05 Posługiwanie się dokumentacją techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ryszard Dolata

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 731[01].O2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Ampuła
dr inż. Tadeusz Sarnowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ryszard Dolata

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[01].O2.01
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe wiadomości o dokumentacji technicznej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady przedstawiania przedmiotów na rysunkach

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Oznaczanie wymiarów tolerowanych, pasowań i geometrycznej struktury

powierzchni na rysunkach technicznych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zastosowanie uproszczeń w rysowaniu części maszyn

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Rysunki produkcyjne w procesach technologicznych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach posługiwania się

dokumentacją techniczną.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć przed
przystąpieniem do nauki,

−

cele kształcenia, jakie powinieneś osiągnąć w czasie zajęć edukacyjnych tej jednostki
modułowej,

−

materiał nauczania, w zakresie podstawowych wiadomości obejmujących zasady
posługiwania się dokumentacją techniczną,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści nauczania,

−

ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych, wykorzystując wiedzę
teoretyczną,

−

sprawdzian postępów, który pozwoli ocenić, czy opanowałeś określony rozdział Materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć, na podstawie którego ocenisz opanowanie materiału całej jednostki
modułowej,

−

wykaz literatury z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Opanowanie wiedzy tej jednostki modułowej jest konieczne do realizacji kolejnych

jednostek zawartych w module–mechaniczne techniki wytwarzania, które przedstawione są na
schemacie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

731[01].O2

Mechaniczne techniki

wytwarzania

731[01].O2.01

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

731[01].O2.02

Dobieranie materiałów

konstrukcyjnych

731[01].O2.03

Stosowanie podstawowych
technik wytwarzania części

maszyn

731[01].O2.04

Wykonywanie połączeń

w urządzeniach precyzyjnych

i układach automatyki

przemysłowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować jednostki układu SI,

−

wykonywać pomiary warsztatowe (materiał nauczania jednostki modułowej,

−

użytkować komputer,

−

wyjaśniać ważniejsze pojęcia geometryczne, takie jak: punkt, prosta, odcinek, kąt,
płaszczyzna, trójkąt, koło, prostopadłościan,

−

stosować zasady wykonywania podstawowych konstrukcji geometrycznych,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić znaczenie dokumentacji technicznej w realizacji procesów produkcyjnych,

−

określić cel normalizacji i znaczenie norm w sporządzaniu dokumentacji technicznej,

−

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe,

−

zastosować odpowiednie techniki zapisu odwzorowań konstrukcyjnych,

−

przedstawić w rzutach prostokątnych geometryczny kształt i wielkość elementów
urządzeń precyzyjnych i układów automatyki,

−

wykonać szkice i rysunki w rzutach aksonometrycznych,

−

odczytać informacje zawarte na rysunkach technicznych dotyczące: kształtu i wymiaru
przedmiotu, tolerancji kształtu i położenia, pasowań, parametrów chropowatości
i falistości powierzchni oraz obróbki cieplnej,

−

przedstawić na rysunku uproszczenia części maszyn oraz połączenia stosowane
w urządzeniach precyzyjnych i układach automatyki przemysłowej,

−

rozróżnić rysunki techniczne: wykonawcze, złożeniowe, zestawieniowe, montażowe,

−

odczytać Dokumentację Techniczno–Ruchową, konstrukcyjną i technologiczną,

−

skorzystać z norm rysunku technicznego,

−

zastosować technikę komputerową do powielania i archiwizowania rysunków
technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe wiadomości o dokumentacji technicznej

4.1.1. Materiał nauczania

W dokumentacji technicznej rysunek techniczny jest głównym elementem składowym

i stanowi zapis konstrukcji technicznej w formie graficznej, niezbędnej w realizacji procesu
produkcyjnego wyrobu. Jednoznaczny zapis informacji technicznej w formie graficznej jest
środkiem porozumiewawczym między konstruktorem i wykonawcą. W celu przekazania tej
informacji w sposób zrozumiały, technicy posługują się rysunkiem, który musi być
sporządzony zgodnie z ustalonymi zasadami. Wymagania jakie musi spełniać, określone są
w Polskich Normach (PN). Wymagania te dotyczą wszystkich elementów, dlatego określamy
je jako znormalizowane elementy rysunku. Są to:

−

formaty arkuszy rysunkowych (rys. 1),

−

linie rysunkowe (tab. 1),

−

pismo rysunkowe,

−

tabliczki rysunkowe (rys. 2),

−

podziałki (tab. 2).

A3 - 297 x 420
A2 - 420 x 594
A1 - 594 x 841
A0 - 841 x 1189

420

210

Rys. 1. Formaty arkuszy rysunkowych [opracowanie własne]

Rys. 2. Przykład tabliczki rysunkowej [7]

Rysunki techniczne dzielimy na:

−

rysunki szkicowe, które wykonujemy odręcznie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rysunki techniczne, wykonane z zastosowaniem przyborów kreślarskich lub techniki
komputerowej.

Tabela 1. Rodzaje linii rysunkowych i ich grubości w zależności od formatu arkusza [opracowane własne].

Grubość linii [mm]

Linia

gruba
(grubość – a)

cienka

(grubość

)

Format

grubej

cienkiej

ciągła

1,4

0,5

kreskowa

1,0

0,35

punktowa

0,7

0,25

dwupunktowa

0,5

0,18

falista

0,5

0,18

zygzakowa

0,35

0,13

Linia bardzo gruba ma grubość 2a dla każdego formatu

Ponadto, ze względu na przeznaczenie wyróżnia się:

−

rysunki poglądowe,

−

rysunki schematyczne,

−

rysunki konstrukcyjne,

−

rysunki wykonawcze,

−

rysunki złożeniowe.

Tabela 2. Podziałki stosowane na rysunkach [opracowanie własne]

Znormalizowane podzia

łki

Zwi

ększające

Naturalna

Zmniejszaj

ące

50:1, 20:1, 10:1 5:1, 2:1

1:1

1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50
1:100, 1:200, 1:500
1:1000, 1:2000, 1:5000
1:10000

W celu wykonania rysunku technicznego metodą tradycyjna należy posłużyć się

odpowiednimi materiałami i przyborami kreślarskimi:

−

papierem rysunkowym (blok techniczny A4) – biały, nieprzezroczysty, szorstki, matowy,

−

kalką techniczną,

−

ołówkami o z różnicowanej twardości: twardymi oznaczonym literą H i miękkimi – B,

−

gumkami twardymi i miękkimi,

−

papierem ściernym o drobnej strukturze, służącym do ostrzenia ołówków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kawałkami filcu i flaneli do czyszczenia ołówków,

−

grafionami,

−

rapidografami do tuszu,

−

rysownicą z przykładnicą,

−

trójkątami kreślarskimi,

−

przymiarami kreskowymi (linijkami) z podziałką milimetrową,

−

kątomierzami,

−

krzywikami używanymi do wykreślania linii krzywych,

−

cyrklami uniwersalnymi do rysowania ołówkiem i tuszem,

−

tuszem.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy rysunkiem technicznym?
2. Jakie są rodzaje rysunków technicznych?
3. Jakie są znormalizowane elementy rysunku technicznego?
4. Jakie wymiary ma format podstawowy A4?
5. Jakie są rodzaje linii rysunkowych?
6. Jakie jest zastosowanie poszczególnych odmian linii rysunkowych?
7. Jakie znasz podziałki rysunkowe?
8. Jakie elementy zawiera tabliczka rysunkowa?
9. Jakie są materiały i przybory rysunkowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij format rysunkowy A4 liniami rysunkowymi, wzajemnie do siebie równoległymi i

prostopadłymi. Tabliczkę rysunkową wypełnij pismem technicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić wymiary arkusza rysunkowego A4,
2) wyróżnić rodzaje linii rysunkowych, które zastosujesz,
3) zgromadzić odpowiednie materiały i przybory rysunkowe,
4) wypełnić arkusz rysunkowy,
5) opisać tabliczkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy formatu A4,

−

przybory i materiały rysunkowe.

Ćwiczenie 2

Na formacie A4 narysuj linią ciągłą grubą plany pomieszczeń w kształcie prostokątów

o wymiarach 4m x 6m, przyjmując podziałkę 1:50 i 1:100.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować format A4,
2) obliczyć wymiary prostokątów uwzględniając zadane podziałki,
3) narysować prostokąty w podziałce l:50 i l:100,
4) wpisać dane do tabliczki rysunkowej,
5) zinterpretować wielkości narysowanych prostokątów w stosunku do rzeczywistych

wymiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze rysunkowe,

−

materiały i przybory rysunkowe.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić elementy dokumentacji technicznej?



2) zdefiniować rysunek techniczny?



3) określić znormalizowane elementy rysunku technicznego?



4) zastosować znormalizowane elementy w procesie wykonywania

rysunków technicznych?



5) scharakteryzować materiały i przybory rysunkowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Zasady przedstawiania przedmiotów na rysunkach

4.2.1. Materiał nauczania

W celu przedstawienia przedmiotów na płaszczyźnie rysunku, należy je przedstawić tak,

aby odtworzyć kształty i ich położenie w przestrzeni.

Odwzorowanie przedmiotów w rysunkach technicznych jest oparte na określonych

zasadach geometrycznych. Obraz przedmiotu na płaszczyźnie wynika z figur i brył
geometrycznych, które tworzą jego konstrukcję. Odwzorowanie przedmiotu polega na
rzutowaniu jego elementów na płaszczyznę, zwaną rzutnią, za pośrednictwem prostych
rzutujących. Proste rzutujące tworzą rzut przedmiotu.

W rysunku technicznym wykorzystujemy dwie metody rzutowania:

1) rzutowanie aksonometryczne, przedstawiające przedmiot w jednym rzucie w sposób

poglądowy. Rozróżnia się rzuty aksometryczne:

−

izometryczne (jednowymiarowe) – rys. 3,

−

dimetryczne (dwuwymiarowe) ukośne i prostokątne – rys. 4.

2) rzutowanie prostokątne E (metoda europejska) i A (metoda amerykańska) – rys. 6.

Układ rzutni (według metody E) przedstawiony jest na rys. 5. Istotą rzutowania

prostokątnego jest fakt, że proste rzutujące odwzorujące kształty przedmiotu, padają na
rzutnię pod kątem prostym.

Rys. 3.

Rzut aksonometryczny izometryczny [opracowanie własne]

135°

35°

90°

1:1

1:2

1:1

7°

132°

31°

97°

1:2

1:1

7°

Rys. 4.

Rzut aksonometryczny dimetryczny: a) ukośny, b) prostokątny [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

F’

Rys. 5.

Układ rzutni [opracowanie własne]

Rzuty w układzie europejskim E mają następujące nazwy:

−

rzut w kierunku A – rzut z przodu (rzut główny),

−

rzut w kierunku B – rzut z góry (rzut poziomy),

−

rzut w kierunku C – rzut od lewej strony (rzut boczny),

−

rzut w kierunku D – rzut od prawej strony,

−

rzut w kierunku E – rzut z dołu,

−

rzut w kierunku F – rzut z tyłu, który można także umieścić z lewej strony rzutu D (linia
dwupunktowa).
Rzutowanie metodą europejską E obowiązuje w Polsce i wielu innych krajach i jest

realizowane według schematu:

→

Rz,

gdzie:
O – obserwator,
P – przedmiot rysowany,
Rz – rzutnia.

Rzutowanie metodą amerykańską A obowiązuje w krajach anglosaskich i jest realizowane

według schematu:

→

W celu rozpoznania metody rzutowania w tabliczce rysunkowej umieszcza się

odpowiednie oznaczenie.

Rys. 6.

Oznaczenie metod rzutowania: a) europejska E, b) amerykańska A [2, s. 33]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Techniki rzutowania prostokątnego

W celu pełnego i jednoznacznego przedstawienia przedmiotu, o złożonej budowie musimy

wykorzystać sześć rzutni (rys. 5). W większości przypadków wystarczą trzy a nawet dwa lub
jeden rzut. Przedmiot, który rzutujemy, powinien znajdować się w przestrzeni ograniczonej
rzutniami. W poradniku rozpatrzymy układ trzech rzutni, który rozwinięty tworzy płaszczyznę
rysunku. Stosuje się dwie metody rzutowania:

−

trzech rzutni, polega na tym, że obserwator zmienia swoje „położenie” (A, B, C),
względem przedmiotu,

Rys. 7.

Metoda trzech rzutni [opracowanie własne]

−

obrotu przedmiotu polega na obrocie przedmiotu (o kąt 90°) względem płaszczyzny
rzutów.

Rys. 8.

Metoda obrotu [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady wykonywania widoków i przekrojów

W celu odwzorowania zewnętrznego zarysu przedmiotu stosujemy rzuty zwane

widokami. Przedmioty, których konstrukcja wyróżnia się powierzchniami wewnętrznymi
przedstawiamy w przekrojach. Przekrój powstaje w wyniku przecięcia przedmiotu
wyobrażalną płaszczyzną w taki sposób, aby odsłonić jego wnętrze. Na przekroju są
uwidocznione krawędzie przedmiotu, które rysujemy liniami grubymi ciągłymi a powierzchnie
leżące w płaszczyźnie przekroju kreskujemy liniami cienkimi ciągłymi (rys. 9).

Rys. 9.

Przekrój prosty przedmiotu. [2, s. 38]

W celu narysowania przekroju należy wykonać następujące czynności:

−

przeciąć przedmiot abstrakcyjną płaszczyzną (w wyobraźni),

−

odrzucić tą część przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną,

−

przedstawić

odpowiedniej

rzutni

tą

części

przedmiotu,

która

znajduje

się za płaszczyzną przekroju,

−

wykonać rysunek przekroju obrazujący widoczne krawędzie i zarys przedmiotu,

−

oznaczyć, grubymi krótkimi kreskami płaszczyznę przekroju w rzucie, który jest do niej
prostopadły,

−

oznaczyć strzałkami wskazującymi kierunek rzutowania przekroju,

−

oznaczyć płaszczyznę przekroju dwiema dużymi literami, znajdującymi się obok strzałek,

−

oznaczyć rzut przekroju tymi samymi literami, np. A–A,

−

zakreskować pola przekroju liniami ciągłymi cienkimi, na ogół pod kątem 45° do zarysu
przedmiotu; odległość między sąsiednimi liniami zwana podziałką kreskowania zależy
od wielkości kreskowanego pola i wynosi od 0,5 mm (małe pole) do 5 mm (duże pole).
W przypadku konieczności rozróżniania zastosowanych materiałów konstrukcyjnych
przedmiotu (na ogół na rysunkach złożeniowych) należy zastosować odpowiednie rodzaje
kreskowania (rys. 10). Przekroje stykających się ze sobą części powinny się różnić
kierunkiem kreskowania (rys. 15).

Rys. 10. Oznaczanie materiałów na rysunkach [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponadto, wyróżnia się:

−

przekroje proste, wykonane jedną płaszczyzną (rys. 9),

−

przekroje złożone, wykonane równoległymi do siebie płaszczyznami (stopniowe – rys. 11)
i płaszczyzną tworzącą linie łamaną zwane przekrojami łamanymi (rys. 12).

Rys. 11. Przekrój stopniowy [2, s. 40]

Rys. 12. Przekrój łamany [2, s.41]

W przypadku przedmiotów symetrycznych (mające oś symetrii) wykonujemy: półwidoki,

półprzekroje lub półwidoki – półprzekroje (rys. 13).

Rys. 13.

Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych:
a) półwidok, b) półprzekrój, c) półwidok–półprzekrój
[2, s. 43]

Wiele przedmiotów charakteryzuje się drobnymi elementami wewnętrznymi, które

przedstawiamy w postaci: przekrojów cząstkowych (rys. 14). Są one rysowane na widokach
przedmiotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Przekrój cząstkowy (wyrwanie) [2, s. 41]

W rysowaniu przekrojów są wyjątki, które dotyczą następujących części maszyn: śrub,

podkładek, nitów, kołków, sworzni, ramion itd. Wymienione części nie rysujemy
w przekrojach podłużnych pomimo, że w złożeniu z innymi częściami, przechodzi przez nie
płaszczyzna przekroju (rys. 15).

Rys. 15. Przekroje części maszyn rysowane w widoku na przekrojach[opracowanie własne]

Odmianą przekroju jest tak zwany kład, w którym nie uwidaczniamy zarysów i krawędzi

przedmiotu leżących za płaszczyzną przekroju.

Kłady dzielimy na miejscowe (przekrój leży na widoku przedmiotu) i na przesunięte

(leżący poza zarysem przedmiotu). Kład miejscowy rysujemy linią ciągłą cienką a przesunięty –
liniami grubymi (rys. 16).

Rys. 16. Kład: a) miejscowy b) przesunięty [opracowanie własne]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy rzutem?
2. Na czym polega rzutowanie aksonometryczne i jakie są ich rodzaje?
3. Na czym polega rzutowanie prostokątne?
4. Jakie są rodzaje rzutowania prostokątnego?
5. Jakie jest graficzne oznaczenie rzutowania europejskiego, a jakie amerykańskiego?
6. Jakie wyróżnia się rzutnie w metodzie europejskiej?
7. Na czym polega rzutowanie metodą trzech rzutni?
8. Na czym polega rzutowanie metodą obrotu?
9. Co nazywamy widokiem przedmiotu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Co nazywamy przekrojem przedmiotu?
11. Jakie czynności należy wykonać w celu przedstawienia przekroju?
12. Jakie są rodzaje przekrojów?
13. Jak oznaczamy i kreskujemy przekroje?
14. Co to jest podziałka kreskowania i od czego zależy?
15. Jak wykonujemy kłady miejscowe, a jak kłady

przesunięte?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyznacz trzy rzuty punktu A. Określ charakterystyczne wymiary położenia rzutu punktu

względem rzutni poziomej – wysokość h oraz głębokość g – względem rzutni pionowej.
Narysuj trzy rzuty odcinka AB, który jest położony pod dowolnym kątem względem rzutni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyznaczyć we właściwej kolejności: rzut główny, rzut poziomy i boczny punktu A.
2) oznaczyć rzuty punktu i określić wymiary wysokości h oraz głębokości g.
3) wykonać analizę położenia rzutu punktu A względem trzech rzutni.
4) wyznaczyć rzut prostokątny odcinka AB.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uniwersalny model rzutni,

−

normy dotyczące rzutowania prostokątnego,

−

model punktu i odcinka AB,

−

przybory i materiały kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Przedstaw rzutowanie prostokątne na trzy rzutnie następujących figur: trójkąta, kwadratu,

prostokąta i koła. Wszystkie figury są równoległe do rzutni głównej, a do pozostałych
prostopadłe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastosować zasadę kolejności rzutowania prostokątnego,
2) wyznaczyć rzuty: główny, poziomy i boczny poszczególnych figur,
3) oznaczyć charakterystyczne elementy trójkąta, kwadratu, prostokąta i koła.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uniwersalny model rzutni umożliwiający odwzorowanie figur,

−

modele figur,

−

normy dotyczące rzutowania prostokątnego,

−

materiały i przybory kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Narysuj w rzutach prostokątnych walec i stożek, których podstawy są równoległe

do rzutni poziomej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować trzy rzuty brył z wykorzystaniem techniki obrotu przedmiotu,
2) narysować te same bryły w rzucie aksonometrycznym – dimetrii ukośnej, wykorzystując

wiedzę z zakresu zasad rzutowania aksonometrycznego,

3) dokonać porównania rysunków i określić wnioski wynikające z właściwego położenia brył

względem płaszczyzn rzutów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uniwersalny model rzutni,

−

modele przedmiotów (brył),

−

normy dotyczące rzutowania prostokątnego,

−

materiały i przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 4

Narysuj w trzech rzutach prostokątnych, według metody E, przedmiot przedstawiony

w rzucie aksonometrycznym. Rysunek wykonaj na formacie A4.

Rys. do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać rodzaj aksonometrii, w której narysowano przedmiot,
2) zmniejszyć rysunek i przeliczyć wymiary,
3) narysować w odpowiedniej podziałce rzuty prostokątne przedmiotu, rozpoczynając

od rzutu głównego (strzałka). Ustalić pozostałe kierunki rzutowania,

4) zaprezentować sporządzony rysunek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy formatu A4,

−

przybory i materiały rysunkowe.

Ćwiczenie 5

Na podstawie dwóch rzutów prostokątnych narysuj trzeci rzut zgodnie z normalnym

układem rzutów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia 5

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przerysować dane rzuty prostokątne z zachowaniem odpowiednich proporcji,
2) uzupełnić trzeci rzut – poziomy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

przybory i materiały rysunkowe.

Ćwiczenie 6

Narysuj przekrój stopniowy przedmiotu w rzucie głównym, w którym znajdują się trzy

otwory, w tym jeden nieprzelotowy (znak x).

Rys. do ćwiczenia 6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przerysować widok przedmiotu na arkusz rysunkowy,
2) narysować przekrój stopniowy przedmiotu uwzględniając fakt, że dwa otwory są

przelotowe a trzeci – nieprzelotowy (otwór wykonano wiertłem do metalu).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

przypory i materiały rysunkowe.

Ćwiczenie 7

Narysuj półwidok – półprzekrój przedmiotu obrotowego przedstawionego na rysunku,

którego powierzchnie wewnętrzne narysowano linią kreskową.

Rys. do ćwiczenia 7

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować zarys zewnętrzny przedmiotu,
2) narysować półwidok przedmiotu,
3) narysować półprzekrój przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model przedmiotu obrotowego,

−

arkusz rysunkowy,

−

przybory i materiały rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, na czym polega rzutowanie prostokątne?



określić, na czym polega rzutowanie prostokątne systemem
europejskim E a na czym amerykańskie A?



określić definicje rzutu aksonometrycznego?



wymienić rodzaje rzutów aksonometrycznych?



określić stosunki skróceń aksonometrycznych?



narysować na płaszczyźnie 3 rzuty prostokątne punktu, odcinka,
figury i bryły?



narysować w aksonometrii, nieskomplikowane pod względem
kształtów, przedmioty?



narysować przekroje części maszyn?



narysować przekroje, półprzekroje oraz półwidoki – półprzekroje
przedmiotów symetrycznych?



10) narysować kłady miejscowe i przesunięte przedmiotów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady

wymiarowania

przedmiotów

rysunkach

technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

Elementy wymiarów

Do wymiarowania stosujemy: linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarowe, liczby

wymiarowe i znaki wymiarowe (rys. 17 i rys. 18).

Rys. 17. Elementy wymiarowania [opracowanie własne]

Rys. 18. Rodzaje wymiarów: a) zewnętrzne b) wewnętrzne [5]

Zasady wymiarowania

Poprawność wymiarowania wynika z następujących zasad, zaleceń i wskazówek:

1. Wymiary zewnętrzne i wewnętrzne umieszczamy po różnych stronach rysunku.
2. Większość wymiarów stawiamy na przekrojach przedmiotu, poprawiając w ten sposób

czytelność rysunku.

3. Należy unikać wymiarowania powierzchni przedstawionych na rysunku liniami

kreskowymi.

4. Należy unikać wzajemnego przecinania się linii wymiarowych i linii pomocniczych.
5. Linie wymiarowe kreśli się równolegle do właściwego wymiaru przedmiotu w odległości

co najmniej 10 mm od zarysu. Wymiary równoległe stawiamy w odległości 7 mm (przy
dużych rysunkach odległości mogą być większe).

6. Linie wymiarowe rysujemy tak, aby wartości wymiarowe można odczytać od dołu

lub z prawej strony.

7. Wymiary liniowe na rysunkach podaje się w milimetrach (mm) z pominięciem miana,

np. 60. Wymiary kątowe podaje się w stopniach i minutach, np. 40°20'. W uzasadnionych
przypadkach stosuje się także sekundy, np. 50°20'16'' (pięćdziesiąt stopni, dwadzieścia
minut i szesnaście sekund).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Liczby wymiarowe wykonuje się pismem o wysokości h=2,5

5 mm (dla formatu

A4 h=2,5 mm) i umieszcza się nad liniami wymiarowymi w środku ich długości.
Ponadto, w wymiarowaniu obowiązują zasady:

1. Zasada nie powtarzania wymiarów.

Każdy wymiar na rysunku podajemy tylko jeden raz i nie wolno go powtórzyć na innych
rzutach tego samego rysunku.

2. Zasada pomijania wymiarów oczywistych.

Do takich wymiarów zaliczamy m.in. kąt prosty 90°, kąt 0° między liniami równoległymi,
bądź wymiary wynikowe, których wartość można ustalić na podstawie innych wymiarów.
Kolejnym przykładem wymiaru oczywistego jest wymiar jednego boku kwadratu.

3. Zasada niezamykania łańcuchów wymiarowych.

Na rysunkach przedmiotów o skomplikowanej budowie wymiary wpisuje się kolejno jeden
za drugim (ogniwo wymiarowe) tworząc swoisty łańcuch zwany łańcuchem wymiarowym.
Łańcuchy wymiarowe należy tworzyć jako otwarte, pomijając jeden z wymiarów (najmniej
ważny), który można obliczyć jako wynik różnicy podanych już wymiarów (rys. 19).

Rys. 19. Przykłady otwartych łańcuchów wymiarowych: a) łańcuchy proste, b) łańcuchy stożkowe [5]

4. Zasada grupowania wymiarów.

Istotą tej zasady jest dążenie do wymiarowania szczegółów konstrukcyjnych przedmiotu
na jednym z rzutów, zwłaszcza na rzucie głównym (przede wszystkim wymiary długości
i wysokości przedmiotu). Inne rzuty wykorzystujemy wówczas, jeżeli wymiary nie można
przedstawić razem na rzucie głównym.

5. Zasada wymiarowania od baz wymiarowych.

Baza (podstawa) wymiarowa jest na ogół istotnym elementem przedmiotu,
np. powierzchnia, oś symetrii otworu, krawędź itd. Elementy te są ważne z racji
współdziałania części (baza konstrukcyjna), metrologii (baza pomiarowa) i procesu
technologicznego (baza technologiczna).
Wymiarowanie oparte o bazę wymiarową (krawędź przedmiotu) przedstawiono
na rys. 20.

Rys. 20. Wymiarowanie od bazy wymiarowej [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby wymiarowania

W procesie sporządzania rysunków technicznych dwa zagadnienia są podstawowe: zapis

konstrukcji oraz wymiarowanie. Umiejętność prawidłowego wymiarowania wynika
Umiejętność zastosowania właściwych metod i zasad. Wymiary wzajemnego położenia
elementów przedmiotu można podawać w następujących układach:

−

wymiarowanie w układzie szeregowym (rys. 21a) – polega na podawania wymiarów
jeden za drugim. Układ ten wykorzystujemy wówczas, jeżeli zależy nam na dokładności
wzajemnego położenia sąsiednich elementów wymiarowanego przedmiotu.

−

wymiarowanie w układzie równoległym (rys. 21b), polega na podawaniu wymiarów (linii
wymiarowych) równolegle względem siebie. Ten układ ma zastosowanie wówczas, jeżeli
zależy nam na dokładności wzajemnego położenia elementów przedmiotu względem bazy
wymiarowej,

−

wymiarowanie mieszane (rys. 21c) stanowi połączenie obu poprzednio omówionych
metod i eksponuje ich zalety w wymiarowaniu przedmiotu.

Rys. 21. Metody wymiarowania: a) wymiarowanie szeregowe, b)

wymiarowanie równoległe, c) wymiarowanie mieszane [6, s.
122]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwzględniając technikę wymiarowania korzystnie jest podzielić wszystkie wymiary

na poziome i pionowe. Podział ten zabezpieczy wykonawcę rysunku przed pominięciem
wymiaru, a w konsekwencji spełnienie zasad, zwłaszcza zasady nie powtarzania wymiarów.
Wymiarowanie średnic i promieni

Wymiarując średnicę przedmiotów obrotowych liczbę wymiarową poprzedza się znakiem

(rys. 22). Znaku

nie pisze się jeżeli średnicę wymiaruje się literą D(d) i przed oznaczeniem

gwintu.

Rys. 22. Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych [2, s. 50]

Wymiary promieni łuków poprzedzone są literą R, a początek linii wymiarowej

rozpoczyna się od środka łuku. Środek długiego łuku wymiaruje się jak na rysunku 23.

Rys. 23. Przykłady wymiarowania promieni [2, s. 51]

Wymiarowanie łuków

Liczbę wymiarową łuku umieszcza się nad linią wymiarową, która stanowi łuk

współśrodkowy z wymiarowanym łukiem. Nad liczbą wymiarową umieszcza się znak
w postaci krótkiego cienkiego łuczku (rys. 24).

Rys. 24. Wymiarowanie łuków [2, s. 52]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiarowanie kątów

Przy wymiarowaniu kątów linie wymiarowe są łukami zatoczonymi z wierzchołka kąta.

Sposoby wymiarowania kątów przedstawiono na rys. 25.

Rys. 25. Wymiarowanie kątów [2, s. 52]

Wymiarowanie graniastosłupów

Przy wymiarowaniu graniastosłupów przed wymiarem odległości między przeciwległymi

ścianami wpisuje się odpowiednie znaki (rys. 26): □ – przekrój kwadratowy, 6

– przekrój

sześciokątny, 8

– przekrój ośmiokątny.

Rys. 26. Wymiarowanie graniastosłupów [2, s. 52]

Wymiarowanie stożków

Powierzchnie stożkowe wymiarujemy podając wymiary liniowe, kątowe lub dwa z nich

i zbieżność (rys. 27a).

Wiele części maszyn zakończone są ścięciami krawędzi. Wymiarując krótkie ścięcia

krawędzi podajemy wartość kąta i długość ścięcia (rys. 27b).

Rys. 27. Wymiarowanie powierzchni stożkowych: a) wymiary stożka, b) wymiary

krótkich ścięć krawędzi D – średnica, L – długość, C – zbieżność
[opracowanie własne]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadają na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy wykorzystujemy do wymiarowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Jakie znasz zasady wymiarowania?
3. Jakie są sposoby wymiarowania?
4. Na czym polega wymiarowanie z podziałem na wymiary poziome i pionowe?
5. Jak wymiarujemy średnice?
6. Jak wymiarujemy promienie?
7. Jak wymiarujemy łuki?
8. Jak wymiarujemy kąty?
9. Jak wymiarujemy graniastosłupy?
10. Na czym polega wymiarowanie stożków i ścięć krawędzi?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj za pomocą szablonu i zwymiaruj płytkę przedstawioną na rysunku.

Rys. do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odwzorować trzykrotnie przedmiot za pomocą szablonu,
2) umieścić na poszczególnych rysunkach wymiary poziome, pionowe i otworów,
3) narysować płytkę na arkuszu rysunkowym i wpisać wszystkie wymiary.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica dydaktyczna – zasady wymiarowania,

−

szablon płytki,

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunkowe dotyczące wymiarowania,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 2

Naszkicuj i zwymiaruj przedmiot wykonany z blachy o grubości 6 mm przedstawiony na

rysunku. Wymiary gabarytowe przedmiotu: długość – 50mm, wysokość – 20mm, średnice
czterech otworów – 8mm. Pozostałe wymiary należy przyjąć według wskazówek nauczyciela.
Przyjąć podziałkę 2:1.

Rys. do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować arkusz rysunkowy formatu A4,
2) narysować zarys przedmiotu płaskiego w podziałce 2:1,
3) zwymiarować elementy przedmiotu zgodnie z zasadami wymiarowania,
4) opisać tabliczkę rysunkową pismem technicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy formatu A4,

−

normy rysunkowe,

−

przybory i materiały rysunkowe.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy rysunku i ustal, które zasady wymiarowania zostały naruszone. Naszkicuj i

zwymiaruj poprawnie przedstawiony na rysunku przedmiot.

Rys. do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy wymiarów przedmiotu,
2) wskazać popełnione błędy przy wymiarowaniu,
3) nawiązać do zasad wymiarowania i wskazać, które naruszono,
4) naszkicować i poprawnie zwymiarować przedmiot.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica dydaktyczna – zasady wymiarowania,

−

normy rysunkowe,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 4

Narysuj i zwymiaruj przedmiot przedstawiony w półwidoku – półprzekroju (rysunek do

ćwiczenia 7, rozdz. 4.2.3. str. 23).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować na arkuszu rysunkowym półwidok – półprzekrój,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zwymiarować przedmiot uwzględniając zalecenia wymiarowania widoków i przekrojów,
3) podzielić wymiary na poziomie i pionowe i kolejno wpisywać je na rysunku przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica dydaktyczna: półwidoki – półprzekroje,

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe,

−

normy rysunkowe.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić znormalizowane elementy wymiarowania?



2) określić podstawowe zasady, zalecenia i wskazówki wymiarowania?



3) określić, zasadę wymiarowania od baz wymiarowych?



4) określić metody wymiarowania?



5) określić wymiarowanie średnic przedmiotów obrotowych?



6) określić wymiarowanie łuków i kątów?



7) określić wymiarowanie graniastosłupów?



8) określić wymiarowanie stożków i ścięć krawędzi?



9) zwymiarować półwidok, półprzekrój, półwidok – półprzekrój?



10) zwymiarować powtarzające się elementy przedmiotów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Oznaczania

wymiarów

tolerowanych,

pasowań

i geometrycznej struktury powierzchni na rysunkach
technicznych

4.4.1. Materiał nauczania

Pojęcia związane z tolerowaniem wymiarów i pasowaniami omówiono w poradniku

ucznia stanowiący obudowę dydaktyczną jednostki modułowej: Wykonywanie pomiarów
warsztatowych o symbolu – 731[01].O1.02. W związku z tym materiał nauczania
przedstawiony w poradniku jest ograniczony do podstawowych zagadnień tolerancji i pasowań
oraz ich oznaczeń na rysunkach technicznych.

Rozróżnia się następujące wymiary:

−

zewnętrzne, np. długość, szerokość, średnica itd.,

−

wewnętrzne, np. szerokość rowka, średnica otworu itd.,

−

mieszane, np. głębokość otworu, wysokość zęba koła zębatego itd.

−

wymiary pośrednie, np. odległość między osiami otworów, rowków itd.
Ponadto, rozróżnia się wymiary:

−

tolerowane np.

−

nominalne D, d (teoretyczne), które podawane są na rysunkach,

−

graniczne: górny (B) i dolny (A).
Z wymiarów granicznych wynika tolerancja T wymiaru, którą obliczamy według wzoru:

−

gdzie: B – górny wymiar graniczny

A – dolny wymiar graniczny

Między wyżej wymienionymi wymiarami występują zależności:

B = D + ES,

B = d + es

A = D + EI,

A = d + ei

Podstawiając, tolerancję także można obliczyć według wzoru:

T = ES – EI,

T = es – ei

gdzie: ES – górna odchyłka otworu,

es – górna odchyłka wałka,
EI – dolna odchyłka otworu,
ei – dolna odchyłka wałka.

Na rysunkach wymiary tolerowane (rys. 28) przedstawiamy za pomocą:

−

odchyłek liczbowych (tolerowanie liczbowe),

−

symboli (tolerowanie symbolowe),

−

wymiarów granicznych.

Rys. 28. Wymiary tolerowane [2, s. 70]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiary swobodne na rysunkach, np. 20

φ , które nie mają określonych odchyłek toleruje

się w warsztatowej tolerancji wykonania odpowiadającej 12–18 klasie dokładności.

Pasowanie części maszyn

Pasowanie, określa charakter współpracy dwóch elementów. Rodzaje pasowań:

−

luźne, w których zawsze występuje luz,

−

ciasne, w których zawsze występuje wcisk,

−

mieszane, w których może występować luz lub wcisk.
Pasowania części maszyn tworzy się według zasady stałego otworu (z odchyłką

podstawową H) lub według zasady stałego wałka (z odchyłką podstawową h). Oznaczenie
pasowania na rysunkach powinno zawierać:

−

wymiar nominalny pasowania,

−

symbol położenia pola tolerancji otworu,

−

symbol położenia pola tolerancji wałka,

−

klasę dokładności otworu i wałka, np. 30H7/m6

Tolerowanie kształtu i położenia

Oprócz wymiarów, także tolerujemy kształt i wzajemne położenie powierzchni

przedmiotów. Wymagania w tym zakresie określamy na rysunku za pomocą graficznych
symboli i odchyłek wyrażonych dopuszczalną wartością w milimetrach. W tablicy 3
przedstawiono oznaczenie, rodzaje tolerancji kształtu i położenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Tolerowanie kształtu i położenia [opracowanie własne].

Oznaczenie struktury powierzchni i własności mechanicznych materiału przedmiotu
na rysunkach

Struktura powierzchni wynika z chropowatości, kierunkowości i falistości powierzchni

przedmiotu. Do oznaczania chropowatości stosuje się wskaźniki i symbole. Wskaźnikami
(parametrami) są średnia arytmetyczna odchylenia profilu chropowatości Ra i wysokości
chropowatości według 10 punktów Rz. Na rys. 29 przedstawiono symbole graficzne do
oznaczania struktury powierzchni przedmiotu

Rys. 29.

Symbole graficzne i przykłady oznaczeń struktury powierzchni: a) symbol
podstawowy, b) symbol określający obróbkę przez skrawanie, c) symbol
określający, że powierzchnia przedmiotu ma wynikać z poprzedniego procesu
technologicznego, d) symbol określający wymagania takiej samej struktury na
całym obwodzie, e) oznaczenie chropowatości powierzchni o dopuszczalnej
granicy parametru Ra wynoszącej 2,5µm uzyskanej przez toczenie [2, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenie chropowatości wielu powierzchni przedmiotu przedstawiono na rys. 30.

Rys. 30. Oznaczenie chropowatości kilku powierzchni przedmiotu [2, s. 90]

Podczas wykonywania przedmiotu w układzie obrabiarka – narzędzie – przedmiot

występują drgania, które maja wpływ na strukturę powierzchni zwanej falistością powierzchni.
Falistość powierzchni, określamy parametrem Wz, który jest średnią pięciu wysokości fal na
odcinku pomiarowym. Najczęściej na rysunkach oznaczenie falistości łączymy z oznaczeniem
chropowatości i kierunkowością struktury powierzchni np.:

gdzie:
a – wartość chropowatości Ra,
b – rodzaj obróbki,
c – wysokość falistości,
d – kierunkowość struktury powierzhni,
f – wartość chropowatości powierzchni innej niż Ra.

Na rysunku przedmiotu często zachodzi potrzeba oznaczenia wymagań dotyczących

własności mechanicznych materiału po obróbce cieplnej.

W tym celu powierzchnia, która ma być poddana np. hartowaniu zaznacza się linią

punktową grubą w odległości około 2 grubości linii zarysu przedmiotu, lecz nie mniejszą niż
0,8 mm. Linię punktową łączy się z linią odniesienia nad którą wpisuje się rodzaj i parametry
obróbki.

Rys. 31. Oznaczanie obróbki cieplnej – hartowania powierzchniowego [2, s. 92]

Przykład oznaczenia powłoki ochronnej przedstawiono na rys. 32. Informację o rodzaju

powłoki wpisuje się nad linią odniesienia. Powierzchnie przedmiotu można także oznaczać
dużą literą alfabetu, zapisując na rysunku rodzaj powłoki, np. powłoka A – Fe/Cu–Zn5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Oznaczenie powłoki ochronnej [opracowanie własne]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje wymiarów?
2. Jaki wymiar nazywamy wymiarem tolerowanym?
3. Jak definiujemy tolerancje wymiaru?
4. Jak przedstawiamy tolerancję wymiaru na rysunku?
5. Z jaką dokładnością wykonujemy wymiary swobodne przedmiotu?
6. Jak brzmi definicja pasowania?
7. Jak przedstawiamy pasowania na rysunku?
8. Jakie znasz rodzaje tolerancji kształtu i położenia?
9. Z jakich elementów składa się oznaczenie tolerancji kształtu?
10. Jakich symboli graficznych używamy do oznaczania chropowatości powierzchni?
11. Z czego wynika kierunkowość i falistość struktury powierzchni?
12. Jak oznaczamy na rysunku obróbkę cieplną i twardość przedmiotu?
13. Jak oznaczamy powłoki ochronne na rysunkach?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymiary tolerowane wałka dwustopniowego składają się:

−

z wymiaru nominalnego d

=20 mm, którego odchyłki wynoszą: es= –32 µm, ei= –49 µm,

−

z wymiaru nominalnego d

=14 mm, którego odchyłki wynoszą: es= –32 µm, ei= –95 µm.

Narysuj wałek w podziałce 2:1 i zwymiaruj jego średnice, stosując tolerowanie liczbowe.

Oblicz wymiary graniczne i tolerancję średnic wałka. Długość całkowita przedmiotu l=40mm,
przyjmując równe długości poszczególnych stopni wałka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować wałek dwustopniowy na arkuszu rysunkowym w podziałce,
2) zwymiarować zgodnie z zasadami średnice wałka,
3) przedstawić obliczenia wymiarów granicznych i tolerancji obu średnic,
4) zaprezentować wykonany rysunek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W wałku przedstawionym w ćwiczeniu 1 został wykonany współosiowy otwór

przelotowy o średnicy 20mm. Na rysunku wałka przedstaw wymiar otworu tolerowany
liczbowo, jeżeli ES=48 µm a EI=0. Zastosuj podziałkę 2:1, oblicz wymiary graniczne
i tolerancję wymiaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować wałek w podziałce,
2) zwymiarować średnicę otworu wałka,
3) przedstawić obliczenia wymiarów granicznych i tolerancji średnicy otworu wałka,
4) zaprezentować wykonany rysunek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 3

Zwymiaruj wałek przedstawiony w ćwiczeniu 1 i 2 stosując tolerowanie symbolowe,

natomiast wymiary długości przedmiotu uzupełnij odchyłkami według tolerancji warsztatowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować wałek w podziałce 2:1,
2) zwymiarować wszystkie średnice zapisując tolerowane wymiary w postaci symbolicznej,
3) odczytać z tablic odchyłki wymiarów swobodnych,
4) uzupełnić wymiary odchyłkami według tolerancji warsztatowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 4

Odczytaj i zapisz informacje zawarte w oznaczeniach tolerancji kształtu i położenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przerysować oznaczenia i określić pisemnie ich znaczenie,
2) odczytać i zapisać wartości tolerancji kształtu,
3) odczytać i zapisać wartości tolerancji położenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia 4

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 5

Odczytaj i zapisz informacje zawarte w oznaczeniach struktury powierzchni.

Rys. do ćwiczenia 5

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przerysować oznaczenia i określić znaczenie symboli graficznych przyporządkowanych do

powierzchni,

2) odczytać i zapisać parametry chropowatości powierzchni,
3) odczytać i zapisać znaczenie elementów oznaczeń struktury powierzchni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Odczytaj i zapisz informacje zawarte w oznaczeniach obróbki cieplno-chemicznej

i ochronnej.

Rys. do ćwiczenia 6

A – powłoka Fe/Cu–Zn5

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać rodzaj obróbki,
2) określić informacje zawarte w oznaczeniach,
3) naszkicować przedmioty na arkuszu rysunkowym i wpisać odpowiednie wyjaśnienia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego

−

materiały i przybory rysunkowe.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyróżnić rodzaje wymiarów?



2) zdefiniować wymiary tolerowane?



3) zdefiniować pasowanie części maszyn?



4) określić zasady tolerowania i pasowania?



5) określić zasady oznaczania na rysunkach tolerancji i pasowań?



6) zastosować symbole do oznaczania struktury powierzchni?



7) zastosować na rysunkach oznaczenia obróbki cieplnej?



8) zastosować na rysunkach oznaczenia powłok ochronnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zastosowanie uproszczeń w rysowaniu części maszyn

4.5.1. Materiał nauczania

Większość części maszyn zastosowanych w budowie urządzeń precyzyjnych i układach

automatyki przedstawiamy na rysunkach dokładnie, odwzorowując wszystkie szczegóły
konstrukcyjne. Niemniej Polskie Normy (PN) przewidują możliwość zastosowania uproszczeń
w rysowaniu części maszyn. Wyróżnia się trzy stopnie uproszczeń rysunkowych:

−

I stopień ma zastosowanie na rysunkach wykonawczych części maszyn,

−

II stopień ma zastosowanie na rysunkach złożeniowych zawierających drobne elementy,
np. łożyska toczne,

−

III stopień ma zastosowanie na rysunkach złożeniowych i przy rysowaniu schematów
maszyn i ich podzespołów. Części maszyn przedstawia się w postaci umownych symboli.

Rysowanie gwintów i połączeń gwintowych

Powstawanie linii śrubowej na powierzchni walcowej (na sworzniu) przedstawia rys. 33.

Rys. 33. Powstawanie linii śrubowej [6, s. 186]

Rys. 34. Wymiarowanie gwintów [2, s. 125]

Przykłady oznaczeń gwintów przedstawiono w tab. 4.

Tabela 4. Rodzaje i oznaczenia gwintów (przykłady) [opracowanie na podstawie 2]

Rodzaj gwintu

Wymiary, które należy oznaczyć

Znak

Przykład

Metryczny 0,25–0,9 mm

Średnica zewnętrzna w mm

M0,6

Metryczny 1–600 mm

Średnica zewnętrzna w mm

M12

Metryczny

przyrządów

precyzyjnych

Średnica zewnętrzna w mm

M16xl,5

Rurowy walcowy

Średnica wewnętrzna rury w calach

Rurowy stożkowy

Średnica wewnętrzna rury w calach

R
Rc

R3/4
Rc3/8

Trapezowy symetryczny

Średnica zewnętrzna x skok w mm

Tr24 x 5

Trapezowy niesymetryczny

Średnica zewnętrzna x skok w mm

S24 x 5

Trapezowy niesymetryczny 45° Średnica zewnętrzna x skok w mm

S45°

S45°125 x 8

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okrągły

Średnica zewnętrzna w mm x skok
w calach

Rd32 x 1/8"

W celu narysowania i oznaczenia gwintu należy rozróżniać podstawowe wielkości gwintu

i znormalizowane wartości średnic. Gwint śrub i nakrętek przedstawia się na rysunku
w uproszczeniu, zaznaczając go dwiema cienkimi liniami, obrazującymi dna wrębów gwintu.
Rysowanie i wymiarowanie gwintów przedstawiono na rysunku 34.

Połączenia kołkowe i sworzniowe

Zarówno kołki jak i sworznie rysujemy w sposób dokładny, uproszczony lub umowny

(rys. 35).

Rys. 35.

Połączenie kołkowe: a) sposób dokładny, b) sposób uproszczony, c)
sposób umowny [opracowanie własne]

Połączenia rurowe

Na rysunkach wykonawczych połączenia rurowe rysujemy bez uproszczeń, natomiast

instalację rurową na rysunku złożeniowym – w uproszczeniu (rys. 36).

Rys. 36. Uproszczenia instalacji rurowej [6, s. 200]

Połączenia spawane, zgrzewane, lutowane i klejone

Połączenia

nierozłączne:

spawane,

zgrzewane,

lutowane

klejone rysujemy

w uproszczeniu lub w sposób umowny. Połączenia spawane przedstawiono na rysunku 37.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Rysowanie połączeń spawanych [opracowano na podstawie [2, s. 113, 115]

Połączenia zgrzewane przedstawiono na rys. 38.

Rys. 38. Połączenie zgrzewane doczołowe: a) ze zmianą kształty, b) sposób umowny [2]

Połączenia lutowane i klejone przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Połączenia lutowane i klejone [opracowanie własne]

Sprężyny na rysunkach wykonawczych i złożeniowych przedstawiamy w sposób uproszczony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 39. Rysunek wykonawczy sprężyny [6, s. 205]

Rysunek sprężyny powinien zawierać (rys. 39):

−

wymiary: średnicę drutu, średnicę zewnętrzną, długość i skok sprężyny nie obciążonej,

−

charakterystykę sprężyny – wykres, który określa jej długość w funkcji obciążenia,

−

kierunek zwojów,

−

długość rozwiniętego drutu,

−

całkowitą i czynną liczbę zwojów.

Przekładnie i koła zębate (rys. 40) przedstawiamy na rysunkach w uproszczeniu.

Rys. 40. Elementy budowy koła zębatego [6, s. 205].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 41. Rysunek wykonawczy koła zębatego [6, s. 207].

Poszczególne elementy koła zębatego rysujemy w następujący sposób (rys. 41):

−

koło wierzchołków – linią grubą,

−

koło podziałowe – linią punktową,

−

koło podstaw zębów – linią grubą (w przekroju) lub linią cienką (w widoku).

Łożyska, wały i osie przedstawia się na rysunkach bez uproszczeń, natomiast łożyska toczne
w sposób uproszczony zgodnie z PN–EN ISO 8826–1:1998. Osie i wały przedstawiamy na
rysunku wykonawczym bez uproszczeń lub w uproszczeniu, które polega na pomijaniu takich
elementów jak: małe zaokrąglenia, ścięcia krawędzi rowków itp.
Przekładnie pasowe na rysunkach wykonawczych i złożeniowych przedstawia się w zasadzie
bez uproszczeń.
Schematy – uproszczenia rysunkowe III stopnia

Budowę i działanie urządzenia technicznego można przedstawić na schematach, na

których stosujemy umowne symbole. Przykłady schematów przedstawiono na rysunkach:

−

schemat mechaniczny napędu wrzeciona tokarki (rysunek do ćwiczenia 4, str. 52),

−

schemat hydrauliczny przekładni hydraulicznej (rys. 42),

−

schemat pneumatyczny (rys. 43),

−

schematy elektryczne (rys. 44).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Hydrauliczny schemat sterowania dwoma siłownikami: 1A1 i 1A2 – siłowniki

hydrauliczne dwustronnego działania, 1V – zawór elektromagnetyczny 4/2, 0V– zawór
przelewowy, 0Z1– źródło ciśnienia, np. pompa, 0Z2, OZ3– zbiorniki[opracowanie
własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 43. Pneumatyczny schemat sterowania siłownikami: 1A1 i 1A2 – siłowniki

hydrauliczne jednostronnego działania, 1V – zawór elektromagnetyczny 5/2
[opracowanie własne]

Rys. 44. Przykłady schematów elektrycznych: a) blokowy, b) strukturalny, c) ideowy:

Tr – transformator, D

1–4

– mostek Gretza, D

– dioda Zenera, R

, R

– rezystor,

, C

– kondensator elektrolityczny, T

– tranzystor [opracowanie własne]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu stosuje się uproszczenia rysunkowe części maszyn?
2. Ile stopni uproszczeń stosuje się w rysunku technicznym?
3. Jak powstaje linia śrubowa?
4. Na czym polega uproszczenie rysunkowe gwintu śruby i nakrętki?
5. Jakie stopnie uproszczeń mają zastosowanie w rysunkach połączeń i instalacji rurowych?
6. Jak rozpoznajemy na rysunkach połączenia: kołkowe, spawane, zgrzewane, lutowane

i klejone?

7. Jak rysujemy łożyska, wały i osie?
8. Jak rysujemy sprężyny i jakie elementy wymiarowe podaje się na rysunkach?
9. Jakie uproszczenia rysunkowe stosuje się w rysunkach: kół pasowych i kół zębatych?
10. Jakie wyróżnia się schematy?
11. Czy potrafisz wyjaśnić sposób działania przykładowych urządzeń technicznych

na podstawie schematów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj nagwintowany trzpień M16. Długość trzpienia l=100 mm, a długość gwintu l

=60

mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zasady rysowania gwintów i ich wymiarowania,
2) wykonać rysunek nagwintowanego trzpienia, oznaczyć gwint i wpisać pozostałe wymiary

trzpienia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica dydaktyczna – rysunki gwintów,

−

normy rysunku technicznego,

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 2

Narysuj płytkę prostokątną, w której przewidziano dwa gwintowane otwory. Wymiary

płytki, rozmieszczenie otworów i ich wymiary przyjmij na podstawie uzgodnień
z nauczycielem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować płytkę prostokątną na arkuszu rysunkowym przyjmując odpowiednie wymiary,
2) zastosować uproszczenie rysunkowe gwintów w otworach płytki,
3) zwymiarować wszystkie elementy płytki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj rodzaje połączeń i objaśnij informacje zawarte w oznaczeniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia: 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać połączenie na rysunku a) i b),
2) określić znaczenia symboli liter i cyfr.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 4

Odczytaj schematy przedstawione na rysunkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować symbole elementów schematów mechanicznych i hydraulicznych,
2) określić i opisać budowę i działanie układu mechanicznego i hydraulicznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica symboli elementów mechanicznych i hydraulicznych,

−

normy rysunku technicznego,

−

materiały rysunkowe.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić cel stosowania uproszczeń rysunkowych?



zastosować uproszczenia rysunkowe gwintów?



rozpoznać i narysować połączenia nierozłączne?



rozpoznać i narysować połączenia instalacji rurowej?



narysować i przeanalizować schematy pneumatyczne?



narysować i przeanalizować schematy hydrauliczne



narysować prosty schemat elektryczny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Rysunki produkcyjne w procesach technologicznych

4.6.1. Materiał nauczania

W procesach technologicznych istotne znaczenie mają rysunki wykonawcze i złożeniowe.

Rysunek wykonawczy jest rysunkiem, który opracowano na podstawie danych projektowych
i zawiera niezbędne informacje do wykonania wyrobu (rys. 45). Rysunek wykonawczy
rysujemy w rzutach prostokątnych, zawierając w nim następujące informacje:

−

kształt przedmiotu wynikający z rzutów,

−

wymiary tolerowane i swobodne,

−

tolerancje kształtu i położenia,

−

oznaczenie chropowatości i pozostałe elementy struktury powierzchni przedmiotu,
np. falistość powierzchni,

−

oznaczenie obróbki cieplnej i cieplno–chemicznej,

−

oznaczenie powłok ochronnych,

−

opisaną tablicę rysunkową,

−

uwagi, np. ostre krawędzie stępić.

Rys. 45. Rysunek wykonawczy [8]

Rysunek złożeniowy przedstawia wszystkie części podzespołu, zespołu lub całego

wyrobu. Rysunek złożeniowy sporządzamy w rzutach prostokątnych w takiej ilości, ile

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

potrzeba do określenia budowy i działania wyrobu oraz przedstawienie wszystkich jego części
(rys. 46).

Rys. 46. Rysunek złożeniowy [7]

Zasady sporządzania rysunków złożeniowych są następujące:

−

poszczególne części maszyn z reguły rysujemy w uproszczeniu,

−

wszystkie części maszyn oznaczamy kolejnymi numerami łącząc je za pomocą linii
odniesienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

na rysunku podaje się tylko wymiary charakterystyczne (gabarytowe) dotyczące
wymiarów zewnętrznych, skrajnych położeń współpracujących części itp.

−

rysunek zawiera rozbudowaną tabliczkę rysunkową. Oprócz tabliczki podstawowej
rysunek zawiera wykaz części, w którym podaje się informacje: liczbę sztuk, nazwę
części, numer rysunku, materiał, masę, uwagi itp.
Rysunek montażowy jest rysunkiem złożeniowym zawierający wskazówki montażowe

i wymiary, jakie należy uzyskać przy montażu wyrobu (instrukcje montażu). Dokumentacja
techniczna oprócz rysunków zawiera także instrukcją obróbki, które składa się z kart
technologicznych. Karta technologiczna stanowi zbiór zabiegów, które należy zrealizować
w danej operacji (rys. 48).

Rys. 47. Karta technologiczna [5, s. 231]

Rysunki operacyjne i zabiegowe (rys. 48 i 49) obejmują wymiary i oznaczenia, które

są związane z określoną operacją lub zabiegiem. Każdy proces technologiczny dzieli
się na operacje a z kolei operacje na zabiegi. Część procesu technologicznego, którą wykonuje
się bez przerwy na jednym stanowisku pracy nazywamy operacją. Część operacji, którą
wykonuje się jednym narzędziem podczas jednego zamocowania przedmiotu nazywamy
zabiegiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 48. Rysunek operacyjny [6, s. 264]

Rys. 49. Rysunek zabiegowy [6, s. 263]

Rysunki techniczne, oprócz tradycyjnej techniki kreślarskiej, wykonuje się techniką

komputerową. Następnie dla celów produkcyjnych sporządza się kopie na ploterze lub
drukarce. Rysunki i kopie przechowuje się w archiwum zakładowym. Wszystkie rysunki są
numerowane i ewidencjonowane, co usprawnia gospodarkę rysunkami.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie informacje zawiera rysunek wykonawczy?
2. Jakie informacje zawiera rysunek złożeniowy?
3. Jakie elementy zawiera tabliczka rysunku złożeniowego?
4. W jakim celu stosujemy rysunki operacyjne?
5. Jak definiujemy operację i zabiegi?
6. Jaką funkcję w procesie technologicznym spełniają rysunki montażowe?
7. Jak wykonujemy kopie rysunków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy rysunku wykonawczego pierścienia I.

Rys. do ćwiczenia 1 (pierścień I)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić liczbę rzutów i ich postać,
2) określić kształt przedmiotu i jego wymiary,
3) określić wymiary tolerowane,
4) dokonać interpretacji tolerancji położenia,
5) określić chropowatość wszystkich powierzchni przedmiotu,
6) określić pozostałe informacje dotyczące procesu obróbki przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunek wykonawczy pierścienia I,

−

normy rysunku technicznego,

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy rysunków wykonawczych:

−

pierścienia II,

−

tulei łożyskowej.

Rys. 1. do ćwiczenia 2 (pierścień II)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. do ćwiczenia 2 (tuleja łożyskowa)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić konstrukcję przedmiotów,
2) określić wszystkie wymiary w tym wymiary tolerowane i swobodne,
3) dokonać interpretacji wymiarów w zakresie: wymiarów granicznych, tolerancji i tolerancji

kształtu,

4) ocenić chropowatość wszystkich powierzchni przedmiotów,
5) określić materiał konstrukcyjny na wykonanie tulei łożyskowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 3

Odczytaj rysunek złożeniowy imadła ręcznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wymienić jakie elementy zawiera rysunek imadła ręcznego,
2) określić jakie uproszczenia rysunkowe zastosowano na rysunku złożeniowym imadła,
3) określić gabarytowe wymiary imadła,
4) wymienić elementy tabliczki rysunkowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunek złożeniowy imadła,

−

normy rysunku technicznego.

−

arkusz rysunkowy,

−

materiały i przybory rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje rysunków produkcyjnych?



określić definicję i elementy rysunku wykonawczego?



określić definicję i elementy rysunku złożeniowego?



określić cel stosowania rysunków operacyjnych i zabiegowych?



wyjaśnić znaczenie w procesie technologicznym rysunku
montażowego?



wyjaśnić zorganizowaną gospodarkę rysunkami w zakładzie
pracy?



wyjaśnić zasadę powielania dokumentacji technicznej w zakładzie
pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 25 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawowym elementem dokumentacji technicznej jest

a) instrukcja obsługi stanowiska pracy.
b) szkic przedmiotu.
c) rysunek techniczny.
d) schemat rysunkowy.

2. Wymagania jakie musi spełnić rysunek techniczny określone są

a) w normach branżowych.
b) w instrukcji obsługi stanowiska pracy.
c) w międzynarodowych normach PN–ISO.
d) w normach zakładowych.

3. Format zasadniczy A4 ma wymiary

a) 297x420.
b) 210x297.
c) 313x436.
d) 220x320.

4. Rzutowanie aksometryczne przedstawia przedmiot

a) w sześciu rzutach.
b) w trzech rzutach.
c) w dwóch rzutach.
d) w jednym rzucie.

5. Rzutowanie prostokątne według metody europejskiej E realizujemy na podstawie

schematu
a) P

→

b) Rz

→

c) O

→

Rz.

d) O

→

gdzie:
O – obserwator,
P – przedmiot rysowany,
Rz – rzutnia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Prawidłowy przekrój przedmiotu uwzględniając zasady rzutowania metodą E jest na

rysunku
a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.

7. Rysunek przedstawiony w rzucie aksonometrycznym uzupełni brakujący rzut

a) na rysunku 1.
b) na rysunku 2.
c) na rysunku 3.
d) na rysunku 4.

8. Przekrój przedmiotu jako rzut powstaje w wyniku

a) rzeczywistego przecięcia przedmiotu.
b) przecięcia przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną i odrzucenia tej części, która znajduje

się przed płaszczyzną.

c) przecięcia przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną i odrzucenie tej części, która znajduje

się za płaszczyzna.

d) przecięcia przedmiotu dowolną ilością wyobrażalnych płaszczyzn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wymiarując średnicę przedmiotu znak

piszemy

a) przed oznaczeniem gwintu.
b) przy wymiarowaniu konta.
c) przy wymiarowaniu łuków.
d) przy wymiarowaniu średnicy przedmiotu.

10. Wymiarowanie szeregowe polega na

a) podawaniu wymiarów równolegle względem siebie.
b) podawania wymiaru jeden za drugim.
c) podawania wymiarów jeden za drugim i równolegle względem siebie.
d) podawaniu wymiarów, aby można było je odczytać od lewej strony rysunków.

11. Na rysunkach wymiary tolerowane przedstawia się za pomocą

a) wymiary nominalnego D.
b) odchyłek liczbowych lub symboli.
c) jednego wymiaru granicznego.
d) klas dokładności.

12. Wymagania w zakresie tolerowania kształtu i położenia określa się za pomocą

a) symboli graficznych i odchyłek wyrażonych w milimetrach.
b) parametru Rz.
c) oznaczeń ES i EI.
d) klas dokładności.

13. Do oznaczenia chropowatości powierzchni stosujemy

a) symbole graficzne do oznaczania struktury powierzchni.
b) symbole graficzne i wartości liczbowe parametrów chropowatości.
c) oznaczenia kierunkowości powierzchni.
d) wskaźników falistości powierzchni.

14. Gwinty na rysunkach przedstawiamy

a) bez uproszczeń w sposób szczegółowy.
b) w uproszczeniu dwiema grubymi liniami równoległymi do osi gwintów.
c) w uproszczeniu dwiema cienkimi liniami równoległymi do osi, a zakończenie gwintu –

linią grubą.

d) wszystkie elementy gwintu liniami cienkimi.

15. Połączenia lutowane przedstawiamy

a) dokładnie ze wszystkimi szczegółami.
b) wykorzystując linie i liczby wymiarowe.
c) w uproszczeniu lub w sposób umowny.
d) w ogóle nie oznaczamy.

16. Rysunek wykonawczy przedstawia

a) pojedynczą część maszyny.
b) zespół stanowiący zbiór części.
c) schemat urządzenia.
d) istotny fragment części maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Rysunek złożeniowy przedstawia

a) pojedynczą część maszyny.
b) schemat uwzględniający wszystkie części całego wyrobu lub zespołu.
c) wszystkie części i zespoły całego wyrobu.
d) zestaw operacji, które należy wykonać.

18. Rysunki operacyjne obrabianego przedmiotu zawierają

a) wszystkie wymiary.
b) wszystkie wymiary tolerowane.
c) wymiary dotyczące zabiegu.
d) wymiary i oznaczenie, które związane są z określoną operacją.

19. Schematy to

a) rysunki wykonawcze, w których zastosowano umowne symbole.
b) rysunki przedstawiające budowę i działanie urządzenia, w których części funkcjonalne

przedstawia się w postaci prostych figur geometrycznych.

c) wykres, z którego można obliczyć wartość liczbową danej wielkości.
d) rysunek podzespołów.

20. Dokumentacja techniczna zawiera

a) wyłącznie zbiór rysunków wykonawczych.
b) zbiór kart technologicznych.
c) rysunki wykonawcze i instrukcje obróbki.
d) rysunki montażowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITE Radom 1996
2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004
3. Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. WSiP, Warszawa

1995

4. Michel K. Sapiński T.: Czytam rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1996
5. Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
6. Waszkiewiczowie E i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1999
7. Zbiór Polskich Norm: Rysunek techniczny, Rysunek techniczny maszynowy
8. http://www.zap–robotyka.pl