ŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA MEDYCZNA W KATOWICACH

2011

DERMATOLOGIA

choroby

włosów i paznokci

•

Bad. mitologiczne

•

Bad. mikrobiologiczne

•

Kapilaroskopia

•

Bad. dermatoskopowe

•

Bad. histopatologiczne

Diagnostyka zm. chorobowych paznokci

Zanik płytki paznokciowej

(Onychoatrophia)

•

Pierwotne lub wtórne ścieńczenie płytki paznokciowej - do

zupełnego zaniku włącznie

•

Zanik pierwotny - genetyczny defekt ektodermalny

•

zanik wtórnym - w przebiegu pęcherzowego oddzielania się

naskórka, niedokrwienia, niedożywienia, ch. tarczycy

•

Leczenie: brak skutecznego leczenia, leczenie choroby

podstawowej, noszenie ochronnych rękawiczek

Zmiany zanikowe

Szponowatość paznokci (Onychogryposis)

•

Pogrubienie i wykrzywienie płytek przede wszystkim paznokci paluchów u osób starszych

•

u młodych - wywołane długotrwałym uciskiem niewygodnego obuwia (głównie u kobiet)

•

u starszych - na tle zaburzeń troficznych, zaburzeń krążenia żylnego lub w związku z
współistnieniem palucha koślawego

•

Płytki - zakrzywione wzdłuż osi podłużnej, boczny wzrostu w kierunku linii środkowej stopy

•

Płytki są wydłużone, znacznie pogrubiałe, pobruzdowane i szorstkie

•

Barwa płytek - brunatnożółta lub ciemnobrunatna

•

zazwyczaj paluchy stóp

Zmiany przerostowe

Leczenie

•

Usunięcie czynników wywołujących

•

U młodych - usunięcie płytki paznokciowej wraz z macierzą

•

Opiłowanie płytek paznokciowych za pomocą frezarki

lub pilnikiem gruboziarnistym (czasem niezbędne jest

wcześniejsze zmiękczenie paznokcia preparatami

z mocznikiem)

•

klamra korygująca kierunek wzrostu paznokcia

•

wymodelowanie paznokcia metodą fiberglass

Pincernails

•

samoistne zwinięcie paznokcia w rurkę

•

przyczyna - nieznana,

•

mogą mieć znaczenie czynniki: genetyczne - zajęte wszystkie

paznokcie, grzybica - zajęty jeden paznokieć, wiek - współistnieje ze

szpotawością paznokci,

•

występuje bolesność - uwięzienia części łożyska paznokcia w rurce,

•

najczęściej kciuk i paluch

•

leczenie: śr. zmiękczające płytkę paznokciową (np. preparaty
mocznika), klamry (stopniowe prostowanie paznokcia), usunięcie

paznokcia ze zniszczeniem jego macierzy

Paznokcie pałeczkowate Hipokratesa

(palce Dobosza)

•

Rozszerzone i przerośnięte paliczki dystalne z szerokimi grubymi

płytkami paznokciowymi.

•

występują w przebiegu: rozstrzeni oskrzeli, gruźlicy płuc,

niewydolności krążenia, mogą występować rodzinnie

•

paliczki paznokciowe są znacznie rozszerzone i przerośnięte

•

płytki wykazują większą spoistość, są szerokie, grube

i wypukłe, przypominają szkiełko zegarka

•

zazwyczaj paznokcie rąk

Leczenie

•

brak skutecznej terapii

•

zapobieganie chorobom, w przebiegu których pojawiają się
paice pałeczkowate

•

preparaty pielęgnacyjne w formie olejku, kremu lub żelu z
witaminami A, C, E, olejkiem z drzewa Macadamia, lanoliną,
parafiną

Zespół żółtych paznokci

•

Zgrubiałe paznokcie o żółtym zabarwieniu, zazwyczaj towarzyszące
zastojowi chłonki

•

zanik lunuli i oddzielanie się płytki paznokciowej od jej końca
dystalnego

•

może występować w przebiegu: zastóju chłonki, przewlekłych ch.
płuc, rozstrzenie i przewl. zap. oskrzeli, zap. zatok, HIV/AIDS, w
przebiegu leczenia penicylaminą

•

niekiedy zmiany ustępują samoistnie

•

nie ma skutecznego leczenia

Bielactwo pospolite paznokci (Leuconychia)

•

białawe plamy różnej wielkości i kształtu w obrębie płytek

•

powstaje najpewniej na skutek nieumiejętnego manipulowania

przy oskórku w trakcie manicure, zab. rogowacenia

przypominających parakeratozę w skórze

•

jest zjawiskiem pojawiającym się w różnych okresach życia

u większości ludzi

•

leczenie: nieskuteczne, unikanie urazów, stosowanie
preparatów pielęgnacyjnych

Patologiczne zabarwienie paznokci

Bielactwo toksyczne paznokci (pasma Meesa)

•

poprzeczne mlecznobiałe pojedyncze smugi na płytkach
w wyniku nagłego uszkodzenia macierzy np. w zatruciu talem,
arsenem, ciężkiej ch. zakaźnej lub innych ostrych chorobach,
niedożywieniu

•

smugi rzadko sięgają obu wałów bocznych, a ich brzegi są nieostre

•

zazwyczaj w tym samym miejscu na każdym paznokciu

•

leczenie: nieskuteczne, po wyeliminowaniu przyczyny - znikają
samoistnie w czasie wzrostu paznokcia, stosowanie preparatów
pielęgnacyjnych

Ciemna smuga na paznokciach

•

jest zazwyczaj oznaką: plamy soczewicowatej zwykłej, znamienia
melanocytowego, łagodnej i atypowej hyperplazji melanocytów,
czerniaka.

•

przebarwienie nieregularne, z wypustkami skierowanymi zwłaszcza w
kierunku oskórka może być oznaką czerniaka

•

leczenie: gdy podejrzewamy czerniaka podpaznokciowego (na
podstawie badania dermatoskopowego) terapią z wyboru jest
leczenie chirurgiczne

choroby włosów

Wady strukturalne

włosów

•

Nieprawidłowa struktura łodygi włosa
może być wywołana licznymi, różnorodnymi
schorzeniami lub nieznaną przyczyną
endogenną.

•

Bardzo często jest jednak wadą nabytą np.
w skutek uszkodzeń mechanicznych lub
chemicznych w przebiegu nieprawidłowej
pielęgnacji włosów

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

•

Podłużne rozszczepienie wolnego końca włosa na skutek
urazu
(nadmierne czesanie, trwała ondulacja, zbyt ciasne
splatanie),
pojawiające się przede wszystkim

u osób z długimi

włosami.

•

Leczenie:

•

Unikanie urazów prowadzi do odrostu włosów
prawidłowych.

Rozszczep podłużny włosa

•

Pojedyncze lub mnogie

drobne rozszerzenia włosa, w których występuje rozwłóknienie

istoty korowej, często doprowadzające do ułamania włosa.

•

powstaje w skutek urazów lub jest dziedziczny.

•

Postać proksymalna występuje niemal wyłącznie na głowie ludzi rasy czarnej. Powstaje
najprawdopodobniej wskutek wieloletniego skubania, czesania i prostowania włosów.

•

Postać dystalna występuje u ludzi rasy białej (broda, wąsy) i Azjatów (owłosiona skóra
głowy).

•

Leczenie:

•

Postać proksymalna na ogół ustępuje samoistnie po paru latach prawidłowej
pielęgnacji włosów.

•

Postać dystalna jest przewlekła i nie poddaje się leczeniu.

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Rozszczep węzłowaty włosa

•

Naprzemienne jasne i ciemne odcinki włosa długości
około 1-3 mm
o nieznanej etiologii.

•

Włosy są nieco scieńczałe, bez połysku, suche,
łamiące, wyglądające na zapiaszczone.

•

Leczenie:

•

Nie ma skutecznej metody leczenia.

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy obrączkowate

•

Łamliwe włosy, skręcone o 180° wzdłuż osi podłużnej w odstępach kilku milimetrów.

•

Przypadłość dziedziczna, ale może również powstać w wyniku uszkodzenia łodygi włosa
przez zabiegi kosmetyczne.

•

Leczenie:

•

Nie ma skutecznej metody leczenia

•

Okresowa poprawa - witamina A i natłuszczanie skóry głowy

•

unikać trwałej ondulacji

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy skręcone

•

Elipsoidalne, kędzierzawe lub wełniste,

rozszczepione lub ułamane włosy, przypominające

włosy osób czarnoskórych.

•

Leczenie:

•

Nie ma skutecznej metody leczenia

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy wełniste

•

Zazwyczaj jasne, suche, niesforne włosy, w których jednak nie obserwuje się nadmiernej

łamliwości.

•

Przypadłość ta najczęściej jest dziedziczona autosomalnie dominująco.

•

Leczenie:

•

Nie ma skutecznego leczenia.

•

Sugeruje się doustne podawanie biotyny.

•

Z czasem może następować poprawa

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Zespół włosów niedających się uczesać

•

Naprzemienne ciemne perełkowate zgrubienia i jasne zwężenia włosów,
w których włosy łatwo się ułamują.

•

Niekiedy końce włosów mogą pozostawać w mieszkach włosowych sprawiając wrażenie
gęsiej skórki.

•

przeważnie dziedziczone jest autosomalnie dominująco, dochodzi do cyklicznych
zaburzeń fazy anagenowej mniej więcej co drugi dzień.

•

Leczenie:

•

odrost włosów mogą indukować doustne retinoidy

•

u części chorych dochodzi do samoistnej poprawy lub całkowitego ustąpienia zmian,

•

niekiedy do poprawy może dojść w przebiegu ciąży

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy paciorkowate

•

Umiejscowiona łamliwość i utrata włosów, przy
czym pozostałe włosy są proste i sztywne.

•

Zmiany powstają w skutek używania suszarek,
lokówek, środków rozjaśniających włosy.

•

Leczenie:

•

Włosy odrastają zdrowe, jeśli są pielęgnowane
w prawidłowy i łagodny sposób.

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy bańkowate

•

Węzełki na włosach kręconych powstające
wskutek ich czesania, pocierania czy drapania.

•

Leczenie:

•

Po ścięciu włosów odrastają włosy prawidłowe.

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy węzełkowate

•

Włosy wyrastające ze skóry, zakrzywiają się i z
powrotem wrastają w skórę.

•

Najczęściej do wrastania włosów dochodzi na
brodzie i karku.

•

Leczenie:

•

Regularne złuszczanie i nawilżanie skóry

Wrodzone i nabyte wady strukturalne

Włosy wrastające

Łysienie

•

Przejściowa lub trwała utrata włosów obejmująca niewielką powierzchnię
lub całą owłosioną skórę głowy, a niekiedy również inne okolice owłosione.

•

Przejściowa utrata włosów ustępuje po usunięciu przyczyny ją wywołującej,
natomiast łysienie typu męskiego oraz łysienie z bliznowaceniem utrzymuje
się trwale.

•

Typy łysienia:

•

Telogenowe: przedwczesne zakończenie anagenu, wzrost ilości
telogenów, objawy pojawiają się w 2-4 miesiące od zadziałania czynnika
przyczynowego.

•

Anagenowe (dystroficzne): uszkodzenie włosa anagenowego,
wzrost ilości włosów dystroficznych, objawy pojawiają się w 2 tygodnie
od zadziałania czynnika przyczynowego.

•

Mieszane: działają oba wyżej wymienione mechanizmy.

Przyczyny wypadania włosów

•

Wiek biologiczny.

•

odżywianie: niedobór Fe, kw. foliowego, Zn, Cu, wit. B12, wit. A, aminokwasów, anoreksja,
używki.

•

Zab. hormonalne: hipo i hipertyreoza, hiperprolaktynemia, hiperandrogenizm, hipoestrogenizm

•

Urazy psychiczne.

•

Przyjmowane leki:

•

środki cytotoksyczne (metotreksat) i immunosupresyjne,

•

antykoagulanty (heparyna, kumaryna),

•

beta blokery (propranolol),

•

hormony (danazol, androgeny),

•

leki obniżające stężenie lipidów (fibraty),

•

leki przeciwdrgawkowe (karbamazepina),

•

leki p/tarczycowe (tiamazol, tiouracyl),

•

levodopa, TLPD,

•

witaminy (retinoidy, witamina A),

•

złoto

•

Zatrucie metalami ciężkimi: zatrucie talem, arsenem czy rtęcią.

•

Choroby ogólnoustrojowe:

•

SLE

•

wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

•

cukrzyca,

•

choroby wątroby,

•

AZS

•

ziarniniak grzybiasty.

•

Choroby zakaźne: ostre choroby gorączkowe, grypa, AIDS, gruźlica, kiła.

•

Łysienie mechaniczne: nadmierne naciąganie włosów (np. czesanie w koński ogon),
wielokrotnie przeprowadzanie banalnych zabiegów fryzjerskich (farbowanie,
rozjaśnianie, trwała ondulacja).

•

Choroby włosów lub skóry owłosionej: grzybica, DLE, liszaj płaski.

•

Promieniowanie UV.

•

Sezonowość: wiosna, jesień.

Przyczyny wypadania włosów

Diagnostyka łysienia

•

Trichogram

•

Fototrichograme

•

Badanie kamerą wideo.

•

Badanie gęstości włosów na ustaloną jednostkę powierzchni skóry.

•

Mikroskopowe badanie łodygi włosa w celu wykrycia zmian strukturalnych.

•

Badania laboratoryjnymi krwi.

•

Badanie mikologicznym bezpośrednim i hodowlanym.

•

Badanie histopatologicznym wycinka skóry owłosionej głowy.

Łysienie fizjologiczne

•

Do łysienia fizjologicznego dochodzi w przebiegu życia człowieka trzykrotnie:

•

Po raz pierwszy

u osesków - zwykle zaczyna się w okolicy potylicznej,

a pod koniec 1. roku życia dochodzi do wymiany włosów.

•

Po raz drugi

w okresie pokwitania - nieznaczne przerzedzenie włosów

w kątach czołowo-skroniowych pojawia się wówczas u 20% dziewcząt
i nieco większej ilości chłopców (związane z czynnością hormonów płciowych
męskich; może być początkiem łysienia typu męskiego u obojga płci)

•

Po raz trzeci łysienie fizjologiczne pojawia się u osób obu płci

powyżej 60. r.ż.

(okres przekwitania)

Łysienie męskie androgenowe

(Alopecia masculina androgenetica)

•

trwała utrata włosów

•

u większości mężczyzn powyżej 40. roku życia,

•

często poprzedzona w wieku młodszym łupieżem tłustym lub łojotokiem.

•

Odmiany:

•

Typ szczytowy.

•

Typ kątowy (17.-19. r.ż.)

•

Czynniki wywołujące

•

genetyczne: dziedziczone autosomalnie dominująco z różną penetracją genu.

•

genetycznie uwarunkowana wrażliwość mieszków włosowych na dihydrotestosteron
(hamuje wzrost włosów w obrębie owłosionej skóry głowy, stymuluje mieszki włosowe na
twarzy i w okolicy narządów płciowych)

•

wyżej wymienionych czynników powodują wydłużania fazy telogenowej, skracania faz
anagenowych i miniaturyzacji mieszków włosowych.

•

Lokalizacja: utrata włosów zaczyna się od kątów czołowych i szczytu głowy

•

Rozpoznanie:

•

Obraz kliniczny

•

Rzadko - badania dodatkowe

•

Różnicowanie

•

Inne typy łysienia.

•

Leczenie:

•

Finasteryd: zmniejsza stężenie dihydrotestosteronu.

•

Leczenie przeciwłojotokowe i przeciwbakteryjne.

•

Leczenie miejscowe: minoksidil (rozszerzenie naczyń krwionośnych), steroidy
miejscowe.

•

Leczenie chirurgiczne: przeszczep włosów.

•

Psychoterapia.

Łysienie androgenowe kobiet

(Alopecia androgenetica feminina)

•

postępujący proces łysienia kobiet zależny od androgenów,

•

występujący znacznie rzadziej niż łysienie u mężczyzn.

•

Odmiany:

•

Typ męski.

•

Typ rozlany (po 30. r.ż.).

•

Patogeneza

•

Czynniki genetyczne.

•

Zaburzenia androgenowe w typie męskim łysienia.

•

Stężenie androgenów w górnej granicy normy lub nieznacznie podwyższone
w typie rozlanym łysienia.

•

Czynniki prowokujące: detergenty w szamponach, lakiery i farby do włosów.

•

Stres

•

Objawy:

•

Typ męski: obraz anologiczny do łysienia męskiego

•

Typ rozlany: przerzedzenie włosów na szczycie głowy, z zachowanym pasmem włosów w
okolicy czołowej, przedziałek nieregularny w kształcie „drzewka choinkowego", często
współistnieje łojotok związany ze stymulacją gruczołów łojowych przez androgeny.

•

Diagnostyka:

•

Trichogram: łysienie telogenowe.

•

Oznaczenie poziomu testosteronu oraz dwuhydroepiandrosteronu.

•

Dokładna diagnostyka endokrynologiczna.

•

W przypadkach wątpliwych: badanie histopatologiczne.

•

Różnicowanie:

•

Inne typy łysienia.

•

Leczenie:

•

Estrogeny.

•

Przeciwandrogeny: octan ciproteronu (Dianę 35), antagonista aldosteronu (spironolakton).

•

Leczenie miejscowe: minoksydil (rozszerzenie naczyń krwionośnych), steroidy miejscowe.

•

Leczenie chirurgiczne: przeszczep włosów.

•

Psychoterapia.

Łysienie plackowate (Alopecia areata)

•

prawdopodobnie o podłożu autoimmunologicznym,

•

często występująca rodzinnie,

•

charakteryzująca się przejściowymi lub trwałymi ogniskami wyłysienia, zlokalizowanymi
wyłącznie w owłosionej skórze głowy lub również
w okolicach pachowych, płciowych oraz w obrębie brwi i rzęs.

•

Odmiany:

•

Łysienie plackowate ogniskowe.

•

Łysienie plackowate całkowite.

•

Łysienie plackowate uogólnione.

•

Łysienie plackowate złośliwe.

•

Łysienie plackowate brzeżne.

•

Łysienie plackowate rozlane.

•

Patogeneza:

•

Tło

genetyczne: rodzinne występowanie

•

Tło

autoimmunologiczne: obecne przeciwciała skierowane przeciwko różnym

strukturom mieszków włosowych, mogą występować inne, różnego typu przeciwciała, np.
p/tarczycowe, p/mitochondrialne.

•

Istnieje związek z układem nerwowym: łysienie plackowate pojawia się często po ciężkich
przeżyciach psychicznych.

•

ma charakter zapalny pomimo braku widocznych zmian zapalnych w skórze.

•

skrócenia fazy anagenu, zwiększenia ilości włosów telogenowych, pojawienia się włosów
wykrzyknikowych (włosy dystroficzne ze zwężeniem na końcu).

•

Częstość występowania: 0,1-0,2% populacji, jednakowa u obu płci.

•

Częściej u dzieci.

•

Rodzinne występowanie w 10-45%.

•

Wyraźnie odgraniczone ogniska wyłysienia, bez widocznych zmian skórnych
i bliznowacenia.

•

Ogniska wyłysienia pojawiają się nagle, następnie szerzą się obwodowo.

•

Czas utrzymywania się ognisk wyłysienia jest rozmaity.

•

łp ogniskowe: ograniczone ogniska wyłysienia.

•

łp całkowite: utrata 100% włosów w obrębie owłosionej skóry głowy.

•

łp uogólnione: utrata wszystkich typów włosów (włosów owłosionej skóry głowy,
skóry twarzy, okolic płciowych, a także włosów meszkowych, brwi
i rzęs).

Objawy

•

łp złośliwe: utrata włosów bez tendencji do odrostu.

•

łp brzeżne: wyłysienie na obwodzie skóry owłosionej, przede wszystkim
w okolicy potylicznej i skroniowej; niekiedy dochodzi do samoistnego
odrostu włosów, częste są nawroty.

•

łp rozlane: rozlany obszar utraty włosów, bez oddzielnych ognisk; jest to
najtrudniejsza diagnostycznie postać łysienia plackowatego

•

często towarzyszą

zmiany paznokciowe: punktowane wgłębienia,

rozwłóknienie i ścieńczenie płytek.

Objawy

•

Rozpoznanie:

•

Trichogram: wzrost ilości wł. dystroficznych telogenowych, pojawienie się wł.
wykrzyknikowych.

•

W przypadkach wątpliwych: badanie histopatologiczne.

•

Różnicowanie:

•

Łysienie toksyczne, polekowe, w chorobach infekcyjnych.

•

Łysienie kiłowe.

•

Grzybica skóry głowy.

•

Wyrywanie włosów przez dzieci neurotyczne.

•

Leczenie:

•

Fotochemoterapia lub fototerapia UVB.

•

sterydy ogólnie i miejscowo.

•

Cyklosporyna A ogólnie.

•

Leki neurotropowe.

•

Kontaktowa immunoterapia: miejscowe stosowanie silnych alergenów
kontaktowych, w celu wywołania odczynu alergicznego.

•

Cygnolina w celu wywołania podrażnienia.

•

Psychoterapia.

Łysienie

bliznowaciejące

•

Wyłysiałe ogniska bliznowate, w obrębie których dochodzi do trwałej utraty włosów,
powstające w wyniku rozmaitych wrodzonych lub nabytych chorób owłosionej skóry głowy.

•

Przyczyny:

•

Nasilony stan zapalny.

•

Zaburzenia wrodzone i dziedziczne: rybia łuska blaszkowata, wrodzona aplazja skóry.

•

Zakażenia: blizny po ospie i półpaścu, grzybica woszczy- nowa.

•

Urazy: mechaniczne, termiczne, spowodowane promieniowaniem jonizującym.

•

Choroby owłosionej skóry głowy: postać ogniskowa SLE, twardzina linijna, pemfigoid
bliznowaciejący, liszaj płaski mieszkowy, rogowacenie mieszkowe bliznowaciejące.

•

Bliznowaciejące zapalenie mieszków włosowych (pseudopelade Brocq).

•

Bliznowate, całkowicie wyłysiałe ogniska w obrębie

owłosionej skóry głowy.

•

Łysienie nie zajmuje zazwyczaj całej owłosionej skóry

głowy.

•

Nie ma tendencji do odrostu włosów.

•

Rozpoznanie:

•

Obraz kliniczny.

•

Badanie histopatologiczne.

•

Różnicowanie:

•

Inne postacie łysienia

•

Leczenie:

•

Metody chirurgiczne.