Konspekt wiadomości wystarczających do uzyskania zaliczenia z przedmiotu

Podstawy politologii

I

Decydowanie polityczne

1) podstawowe sposoby analizy decyzyjnej:

a) model politologiczny

analizujemy przyczyny decyzji politycznych aparatu państwa,

b) model internacjologiczny

analizujemy przyczyny decyzji politycznych podmiotów międzypaństwowych,

c) model transnarodowy

analizujemy przyczyny decyzji politycznych podmiotów transnarodowych.

2) typy analizy decyzyjnej (kryterium typu rozumowania):

a) indukcyjna

obserwowanie rzeczywistych zachowań ośrodków decyzyjnych, aby na
podstawie zebranych danych wychwycić pewne prawidłowości i na ich
podstawie sformułować teorie,

b) dedukcyjna

poszukiwanie potwierdzenia słuszności przyjętych założeń teoretycznych, ich
weryfikacja i doskonalenie,

c) aksjologiczna

poszukiwanie powiązań pomiędzy decyzjami a systemem wartości decydentów,

d) czynnikowa

badanie podjętych decyzji pod kątem czynników kształtujących ostateczną formę
i treść decyzji.

3) kategorie analizy decyzyjnej

a) sytuacja decyzyjna

definicja - system zmiennych niezależnych skłaniających decydentów do
podejmowania działań
klasyfikacje sytuacji decyzyjnych według kryterium:

świadomościowego

rzeczywiste,
wyobrażone.

systemowego

wewnętrzne,
zewnętrzne,
transnarodowe.

wzburzenia pola decyzyjnego

normalne,
kryzysowe.

autonomiczności pola decyzyjnego

sytuacja decyzyjna jest zmienną niezależną,
sytuacja decyzyjna jest zmienną zależną.

b) ośrodek decyzyjny

typologie ośrodków według kryterium:

poziomu decyzyjnego

narodowe,
międzynarodowe,
transnarodowe.

trwałości

stałe,

1

ad hoc.

wewnętrznej struktury

hierarchiczne,
niehierarchiczne.

c) proces decyzyjny

definicja - proces reakcji na zmienne ze środowiska zmierzający do
przekształcenia tegoż środowiska w pożądany sposób.
poziomy analizy procesu decyzyjnego

społeczny

wielkie grupy społeczne – decyzje tylko w referendach i wyborach,
partie polityczne i inne podmioty pośredniczące,
podmioty decyzji – małe grupy kierownicze i jednostki.

organizacyjny

fazy

wejścia,
konwersji,
wyjścia.

racjonalny
irracjonalny

czynniki wewnętrzne – cechy decydenta

zdrowie,
płeć,
wiek,
zmęczenie,
rytmy biologiczne.

czynniki zewnętrzne

naturalne (np.: głód czy temperatura powietrza),
pochodzenia ludzkiego (stany emocjonalne).

problemy komunikacji niewerbalnej

mimika – zmiany na twarzy,
pantomimika – gesty,
proksemika – przestrzeń (np. bliski kontakt fizyczny)
wokalizacja – dźwięki i sposób wymowy.

d) decyzja polityczna

definicja - akt świadomego wyboru działania lub zaniechania politycznego
klasyfikacje decyzji politycznych:

według ośrodka decyzyjnego – kto decyduje

zależnie do poziomu podejmowania decyzji

narodowe,
międzynarodowe.

zakres ośrodka decyzyjnego

ogólnospołeczne,
organizacji społecznych i politycznych,
państwowe.

ze względu na adresata
ze względu na zakres motywacji

według fizycznej formy decyzji – jak decyduje

pisemne,
ustne,
elektroniczne.

2

według czasu decyzji

czas decyzyjny

konieczność podjęcia decyzji w danej chwili

natychmiastowe,
takie, których podjęcie można odłożyć.

długotrwałość procesu decyzyjnego

powoli wypracowywane,
szybko wypracowywane.

skutków decyzji

stopień przymusu

władcze,
opcyjne,
symboliczne.

stopień podważalności

ostateczne,
nieostateczne.

miejsca podjęcia decyzji

narodowa,
międzynarodowa.

niedecyzja

definicja - świadomy wybór zaniechania politycznego.
rodzaje:

neglekcyjna – na etapie dostrzegania problemów,
omisyjna – na etapie analizy problemu,
kunktatorska – odwleczenie decyzji,
rewisyjna – na etapie przyjęcia celów,
symboliczna – na etapie określania metod i skutków realizacji,
optatywna – na etapie wdrażania decyzji w życie.

e) imlementacja decyzji

proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod
i środków
sposoby implementacji:

twórcza -wcielanie treści i ducha decyzji,
literalna – wcielanie jedynie treści decyzji,
nieskuteczna – wykonywanie sprzeczne z duchem decyzji,
przeciwskuteczna – wykonywanie sprzeczne z duchem i treścią decyzji.

II

Partie polityczne

1) definicja - wyspecjalizowana organizacja społeczna posiadająca określony program

będący podstawą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdobycia
władzy oraz maksymalizacji pozycji w systemie politycznym

2) klasyfikacje partii politycznych:

a) kryterium organizacyjne

Duveger

kadrowe,
półmasowe,
masowe.

Sobolewski

miejsce utworzenia partii

o genezie parlamentarnej – parlament,
o genezie pozaparlamentarnej – utworzone przez instytucje mające inny

3

cel niż parlamentarny,
zostanie członkiem:

bezpośrednie – zostajesz członkiem, gdy przystępujesz do nich
bezpośrednio,
pośrednie – federacje organizacji i związków zawodowych.

Banaszak i Preisner

partie oparte na zasadzie wewnętrznej demokracji,
partie scentralizowane.

b) kryteria ideologiczne i programowe

Klaus von Bayne

liberalne i radykalne,
konserwatywne,
chłopskie,
socjaldemokratyczne i socjalistyczne,
komunistyczne,
regionalne i etniczne,
skrajnie prawicowe,
ruch ekologiczny.

3) funkcje partii

sensu stricto

artykulacja i agregacja potrzeb,
rekrutacja polityczna,
wyborcza,
rządzenia.

4) systemy partyjne

a) definicja systemu partyjnego - formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii

politycznych w walce o zdobycie władzy politycznej, lub jej sprawowaniu.

b) typologie i klasyfikacje

ilościowo-jakościowe

dwupartyjny,
dwu-i-półpartyjny
wielopartyjny oparty o dominację jednej partii,
wielopartyjny bez partii dominującej.

II

Aspekty teoretyczne polityki

1) polityka - świadoma i celowa działalność zorganizowanej grupy ludzi zmierzająca do

zdobycia władzy, jej utrzymania lub zdobycia wpływu na władzę.

2) ujęcia polityki

a) formalno-prawne – normy regulujące działalność aparatu państwa,
b) behawioralne – polityka widziana w kategoriach władzy,
c) funkcjonalne – polityka jako funkcja systemu społecznego,
d) racjonalne – podejmowanie decyzji w procesie sprawowania władzy,
e) postbehawioralne – rozwiązywanie problemów społecznych.

3) koncepcje polityki

a) klasyczna – cel dobro wspólne obywateli,
b) koercyjna – polityka przez pryzmat środków przymusu,
c) konsensualna – nacisk na dążenie do porozumienia,
d) konfliktowa – polityka sferą walki między ideami,
e) non-violence – obalenie reżimu bez użycia siły,
f) polityka bez ideologii – polityk jako towar, który trzeba sprzedać wyborcom.

III

Zasada państwa prawnego

4

1) definicja - zespół zasad prawnych, które rządzą instytucjami oraz procedurami, a które

mają służyć ochronie podstawowych interesów indywidualnych gwarantowanych przez
społeczeństwa poprzez ograniczenie władzy państwowej.

IV

Systemy polityczne

1) definicja systemu politycznego - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz

organizacji i grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach
danego państwa, oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki
między nimi.

2) rodzaje systemów

a) demokratyczne

parlamentarno-gabinetowy - rząd z woli parlamentu i przed nim odpowiedzialny,
prezydencki – oparty o wzajemną kontrolę i równoważenie się władz na czele
wykonawczej prezydent,
mieszany – podwójna władza wykonawcza (rząd i prezydent), instytucja
kohabitacji.

b) niedemokratyczne

tradycyjne oligarchie – nigdy nie były demokratyczne, władza należy do rodziny
panującej,
totalitarne – monopol państwa we wszystkich dziedzinach, ideologia władzy
ideologia jednostki,
autorytarne – władza zadawala się samym procesem rządzenia, wyłączone
mechanizmy demokratyczne.

V

Stosunki międzynarodowe

1) nurty badawcze

a) Podstawowe szkoły (paradygmaty)

realizm – podstawowe kategorie: państwo, anarchia, siła militarna;
idealizm – podstawowe kategorie: prawo międzynarodowe, podmioty
niepaństwowe, zbieżność interesów

b) pozostałe nurty

neorealizm,
neoliberalizm,
globalizm,
nurty postmodernistyczne.

2) podmioty stosunków międzynarodowych

a) państwa – elementy: terytorium, ludność, władza;
b) organizacje międzynarodowe - źródło prawa umowa międzynarodowa, względnie

trwały charakter, organy;

c) Unia Europejska – statut dokument prawnomiędzynarodowy o charakterze prawa

krajowego, procedura decyzyjna jak w państwach (większościowa)

d) podmioty transnarodowe – działające poza i ponad graniczami

organizacje pozarządowe,
korporacje transnarodowe,
ruchy narodowowyzwoleńcze,
organizacje terrorystyczne i przestępczość zorganizowana.

3) teoretyczne próby objaśnienia stosunków międzynarodowych

a) teoria systemowa – państwo jak organizm reagujący z otoczeniem, badamy

interakcje wewnątrz systemu i relacje z otoczeniem;

b) teoria gier – wszyscy uczestnicy postępują racjonalnie, tworzy się schematy gier dwu

i więcej osbowych;

c) podejście symulacyjne – na modelach komputerowych testuje się wpływ zmiennych

5

na konkretne sytuacje;

d) analiza ilościowa – porównuje się intensywność występowania czynników.

VI

Naród i nacjonalizm

1) postrzeganie narodu

a) pierwotne - pozaczasową zbiorowość, która posiada jedną bądź kilka wspólnych

cech, takich jak pochodzenie, rasa, język religia i terytorium

b) modernistyczne - powstała w okresie po rewolucji przemysłowej społeczność

zamieszkująca określone terytorium i podporządkowana tworowi, jakim jest państwo
narodowe

c) sybmbolistyczne – ujęcie łączące oba wcześniejsze podejścia wskazujące na

narodotwórcze znaczenie mitów, pamięci, wartości i symboli

2) cechy narodu wg Smitha:

a) zbiorowa nazwę,
b) wspólny mit pochodzenia,
c) wspólną przeszłość,
d) odrębna wspólna kultura,
e) związek ze specyficznym terytorium
f) poczucie solidarności.

3) definicja nacjonalizmu - postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe

dobro w sferze polityki.

4) główne tematy poruszane w ideologii nacjonalizmu:

a) ludzkość jest w sposób naturalny podzielona na narody,
b) każdy naród ma swój szczególny charakter,
c) źródłem wszelkiej władzy politycznej jest naród, cała zbiorowość,
d) dla wolności i samorealizacji ludzie muszą utożsamić się z narodem,
e) narody mogą się spełnić jedynie w ich własnych państwach,
f) lojalność wobec państwa narodowego jest nadrzędna wobec wszelkich innych

lojalności,

g) podstawowym warunkiem globalnej wolności i harmonii jest wzmocnienie państwa

narodowego.

5) efekty wprowadzenia ideologi nacjonalizmu:

a) zastąpienie westfalskiego rozumienia suwerenności i legitymizacji władców

systemem, w którym państwa reprezentują narody

b) uczynienie nacjonalizmu zasadniczym składnikiem budowania państwa

i kształtowania wspólnej tożsamości i świadomości narodowej,

c) potężny bodziec dla wytyczania i zmiany granic poprzez rozszczepianie i fuzję,
d) źródło konfliktów i wojen.

6