stosowne wprowadzenie reglamentacji (dyskryminacji) w dostępie do

niektórych grup zawodowych.

5. Jedną z grup do której dostęp zależy od otrzymania stosownej zgody są tak zwane „Wolne Zawody”.

Należą do nich zwłaszcza zawody:

a) prawnicze,
b) lekarskie,

c) niektóre zawody finansowe, jak broker, czy księgowy,
d) a także nauczyciela – korepetytora.

6. W doktrynie prawa wskazuje się, że wykonywanie wolnego zawodu należy do swoistego rodzaju

"posłannictwa zawodowego" opartego na szczególnych wymogach w zakresie kwalifikacji zawodowych oraz
cech charakteru osób wykonujących ten zawód.

7. Wolne zawody jest to grupa zawodów o nie w pełni zdefiniowanym składzie. W potocznym rozumieniu

przyjmuje się, że są to zawody wymagające wysokich kwalifikacji i samodzielności w działaniu. W
kontekście prawa administracyjnego należy jednak przyjąć kryterium formalne. To jednak nie jest jednolite.

8. Ustawa Kodeks Spółek Handlowych wprowadza instytucję spółki partnerskiej dla wykonawców wolnych

zawodów.
a) Jednak ogranicza je do:

•

adwokata,

•

radcy prawnego,

•

notariusza,

•

aptekarza,

•

architekta,

•

inżyniera budownictwa,

•

biegłego rewidenta,

•

brokera ubezpieczeniowego,

•

doradcy podatkowego,

•

księgowego,

•

lekarza,

•

stomatologa,

•

weterynarza,

•

pielęgniarki,

•

położnej,

63

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

•

rzeczoznawcy majątkowego,

•

tłumacza przysięgłego.

b) Ten szeroki katalog nie jest jednak wyczerpujący. Praktyka ciąży w kierunku objęcia tym mianem

wykonawców takich świadczeń, których wykonanie powinno mieć, w interesie publicznym, gwarancję

najwyższego poziomu.

9. Podsumowując, można wyróżnić następujące cechy tzw. wolnych zawodów:

a) ich wykonywanie jest regulowane (przynajmniej fragmentarycznie) materialnym bądź ustrojowym

prawem administracyjnym,

b) wykonywanie wolnego zawodu jest szczególnego rodzaju uprawnieniem administracyjnym,

c) wolny zawód wykonuje się w jego istocie samodzielnie – co nie wyklucza podległości służbowej np. w

spółce,

d) wreszcie kompetencje publicznoprawne dotyczące wolnych zawodów mogą być sprawowane przez

administrację rządową lub samorządową (zawodową), lub łącznie.

10. Wprawdzie lista wolnych zawodów może być długa, to jednak istnieje tradycyjny podział na zawody

prawnicze, medyczne, techniczne i inne. Stosunkowo najmniejsze kompetencje w stosunku do tych
grup administracja publiczna ma wobec zawodów prawniczych, których samorząd cieszy się znaczną

niezależnością (za wyjątkiem notariuszy, wobec których pewne uprawnienia ma minister sprawiedliwości).
Nie jest klarowna sytuacja komorników sądowych, którzy z litery prawa są funkcjonariuszami publicznymi,

ale z drugiej strony postanowienia ustawy są częściowo analogiczne do uregulowań wolnych zawodów
prawniczych.

IV.8. Administracyjnoprawne formy ingerencji w prawo własności.

1. Podstawy konstytucyjne regulacji:

a) Art. 21.
b) Art. 64.

2. Tematyka ingerencji w prawo własności poruszana jest w następujących aktach normatywnych:

a) ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r.

•

szczególnie art. 6;

b) ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997 r.

•

szczególnie Rozdział 4 – Wywłaszczanie nieruchomości oraz Rozdział 5 – Odszkodowania za

wywłaszczone nieruchomości;

c) ustawa o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym z 27 października 1994 r.

•

szczególnie Rozdział 5 – Nabywanie nieruchomości pod autostrady.

d) ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r.

3. Części dalszej - brak.

IV.9. Prawo budowlane.

1. Tematyka prawa budowlanego uregulowana jest ustawą Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.

2. Części dalszej - brak.

IV.10. Planowanie przestrzenne.

1. Tematyka prawa budowlanego uregulowana jest ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.

2. Części dalszej – brak.

____________________________________________________________________________

V. P

ODZIĘKOWANIA

V.1. Podziękowania by Candle:

- Gostyniowi za przypisy (nadal jestem w szoku),

- Asfaltowi za ekspresyjny stosunek do opisywanych zagadnień,
- drehowi za nawiązywanie kontaktu z czytelnikiem,

- evp za tytaniczny wysiłek nad cudzoziemcami,
- elli za dobre słowa,

64

Materiał pochodzi z Forum Studentów Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

- milenie za szukanie nawet u źródła, jakim jest dr Bujny,
- Bartkowi M. za motto

- i w ogóle wszystkim...

V.2. Podziękowania by Loop:

- Candle – bez której ten skrypt nigdy by nie powstał, a ja bym go nie mógł „doszlifować” :-)
- Nephilim – za to, że uzupełnił troszkę dziury tego skryptu!

65