Prof. UEK E. Molendowski

1

Dyplomacja gospodarcza-

istota i podstawy

I. Gospodarcze podłoże nowoczesnej dyplomacji

II. Dyplomacja gospodarcza i interes narodowy

III.Handlowa i gospodarcza dyplomacja państwa

IV. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

V. Organizacja dyplomacji gospodarczej

VI. Ograniczanie roli ministerstw spraw zagranicznych

Prof. UEK E. Molendowski

2

I. Gospodarcze podłoże

nowoczesnej dyplomacji

1. Gruntowne zmiany, jakie zaszły w ostatnich

dziesięcioleciach, przetworzyły cały zakres materiału, z jakim

dyplomacja do niedawna miała do czynienia. Podłożem

dyplomacji stała się gospodarka światowa, a postępowanie w

stosunkach międzynarodowych zawisło od interesów

gospodarczych.

2. Za moment, w którym sprawy gospodarcze stały się

przedmiotem zabiegów dyplomatycznych uważany jest

rok 1453. Centrum rozwoju dyplomacji przeniosło się wówczas

do Wenecji, Florencji, Mediolanu, a pierwszoplanowym celem

działania dyplomatów było zawieranie umów gospodarczych.

Prof. UEK E. Molendowski

3

I. Gospodarcze podłoże nowoczesnej

dyplomacji

3.

Punktem przełomowym był okres 1890-1900: USA

pierwszy raz angażują się w sprawy poza kontynentem

(dostęp handlowy do rynku chińskiego). Od tej pory

większość konfliktów i traktatów miała podłoże gospodarcze

(spór wokół kolei Ceptown-Kair, konflikt marokański 1904-

1905, wojna rosyjsko-japońska 1904-1905).

4.

Druga połowa XX wieku: to rozwój globalnych

związków gospodarczo-politycznych (likwidacja systemu

kolonialnego, powstanie nowych suwerennych państw).

Prof. UEK E. Molendowski

4

I. Gospodarcze podłoże nowoczesnej

dyplomacji

5.

Proces ekonomizacji polityki zagranicznej i

dyplomacji:

•

Ogromna większość spraw, którymi zajmuje się

obecnie dyplomacja światowa dotyczy stosunków i

interesów gospodarczych

•

Decyzje o nawiązaniu stosunków gospodarczych z

zagranicą w większym stopniu zależą od

przedsiębiorstw, korporacji, organizacji (nie od

organów władzy).

•

Rola państwa nie słabnie, ale ulega

przewartościowaniu.

Prof. UEK E. Molendowski

5

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

1.

Państwowość w dobie globalizacji :

•

Umniejszenie roli państwa w tworzeniu dobrobytu –

posiadanie terytorium przestało być podstawą dobrobytu

•

Globalizacja i rozwój ponadnarodowych procesów

gospodarczych

•

Apaństwowość rynku finansowego

•

Rozwój technologii informacyjnej (informacja niematerialnym

źródłem bogactwa)

•

Ewolucja państwa: od modelu opiekuńczego do modelu

konkurencyjnego

•

Państwo nie jest już absolutnym źródłem władzy.

Prof. UEK E. Molendowski

6

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

2.

Podmioty regionalne

•

Wzrost znaczenia i autonomii władz regionalnych

•

Regiony organizują się w grupy wpływu ponad granicami
państw, stając się nowymi uczestnikami gry dyplomatycznej

•

Niektóre amerykańskie stany i regiony otworzyły własne
ministerstwa spraw zagranicznych, które utrzymują kontakty z
innymi krajami, często z pominięciem Waszyngtonu.

Prof. UEK E. Molendowski

7

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

3.

Gracze ponadnarodowi nowymi uczestnikami
dyplomacji:

•

Wśród nich największą rolę odgrywa UE jako autonomiczny
podmiot globalnej dyplomacji w ramach I filaru (polityka
handlowa, makroekonomiczna, ochrona środowiska)

•

Dysponując korpusem dyplomatycznym, UE zyskała odrębny
międzynarodowy status prawny

Prof. UEK E. Molendowski

8

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

4.

Aktorzy ponadpaństwowi :

•

To firmy i organizacje pozarządowe

•

Dyplomacja na styku państwo-firma

•

Dyplomacja między przedsiębiorstwami

•

Uczestnictwo organizacji pozarządowych w dyplomacji nie jest
równomierne

•

Duża rola NGO w sprawach dot. ochrony środowiska i pokoju
(tam gdzie państwa chcą uniknąć oficjalnej interwencji.

Prof. UEK E. Molendowski

9

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

5.

Zwiększona autonomia organizacji

międzynarodowych:

•

Dążenie ONZ do osiągnięcia autonomii dyplomatycznej
(Boutros Ghali, Kofi Annan)

•

Bliska współpraca ONZ z organizacjami międzynarodowymi i
prywatnymi przedsiębiorstwami

•

Tworzenie związków partnerskich w obszarach, z których
wycofało się państwo.

Prof. UEK E. Molendowski

10

II. Nowe podmioty nowoczesnej dyplomacji

6.

Dyplomacja międzynarodowych organizacji

pozarządowych i transnarodowych korporacji:

•

Międzynarodowe organizacje pozarządowe i transnarodowe
korporacje występujące współcześnie obok państw w roli
równorzędnych aktorów międzynarodowej sceny gospodarczej
reprezentują odmienne, często rozbieżne interesy

•

Wykształciły one różne środki i narzędzia dyplomatyczne do
osiągnięcia założonych przez siebie celów gospodarczych.

Prof. UEK E. Molendowski

11

III. Handlowa i gospodarcza dyplomacja

państwa

1.

Pojęcie dyplomacji gospodarczej

•

DYPLOMACJA GOSPODARCZA

(economic diplomacy) -

dyplomacja prowadzona przez MSZ i inne resorty

odpowiedzialne za międzynarodową politykę ekonomiczną.

Związana z realizacją takich założeń polityki ekonomicznej, jak

np. działalność przedstawicielstw i delegacji państwowych przy

międzynarodowych organizacjach, np. WTO, OECD, UE

(G.Berridge i A. James).

•

Dyplomacja gospodarcza jest wiecznie jedną i tą samą –

umiejętnością postępowania z ludźmi, zmieniają się natomiast

jej podłoża: zmienia się rzecz sama, z jaką się ma do czynienia,

odmienne są wciąż metody jej działania (Michał Skolnicki)

Prof. UEK E. Molendowski

12

III. Handlowa i gospodarcza dyplomacja

państwa

1.

Pojęcie dyplomacji gospodarczej (c.d.)

Dyplomację gospodarczą należy definiować, jako realizację

działań zmierzających do podniesienia pozycji międzynarodowej

państwa poprzez szeroko rozumianą promocję:

•

interesów gospodarczych kraju jako całości (m.in. poprzez

negocjację i podpisywanie porozumień i umów handlowych,

członkostwo międzynarodowych i regionalnych organizacjach

gospodarczych, itp.) oraz

•

partykularnych interesów poszczególnych jego podmiotów

(poszukiwanie partnerów zagranicznych dla firm krajowych,

promocja narodowych eksporterów i przyciąganie zagranicznych

inwestycji)

przez przedstawicieli państwa - profesjonalnych dyplomatów

gospodarczych (E. Molendowski, W. Polan).

Prof. UEK E. Molendowski

13

III. Handlowa i gospodarcza dyplomacja

państwa

1.

Pojęcie dyplomacji gospodarczej (c.d.)

Dyplomaci gospodarczy:

•

monitorują politykę ekonomiczną w innych krajach

•

składają raporty na temat polityki ekonomicznej krajów

urzędowania

•

doradzają w zakresie kształtowania polityki gospodarczej

swojego rządu.

Prof. UEK E. Molendowski

14

III. Handlowa i gospodarcza dyplomacja

państwa

2.

DYPLOMACJA HANDLOWA (Commercial diplomacy) -

Działalność misji dyplomatycznych i innych

wyspecjalizowanych agend rządowych, wspierająca krajowy sektor
biznesu i finansów w ich dążeniu do sukcesu rynkowego oraz wzrostu
krajowego dochodu narodowego i lepszej pozycji konkurencyjnej kraju
(van Bergijk).

Dyplomacja handlowa to także:

•

promocja handlu

•

wspieranie napływu BIZ

•

informowanie o możliwościach eksportowych i inwestycjach za

granicą

•

organizowanie misji handlowych oraz imprez targowo-

wystawienniczych.

Prof. UEK E. Molendowski

15

III. Handlowa i gospodarcza dyplomacja

państwa

3.

Stereotypy związane z pojęciem „dyplomacja gospodarcza ”:

•

dyplomacja jest działalnością zarezerwowaną tylko dla

dyplomatów, tzn. dla ludzi zatrudnionych w ministerstwach spraw

zagranicznych;

•

dyplomacja równa się nieformalnym negocjacjom i dobrowolnej

współpracy, ale w żadnym wypadku nie opiera się na systemie

zasad i zobowiązań prawnych;

•

dyplomacja jest narzędziem słabym, mało precyzyjnym i

nieskutecznym, w którym koncyliacja prowadzi jedynie do mało

stabilnych kompromisów;



jest działalnością elitarną, zarezerwowaną wyłącznie dla wąskiej

grupy uprzywilejowanych przedstawicieli establishmentu i

arystokracji;



jest to działalność mało transparentna.

Prof. UEK E. Molendowski

16

Różnica pomiędzy dyplomacją handlową

a gospodarczą

Główny cele dyplomatów gospodarczych:



wywieranie wpływu na międzynarodową politykę ekonomiczną

poprzez koordynację działalności ministerstw,



kształtowanie negocjacji,



manipulowanie współudziałem pozapaństwowych podmiotów

sceny międzynarodowej w realizacji obranej przez siebie
strategii.

Główne zadania dyplomatów handlowych:



Otwieranie zagranicznych rynków dla krajowych przedsiębiorstw



Współudział w realizacji rządowych programów rozwoju gosp.



Promocja i informowanie o możliwościach rozwoju współpracy
gosp.



Wspieranie napływu BIZ



Interwencje na szczeblu administracji rządowej w interesie
krajowych firm i instytucji

Prof. UEK E. Molendowski

17

Dyplomacja gospodarcza



Korzysta z nieformalnych negocjacji i kooperacji, tzw. miękki
typ regulacji (np. kodeksy dobrych praktyk oraz z kreowania i

wdrażania obligatoryjnych reguł i reżimów prawnych.



D.G. to aktywny składnik zintegrowanej działalności

dyplomatycznej, w której zacierają się linie podziału między

sferami funkcjonalnymi (np.. Sferą konsularną, kultury i
handlu)



Dyplomata gospodarczy musi być

po trosze ekonomistą, handlowcem,

prawnikiem, analitykiem, negocjatorem
oraz politykiem.

Prof. UEK E. Molendowski

18

Funkcje i role dyplomatyczne

w przedsiębiorstwach międzynarodowych



Zadaniem osób pełniących dyplomatyczne funkcje w
międzynarodowych korporacjach jest
zagwarantowanie stałości i strukturalnej spójności
wewnątrzorganizacyjnej sieci powiązań między
centralą a zagranicznymi filiami przedsiębiorstwa.



W tym wypadku wyróżnia się dwa typy dyplomacji:
dyplomację korporacyjną i dyplomację biznesową

Prof. UEK E. Molendowski

19

Dyplomacja korporacyjna

Dyplomacja korporacyjna obejmuje dwie organizacyjne role,

które uważa się za bezwzględnie ważne dla zapewnienia

efektywnej koordynacji działalności przedsiębiorstwa (G.

Hofstede):



dyrektora jednostki biznesowej na szczeblu krajowym

–

umiejętność funkcjonowania w kulturze jednostki biznesowej i
korporacyjnej



korporacyjnych dyplomatów – tubylców i obcokrajowców znających

i rozumiejących kulturę firmy; odgrywających rolę łączników między
dyrektorami korporacji

Prof. UEK E. Molendowski

20

Dyplomacja biznesowa



Dyplomacja biznesowa przyznaje otoczeniu

zewnętrznemu kluczową rolę, gdyż lokalne

społeczności, wywierając ciągły nacisk na zachowanie

korporacji, ograniczają swobodę jej działalności.



Z jednej strony celem zabiegów dyplomatycznych są

społeczności i grupy konsumenckie na poziomie
lokalnym, z drugiej

– społeczność międzynarodowa.



Społeczni uczestnicy stosunków dyplomatycznych są

znacznie bardziej rozdrobnieni i niejednorodni niż

państwa czy inne korporacje transnarodowe.

Prof. UEK E. Molendowski

21

Działalność dyplomatyczna międzynarodowych

organizacji pozarządowych



Zorientowane ekonomicznie organizacje pozarządowe

skupiają działalność na takich obszarach jak polityka
ekonomiczna, wzrost gospodarczy czy globalna
praktyka biznesowa.



Wyróżnia się dyplomację krajowych oraz dyplomację

transnarodowych pozarządowych organizacji
gospodarczych

Prof. UEK E. Molendowski

22

Działalność dyplomatyczna międzynarodowych

organizacji pozarządowych



Dyplomacja krajowych organizacji pozarządowych ma na celu

reprezentowanie interesów społeczeństwa wobec

profesjonalnego otoczenia gospodarczego. Zajmują się nią

różnorodne organizacje społeczne, na przykład chroniące

interesy konsumentów lub koncentrujące się na ochronie

środowiska naturalnego.



Dyplomacja transnarodowych organizacji pozarządowych jest

narzędziem pozwalającym na zarządzanie akcjami lobbingowymi
na poziomie globalnym. Dyplomaci Transnarodowych NGO (T-

NGO) operują w skali międzynarodowej, są członkami

pozarządowych instytucji o światowym zasięgu jak Amnesty
International, Greenpeace. T-

NGO mając ogromny potencjał

finansowy i społeczny biorą udział w rozwiązywaniu

najważniejszych problemów globalnych.

Prof. UEK E. Molendowski

23

Organizacja dyplomacji gospodarczej



Współcześnie każde państwo opracowuje własny system

organizacji dyplomacji gospodarczej, w tym zakres

kompetencji poszczególnych instytucji.



Kształt tego systemu zależy przede wszystkim od:



ustroju politycznego,



ogólnych założeń polityki zagranicznej,



oraz stopnia rozwoju gospodarczego.



Instytucje uczestniczące w dyplomacji gospodarczej:



władze i urzędy państwowe;



służby zagraniczne (pion dyplomatyczno – polityczny, pion

ekonomiczno – handlowy, pion konsularny);



organizacje samorządu gospodarczego.

Prof. UEK E. Molendowski

24

Organizacja dyplomacji gospodarczej



Struktury organizacyjne służby dyplomatyczno –

konsularnej są zróżnicowane w poszczególnych krajach.



Obecnie w służbie zagranicznej państw występują:



Odrębne placówki dyplomatyczno – konsularne i

odrębne placówki handlowe (np. Wielkiej Brytanii),



Placówki, w których występują dwa piony:

dyplomatyczno – konsularny i ekonomiczno – handlowy

(np. w Japonii).



Wybór formy organizacyjnej zależy od charakteru

i stopnia rozwoju stosunków, danego kraju z państwem

przyjmującym.

Prof. UEK E. Molendowski

25

Organizacja dyplomacji gospodarczej

Podstawowe funkcje pionu ekonomiczno – handlowego:



reprezentowanie interesów państwa wysyłającego

w kraju urzędowania w zakresie współpracy

gospodarczej i wymiany handlowej,



badanie sytuacji ekonomicznej kraju pobytu i

składanie sprawozdań z tego zakresu kompetentnym

organom swojego kraju,



współdziałanie w przygotowaniu umów i porozumień

o współpracy gospodarczej i naukowo – technicznej,



propagowanie interesów gospodarczych własnego

kraju,



wystawianie i wizowanie dokumentów,



opiniowanie transakcji handlowych.

Prof. UEK E. Molendowski

26

3. Organizacje samorządu gospodarczego



Najbardziej typowymi organizacjami wspomagania

działalności handlu zagranicznego są izby

gospodarcze (przemysłowo – handlowe, handlowe

itp.)



Przeważnie są tworzone jako instytucje samorządu

gospodarczego które:



reprezentują interesy swoich członków,



wykonują funkcje administracji państwowej (nadzór

ministerstw ds. gospodarki)



Krajowe izby gospodarcze prowadzą często własne

placówki zagraniczne zlokalizowane przy placówkach

dyplomatyczno – konsularnych lub handlowych.



Ich zadaniem jest analiza miejscowego rynku oraz

podtrzymywanie i zacieśnianie kontaktów

gospodarczych.

Organizacja dyplomacji gospodarczej

Prof. UEK E. Molendowski

27

Organizacja dyplomacji gospodarczej



Obowiązkiem izb jest reprezentowanie interesów ich

członków. Do ich zadań należy:



konsultowanie na życzenie władz form polityki

gospodarczej,



zbieranie przepisów prawnych i zarządzeń państw

obcych, udostępnianie ich zainteresowanym i

publikowanie w formie biuletynów, informatorów itp.,



zbieranie informacji o rynkach geograficznych i

towarowych oraz prowadzenie odpowiedniej

dokumentacji,



badanie koniunktury na rynkach zagranicznych,



rejestrację zwyczajów i uzansów handlowych wraz z

ich ogłaszaniem i zaleceniem do stosowania.

Prof. UEK E. Molendowski

28

Organizacja dyplomacji gospodarczej



Często również państwo zleca izbom czynności o

charakterze administracyjnym tj.:



wystawianie dokumentów i zaświadczeń,



potwierdzanie dokumentów handlowych,



rejestracja znaków towarowych i wzorów

użytkowych,



ustanawianie rzeczoznawców orzekających o

jakości towarów, prawidłowości wykonania

świadczeń umownych itp.

Prof. UEK E. Molendowski

29

Organizacja dyplomacji gospodarczej



W celu rozwijania współpracy gospodarczej i wymiany

kraje tworzą:



zagraniczne izby handlowe (zakładane przez

prywatnych przedsiębiorców zainteresowanych

prowadzeniem wymiany z danym krajem),



izby handlowe bilateralne (zakładane wspólnie

przez podmioty gospodarcze 2 krajów, zazwyczaj

tworzone na zasadach wzajemności).



W Polsce:



Krajowa Izba Gospodarcza (KIG)



Polska Izba Handlu Zagranicznego (PIHZ)



W niektórych krajach powoływane są także samorządowe

organizacje importerów i eksporterów mające formę

zrzeszeń prowadzących zagraniczną działalność

handlową.

Prof. UEK E. Molendowski

30

Ograniczanie roli Ministerstw Spraw

Zagranicznych



Malejąca rola MSZ jako głównego kanału kontaktów z innymi

państwami, widoczne jest to w Unii Europejskiej.



Podejmowanie decyzji w Europie ma duże następstwa

wewnętrzne.

Rezultaty:


Wzrost roli głów państwa na scenie dyplomatycznej



Premierzy obejmują rolę koordynatorów decyzji

podejmowanych przez międzynarodowe gremia



Wpływ MSZ maleje o tyle ile wzrasta autonomia innych
ministerstw resortowych.



W UE maleje rola Rady ds. Ogólnych, złożonej z szefów MSZ.



Rośnie znaczenie Rady Europejskiej (głowy państw i szefów

rządów).

Prof. UEK E. Molendowski

31

Ograniczanie roli Ministerstw Spraw

Zagranicznych

W odpowiedzi na utratę wpływów MSZ:


Poprawiają koordynacje, aby nie oddawać
międzynarodowych dossier innym ministerstwom.



Pragnął utrzymać funkcję koordynatora w sprawach
europejskich



Kładą nacisk na sprawność zarządzania



Deklarują przykładanie dużej uwagi do funkcji
konsularnej

Prof. UEK E. Molendowski

32

Ograniczanie roli Ministerstw Spraw

Zagranicznych



Obecnie inne departamenty rozwijają własne

oficjalne kontakty międzynarodowe



Zwiększona autonomia dyplomatów

(instrukcje rządowe są ograniczane).



Restrykcje budżetowe i cięcia kadrowe w MSZ.



Szersze wykorzystanie personelu lokalnego (np. do
prowadzenia spraw poufnych).



Zarzuty braku efektywności MSZ i ograniczeń

wynikających z instytucjonalnej organizacji

działań.

Prof. UEK E. Molendowski

33

Ograniczanie roli Ministerstw Spraw

Zagranicznych



Globalizacja wywiera silny wpływ na

organizacyjny i koncepcyjny model urzędu ds.

zagranicznych.



Możliwość reorganizacji MSZ w przyszłości w związku
ze spadkiem ich znaczenia (Zastąpienie MSZ
mniejszym, koordynacyjnym biurem spraw
zagranicznych, pozwalając na rozwój fachowych
kompetencji w ramach ministerstw sektorowych, o
działalności nieograniczonej przez sformalizowane
procedury).

Prof. UEK E. Molendowski

34

Dyplomacja gospodarcza i interes narodowy



Jednym z podstawowych narzędzi, pozwalających na

budowanie silnej pozycji państwa w świecie, jest

dyplomacja gospodarcza, która angażuje we wspólne

działania służby zagraniczne administracji państwowej oraz

środowisko biznesu.

Przykład USA:

Od ponad 50 lat, niezależnie od politycznych i

gospodarczych cykli, amerykańska polityka i dyplomacja

dążą do intensyfikacji międzynarodowego handlu i

wzrostu poziomu inwestycji.

Globalny rozwój gospodarczy zależy od sukcesu działań

podejmowanych w tym zakresie.

Motorem napędowym wzrostu jest handel.

Prof. UEK E. Molendowski

35

Dyplomacja gospodarcza i interes narodowy



Bezpieczeństwo i dobrobyt to dwa podstawowe cele

polityki zagranicznej większości państw



Szczególne miejsce zajmują w dyplomacji

Stanów Zjednoczonych



Stosunki polityczne wykazują tendencję

do błyskawicznych zwrotów, relacje

biznesowe wydają się stabilniejsze



Kiedy dobra i usługi przekraczają

granice, nie czynią tego armie”.