Pojęcie i geneza różnic
indywidualnych

Prowadzący: Aleksandra Niemyjska, SWPS

PRZEDMIOT BADAŃ PSYCHOLOGII
RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH



RÓŻNICE INDYWIDUALNE:

„zjawisko polegające na tym, że jednostki (ludzie i zwierzęta należące

do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem
porównywanych charakterystyk fizycznych i psychicznych”



Przedmiotem badań psychologii różnic indywidualnych są więc
różnice międzyosobnicze (interindywidualne)

Ważne pytania:



Czym różni się psychologia różnic indywidualnych (RI) od
psychologii osobowości?



Jakie korzyści i zagrożenia wynikają z różnicowego podejścia do
badań nad zachowaniami człowieka?

Osobowość można rozpatrywać
na dwa różne sposoby

INTERINDYWIDUALNIE

INTRAINDYWIDUALNIE

Przedmiot badań: POPULACJA,

(uniwersalne cechy różnicujące ludzi)

Przedmiot badań: INDYWIDUALNA

OSOBA (struktura i procesy

wewnątrzpsychiczne)

Cel: poszukiwanie kategorii,

wymiarów różnicujących ludzi,

etykietowanie

Cel: wyjaśnianie doświadczeń i

zachowań jednostki

np. Big 5, większość teorii

inteligencji, temperamentu

np. psychoanaliza, teoria

konstruktów Kelly'ego

Metoda: analiza interindywidualna

Analiza intraindywidualna

Przedmiot badań PSYCHOLOGII

RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

Przedmiot badań psychologii

osobowości



Ćwiczenie:

1. Ustalcie w grupach, jakie charakterystyki są dla Was

wspólne, a jakie różnią Was od grupy.

2. Do jakich kategorii zaliczylibyście wymienione cechy?

Potoczna psychologia RI

:

Czym się różnimy?

CO JEST
WSPÓLNE?

CO JEST
RÓŻNE?

CO JEST
RÓŻNE?

CO JEST
RÓŻNE?

PRZEDMIOT BADAŃ PSYCHOLOGII

RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH:

Czym się różnimy?

Jedno pytanie, różne podejścia:

PODEJSCIE ZDROWOROZSĄDKOWE



Różnice zauważalne „na pierwszy rzut oka”.

FIZYCZNE

PODEJSCIE NAUKOWE



Co jest przedmiotem badań psychologii różnic indywidualnych?



WZGLĘDNIE STAŁE (kryterium włączania)

tendencje do zachowań,

którym badacze w zależności od orientacji teoretycznej i

metodologii badań nadali różne nazwy



CHARAKTERYSTYKI

z zakresu:

osobowości, temperamentu,

inteligencji i zdolności, stylów funkcjonowania



WAŻNE DEFINICJE:

jakich pojęć używa się do badania i opisu RI?

CECHA

– odnosi się do względnie stałych różnic indywidualnych w

charakterystykach psychicznych, których zmienność jest częściowo
genetycznie zdeterminowana

Co oznacza, że cecha ma charakter latentny?
Co oznacza, że cecha ma status hipotetyczny?
Kiedy (w jakich zjawiskach) przejawiają się cechy?

WYMIAR

– stosujemy, gdy

cecha charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia

CZYNNIK

- konfiguracja korelujących ze sobą przejawów cech – wyróżnia go

metoda otrzymywania (analiza czynnikowa)

TYP

– kategoria klasyfikacyjna - dominująca dyspozycja psychiczna lub

psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnić na jej podstawie
grupie ludzi, przy czym grupy tej nie można jednoznacznie i
wszechstronnie oddzielić od innych ludzi

STYL

– sposób w jaki określony proces, czynność lub działanie przebiega

Kiedy cecha tłumaczy zachowanie
trafniej niż środowisko?



Powtarzalność obserwacji zachowania

(vs jednorazowa)

 Epstein: rola agregacji danych dla stwierdzenia spójności

czasowej oraz sytuacyjnej cech



Długi czas trwania obserwacji

(vs krótki)



Wielość i szeroki zakres zachowań

(pojedyncze zach.)



Swoboda ekspresji zachowań

(ograniczona)



Swoboda wyboru sytuacji lub jej tworzenia

(vs brak)



Sytuacje znajome

(vs nieznajome)



Sytuacje neutralne

(vs eksperyment)

Przyczyny różnic indywidualnych

Metody badania wkładu czynnika genetycznego i środowiska do RI:

1) Metoda par bliźniąt

1) Chów wsobny

2) Metoda adopcyjna

2) Hodowla selektywna

3) Studia rodzinne

korelacje źródłem wnioskowania

selekcja źródłem wnioskowania

4) metody dopasowanych modeli i analiz ścieżkowych:

wnioskowanie semiprzyczynowe

DZIEDZICZNOŚĆ

ŚRODOWISKO

Czynnik genetyczny addytywny

Środowisko wspólne

Czynnik genetyczny nieaddytywny

Środowisko specyficzne

Przyczyny różnic indywidualnych

Ćwiczenie:

1. Zastanów się, jakie przyczyny różnic

indywidualnych wykryto w przedstawionych
badaniach.

2. Jaką metodę zastosowano?

Przyczyny różnic indywidualnych

1) Badanie Roberta Tryona (1940) polegało na wyhodowaniu takich dwóch linii

szczurów, które różniły się efektywnością zdolności uczenia się labiryntu o

kształcie litery „T”. Już po 7 pokoleniach autor otrzymał szczury znacznie

różniące się pod względem popełnianych błędów.

2) Cooper i Zubek (1958) linie szczurów „mądrych” i „tępych” pod względem

zdolności pokonywania labiryntu o kształcie litery „T” umieścili i hodowali dalej

w środowiskach: bogatym (duże klatki, zabawki) ubogim (małe, szare i puste

klatki) i normalnym (standardowe warunki laboratoryjne). Pod wpływem

wzbogaconego środowiska nastąpił spadek liczby błędów u szczurów „tępych”

oraz brak zmian w poziomie wykonania u szczurów „mądrych”. U szczurów

hodowanych w warunkach ubogiego środowiska wystąpiła odwrotna

prawidłowość - zwiększenie liczby błędów u szczurów „mądrych” i brak zmiany

w poziomie wykonania u szczurów „tępych”.

Przyczyny:
1) wpływ czynnika genetycznego;
2) interakcja genetycznego i środowiskowego - zmieniająca się rola

obu czynników

Metoda: selektywna hodowla

Przyczyny różnic indywidualnych

Minnesockie badanie par bliźniąt wychowywanych

razem i osobno (Bouchard i wsp.,1990)

-

56 par bliźniąt monozygotycznych wychowywanych osobno
(MZA) porównywane z bliźniętami monozygotycznymi
wychowywanymi razem (MZT)

Przyczyny:

1)

wpływ czynnika genetycznego

Metoda: par bliźniąt

Przyczyny różnic indywidualnych

W ramach badania dużej próby bliźniąt Bouchard i wsp. (1990) postanowili sprawdzić, czy

wybór partnera życiowego jest jak wiele innych zjawisk w pewnym stopniu

zdeterminowany genetycznie lub środowiskiem wspólnym. W tym celu analizowali

„kryteria wyboru partnera” wychowujących się razem bliźniąt monozygotycznych

(identyczne wyposażenie genetyczne oraz środowisko wspólne). Badacze

przewidywali, że bliźnięta MZ będą wybierały podobnych parterów życiowych.

Wyniki okazały się zaprzeczać przewidywaniom:

1. Partnerzy bliźniąt MZ nie byli bardziej podobni niż partnerzy bliźniąt DZ, co więcej byli

oni jedynie nieco bardziej podobni niż losowo dobrane pary.

2. Dwie trzecie bliźniaków pytanych o atrakcyjność partnerki swojego brata twierdziło, ze

jest ona im obojętna lub nie darzyli jej nawet sympatią.

Wybór osoby, z którą się wiążemy determinowany jest rodzajem loterii - wydajemy się z nią

być z powodu „ukłucia strzały Amora”.

Źródło:

http://www.psych.umn.edu/psylabs/mtfs/special.htm

(2000)

Przyczyny:1) brak wpływu czynnika genetycznego ani środowiska

wspólnego; wg autorów jest to wybór losowy (random affair)

porównywalny z loterią

Metoda: par bliźniąt

„Badacze duńscy (Mednick, Gabrielli i Hutchings, 1984) wybrali spośród 14 tys.

przypadków adopcji grupę młodzieży, która została skazana wyrokiem sądowym

za przestępstwa kradzieży i włamań. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują

na to, że:

1) ryzyko zachowań przestępczych było większe u tych osób, których rodzice

biologiczni również byli przestępcami (…). Rodzice adopcyjni, także z

przeszłością przestępczą, mieli natomiast znikomy wpływ na przestępstwo dzieci

adoptowanych, jeżeli ich rodzice biologiczni nie byli kryminalistami

2) Najwięcej wyroków sądowych dotyczyło przypadków młodzieży, których zarówno

rodzice biologiczni, jak i adopcyjni popełnili przestępstwo” (Strelau, 2006, s.51)

Przyczyny:
1) wpływ czynnika genetycznego;
2) interakcja czynnika genetycznego i środowiskowego

Metoda: adopcyjna

Przyczyny różnic indywidualnych

Cechy psychiczne jako takie nie są dziedziczone.

Uwarunkowanie genetyczne dotyczy

mechanizmów

fizjologicznych i biochemicznych

, które stanowią

podłoże rozwijającej się tendencji do określonych zachowań.

Ostateczny kierunek rozwoju cech indywidualnych zależy od

złożonych czynników zarówno biologicznych jak i
środowiskowych.

Przyczyny różnic indywidualnych
PODSUMOWANIE