„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Piechota

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach
743[04].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Barbara Jasińska
mgr inż. Grzegorz Wójcik



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Halina Włodarczyk



Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[04].Z1.02
„Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu rękodzielnik wyrobów włókienniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach ręcznych

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2.

Pytania sprawdzające

21

4.1.3.

Ć

wiczenia

21

4.1.4.

Sprawdzian postępów

24

5.

Sprawdzian osiągnięć

25

6.

Literatura

29

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

wytwarzania wyrobów tkanych na krosnach ręcznych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Jeżeli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych ćwiczeń

sprawi Ci trudności, zawsze możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela.

Schemat układu jednostek modułowych

743[04].Z1

Wyroby tkane

743[04].Z1.01

Wykonywanie ręczne wyrobów tkanych

743[04].Z1.02

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach

743[04].Z1.03

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się przyborami kreślarskimi,

−

klasyfikować i rozróżniać surowce włókiennicze,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

rozróżniać rodzaje nitek stosowanych w rękodzielnictwie włókienniczym,

−

rozróżniać sposoby przygotowania surowców włókienniczych do ich przetwarzania
w gotowy płaski wyrób włókienniczy,

−

rozróżniać sploty tkackie,

−

wykonywać nawoje do rękodzielniczego wytwarzania tkackich płaskich wyrobów
włókienniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić rodzaje krosien,

–

wyjaśnić zasady działania i obsługi krosien,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

przygotować krosna do tkania,

–

dobrać surowce do wykonania określonych wyrobów tkanych,

–

obsłużyć krosna zgodnie z instrukcją,

–

wykonać wyroby tkane na krosnach zgodnie z projektem,

–

skontrolować przebieg procesu wykonywania wyrobu,

–

rozpoznać i usunąć powstałe wady w wyrobach,

–

zdjąć elementy wyrobu tkanego z krosna,

–

dobrać technikę wykończania wyrobów tkanych,

–

określić warunki przechowywania wyrobów tkanych,

–

sporządzić dokumentację wyrobów wykonanych na krosnach,

–

rozliczyć zużycie surowców użytych do wykonania wyrobów tkanych na krosnach,

–

dokonać ewidencji kosztów wykonania wyrobów,

–

wykonać czynności związane z konserwacją narzędzi i urządzeń tkackich,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach ręcznych

4.1.1. Materiał nauczania

Tkaniny dzielimy ze względu na:

1.

Przeznaczenie użytkowe. Właściwości użytkowe tkanin są uzależnione od surowca
z jakiego zostały wykonane, grubości (numeru) przędzy, splotu oraz gęstości osnowy
i wątku. Tkaniny z takich surowców jak len, konopie, bawełna można produkować przy
użyciu takich samych maszyn. Natomiast tkactwo wełny lub jedwabiu wymaga innego
wyposażenia zarówno tkalni, działu przygotowawczego, jak i działu wykończenia tkanin.
Zatem podział tkanin według tego kryterium jest podziałem branżowym. Wyodrębniono
tu asortymenty tkanin:

−

lnianych i konopnych:
1.

pościelowe,

2.

bieliźniane,

3.

odzieżowe,

4.

stołowe (obrusowe),

5.

dekoracyjne,

6.

specjalne (techniczne),

−

bawełnianych:
1.

pościelowe,

2.

bieliźniane,

3.

odzieżowe,

4.

stołowe (obrusowe),

5.

dekoracyjne,

6.

specjalne (techniczne),

−

jutowych,

−

wełnianych i wełnopodobnych:
1.

ubraniowe,

2.

płaszczowe,

3.

sukienkowe,

4.

kostiumowe,

5.

mundurowe,

6.

koce,

7.

szale, chustki,

−

jedwabnych:
1.

pościelowe,

2.

bieliźniane,

3.

odzieżowe,

4.

stołowe (obrusowe),

5.

dekoracyjne.

2.

Splot tkacki:

−

gładkie – wykonane w splotach zasadniczych,

−

wzorzyste – tkane w splotach pochodnych od zasadniczych lub ich kombinacjach,

−

ż

akardowe – wzorzyste, wielkoformatowe ograniczone tylko fantazją projektanta

i wielkością (podziałem) maszyny żakardowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3.

Kolorystykę:

−

jednobarwne – osnowa i wątek w tym samym kolorze. Stosowane na wyroby
pościelowe,

−

barwnie tkane – zastosowanie wielobarwnej osnowy pozwala uzyskać pasy podłużne,
zaś wielobarwny wątek umożliwia uzyskanie na tkaninie pasów poprzecznych. Przez
użycie wielobarwnej osnowy i wielobarwnego wątku uzyskujemy kraty.
Zastosowanie mechanizmów nicielnicowych lub maszyny żakardowej umożliwia
uzyskanie tkanin wzorzystych. Stosowane na wyroby ścierkowe, obrusy, zasłony,

−

drukowane – jednobarwnie tkane tkaniny poddawane są drukowaniu. Na tkaniny
jednobarwne (białe lub szare) nakładane są jedno- lub wielobarwne wzory techniką
sitodruku. Stosowane na wyroby obrusowe, ścierkowe, zasłonowe. Często przez
nałożenie sitodruku „poprawia” się jakość tkaniny, przez zamaskowanie niewielkich
błędów tkackich przez druk,

−

barwione – tkane jako jednobarwne są poddawane barwieniu w procesie
wykończenia.

4.

Strukturę:

−

jednowarstwowe – wygląd tkaniny po obu stronach jest podobny lub w przypadku
atłasu (atłas osnowowy), strona lewa jest negatywem strony prawej, nazywanym
satyną,

−

wielowarstwowe – na każdej stronie tkaniny może występować zupełnie inny wzór.
Techniką tą są wykonywane na przykład kapy i grube koce.

5.

Fakturę zewnętrzną:

−

tkaniny gładkie - obie strony tkaniny są gładkie z wyraźnie widoczną strukturą
(splotem),

−

tkaniny z okrywą włosową (runową) – najczęściej jedna strona tkaniny posiada
włókienną, puszystą okrywę, zasłaniającą strukturę tkaniny. Okrywę włókienną
otrzymać można w trakcie tkania, np. welury lub w procesie wykończenia tkaniny,
np. welury drapane (flanele, koce),

−

tkaniny z okrywą pętelkową (frotte) – jedno- lub dwustronne, pokryte częściowo lub
całkowicie (zależnie od wzoru) okrywą pętelkową. Zastosowanie tych tkanin to
ręczniki, płaszcze kąpielowe,

−

tkaniny z okrywą mieszaną – fragmenty wzoru wypełnione okrywą pętelkową,
a inne wypełnione runem, jedno- lub dwustronne (niektóre plusze).

Tkaniny artystyczne

Osobną grupę tworzą tkaniny ludowe i artystyczne. Wytwarzane najczęściej w sposób

chałupniczy, ręcznie, na prostych, drewnianych warsztatach tkackich, lub nawet na
drewnianych ramach przy pomocy specjalnego grzebyka lub ciężkiego widelca. Surowcem do
wykonywania takich tkanin jest średnio gruba, podwójna przędza lniana lub konopna na
osnowę i bardzo gruba, pojedyncza, ręcznie przędziona, przędza wełniana na wątek. Jako
wątek stosuje się również ścinki tkanin, futer, łodygi traw, słomę, trzcinę, pędy bambusa,
a nawet cienkie listewki drewniane. Najczęściej stosowanymi w tych tkaninach splotami
tkackimi jest splot płócienny lub skośny. Wspólną cechą tych tkanin jest wzór tworzony przez
barwny, nitkowany (fakturowany) wątek. Wszystkie te tkaniny rozpoczyna się i kończy
odcinkiem (ok. 2 cm) tkaniny, wykonanej wątkiem z takiej samej przędzy jak osnowa.
Z wolnych końców osnowy wykonuje się frędzle. Ten typ tkanin produkują również małe
zakłady rzemieślnicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Można tu wyodrębnić:

1.

Ludowe:

−

pasiaki – tkaniny o szerokości ok. 140 cm, wykonywane najczęściej chałupniczo,
gdzie osnowa i wątek wykonane są z ręcznie przędzionej cienkiej wełny.
Zastosowanie na wątek przędzy barwionej na różne kolory daje w efekcie tkaniny
o poprzecznych pasach. Najczęściej stosowany jest splot skośny. Wzór tworzą
zarówno osnowa jak i wątek. Zastosowanie – narzuty,

−

chodniki – tzw. szmaciaki, tkaniny o szerokości od 60 do 80 cm. Na bazie lnianej lub
konopnej osnowy, podwójnej lub potrójnej, przeplatany jest w splocie płóciennym
wątek ze ścinków starych tkanin. Kolory układane są zupełnie przypadkowo, dając
mieszaninę kolorowych poprzecznych kresek, lub grupami w jednym kolorze, dając
efekt poprzecznych pasów. Wzór tworzy kolorowy wątek,

−

futrzaki – tkaniny o szerokości od 80 do 140 cm, osnowa lniana lub konopna,
podwójna lub potrójna, wątek wykonany ze ścinków futer daje dość gruby wyrób
o ciekawej kolorystyce i fakturze. Wzór tworzy puszysty wątek. Stosowane jako
narzuty, dywaniki itp.,

−

kapy – tkaniny wykonywane z wykorzystaniem maszyn Jacquarda, z przędzy
bawełnianej (wątek) i jedwabnej (osnowa). Tkaniny o wymiarach ok. 1,8 x 2,2 m
i wielkoformatowych wzorach, wielowarstwowe. Wzór tworzy barwna osnowa.
Stosowane jako narzuty,

−

maty – dekoracyjne tkaniny w których osnowę stanowi mocna przędza lniana,
natomiast jako wątek stosuje się różne materiały takie jak słoma, trzcina, bambus lub
cienkie drewniane listewki.

2.

Artystyczne – kilimy płochowe i grzebyczkowi:

−

sumaki – tkaniny o różnych wymiarach, wykonane całkowicie z wełny, których cechą
charakterystyczną jest reliefowa powierzchnia. Tworzy ją wzór wykonany z wątku
haftującego. Osnowę i wątek wiążący wykonuje się z jednobarwnej przędzy
podwójnej lub potrójnej, a wątek haftujący z grubszej, wielobarwnej przędzy
pojedynczej. Wątek haftujący przeplata się nad czterema nitkami osnowy w prawo,
następnie pod dwiema w lewo, dalej nad czterema w prawo, pod dwiema w lewo itd.
Wątkiem tym zapełnia się tylko miejsca tworzące wzór na tle płótna z osnowy
i wątku wiążącego. Po każdym zapełnieniu wszystkich elementów wzoru wątkiem
haftującym przerzuca się wątek wiążący,

−

kilimy płochowe – dekoracyjne tkaniny o dość dużej grubości tkane przy użyciu
grubo przędzionej wełny (wątek) na lnianej osnowie. Każdy wątek przybijany jest do
krawędzi tkaniny, która tworzy linię prostą, płochą. Stosuje się tu kolorowe
geometryczne wzory. We wzorach nie występują praktycznie linie krzywe. Każdy
wzór to zbiór większych lub mniejszych kwadratów (kostek). Linie ukośne wzoru
mają formę schodków. Schodki są tym bardziej widoczne im grubszy zastosowano
wątek. Wzór tworzy barwny wątek, całkowicie przykrywający nitki osnowy,

−

kilimy grzebyczkowe – gobeliny, wielobarwne obrazy, tworzone są najczęściej
z półproduktów podobnych jak kilimy płochowe, ale zupełnie inną techniką. Wzór
tworzy barwny wątek, całkowicie przykrywający nitki osnowy, co jest nadrzędną
zasadą przy tworzeniu tego typu wyrobu. Jeśli we wszystkich typach tkanin wątek
układa się poprzecznie wzdłuż linii prostej, to w gobelinie wątek jest układany
w sposób pozornie chaotyczny, tworząc różne linie krzywe, tzw. pagórki. Dlatego do
przybijania wątku używa się specjalnego ciężkiego grzebyka (stąd nazwa). Do
wytwarzania gobelinów stosuje się wątek wełniany lub jedwabny, o różnej grubości,
barwiony na wiele odcieni kolorów. Daje to możliwość uzyskania „barwnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

obrazów”. Efekt podobny do grafiki rastrowej. W projektach gobelinów należy
unikać długich linii pionowych, ponieważ pozostają wówczas nieprzewiązane nitki
osnowy (dziury). Niektórzy twórcy pozostawiają takie dziury, traktując je jako
dodatkowy efekt artystyczny, inni ręcznie zszywają je od lewej strony. Gobeliny
wykonywane w średniowieczu, z cienkiej przędzy jedwabnej lub wełnianej,
nazywano arrasami, lub oponami.

Kilimy są tkaniną znaną chyba wszystkim kulturom na całym świecie. W różnych krajach

powstały różne style i odmiany ornamentacji. W XVII wieku bardzo często inspirowano się
motywami wschodnimi (zwłaszcza w Polsce) – stąd może skojarzenia, że jest to tkanina
typowo turecka.

Na początku XX w kilimy były w Polsce bardzo rozpowszechnione i modne. Istniała

duża grupa artystów zajmujących się projektowaniem i tkaniem kilimów. W 1925 roku
polskie kilimy odniosły ogromny sukces na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej
w Paryżu.

Z upływem lat malało zainteresowanie dla tkaniny, kilimy i inne rodzaje tkanin znikały

z wnętrz. Teraz większość osób z trudem rozróżnia kilim od gobelinu.

Kilimy płochowe są to tkaniny dwustronne (identyczne po obu stronach), tkane ręcznie na

tradycyjnych drewnianych krosnach poziomych (o poziomym położeniu osnowy),
dwunicielnicowych (dwie nicielnice podnoszą i rozdzielają osnowę).

Splot kilimowy jest splotem prostym, w którym wełniany wątek oplata regularnie co

drugą nitkę lnianej osnowy, kryjąc ją całkowicie. Wątek jednorazowo przeplata się z osnową
na całej szerokości tkaniny i jest zbijany płochą. Wszystkie wątki są prostopadłe do osnowy.

Wzory kilimów wynikają z techniki tkackiej i ograniczeń jakie narzuca – są to najczęściej

motywy geometryczne, motywy roślinne lub figuralne są silnie zgeometryzowane
i uproszczone. Przykładowe wzory kilimów pokazano na rysunkach: 1 i 2.

Rys. 1. Kilim o wzorze indiańskim [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rys. 2. Kilim [10]

Warsztat tkacki (rys. 3) – proste urządzenie do wytwarzania tkanin nazywane również

krosnem ręcznym. Wytwarzanie tkanin polega na przewlekaniu nici wątku przez nici osnowy.
Najpierw przygotowuje się osnowę na snowadle obracającym się na osi pionowej. Nici ze
szpul umieszczonych w szpularzu przenosi się na snowadło przy pomocy deseczki
z dziurkami. Nici jednego obrotu stanowią ścianę. Ilość nałożonych nici osnowy (kilka ścian)
uzależniona jest od grubości przędzy i waha się od 320 do 540 nitek.

Warsztat tkacki (krosna) składa się z dwóch połączonych ram, na których wspiera się cały

mechanizm: wał tylny (nawój) z trybiastym kołem do nawijania osnowy przeniesionej ze
snowadła, wał przedni do przejmowania wykonanej tkaniny, wał pomocniczy do naciągania
i przesuwania tkaniny. Nicielnice z przewleczonymi nićmi osnowy podwieszone są na
wieszakach, a dołem podwiązane do pedałów (podnóżków). Do wyrobu płótna stosowano
tylko dwie nicielnice, przy tkaninach o skomplikowanych wzorach liczba nicielnic dochodzi
nawet do ośmiu lub dwunastu. Kolejną ważną część warsztatu stanowi płocha z bidłem, która
służy do dobijania nitek wątku celem uzyskania należytej gęstości tkaniny. Niezbędnym
elementem krosna są czółenka tkackie – owalne, spiczasto zakończone, z wyżłobieniem na
cewkę z nawiniętym wątkiem. Do tkania kolorowych tkanin używano kilku czółenek. Tkanie
polega na przesuwaniu czółenka z wątkiem przez przesmyk (ziew) z prawej ku lewej stronie
i odwrotnie. Ziew tworzy się przez unoszenie w górę nicielnicy (po naciśnięciu podnóżka)
z nićmi osnowy (np. parzystymi), podczas gdy pozostałe nici (w tym wypadku nieparzyste),
pozostają w dole. Następnie podnosi się drugą nicielnicę i tak na przemian. Po każdym
przerzuceniu czółenka, przeciągnięty wątek dobija się płochą z bidłem. Na tak
przygotowanym warsztacie można było tkać tkaniny lniane, lniano-bawełniane, lniano-
wełniane, wełniane.

Wszystkie czynności konieczne do wytworzenia tkaniny wykonywane są ręcznie przez

tkacza. Podczas obsługi warsztatu tkackiego tkacz używa rąk przy wprowadzaniu wątku
w przesmyk i przybijaniu (dociskaniu) go do krawędzi tkaniny, oraz nóg podczas zmiany
przesmyku. Po utworzeniu kilkunastu centymetrów tkaniny tkacz musi zwolnić zapadkę na
wałku osnowowym i obrócić go o kilka stopni, następnie nawinąć tkaninę na wałek tkaninowy
i odpowiednio ją naprężyć. Z tego powodu obecnie w odniesieniu do warsztatu tkackiego
często używa się nazwy krosno ręczne (rys. 4).

Warsztat tkacki, mimo zbudowania w 1786 roku krosna mechanicznego i późniejszej

znacznej jego rozbudowy, nie został wycofany z użytku. Służył jeszcze wiele lat w rzemiośle,
a dzisiaj chętnie wykorzystywany jest przez twórców ludowych i artystów do wykonywania
tkanin dekoracyjnych i artystycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 3. Warsztat tkacki [10]

Rys. 4. Krosno ręczne [10]: 1 – wał osnowowy, 2 – nicielnice,

3 – płocha, 4 – czółenko, 5 – wał tkaninowy

Warsztaty tkackie wykonywane były w dwóch wersjach:

Poziomy warsztat tkacki (rys. 5, 6) – do produkcji tzw. tkanin metrażowych, tj. tkanin
o znacznej długości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Rys. 5. Poziomy warsztat tkacki – modele [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 6. Poziomy warsztat tkacki – schemat [10]

Warsztat taki ma następującą konstrukcję:

1.

drewniany szkielet w kształcie prostopadłościanu,

2.

ławka dla tkacza,

3.

wałek osnowowy,

4.

nitki osnowy,

5.

przewał – belka lub wałek zmieniający kierunek biegu osnowy,

6.

drążki rozdielcze – rozdzielające nitki osnowy,

7.

rama nicielnicy,

8.

struna nicielnicowa,

9.

czółenko,

10.

przesmyk,

11.

tkanina,

12.

przedpiersień – belka zmieniająca kierunek biegu tkaniny,

13.

bidło – możliwe są dwie konstrukcje: wiszące lub stojące,

14.

ułożyskowanie bidła,

15.

belka bidła,

16.

podnóżki nicielnicowe,

17.

wałek tkaninowy.

W niektórych konstrukcjach stosuje się jeszcze proste drewniane rozpinki naprężające

tkaninę poprzecznie i pozwalające utrzymać stałą jej szerokość.
Pionowy warsztat tkacki (rys. 4) – do wytwarzania głównie tkanin dekoracyjnych
o ograniczonej długości, np. kilimów grzebyczkowych. Kilimy grzebyczkowe to nazwa tkanin
dekoracyjnych wykonywanych taką samą techniką jak gobeliny. Często te dwie nazwy
stosowane są zamiennie. Tkanie gobelinu przypomina malowanie obrazu, więc pionowy układ
tkaniny ułatwia twórcy wykonywanie i obserwowanie efektów swojej pracy, dlatego artyści
chętnie używają tego typu warsztatów. Obecnie pionowy warsztat tkacki nazywany jest
ręcznym krosnem pionowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 4. Pionowy warsztat tkacki [10]

Elementy pionowego warsztatu tkackiego:

1.

podstawa,

2.

pionowa belka szkieletu,

3.

belki poprzeczne szkieletu,

4.

kliny łączące szkielet,

5.

podnóżki nicielnicowe,

6.

wałek tkaninowy,

7.

koło zapadkowe blokujące wałek tkaninowy,

8.

klucz (pokrętło) do nawijania i napinania tkaniny,

9.

zapadka blokująca wałek tkaninowy,

10.

przewał,

11.

tkanina,

12.

płocha,

13.

bidło,

14.

struny nicielnicowe (nicielnice),

15.

tylna część przesmyku,

16.

wałek osnowowy z osnową,

17.

koło zapadkowe blokujące wałek osnowowy,

18.

zapadka blokująca wałek osnowowy,

19.

wałek przenoszący ruch z podnóżków na nicielnice,

20.

linki napędzające wałek 19.

Konstrukcja w całości wykonywana jest z drewna. Krosna pionowe często używane są

przez amatorów tkactwa artystycznego również w domu. Zastosowanie belek poprzecznych
mocowanych klinami umożliwia szybki demontaż i przechowywanie w warunkach
domowych. Jednak w zakładach rzemieślniczych, gdzie wytwarza się duże ilości tego typu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

tkanin, warsztaty budowane są w całości ze spawanych rur stalowych zamiast drewnianych
belek. Są one dzięki temu bardziej sztywne i ciężkie, co jest pożądane.

Obecnie krosno pionowe służy najczęściej do wykonywania kilimów grzebyczkowych,

czyli tkanin w splocie płóciennym, dlatego wyposażone jest tylko w dwie nicielnice. Do
jednej nicielnicy przewleczone są nieparzyste nitki osnowy, do drugiej parzyste.
Uzupełnieniem warsztatu, zależnie od rodzaju wykonywanych tkanin, jest czółenko i ciężki
grzebyk (widelec). Przy wytwarzaniu większości tkanin dekoracyjnych do wprowadzania
wątku można używać czółenka, choć na tym warsztacie jest to dość trudne. Do przybijania
wątku do krawędzi tkaniny służy wówczas bidło. Ponieważ technika tworzenia kilimów
grzebyczkowych jest zupełnie inna niż typowej tkaniny, dlatego czółenko i bidło nie są
używane. Bidło jest unieruchomione w górnej pozycji przy pomocy zapadki, lub po prostu
zostaje przywiązane do ramy przy pomocy sznurka. W tym przypadku wątek wprowadza się
ręcznie, przeplatając go palcami przez określone odcinki przesmyku i dobija przy pomocy
ciężkiego grzebyka, stąd nazwa wyrobu. Czółenko i bidło są używane tylko na początku i na
końcu pracy, kiedy wykonuje się kilkucentymetrowe odcinki tkaniny wątkiem z tego samego
surowca co osnowa.

Krosna tkackie dzielą się ogólnie na:

−

Krosna ręczne – wykorzystywane przez twórców ludowych i artystów do tworzenia
tkanin ludowych czy artystycznych. Są to jedno- lub wielobarwne tkaniny różnych typów
– najczęściej samodziały, pasiaki, makaty lub narzuty oraz tkaniny z wątkiem
nietypowym lub niewłókienniczym – drucianym, pasmanteryjnym itp.,

−

Krosna mechaniczne – służące do przemysłowego tworzenia tkanin.

Schemat powstawania tkaniny na krośnie przedstawia rys. 7.

Rys. 7. Schemat powstawania tkaniny na krośnie [10]: 1 – wał osnowowy, z nawiniętymi równolegle nitkami

osnowy; 2 – nicielnice, są to poprzeczne pary listewek-ramek wyposażone w struny nicielnicowe;

liczba nicielnic zależy przede wszystkim od rodzaju splotu; liczba oczek nicielnic jest równa liczbie nitek

osnowy; przy tkaniu np. splotem płóciennym są potrzebne tylko dwie nicielnice; wykonując tkaniny o splocie

płóciennym przewleka się przez oczka jednej nicielnicy parzyste nitki osnowy, a przez oczka drugiej -

nieparzyste; nicielnice są tak ze sobą połączone, że podniesienie jednej z nich powoduje opuszczenie drugiej,

wówczas nitki osnowy rozdzielają się na dwie warstwy, tworząc przesmyk; 3 – czółenko zawierające wewnątrz

cewkę z nawiniętym wątkiem przerzuca je przez utworzony przesmyk; 4 – grzebień, czyli płocha jest umocowana

w bidle; bidło wykonuje ruchy wahadłowe i dzięki temu dobija do krawędzi tkaniny nitkę wątku przerzuconą

przez przesmyk; 5 – wał odbiorczy, na który nawija się wykonaną tkaninę; w celu prawidłowego przebiegu

procesu tkania osnowa na wale osnowowym i tkanina na wale tkaninowym są naprężone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Przesmyk tkacki – to przestrzeń między warstwami nitek osnowy, utworzona przez

mechanizm przesmykowy, umożliwiająca wprowadzenie wątku tworzącego element tkaniny.
O tym, które nitki osnowy w przesmyku mają być podnoszone lub opuszczone i w jakiej
kolejności, decyduje splot tkacki, w jakim tworzona jest tkanina.

Bidło – potoczna, skrócona nazwa mechanizmu bidłowego. Bidło dobija każdy

wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny, tworząc kolejne jej elementy. Bidło spełnia też
inne, dodatkowe funkcje. Stanowi bieżnię dla czółenka i jest elementem napędzającym inne
mechanizmy.

Krawędź tkaniny – linia utworzona przez ostatni wprowadzony do przesmyku wątek,

dosunięty do poprzednich.

Mechanizm odbiorczy (regulator tkaninowy) – drugi z dwóch mechanizmów krosna,

obok mechanizmu zasilającego, odpowiadający za wytworzenie w osnowie odpowiedniego
napięcia wstępnego, niezbędnego w procesie tworzenia tkaniny. Mechanizm ten odbiera ze
strefy roboczej utworzony element tkaniny i nawija go na wałek tkaninowy. Decyduje również
o gęstości wątku w tkaninie. Napięcie wstępne jest to napięcie w nitkach osnowy w stanie
spoczynku, kiedy bidło znajduje się w odległości kilku lub kilkunastu milimetrów od
krawędzi tkaniny (przed przybiciem wątku) a przesmyk jest zamknięty. W czasie pracy
napięcie w nitkach osnowy zmienia się w dość dużych granicach i gwałtownie wzrasta
w momencie otwierania przesmyku oraz podczas przybijania wątku do krawędzi tkaniny.

Czółenko tkackie (rys. 8, 9, 10), to element krosna tkackiego, mechanicznie nie

połączony z pozostałymi mechanizmami, będący przenośnikiem i „magazynem” wątku. Swą
nazwę zawdzięcza temu, że kształtem przypomina czółno (łódkę). Wątek zmagazynowany
jest w nawoju (na specjalnej cewce, lub w postaci bezcewkowej), umieszczonym wewnątrz
czółenka. W zależności od numeru (grubości) przędzy, jest to kilkanaście lub kilkaset metrów
nitki.

Rys. 8. Czółenko do tkania ręcznego [10]

Czółenko stosowane do tkania ręcznego jest to najczęściej drewniana listwa z wyciętymi

na obu końcach otworami, umożliwiającymi nawinięcie pewnej ilości przędzy wątkowej.
Czółenko wprowadzane jest do przesmyku ręcznie.

Rys. 9. Czółenko piórowe do krosien ręcznych [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 10. Różne czółenka do krosien ręcznych [10]

Proces tkania jest poprzedzony czynnościami przygotowawczymi, które polegają przede

wszystkim na przygotowaniu osnowy. Odpowiednio przewinięte nitki poddaje się snuciu,
które polega na równoległym ułożeniu obok siebie określonej liczby nitek o równej długości
i jednakowym naprężeniu oraz przewinięciu ich na wał osnowy krosna tkackiego.

Nawiniętą osnowę poddaje się klejeniu w celu wzmocnienia nitek i nadania im gładkości

koniecznej dla sprawnego przebiegu procesu tkania. Klejenie polega na napawaniu nitek
osnowy roztworem klejonki, w skład której wchodzi m.in. krochmal ziemniaczany.
Do klejonek dla osnów z włókien syntetycznych, wykazujących dużą skłonność do
elektryzacji, dodaje się środków antyelektrostatycznych.

Do czynności przygotowawczych należy również przewlekanie osnowy przez oczka strun

nicielnicowych.

Zależnie od sposobu wprowadzania wątku do przesmyku, krosna dzielą się na:

−

Krosna czółenkowe – czółenko jest magazynem i przenośnikiem wątku. Wątek odwijany
z nawoju wewnątrz czółenka, wprowadzany jest na przemian raz z jednej, raz z drugiej
strony tkaniny (teoretycznie nitka bez końca), Rozróżnia się tu dwa typy:
1.

Krosna mechaniczne z ręczną wymianą wątku.

2.

Krosna z automatyczną wymianą wątku (krosna automatyczne).

W obu powyższych przypadkach występują:

1.

Krosna jednoczółenkowe do produkcji tkanin jednobarwnych ewentualnie w kolorowe

pasy wzdłuż osnowy.

2.

Krosna wieloczółenkowe do tkanin barwnie tkanych (zarówno po osnowie jak i po

wątku - krata).

−

Krosna bezczółenkowe – wątek zmagazynowany jest w nawoju krzyżowym, stożkowym,
a przenośnikiem są chwytaki, rapiery, sprężone powietrze lub kropla wody. Wśród nich
rozróżniamy:
1.

Krosna chwytakowe – przenośnikiem są niewielkie metalowe chwytaki. Na przemian

pracuje ich kilkanaście na jednym krośnie. Pojedynczy chwytak przenosi koniec nitki
wątku, z lewej strony tkaniny na prawą, następnie jest przenoszony przez transporter
na lewą stronę a w tym czasie cykl powtarza się z innymi chwytakami. Wątek jest
wprowadzany tylko z jednej strony, po czym jest obcinany. Aby taka tkanina się nie
rozsypała końce wątku są zaplatane przez specjalny aparat krajkowy.

2.

Krosna rapierowe – przenośnikiem są dwa rapiery wprowadzane do przesmyku

z obydwu stron tkaniny. Jeden podaje początek nitki wątku do połowy szerokości
tkaniny, drugi przechwytuje go i przenosi do końca szerokości tkaniny. Wątek
odwijany jest z nawoju krzyżowego. Podobnie jak w poprzednim przypadku brzegi
tkaniny muszą być odpowiednio splatane.

−

Krosno pneumatyczne:
1.

Krosna pneumatyczne – przenośnikiem jest sprężone powietrze. Wątek jest odwijany z
nawoju krzyżowego i wdmuchiwany do przesmyku przez odpowiednią dyszę. Brzegi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

tkaniny są specjalnie splatane w celu ich wzmocnienia. Bardzo wydajne, wadą jest
ograniczona szerokość tkanin.

2.

Krosna hydrauliczne – przenośnikiem jest sprężone powietrze i woda. Tkanina
powstaje w prawie identyczny sposób jak na krośnie pneumatycznym. Krosna mają
również prawie identyczną konstrukcję. Stosowane do produkcji tkanin z surowców
syntetycznych. Bardzo wydajne.

3.

Krosna pneumo-rapierowe – to połączenie mechanizmów krosna rapierowego
i pneumatycznego. Lewy rapier, podający pracuje z nadciśnieniem, prawy, odbierający
pracuje z podciśnieniem. Wątek jest podawany (wdmuchiwany) przez lewy rapier
i odbierany (zasysany) przez prawy rapier. Mało popularne.

W zależności od szerokości roboczej rozróżnia się krosna:

−

tasiemkarskie – szerokość tkaniny do 0,6 m,

−

wąskie – szerokość tkaniny do 1,6 m,

−

szerokie – szerokość tkaniny do 2,4 m.

W rzemiośle i tkactwie artystycznym stosuje się osnowy wykonane ręcznie, bez użycia

urządzeń mechanicznych, są to:

−

snowarka ramowa – drewniana rama ustawiona pionowo, z wbitymi na pionowych
bokach kołkami, na które nakłada się pasma nitek przędzy, tworząc w ten sposób taśmę.
Stosowane w chałupnictwie.

−

snowarka bębnowa – bęben z listew drewnianych napędzany ręcznie za pomocą korby, na
który nawija się pasma nitek przędzy. Stosowane w chałupnictwie.

−

osnowa na ramie – drewniana lub metalowa rama z gęsto rozmieszczonymi kołkami na
dwóch przeciwległych (dolnym i górnym) bokach. Gęstość rozmieszczenia kołków jest
uzależniona od gęstości osnowy. Między kołkami rozpina się jedną nitkę, którą
przywiązuje się na pierwszym dolnym kołku, owija na pierwszym górnym i z powrotem
na drugim dolnym, itd. Rama ta jest jednocześnie urządzeniem do tkania. Wątek
wprowadza się ręcznie i przybija specjalnym grzebykiem (widelcem). Ograniczony
wymiarami ramy rozmiar tkaniny powoduje, że sposób ten wykorzystują najczęściej
twórcy ludowi i artyści, do wykonywania między innymi gobelinów.

Parametry osnowy:

−

długość osnowy – zależna od grubości przędzy i pojemności wału osnowowego, przyjęta
na etapie projektowania. Najczęściej ok. 700 do 1000 m.,

−

szerokość osnowy – o kilka centymetrów większa od szerokości przyszłej tkaniny,
przyjęta na etapie projektowania,

−

gęstość osnowy (nitek/cm) – zależna od typu tkaniny (splotu), przyjęta na etapie
projektowania,

−

liczba nitek w osnowie – zależna od typu tkaniny, ustalona na etapie projektowania
(gęstość osnowy, szerokość tkaniny),

−

wrobienie osnowy – na skutek oplatania nitek wątku, nitki osnowy w tkaninie ułożone są
faliście. W związku z tym długość tkaniny jest znacznie mniejsza (ok. 10 do 15 %) niż
długość zużytej na nią osnowy. Wyrażony w procentach stosunek tej różnicy do długości
tkaniny nazywa się wrobieniem osnowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Przygotowanie wątku

W zależności od typu krosien, wątek musi być odpowiednio przygotowany.

−

Dla krosna czółenkowego wątek jest „cewiony”, tzn. nawijany na specjalne cewki, które
potem umieszczone będą w czółenku ręcznie lub przez automat do wymiany cewek.
Do przygotowania wątku stosuje się maszyny zwane cewiarkami:
1.

cewiarki lejkowe – tworzą nawoje bezcewkowe do krosien ręcznych
i mechanicznych z ręczną wymianą wątku.

2.

cewiarki automatyczne – tworzą nawoje na specjalnych cewkach drewnianych lub
z tworzywa sztucznego, przeznaczone do krosien z automatyczną wymianą cewek.

Do zadań tkacza pracującego na krośnie ręcznym należy:

−

odczytywanie rysunku dyspozycyjnego tkaniny i sprawdzanie jakości, grubości i barwy
przędzy przeznaczonej do tkania,

−

przygotowanie motków do przewijania ręcznego, przewijanie nitek z motków na kłębki
lub cewki,

−

odczytywanie dyspozycji snucia sposobem ręcznym dla osnów jedno lub wielobarwnych,

−

snucie osnowy sposobem rękodzielniczym i zakładanie jej na krosno: zakładanie
nawojów na ramę snowarki zgodnie z raportem, przeprowadzanie nitek przez elementy
snowarki, tworzenie krzyża nitkowego, ręczne nawijanie osnowy na wał, organoleptyczne
wyrównywanie napięć snutych nitek, zabezpieczanie usnutej osnowy i zdejmowanie
wału,

−

przygotowanie krosna do tkania: sprawdzanie stanu technicznego, przygotowanie
nicielnic i płochy do przewlekania, założenie usnutej osnowy i przeprowadzenie nitek
przez elementy krosna zgodnie z rysunkiem dyspozycyjnym tkania,

−

wykonywanie tkaniny: sterowanie podnóżkami urządzenia tworzącego przesmyk,
tworzenie i zmienianie przesmyków, wprowadzanie wątku do przesmyku metodą
przekładania lub ręcznego przerzucania i chwytania czółenka, dosuwanie (dobijanie)
wątku płochą wahadłową lub grzebieniem, na krosnach nie wyposażonych w mechanizm
odbierający – okresowe nawijanie tkaniny na wał,

−

usuwanie błędów powstałych podczas tkania,

−

zakańczanie sztuki i wyjmowanie wału z wykonaną tkaniną,

−

zbieranie odpadków i porządkowanie stanowiska pracy.
Błąd tkacki – wada tkaniny, obniżająca jej walory użytkowe i estetyczne. Błędy tkackie

mogą powstawać zarówno w trakcie procesu tkania, jak i podczas procesu wykończania
tkaniny. Duża część błędów powstaje w wyniku niewłaściwego przygotowania osnowy
i wątku w dziale przygotowawczym tkalni. Również uszkodzenia i niewłaściwa regulacja
mechanizmów krosna są przyczyną powstawania błędów. Stosowanie niewłaściwych węzłów
do łączenia nitek i likwidacji zrywów jest również przyczyną błędów. Przykłady niektórych
błędów (rys. 11, 12, 13).

Błędy dzielą się na:

−

błędy zasadnicze – w bardzo wyraźny sposób obniżają jakość tkaniny,

−

niezasadnicze – w niewielkim stopniu obniżają jakość tkaniny, lub takie, które można
usunąć w procesie wykończenia tkaniny,

−

zrywy nitek osnowy,

−

zrywy wątku,

−

dziury,

−

błędy splotowe,

−

zabrudzenia,

−

plamy z oleju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 11. Błąd tkacki – zgrubienie wątku [10]

Rys. 12. Błąd tkacki – poszarpany brzeg [10]

Rys. 13. Błąd tkacki – zabrudzenie [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Niektóre błędy można wyeliminować w trakcie tkania, przez zwiększenie nadzoru nad

procesem. Inne błędy usuwa się po zakończeniu tkania, ale przed procesem wykończenia. Po
wykończeniu tkaniny żadnych błędów już usunąć nie można. Jednak w celu poprawienia
jakości sztuk stosuje się czasem drobny zabieg polegający na rozcięciu długiej sztuki
w miejscach poważniejszych błędów, takich jak dziury czy plamy. Uzyskuje się w ten sposób
mniejsze odcinki (po kilka metrów), ale pozbawione błędów i dzięki temu w wyższej jakości.
Niewielkie błędy niezasadnicze można wyeliminować, a właściwie ukryć, poddając tkaninę
zadrukowaniu wielkoformatowym wzorem nanoszonym na tkaninę metodą sitodruku.

Węzeł tkacki – rodzaj węzła stosowanego w przemyśle włókienniczym, służący do

łączenia dwóch nitek podczas likwidacji zrywów przędzy.

Podczas tworzenia wyrobu włókienniczego nitki przędzy narażone są na bardzo duże

dynamiczne naprężenia oraz tarcie, dlatego węzeł stosowany do ich łączenia powinien
spełniać dwa podstawowe warunki:

−

powinien być mocny i trwały, nie może rozsuwać się pod wpływem naprężeń

−

musi być mały, nie może powodować zgrubień i nie powinien być widoczny w wyrobie.

Mimo nazwy sugerującej zastosowanie tego węzła w tkactwie, jest on stosowany we

wszystkich procesach związanych z przetwarzaniem przędzy w wyroby włókiennicze płaskie.
Użycie do likwidacji zrywów innych typów węzłów jest niedopuszczalne, ponieważ może
powodować powstawanie poważnych błędów tkackich podczas wykończenia tkaniny, np.
dziur w trakcie procesu postrzygania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz podstawowe mechanizmy krosna ręcznego?

2.

Jakie znasz rodzaje krosien?

3.

Jakie wyroby tkane można wytwarzać na krosnach ręcznych?

4.

Co to jest przesmyk?

5.

Jakie znasz błędy tkackie?

6.

W jaki sposób należy przygotować osnowę do tkania na krosnach ręcznych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego poziomego znajdującego się

w warsztatach szkolnych. Dokonaj ich krótkiego opisu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać informacje w materiale nauczania dotyczącą budowy warsztatu tkackiego
poziomego,

2)

dokonać analizy budowy warsztatu tkackiego poziomego,

3)

odszukać poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie,

4)

podać krótki opis poszczególnych elementów,

5)

zaprezentować swoją pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały dla ucznia,

−

poziomy warsztat tkacki,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 2

Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego pionowego znajdującego się

w warsztatach szkolnych. Dokonaj porównania z warsztatem poziomym. Spostrzeżenia zapisz
w zeszycie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać informacje w materiale nauczania dotyczącą budowy warsztatu tkackiego
pionowego,

2)

dokonać analizy budowy warsztatu tkackiego pionowego,

3)

odszukać poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie,

4)

dokonać porównania budowy warsztatu tkackiego pionowego i poziomego,

5)

zapisać spostrzeżenia,

6)

zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały dla ucznia,

−

pionowy warsztat tkacki,

−

poziomy warsztat tkacki,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 3

Przygotuj krosno ręczne poziome do wykonania fragmentu barwnego chodnika z juty

splotem płóciennym o wymiarach ustalonych przez nauczyciela. Wykonaj fragment chodnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoż oraz wymogami
ergonomii,

2)

ustalić z nauczycielem wymiary chodnika, który masz wykonać,

3)

przygotować barwną osnowę,

4)

sprawdzić stan techniczny krosna,

5)

nałożyć osnowę na krosno,

6)

przygotować kolorowy wątek,

7)

przygotować krosno do tkania,

8)

wykonać fragment chodnika,

9)

skontrolować przebieg tkania usuwając ewentualne błędy,

10)

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

11)

zaprezentować własną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poziome krosno ręczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

kolorowa juta różnej grubości,

−

rysunek dyspozycyjny chodnika,

−

przybory i narzędzia do tkania ręcznego,

−

miara krawiecka,

−

fartuch ochronny.

Ćwiczenie 4

Przygotuj krosno ręczne pionowe do wykonania fragmentu wełnianego kilimu

płochowego według rysunku dyspozycyjnego otrzymanego od nauczyciela. Wykonaj fragment
kilimu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoż oraz wymogami
ergonomii,

2)

przygotować osnowę lnianą,

3)

przygotować przędzę wełnianą zgodnie z kolorystyką kilimu,

4)

sprawdzić stan techniczny krosna,

5)

przygotować krosno do tkania,

6)

wykonać fragment kilimu płochowego,

7)

kontrolować przebieg tkania, usuwając ewentualne błędy,

8)

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

9)

zaprezentować własną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pionowe krosno ręczne,

−

rysunek dyspozycyjny kilimu płochowego,

−

kolorowa przędza lniana i wełniana,

−

przybory i narzędzia do tkania ręcznego,

−

miara krawiecka,

−

fartuch ochronny.

Ćwiczenie 5

Zaprojektuj kilim płochowy mając do dyspozycji oprócz przędzy różnego rodzaju

surowce (wąskie ścinki futer, tkanin, czy metalowe lub metalizowane nitki).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przejrzeć katalogi i wzorniki tkanin artystycznych,

2)

ustalić wymiary kilimu,

3)

wykonać projekt plastyczny kilimu,

4)

zaprezentować swoja pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi i wzorniki tkanin artystycznych,

−

przybory kreślarskie i rysunkowe,

−

kartka papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Ćwiczenie 6

Wykonaj kilim zaprojektowany w ćwiczeniu 5.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoż oraz wymogami
ergonomii,

2)

wykonać rysunek dyspozycyjny kilimu zgodnie z projektem plastycznym,

3)

sprawdzić stan techniczny krosna,

4)

przygotować krosno do tkania zgodnie z ustalonymi wymiarami kilimu,

5)

przygotować wątki zgodnie z projektem plastycznym,

6)

wykonać kilim,

7)

skontrolować przebieg tkania, usuwając ewentualne błędy,

8)

zdjąć kilim z krosna,

9)

ustabilizować wymiary kilimu,

10)

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

11)

zaprezentować własną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ręczne krosno tkackie,

−

przędza i różnego rodzaju surowce (wąskie ścinki futer, tkanin, metalowe lub
metalizowane nitki, inne),

−

projekt plastyczny kilimu,

−

blat do nabicia kilimu,

−

narzędzia i przybory do stabilizacji i wykończenia kilimu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

przygotować krosno ręczne poziome do tkania?

2)

przygotować krosno ręczne pionowe do tkania?

3)

wykonać różnego rodzaju wyroby tkane na krosnach ręcznych?

4)

zdjąć wyrób z krosna i ustabilizować jego wymiary?

5)

usunąć błędy powstałe w trakcie tkania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeżeli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Tkanina powstaje na

a)

maszynach dziewiarskich.

b)

krosnach.

c)

snowarkach.

d)

przewijarkach.

2.

Elementami krosna ręcznego są:
a) wał osnowowy, chwytacz, czółenko.
b) wał tkaninowy, rapier, czółenko.
c) wał osnowowy, płocha, czółenko.
d) wał tkaninowy, stopka, podciągacz.

3.

Przestrzeń między warstwami nitek osnowy, umożliwiająca wprowadzenie wątku to
a) przesmyk.
b) przelot.
c) wlot.
d) rapier.

4.

Element dobijający

każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny to

a) dobijak.
b) przesmyk.
c) bidło.
d) nicielnica.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5.

Element krosna ręcznego nie połączony mechanicznie z innymi elementami to
a) nicielnica.
b) czółenko.
c) wał osnowowy.
d) przewał.

6.

Zadaniem przewału jest
a) uporządkowanie nitek osnowy.
b) rozdzielenie nitek osnowy.
c) zmiana kierunku nitek osnowy z pionowego na poziomy.
d) zwiększenie prędkości tkania.

7.

Linia utworzona przez ostatni wprowadzony do przesmyku wątek, dosunięty do
poprzednich to
a) krajka.
b) końcówka tkaniny.
c) wykończenie tkaniny.
d) krawędź tkaniny.

8.

Przedstawione na rysunku czółenka stosowane są w krosnach
a) pneumatycznych.
b) ręcznych.
c) rapierowych.
d) chwytakowych.

9.

Bidło w krośnie ręcznym wykonuje ruch
a) posuwisty.
b) obrotowy.
c) posuwisto-zwrotny.
d) wahadłowy.

10.

Do produkcji tasiemki tkanej zastosujesz krosno o szerokości
a) do 0,6 m.
b) 1,6 m.
c) 2,4 m.
d) powyżej 2,4 m.

11.

Szerokość osnowy powinna być
a) taka sama jak szerokości przyszłej tkaniny.
b) o kilka centymetrów większa od szerokości przyszłej tkaniny.
c) o kilka centymetrów mniejsza od szerokości przyszłej tkaniny.
d) znacznie większa od szerokości przyszłej tkaniny.

12.

Na krośnie ręcznym można wykonać
a) wyrób półodpasowany.
b) wyrób odpasowany.
c) koronkę.
d) kilim szpareczkowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

13.

Przedpiersień jest to element krosna ręcznego
a) zmieniający kierunek biegu tkaniny.
b) zmieniający kierunek biegu osnowy.
c) zmieniający kierunek biegu wątku.
d) zmieniający kierunek obrotu wału osnowowego.

14.

Podczas obsługi warsztatu tkackiego tkacz używa nóg podczas
a) zmiany osnowy.
b) przesuwaniu wału tkaninowego.
c) zmiany przesmyku.
d) uruchamiania krosna.

15.

Przesmyk, bidło, nicielnice to elementy
a) maszyny dziewiarskiej.
b) skręcarki.
c) snowarki.
d) krosna.

16.

Gobeliny wykonywane są splotem

a) płóciennym.
b) atłasowym.
c) skośnym.
d) panamowym.

17.

Przedstawiony na rysunku węzeł służy do
a) wiązania zerwanej nitki osnowy.

b) zakończenia wyrobów tkanych.
c) wyplatania dywanów.
d) wiązania zerwanej nitki wątku.

18.

Długość osnowy zależy od

a) grubości przędzy i pojemności wału tkaninowego.
b) grubości przędzy i pojemności wału osnowowego.
c) grubości przędzy i rodzaju splotu tkackiego.
d) długości tkaniny i rodzaju splotu tkackiego.

19.

Na rysunku przedstawiono
a) kołowrotek.
b) motowidło.

c) czółenko.
d) ramę nicielnicową.

20.

Wszystkie czynności związane z wytwarzaniem tkaniny tkacz wykonuje ręcznie podczas
pracy na krośnie
a) ręcznym.
b) pneumatycznym.
c) hydraulicznym.
d) rapierowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach

Zakreśl poprawną odpowiedz.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

6. LITERATURA

1.

Czyżnikowska S.: Tkactwo ręczne. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1988

2.

Glasbrook K.: Techniki tkackie krok po kroku. KDC, Warszawa 2004

3.

Dziamara H.: Dziewiarstwo maszynowo-ręczne. Technologia dla ZSZ, WSiP, Warszawa
1987

4.

Huml

I.: Współczesna tkanina polska. Arkady, Warszawa 1989

5.

Krzeptowska Z., Sypniewski J.: Tkactwo rękodzielnicze. Wydawnictwo Spółdzielcze,
Warszawa 1985

6.

Nycz E. Owczarz R., Średnicka L.: Budowa tkanin. WSiP Warszawa 1990

7.

Panek W., Turek K.: Technologia tkactwa dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1989

8.

Turek K.: Nauczanie technologii tkactwa w ZSZ. WSiP, Warszawa 1988

9.

Tuszyńska W.: Dywany i kilimy. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987

10.

http://pl.wikipedia