Wypalenie zawodowe

Praca, je

ś

li jest

ź

ródłem zadowolenia, wi

ąż

e si

ę

z poczuciem kompetencji i satysfakcji, mo

ż

e

by

ć

czynnikiem podbudowuj

ą

cym psychiczn

ą

i fizyczn

ą

kondycj

ę

człowieka. W szczególnych

przypadkach mo

ż

e sta

ć

si

ę

jednak

ź

ródłem apatii, beznadziejno

ś

ci, niezadowolenia z

ż

ycia,

mo

ż

e powodowa

ć

poczucie niedostosowania i niekompetencji.

Wypalenie zawodowe to kolejna choroba cywilizacyjna, która mo

ż

e dotkn

ąć

ka

ż

dego z nas,

ale przede wszystkim dotyczy osób pracuj

ą

cych zawodowo z lud

ź

mi i pomagaj

ą

cym innym,

np. nauczycieli, lekarzy, piel

ę

gniarek, pracowników społecznych, policjantów itd.

Reprezentanci tych zawodów do

ś

wiadczaj

ą

coraz wi

ę

cej stresu, z którym trudno sobie

poradzi

ć

, wyczerpuj

ą

si

ę

, s

ą

chronicznie zm

ę

czeni, coraz mniej zadowoleni z pracy.

Próbuj

ą

c radzi

ć

sobie z tymi obci

ąż

eniami, coraz bardziej dystansuj

ą

si

ę

od osób, którym

pomagaj

ą

, które ucz

ą

czy lecz

ą

. Ogólnie rzecz ujmuj

ą

c, mo

ż

na stwierdzi

ć

,

ż

e wypalenie

zawodowe pojawia si

ę

u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaanga

ż

owana

interakcja z drugim człowiekiem stanowi istot

ę

profesjonalnego działania i warunkuje

powodzenie w danym zawodzie. Koszty tej bliskiej interakcji mog

ą

si

ę

nasila

ć

wówczas

gdy dana osoba nie jest w stanie radzi

ć

sobie z obci

ąż

eniami zawodowymi, prze

ż

ywaj

ą

c

niepowodzenia, brak sukcesów. Mimo stara

ń

i zwi

ę

kszonych wysiłków nie potrafi znale

źć

drogi wyj

ś

cia z narastaj

ą

cych przeci

ąż

e

ń

, cierpi na coraz wi

ę

ksze zm

ę

czenie i emocjonalne

wyczerpanie. Zaczyna broni

ć

si

ę

przez dystansowanie, traktuje uczniów, klientów, pacjentów

coraz bardziej przedmiotowo dochodz

ą

c do najbardziej specyficznego zjawiska

dla wypalenia zawodowego, jakim jest depersonalizacja (zdystansowany, a nawet

zdehumanizowany sposób traktowania innych).

Według niektórych badaczy, zajmuj

ą

cych si

ę

problemem wypalenia zawodowego zjawisko

to jest efektem „stopniowej utraty złudze

ń

”, charakterystycznej dla osób które pocz

ą

tkowo

wchodz

ą

na rynek pracy pełne dobrych intencji i nadziei, idealistycznie nastawione do swojej

zawodowej roli. Spodziewaj

ą

si

ę

,

ż

e ich sukces w pracy da im poczucie egzystencjalnego

znaczenia (sensu

ż

ycia). Ci sami badacze twierdz

ą

,

ż

e osoby, które takiej pocz

ą

tkowej

motywacji nie maj

ą

, mog

ą

do

ś

wiadcza

ć

stresu zwi

ą

zanego z prac

ą

ale nie wypalenia.

Wypalenia bowiem, mog

ą

do

ś

wiadcza

ć

tylko ludzie, którzy rozpoczynali swoj

ą

prace

zawodow

ą

maj

ą

c wzniosłe cele, du

ż

e oczekiwania i siln

ą

motywacj

ę

– ludzie, którzy

spodziewali si

ę

czerpa

ć

ze swej pracy poczucie znaczenia.

To, czy wypalenie nast

ą

pi, zale

ż

y od układu wielu czynników osobistych i

ś

rodowiskowych.

Jako szczególnie wa

ż

ne w budowaniu syndromu wymienia si

ę

:

•

stawianie sobie wysokich wymaga

ń

przy niewielkich mo

ż

liwo

ś

ciach wpływu

na sytuacj

ę

;

•

działania niezgodne ze swoimi warto

ś

ciami, nadmiarowe zachowania

agresywne lub uległe w ró

ż

nych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne);

•

ż

yczeniowa interpretacja wydarze

ń

, nadmierna racjonalizacja, defensywna

postawa wobec trudno

ś

ci, wyolbrzymianie pora

ż

ek;

•

brak lub mała dbało

ść

o swoje ciało, diet

ę

,

ć

wiczenia fizyczne, rytm snu,

relaks i podstawow

ą

higien

ę

;

•

perfekcjonizm i nadodpowiedzialno

ść

;

•

zaniedbywanie rozwoju zawodowego;

•

brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymno

ś

ci,

sztywno

ść

ról;

•

brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Sygnałami ostrzegawczymi wskazuj

ą

cymi na zjawisko wypalenia mog

ą

by

ć

mi

ę

dzy innymi:

•

subiektywne poczucie przepracowania, brak ch

ę

ci do pracy;

•

niech

ęć

wychodzenia do pracy;

•

poczucie izolacji, osamotnienia;

•

postrzeganie

ż

ycia jako ponurego i ci

ęż

kiego;

•

negatywne postawy wobec klientów;

•

brak cierpliwo

ś

ci, dra

ż

liwo

ść

, poirytowanie na gruncie rodzinnym;

•

cz

ę

ste choroby;

•

negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze my

ś

li.

Przebieg procesu wypalenia zawodowego mo

ż

na przedstawi

ć

w nast

ę

puj

ą

cy sposób:

1. Pierwszy stopie

ń

- tak zwane stadium ostrzegawcze, charakteryzuje si

ę

uczuciem

przygn

ę

bienia, irytacji. Mog

ą

pojawi

ć

si

ę

w nim ust

ę

puj

ą

ce bóle głowy, przezi

ę

bienia,

kłopoty z bezsenno

ś

ci

ą

. Powrót do prawidłowego, optymalnego funkcjonowania na tym

etapie nie jest jeszcze trudny. Zazwyczaj wystarczaj

ą

ce jest zmniejszenie obci

ąż

enia

prac

ą

, krótki wypoczynek, jakie

ś

hobby.

2. Gdy syndrom trwa ju

ż

dłu

ż

szy czas, jest bardziej stały, pojawia si

ę

drugi stopie

ń

, którego

charakterystycznymi objawami s

ą

: gorsze wykonywanie zada

ń

, cz

ę

ste wybuchy irytacji,

brak szacunku i wr

ę

cz pogardliwa postawa wobec innych osób. Interwencja na tym

etapie wymaga ju

ż

wi

ę

kszego wysiłku i bardziej zdecydowanych kroków. Mo

ż

e okaza

ć

si

ę

,

ż

e niezb

ę

dny b

ę

dzie dłu

ż

szy urlop, regeneracja sił przez oddanie si

ę

czynno

ś

ciom

nie zwi

ą

zanym z prac

ą

a sprawiaj

ą

cym przyjemno

ść

(hobby). Istotny jest te

ż

udział

innych osób, jeszcze nie pomoc profesjonalna, ale odpoczynek w gronie przyjaciół.

3. Chroniczno

ść

syndromu to trzeci etap. Nast

ę

puje pełny rozwój objawów fizycznych,

psychicznych i psychosomatycznych, zagro

ż

one staj

ą

si

ę

nie tylko procesy poznawcze,

emocjonalne, ale zachwianiu ulega równie

ż

cała struktura osobowo

ś

ci. Objawy zespołu

wypalenia zawodowego dotykaj

ą

zarówno somatyki jak fizycznego i społecznego

funkcjonowania jednostki. Typowymi objawami dla tego stadium s

ą

uczucie osamotnienia

i alienacji, kryzysy rodzinne, mał

ż

e

ń

skie, przyjacielskie depresja, nadci

ś

nienie, wrzody.

Wypalenie zawodowe na tym etapie bardzo wyra

ź

nie dotyka nie tylko osob

ę

poszkodowan

ą

, ale całe jej społeczne otoczenie; członków rodziny, przyjaciół,

współpracowników. Najcz

ęś

ciej wymagana jest ju

ż

profesjonalna pomoc (lekarz,

terapeuta, psycholog). W skrajnych przypadkach pomoc taka okazuje si

ę

nieskuteczna,

a jedynym rozwi

ą

zaniem wydaje si

ę

by

ć

zmiana pracy.

Coraz cz

ęś

ciej do wyja

ś

nienia fenomenu wypalenia u

ż

ywane jest poj

ę

cie dopasowania

zawodowego, które oznacza harmonijne współdziałanie jednostki i

ś

rodowiska pracy

w zakresie ró

ż

norodnych obszarów pracy zawodowej. Złe dopasowanie powstaje zazwyczaj

wtedy, gdy mi

ę

dzy pracownikiem i pracodawc

ą

nie zostan

ą

rozstrzygni

ę

te istotne kwestie

dotycz

ą

ce funkcjonowania zawodowego, albo kiedy relacje w pracy zmieniaj

ą

si

ę

na tyle,

ż

e

pracownik lub organizacja uzna je za niekorzystne. Chodzi tu na przykład o sytuacje,

w których pracownik czuje si

ę

przeci

ąż

ony obowi

ą

zkami zawodowymi, nie ma wpływu

na organizacj

ę

swojej pracy, obarczony jest zbyt du

żą

odpowiedzialno

ś

ci

ą

, czuje si

ę

niesprawiedliwie oceniany, otrzymuje wynagrodzenie niewspółmierne do wkładanego

w prac

ę

wysiłku, traci kontakt ze współpracownikami i nie otrzymuje od nich niezb

ę

dnego

wsparcia. Wspomniane sytuacje okre

ś

lane s

ą

mianem "organizacyjnych poprzedników

wypalenia". Pojawienie si

ę

ich zakłóca relacje człowieka z jego prac

ą

, przyczynia si

ę

do narastania stresu, osłabia mo

ż

liwo

ść

skutecznej walki z nim, a w konsekwencji indukuje

rozwój wypalenia zawodowego.

Jak zapobiega

ć

wypaleniu?

Aby unikn

ąć

wypalenia w wymiarze psychicznym, powiniene

ś

cz

ę

sto upewnia

ć

si

ę

,

czy to co robisz nadal jest ciekawe, czy nadal sprawia ci przyjemno

ść

. Musisz pami

ę

ta

ć

o tym,

ż

e zasoby twojej energii psychicznej s

ą

ograniczone - nie dopu

ść

zatem

do ich wyczerpania.

Działania profilaktyczne z zakresu zapobiegania wypaleniu zawodowemu s

ą

całkiem realne

i mo

ż

liwe do spełnienia. Wa

ż

na jest

ś

wiadomo

ść

, i

ż

takie zagro

ż

enie istnieje i zdecydowana

postawa. Ka

ż

dy z nas posiada olbrzymi potencjał i mo

ż

liwo

ś

ci budowania efektywnego stylu

przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu. Aktywno

ść

fizyczna, odpoczynek, relaks, hobby

ma tu niebagatelne znaczenie. Szacunek i miło

ść

do własnej osoby, szeroko rozumiana,

ale mieszcz

ą

ca si

ę

w zdrowych granicach troska o siebie mo

ż

e przynie

ść

wymierne efekty.

Poza tym przeciwdziała

ć

wypaleniu zawodowemu mo

ż

na poprzez:

•

wyznaczanie sobie realistycznych, jasno okre

ś

lonych, cz

ą

stkowych celów,

•

intensywn

ą

prac

ę

i równie intensywny odpoczynek, prowadz

ą

cy do regeneracji sił,

do relaksu,

•

pami

ę

tanie o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych

kontaktów z innymi lud

ź

mi,

•

mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych,

•

dbanie o siebie, o swój potencjał, który jest najwa

ż

niejszym, najcenniejszym narz

ę

dziem

pracy,

•

sprecyzowanie szans na rozwój zawodowy w firmie, w której pracujesz,

•

jasne i precyzyjne wyznaczanie własnych zada

ń

rozwojowych, które uniezale

ż

ni

ą

Ci

ę

od

ś

rodowiska zawodowego,

•

skupianie si

ę

na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne my

ś

lenie,

•

robienie tych samych rzeczy w inny sposób,

•

dostarczanie sobie wystarczaj

ą

co du

ż

o aktywno

ś

ci fizycznej.

W sytuacji gdy zaczynaj

ą

si

ę

pojawia

ć

symptomy wypalenia mo

ż

emy zareagowa

ć

na wiele

ró

ż

nych sposobów. Niektórzy poddaj

ą

si

ę

i nie podejmuj

ą

ż

adnych działa

ń

. Inni rzucaj

ą

si

ę

w wir zmian i czasami pochopnie podejmuj

ą

decyzj

ę

o zmianie pracy czy nawet zawodu.

Wydaje si

ę

,

ż

e najbardziej konstruktywnym jest podej

ś

cie traktuj

ą

ce wypalenie zawodowe

jako wyzwanie do poszukiwania osobistej siły. Mo

ż

e okaza

ć

si

ę

to dobr

ą

okazj

ą

do przewarto

ś

ciowania sposobu

ż

ycia, przyjrzenia si

ę

własnym celom

ż

yciowym i zrobienia

planu ich osi

ą

gania czy cho

ć

by znalezienia najlepszych dla siebie sposobów radzenia sobie

ze stresem.

Bibliografia:

1. Bilska, E. (2004). Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego.

W: Niebieska Linia, nr 4 / 2004

2. Fengler, J. (2001). Pomaganie m

ę

czy. Gda

ń

sk: GWP

3. Litzke S., Schuh H. (2007). Stres, lobbing i wypalenie zawodowe, Gda

ń

sk: GWP

4. S

ę

k, H (2004). Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie. Warszawa,

Wydawnictwo Naukowe PWN