PROFILAKTYKA

SPOŁECZNO – WYCHOWAWCZA

Temat: Profilaktyka uzależnień

I. OGÓLNE ROZWAśANIA

Pierwszym wymogiem jakiejkolwiek działalności zapobiegawczej jest wysłanie

informacji, która dotrze bezpośrednio do konkretnej osoby i zaangażuje ją w
aktywny i odpowiedni sposób.

Drugi wymogiem jest umieszczenie przesłania we właściwym i ściśle określonym

kontekście. Kontekst taki powinien być na bieżąco wzbogacany i przekształcany przez
wprowadzanie w życie nowych pomysłów oraz pod wpływem indywidualnych i grupowych
reakcji odbiorców, w dynamicznym procesie konstruowanym zgodnie z potrzebami i
odczuciami adresatów.

W działalności zapobiegawczej powinno się dostarczać informacji, które są:

−

prawidłowe,

−

realistyczne,

−

pełne,

−

dostępne,

−

umieszczone we właściwym kontekście,

−

systematyczne,

−

zgodne ze społeczną rzeczywistością,

−

ukierunkowane w taki sposób, by osiągnąć maksymalny udział odbiorców.

Ogólnie mówiąc, termin „zapobieganie” mieści w sobie wszystkie te działania,

których celem jest zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danym
społeczeństwie. Oczywiście żadne prawidłowe działanie zapobiegawcze nie może obyć się
bez używania metod, które są stosowne do osiągnięcia celu.

Działania zapobiegawcze powinny być systematyczne i powiązane ze sobą w ramach

dokładnie zaplanowanych i przeprowadzanych programów wielosektorowych. Działalność
zapobiegawcza może również polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku
do tych, jakim chce się zapobiegać. Innymi słowy, ten sam cel może zostać osiągnięty na
wiele sposobów.

II. ZAPOBIEGANIE SPECYFICZNYM ZJAWISKOM

Wśród

problemów

społecznych

wymagających

właściwych

programów

profilaktycznych znajdują się:

−

rozprzestrzenianie się przestępczości,

−

rozprzestrzenianie się patologii społecznych, prowadzących do wyraźnych
nierówności i konfliktów między różnymi grupami społecznymi, których
wynikiem są destruktywne zachowania, wpływające negatywnie na życie
społeczne,

−

podejmowanie przez młodzież ryzykownych zachowań, prowadzących do
wypaczeń i zbliżanie się przez młodzież do obszaru działań niezgodnych z
prawem i pełnych przemocy,

−

nadużywanie narkotyków.

Przy wszystkich zachowaniach obciążonych ryzykiem powinno kłaść się nacisk na

promocję pozytywnego nastawienia do życia, życia wolnego od negatywnych uwarunkowań,
zdrowego i autonomicznego, na podtrzymywanie pozytywnych relacji międzyludzkich i
jednostkowego dobrego samopoczucia.

III. ZAPOBIEGANIE NADUśYWANIU NARKOTYKÓW

Ogólnym celem zapobiegania nadużywaniu narkotyków jest doprowadzenie do

sytuacji, w której członkowie danej społeczności nie używają narkotyków (z wyjątkiem
konieczności ze względów medycznych), a przez to nie krzywdzą siebie i społeczności, w
której żyją. Cel ten musi być w rzeczywistości podzielony na pośrednie, bardziej
szczegółowo określone cele.

Można to zrobić poprzez przeanalizowanie natury problemów, jakie mają być

rozwiązane, oraz możliwości realizacji i społecznej akceptacji proponowanych działań.

Zapobiegawcze przesłania powinny pociągać za sobą poczucie solidarnością i

angażować całą społeczność w ponowne odkrywanie nowych kluczowych wartości oraz w
proces prowadzący do pełnej niezależności i odpowiedzialności jej członków.
Innymi słowy, zamiast zapobiegania nadużywaniu narkotyków, powinno mówić się o
promocji wartości, które ludzkość uważa za istotne dla wspólnej, pokojowej egzystencji, to

znaczy tych, które wymienione zostały w Deklaracji Praw Człowieka (Universal Declaration
of the Human Rights) w 1984 roku.

Profilaktyka składa się z różnych działań, w szczególności:

−

z działań psychologicznych i zdrowotnych, ukierunkowanych na poszczególne
jednostki,

−

z działań prawnych ,ukierunkowanych na jednostki i grupy,

−

z działań socjalnych, pedagogiczno – edukacyjnych oraz rehabilitacyjnych,
ukierunkowanych na grupy.

IV. CO MOśNA ROBIĆ W RAMACH ZAPOBIEGANIA UZALEśNIENIOM

Poniżej wymienionych jest 36 propozycji dotyczących zapobiegania uzależnieniom,

zasugerowanych przez organizację Ludzie na rzecz Profilaktyki (People for Prevention).

1.

Rozpowszechniać ulotki zawierające informacje dotyczące konsekwencji używania
alkoholu oraz innych narkotyków i zachęcające do prowadzenia stylu życia
wolnego od narkotyków.

2.

Udostępniać przy wejściach do szkół ulotki, broszury i podobne publikacje,
opisujące skutki używania narkotyków.

3.

Inicjować rozprowadzanie po domach plakatów i broszur, dostarczających
podstawowych informacji o zapobieganiu.

4.

Poinformować lokalną prasę o działalności profilaktycznej i udostępni c jej
materiał informacyjny oraz kopie publikacji.

5.

wyprodukować półminutowy program telewizyjny lub radiowy z prośbą o
współpracę w kształtowaniu wolnego od narkotyków społeczeństwa. Udostępnić
program stacjom radiowym i telewizyjnym, żeby został nadany w czasie
przeznaczonym dla spraw publicznych.

6.

Zorganizować jednodniowe seminarium, podczas którego kilka znanych osobistości
przedstawi pomysły i propozycje, w jaki sposób stosować zasady profilaktyki.

7.

Rozdać ulotki dotyczące profilaktyki w sklepach samoobsługowych, sklepach
spożywczych i centrach handlowych.

8.

Zebrać artykuły z gazet dotyczące uzależnień i wydrukować je na plakatach, żeby
podkreślić potrzebę zapobiegania.

9.

Umieścić plakaty na tablicach informacyjnych w szkołach, centrach społecznych i
instytucjach publicznych.

10.

Odwiedzić lokalne więzienie i rozdać broszury oraz przedstawić programy wideo.

11.

Zachęcać do uczestnictwa w seminariach, dotyczących praktycznych sposobów na
rozwinięcie twórczego stylu życia.

12.

Zdobyć pozwolenie na wprowadzenie punktu o zapobieganiu do projektów
społecznych, zakładowych lub politycznych zebrań.

13.

Naciskać w formie pisemnej osoby reprezentujące legislaturę i władzę wykonawczą
na wprowadzenie obowiązku umieszczania na butelkach z alkoholem i na
produktach tytoniowych informacji o zagrożeniu.

14.

Zaprosić lokalnych przedstawicieli ochrony zdrowia do publicznego wypowiadania
się przeciwko używaniu alkoholu i narkotyków oraz przeciwko paleniu.

15.

Poprosić lekarzy o przepisywanie mniej narkotyków, o kształcenie pacjentów w
prawidłowym używaniu leków i o częstsze zalecanie leków naturalnych.

16.

Zachęcić agendy telewizyjne do eliminacji jakiejkolwiek, nawet pośredniej promocji
alkoholu, tytoniu i narkotyków podczas programów.

17.

Nawiązać kontakty ze stowarzyszeniami motorowymi w celu popierania ich
kampanii przeciwko prowadzeniu pojazdów pod wpływem alkoholu.

18.

Zapewnić współpracę Policji w kampaniach przeciwko prowadzeniu pojazdów pod
wpływem alkoholu.

19.

Pozyskać współpracę nauczycieli w promowaniu pozytywnego stylu życia. Mają oni
pozycję, która może znacznie wspomóc wysiłki przeciwko używaniu substancji
uzależniających.

20.

Wydelegować kilka lokalnych osobistości, by wypowiedzieli się pozytywnie o
programie zapobiegania i zaproponować im, by zaangażowali się w te sprawę. Do
tych osób należą na przykład: prezydent miasta, komendant Policji, kuratorzy
oświaty, sędziowie, wpływowi przedsiębiorcy.

21.

Zjednać do współpracy lokalnych prawników i członków innych grup
profesjonalnych w celu szerzenia informacji o programach zapobiegających
używaniu alkoholu, tytoniu i innych narkotyków.

22.

Skontaktować przedstawicieli Policji z innymi reprezentantami prawa, w celu
zapoznania ich z metodami zapobiegania i z potrzebami w zakresie dbania
o lokalną społeczność.

23.

Zachęcać grupy rehabilitowanych do szerzenia idei zapobiegania.

24.

Porozmawiać z dyrektorami firm i kierownictwem sklepów, by zgodzili się na
pokazy filmów wideo dotyczących zapobiegania, po których mogłyby odbywać się
dyskusje z pracownikami.

25.

Poinformować służby socjalne o profilaktyce uzależnień i zaoferować im
współpracę.

26.

Skontaktować się z członkami lokalnych instytucji prawnych i
zaoferować im współpracę.

27.

Zapewnić sobie współpracę urzędników, którzy mogą – na szczeblu centralnym –
podjąć kroki, by dostosować prawo do zapobiegania uzależnieniom. Zachęcić
społeczeństwo do wzięcia udziału w takich inicjatywach i do śledzenia ich rozwoju.
Można tego dokonać poprzez wysyłanie listów.

28.

Wywierać nacisk na środowiska religijne, by przeprowadziły seminaria, które
koncentrowałyby się na uniwersalnych wartościach duchowych i na popieraniu
idei zapobiegania uzależnieniom.

29.

Zaproponować, by artykuły zawierające praktyczne rady dotyczące sposobów walki
z alkoholizmem, nikotynizmem i innymi uzależnieniami znalazły się w publikacjach
religijnych.

30.

Zorganizować specjalną linię telefoniczną dla kontaktów z ludźmi w danym
regionie, dostarczać im informacje dotyczące zapobiegania i zaproponować
stały listowny kontakt.

31.

Przeprowadzić pogłębiona analizę rozwoju idei abstynencji od alkoholu, tytoniu i
innych narkotyków.

32.

Zorganizować grupy rodziców, by popierały programy krajowe dotyczące
problemów związanych z alkoholem i innymi narkotykami.

33.

Popierać powstawanie klubów młodzieżowych.

34.

Zorganizować biuro zajmujące się kontaktami ze społeczeństwem w celu
szerzenia informacji o zapobieganiu i wprowadzania inicjatyw w życie.

35.

Zdobyć fundusze od zainteresowanych lokalnych firm i organizacji na cele
propagowania idei zapobiegania w telewizji, radiu i prasie.

36.

Wyszkolić spikerów i wyprodukować programy wideo dla klubów. Szukać pomocy
finansowej od instytucji, firm i samych klubów.

V. STRATEGIE ZAPOBIEGANIA UZALEśNIENIOM

W celu skuteczniejszego przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii wypracowano

różne strategie i modele działań wobec osób uzależnionych. Opierając się na
dotychczasowych badaniach, Ośrodek Badań nad Uzależnieniami w Toronto opracował i
przedstawił cztery kierunki działań, które prowadzą do zmniejszenia lub eliminacji
szkodliwych skutków nadużywania środków uzależniających. Najlepsze wyniki daje ich
harmonijne współdziałanie. Oto cztery kierunki działań:

1.

Prawniczy – to wydawanie nowych ustaw i przestrzeganie dotychczasowych,
stosowanie

bardziej

restrykcyjnych

przepisów,

które

ograniczyłyby

rozpowszechnianie się zjawiska narkomanii i alkoholizmu w społeczeństwie.

2.

Polityka rządowa i społeczna – to kształtowanie postaw i wpływanie na zachowanie
się jednostek oraz grup poprzez ograniczanie dostępu do alkoholu i środków
narkotycznych; to także ograniczenie ich używania w obyczajach kulturowych.

3.

Wczesna diagnoza kliniczna oraz interwencja – mają za zadanie wykrycie i
rozpoznanie nałogu, zapobieganie jego rozszerzaniu się, usuwanie uszkodzeń
psychofizycznych w organiźmie alkoholika czy narkomana.

4.

Prowadzenie szkolenia w szerokim zakresie – to przekazywanie fachowej wiedzy,
wpajanie odpowiednich poglądów na temat wartości integralnego wychowania,
kształtowanie opinii, postaw społecznych.

W prfilaktyce wśród młodzieży zmierzać do integracji sfery emocjonalnej i

intelektualnej

w

rozwoju

osobowym.

Zapobieganie

powinno

być

przedmiotem

zaangażowania nie tylko profesjonalistów, lecz całego społeczeństwa. Problemy narkomanii i
alkoholizmu są rezultatem wielu przejawów życia kulturowego. Programy zapobiegania
powinny być starannie wypracowane, cierpliwie wprowadzane w życie, powinny być
długoterminowe i wszechstronne.

W strategii oddziaływań psychoprofilaktycznych należy uwzględnić trzy podstawowe

elementy:

1.

osoba,

2.

substancja,

3.

ś

rodowisko.

OSOBA

SUBSTANCJA

Ś

RODOWISKO

PROBLEMY ZWIĄZANE
Z UZALEśNIENIAMI

Inicjatywy ukierunkowane na każdy z powyższych czynników powinny być zawarte w

jednej z poniższych strategii:

1.

wpływ,

2.

kontrola,

3.

rozwój kwalifikacji,

4.

wzorzec eksperymentalny.

Strategie z kolei muszą być nastawione na wypełnianie zadań, które są różne w

zależności od tego, jakiego czynnika dotyczą. Na przykład, kiedy celem jest osoba, do zadań
należy poznanie:

•

zjawiska

•

nastawienia

•

intencji

•

umiejętności oparcia się pokusie, itd.
Kiedy celem jest substancja, zadania są głównie związane z poznaniem jej cech:

•

cena

•

skład

•

klasyfikacja

•

opakowanie

Kiedy celem jest środowisko, uwaga musi być zwrócona na:

•

reklamę

•

dostępność środków odurzających

•

kontekst fizyczny

•

kontekst społeczno – kulturowy

•

system instytucjonalny i prawny

•

kluczowe czynniki służące wywieraniu wpływu

Akcja zapobiegawcza powinna przebiegać w ściśle wytyczonych ramach. Ilustruje to
poniższy schemat.

OSOBA

SUBSTANCJA

Ś

RODOWISKO

WIEDZA

NATAWIENIA

INTENCJE

UMIEJĘTNOŚCI

CENA

SKŁAD

KLASYFIKACJA

OPAKOWANIE

WPŁYW

KONTROLA

ROZWÓJ
UMIEJĘTNOŚCI

KONTROLA

PROBLEMY ZWIĄZANE
Z UZALEśNIENIAMI