„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Halina Włodarczyk

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
743[04].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Barbara Jasińska
mgr inż. Grzegorz Wójcik



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Halina Włodarczyk



Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[04].Z1.03

„Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych”

zawartego w modułowym programie

nauczania dla zawodu rękodzielnik wyrobów włókienniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2.

Pytania sprawdzające

16

4.1.3.

Ć

wiczenia

16

4.1.4.

Sprawdzian postępów

21

5.

Sprawdzian osiągnięć

22

6.

Literatura

27

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o naprawie, renowacji i konserwacji

wyrobów tkanych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Jeżeli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych ćwiczeń

sprawi Ci trudności zawsze możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela.

Schemat układu jednostek modułowych

743[04].Z1

Wyroby tkane

743[04].Z1.01

Wykonywanie ręczne wyrobów tkanych

743[04].Z1.02

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach

743[04].Z1.03

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżniać różne rodzaje tkanin,

−

rozróżniać tkackie wyroby rękodzielnicze,

−

rozróżniać surowce włókiennicze,

−

wykonywać ręczne barwienie wyrobów włókienniczych,

−

posługiwać się narzędziami i przyborami do wytwarzania i naprawy tkackich wyrobów
rękodzielniczych,

−

rozróżniać sploty tkackie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozpoznać uszkodzenia w wyrobach tkanych,

–

określić rodzaj i zakres prac związanych z naprawą wyrobów tkanych,

–

zaplanować czynności związane z naprawą wyrobów tkanych określoną techniką,

–

dobrać surowce, narzędzia i urządzenia do rodzaju naprawy,

–

dokonać naprawy wyrobów tkanych,

–

odczytać znaki określające warunki konserwacji wyrobów,

–

określić zasady renowacji i konserwacji wyrobów tkanych,

–

dobrać sposoby odświeżania i utrzymywania w dobrym stanie wyrobów tkanych,

–

przygotować wyroby do renowacji i konserwacji określonymi technikami,

–

wykonać prace związane z renowacją i konserwacją wyrobów tkanych,

–

ocenić jakość wykonanych prac,

–

określić warunki magazynowania wyrobów tkanych,

–

przygotować gotowe wyroby tkane do magazynowania,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisy ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

4.1.1. Materiał nauczania

Konserwacja

Konserwacja tkanych wyrobów rękodzielniczych polega na oczyszczeniu ich

z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń takich jak: kurz, plamy różnego pochodzenia i inne
zanieczyszczenia.

Zakres prac konserwacyjnych polega na:

−

analizie techniki wykonania wyrobu przeznaczonego do konserwacji,

−

identyfikacji surowca,

−

dezynfekcji wyrobu,

−

oczyszczaniu wyrobów tkanych na mokro lub sucho,

−

oczyszczaniu nici metalowych z produktów korozji,

−

usuwaniu odkształceń i deformacji,

−

przygotowaniu materiałów do konserwacji – m.in. na ufarbowaniu odpowiednio
dobranych nici i materiałów.
Czyszczenie wyrobów tkanych na mokro i sucho są to dwa zasadnicze procesy

technologiczne zmierzające do tego samego celu, a różniące się środowiskiem prowadzenia
procesu:

−

proces prowadzony w środowisku wodnym, nazywany praniem,

−

proces prowadzony w środowisku rozpuszczalników chemicznych nazywany
czyszczeniem chemicznym lub praniem na sucho.
Włókna zastosowane w wyrobach tkanych zachowują się różnie w procesach prania,

prasowania, czyszczenia chemicznego. Reakcja wyrobu poddanego wymienionym operacjom
zależy nie tylko od rodzaju włókien, lecz również od struktury i rodzaju wykończenia.
Właściwa konserwacja jest istotna dla użytkownika, ponieważ zapobiega zniszczeniu wyrobu.
Informacje dotyczące konserwacji przekazywane są w formie umownych znaków. Stosowane
znaki ostrzegawcze przedstawione są w tabeli nr 1.

Tabela 1. Znaki ostrzegawcze [2]

nie prać na mokro

wyrób może być prany mechanicznie w temperaturze nie
przekraczającej 40

0

C

nie chlorować

można stosować powszechnie używane rozpuszczalniki

wyrób nie może być czyszczony chemicznie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

wyrób można czyścić chemicznie w czterochloroetanie, benzynie

wyrób można czyścić tylko benzyną

nie prasować

można prasować w temperaturze do 210

0

C

można prasować w temperaturze do 160

0

C

można prasować w temperaturze do 120

0

C

można chlorować

Wymienione znaki informacyjne umieszczane są na etykietach tkanin (rys. 1.)

Rys. 1. Etykieta tkaniny koszulowej [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Pranie wyrobów tkanych w roztworach wodnych

Usunięcie brudu z wyrobów włókienniczych w środowisku wodnym może zachodzić

między innymi w wyniku rozpuszczania składników brudu przy pomocy środków piorących.
Jako środków piorących używa się mydeł wyrabianych z tłuszczów zwierzęcych i roślinnych
oraz syntetycznych środków piorących.

Wyroby z włókien roślinnych, a więc z lnu i bawełny, nie wymagają zachowania

specjalnej ostrożności przy praniu.

Wyroby wełniane wymagają większej ostrożności przy praniu i wskazane jest pranie

ręczne. Ostrożność dotyczy przede wszystkim temperatury kąpieli piorącej, gdyż wełna ma
zdolność do filcowania się w wysokich temperaturach (do 50

0

C). Podczas prania wyroby

z wełny należy lekko wygniatać, unikając tarcia i mocnego wykręcania. Płukać należy
również w ciepłej wodzie, można do wody dodać trochę octu. Wyroby z tkanin wełnianych
należy suszyć w stanie rozłożonym, prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze
ż

elazka do 160

0

C.

Wyroby ze sztucznych włókien celulozowych należy prać bardzo ostrożnie ze względu na

mniejszą wytrzymałość włókien czyszczenie na mokro oraz na ich wrażliwość na alkalia.
Temperatura prania około 40

0

C, temperatura prasowania poniżej 160

0

C.

Wyroby z włókien syntetycznych odznaczają się następującymi cechami: ograniczoną

zdolnością przyjmowania wody, skłonnością do silnego brudzenia się, termoplastycznością
czyli tendencją do trwałych odkształceń w podwyższonej temperaturze. W związku z tym
pranie z wyrobów z włókien syntetycznych wymaga zachowania dużej ostrożności. Przez
nieumiejętne pranie można spowodować całkowite zniszczenie wyrobów z tych włókien.
Właściwą i bezpieczną temperaturą kąpieli piorącej dla wyrobów z włókien syntetycznych jest
40

0

C. Temperatura prasowania nie może przekraczać 120

0

C.

Czyszczenie chemiczne wyrobów tkanych

Naturalne zanieczyszczenia wyrobów włókienniczych można podzielić na trzy zasadnicze

grupy:
1)

zanieczyszczenia rozpuszczalne w rozpuszczalnikach a nie rozpuszczalne w wodzie; do
nich należą tłuszcze, oleje mineralne, woski i tym podobne – zanieczyszczenia
hydrofobowe.

2)

zanieczyszczenia rozpuszczalne w wodzie a nie rozpuszczalne w rozpuszczalnikach
organicznych; należą do nich między innymi chlorek sodowy, cukry proste, skrobia –
zanieczyszczenia hydrofilowe.

3)

zanieczyszczenia nie rozpuszczalne w wodzie i nie rozpuszczalne w rozpuszczalnikach
tak zwane zanieczyszczenia pigmentowe; należą do nich między innymi cząstki węgla,
składniki gleby, tlenki różnych metali.
Usuwanie zanieczyszczeń pierwszej grupy nie stwarza trudności ponieważ rozpuszczają

się one całkowicie podczas chemicznego czyszczenia w kąpieli rozpuszczalnikowej.
Usuwanie zanieczyszczeń pozostałych grup stanowi główny problem chemicznego
czyszczenia, ponieważ czyszczenie czystymi rozpuszczalnikami nie zapewnia ich usunięcia.
Sposoby odplamiania wyrobów włókienniczych przedstawia tabela nr 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tabela 2. Sposoby odplamiania [2]

Rodzaj

zaplamienia

Ś

rodki do usuwania

zaplamienia

Czynności

Masło, oliwa

Mydło + gorąca woda, talk,
mąka ziemniaczana


Benzyna

Ś

wieże plamy wyprać w gorącej wodzie

z mydłem; miejsca zaplamione posypać
talkiem

lub

mąką

ziemniaczaną,

sczyścić szczotką;
Podłożyć podkład, tamponem z gazy
umoczonym

w

benzynie

dotykać

zaplamione miejsca.

Smoła, smary

Masło, mydło + gorąca
woda

Benzyna


Woda utleniona

Smołę zeskrobać nożem, położyć na
plamę masło, odczekać i sprać gorącą
wodą z mydłem;
Podłożyć podkład, tamponem z gazy
umoczonym

w

benzynie

dotykać

zaplamione miejsca;
ś

ółte

zaplamienie,

które

często

pozostaje usunąć wodą utlenioną.

Stearyna, parafina Gorące żelazko i benzyna

Stearynę zeskrobać, podłożyć wilgotną
tkaninę, przykryć bibułą i przeciągnąć
po plamie żelazkiem. Bibułę często
wymieniać, wytrzeć ślad po plamie
benzyną.

Czarna

kawa,

herbata,
czekolada, piwo,
wino

Woda utleniona, amoniak


Gliceryna, woda utleniona

Ś

wieże plamy polewać ciepłą wodą;

pocierać szmatką umoczoną w wodzie
utlenionej a następnie w amoniaku;
Zastarzałą plamę umoczyć w glicerynie
a następnie zwilżyć wodą utlenioną.

Soki owocowe

Mleko słodkie lub kwaśne

Alkohol

(1:3),

woda

utleniona

Zaprać w mleku, najlepiej kwaśnym;
Plamę

przecierać

tamponem

umoczonym w alkoholu, a następnie
polać

zaplamione

miejsce

woda

utlenioną (wystawić mokrą plamę na
działanie słońca)

Zazielenienie

Woda

utleniona

z domieszką kilku kropel
amoniaku

Tamponem umoczonym w wodzie
utlenionej

z

amoniakiem

pocierać

miejsce zaplamione, tampon często
zmieniać.

Przypalenie

Woda + mydło, benzyna,
woda utleniona

Tamponem

z

gazy

umoczonym

w wodzie

z

mydłem

pocierać

zaplamione miejsce; spłukać ciepłą
wodą,

po

wyschnięciu

przetrzeć

benzyną; jeżeli pozostaną żółte plamy
wytrzeć je szmatką umoczoną w wodzie
utlenionej

Tusz z długopisu

Alkohol, woda kolońska,
aceton

Pod plamę podłożyć podkład i przetrzeć
lekko

tamponem

umoczonym

w alkoholu, tampony często zmieniać na
czyste.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rdza

Sok cytrynowy lub 10%
roztwór kwasu cytrynowego
albo 5% roztwór kwasu
szczawiowego, amoniak

Rdzę

łatwo

usunąć

z

włókien

roślinnych, trudno ze zwierzęcych; na
ś

wieżą plamę działać sokiem z cytryny

lub roztworem kwasu cytrynowego;
jeżeli

rdzę

wywabiamy

z

tkanin

z włókien roślinnych po wywabieniu
plamy spłukać tkaninę i zobojętnić
działanie kwasu roztworem z amoniaku
lub sody.

Krew

Woda albo słaby roztwór
amoniaku, woda utleniona

Ś

wieże plamy sprać w chłodnej wodzie;

plamy stare sprać w wodzie z dodatkiem
amoniaku, jeżeli pozostaną żółte plamy
pocierać

tamponikiem

umoczonym

w wodzie utlenionej.

Przystępując do odplamiania tkaniny, należy ustalić rodzaj substancji z jakiej powstała

plama, oraz z jakiego surowca tkanina jest wykonana. Pozwoli to zastosować takie środki,
które usuną plamę, a nie zniszczą tkaniny. Po wybraniu środka do wywabiania plamy ustala
się technikę odplamiania. W przypadku tkaniny barwionej należy wypróbować w miejscach
mało widocznych działanie środka wywabiającego na barwnik tkaniny. Odplamianie należy
przeprowadzić możliwie szybko po zauważeniu zaplamienia. Świeża plama daje się łatwiej
usunąć niż stara, ponieważ substancja plamiąca nie zdąży przeniknąć w głąb włókien.

Przy odplamianiu stosuje się czynności mechaniczne (np. wykruszanie, wyskrobywanie),

wyższą temperaturę (gorące żelazko, rozpuszczalniki (np. benzynę, terpentynę), porowate
substancje (np. magnezję z benzyną) oraz takie, które odbarwiają substancję plamiącą lub
tworzą z nią łatwe do usunięcia związki chemiczne. Po działaniu rozpuszczalnikami ważne
jest ich dokładne usunięcie wraz z zanieczyszczeniami, w przeciwnym razie naokoło miejsca
odplamionego tworzy się zaciek, czyli tak zwana otoczka.

W celu uniknięcia zacieków kładzie się pod zaplamioną tkaninę gruby podkład z białej

tkaniny bawełnianej lub lnianej i dopiero wtedy tamponami z gazy lekarskiej, umoczonymi
w rozpuszczalniku uderza zaplamione miejsce, przyciskając go lekko do plamy. Po kilku
ruchach tampon powinien być wymieniony na czysty. Często należy również wymieniać
podkłady. Powstawaniu otoczki zapobiega również zwilżanie tkaniny naokoło plamy wodą.
Po zastosowaniu substancji wywołujących reakcje chemiczne na tkaninie należy po
odplamieniu starannie usunąć środek wywabiający (przez płukanie w wodzie lub
zobojętnienie odpowiednimi odczynnikami), w przeciwnym razie tkanina ulegnie
uszkodzeniu natychmiast lub po pewnym czasie.

Prasowanie – polega na nagrzaniu tkaniny w celu zmiany struktury włókna. Większość

włókien wymaga przy tym nawilżenia. Odpowiednie oddziaływanie:

−

temperaturą żelazka (nagrzewanie),

−

parą (nawilżanie),

−

ż

elazkiem (nacisk),

−

odsysaniem lub nadmuchem stołu (chłodzenie)

pozwala na żądane uformowanie prasowanej tkaniny i utrwalenie efektu prasowania.

Temperatura jest najważniejszym parametrem prasowania. Dzięki niej następuje

zmiękczenie włókna, niezbędne do uformowania prasowanej tkaniny. Musi być odpowiednia.
Zbyt niska nie da efektów, zbyt wysoka zniszczy produkt. W tabeli nr 3 podane są parametry
prasowania zalecane do najczęściej prasowanych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Tabela 3. Zakres parametrów prasowania

materiał

ilość pary

wilgotnoś

ć pary

temp. żelazka

uwagi

bawełna

ś

rednia

wilgotna

180-220

mocno dociskaj

len

duża

wilgotna

215-230

stosuj długie odsysanie pary

wełna

duża

wilgotna

160-170

poliester

bardzo
mała

bardzo
sucha

160-200

poliamid

mała

sucha

150-160

jedwab

bardzo
mała

ś

rednia

140-165

unikaj skroplin wody

Naprawa i renowacja wyrobów tkanych polega przede wszystkim na usunięciu przyczyn

zniszczeń powstałych w różnych tkaninach oraz na ich zabezpieczeniu i przywróceniu im
w miarę możliwości pierwotnego wyglądu. Zakres prac uzależniony jest od charakteru
tkaniny, ale przeważnie obejmuje takie procesy jak:

−

analizie techniki wykonania wyrobu przeznaczonego do naprawy lub renowacji,

−

identyfikacji surowca,

−

wykonanie rekonstrukcji brakujących elementów zgodnie z oryginalną techniką
wykonania, np. uzupełnienie osnów, wątków, węzłów.

Przykłady uszkodzeń:

−

pęknięcie nitek osnowy,

−

pęknięcie wątku,

−

dziury,

−

zabrudzenia,

−

plamy,

−

ubytek elementów zdobniczych.

Przykładem naprawy jest cerowanie, które polega na umiejętnym, pozostawiającym jak

najmniej śladów – usuwaniu rozdarć, dziur powstałych w wyniku wypalenia, pogryzienia
przez mole itp.

Cerowanie ma na celu między innymi wprowadzenie brakujących nitek wątku i osnowy

do tkaniny z zachowaniem jej splotu, wycięcie uszkodzonych nitek i wszycie w to miejsce
nowych. Na jakość cerowania ma duży wpływ dobór przędzy identycznej z tą, z której jest
wykonana tkanina, zachowanie właściwości splotu oraz umiejętne wciąganie nitek do tkaniny
aby nie były one zbyt silnie naprężone albo też zbyt luźne. Podstawowymi narzędziami
wykorzystywanymi do cerowania są nożyczki, szczypce, specjalne pincety, igły do szycia
ręcznego, igły o lekko wygiętym ostrzu do przeciągania i przeplatania nitki oraz lupa tkacka.

Aby przywrócić pierwotny wygląd uszkodzonej tkaniny, najpierw należy ją oczyścić,

wypruć wszystkie niewłaściwe naprawy. W przypadkach, gdy pojawiają są jakieś przetarcia,
ubytki, czy dziury, podkłada się w odpowiednich miejscach kawałek tkaniny z płótna lnianego
i przytrzymuje się go nicią, specjalnym ściegiem, aby zabezpieczyć konserwowaną tkaninę
przed dalszym rozsuwaniem się, czy niszczeniem.

Niektóre stare tkaniny artystyczne (typu arras) są tak zniszczone, że wymagają scalania

olbrzymich powierzchni. Są w nich dziury, i to na wylot. W tym przypadku należy najpierw,
dla wzmocnienia tkaniny, wciągnąć bardzo dużą liczbę nitek osnowy. Do tego celu używa się
nici cieńszych niż oryginalna przędza. Biegną one przez cały arras, jedna obok drugiej,
i nawet tam, gdzie uszkodzenia są mniejsze, też należy wciągnąć dodatkową osnowę po to,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

aby tkaninę scalić i wzmocnić. Później na tę bawełnianą nić należy dodać w miejsca ubytków
odpowiedniej grubości nitkę z wełny.

Przykładem renowacji artystycznej tkaniny haftowanej może być makata wschodnia

znajdująca się w Muzeum Pałacu w Wilanowie. Rysunek 2 przedstawia zdjęcie zniszczonej
makaty. Jest to niezwykle dekoracyjna tkanina (100 x 100 cm), zszyta z wielu wąskich
fragmentów muślinu pokrytych bogatym, wielobarwnym jedwabnym haftem. Środkowe,
kwadratowe pole wypełnia rozłożysta gałązka obsypana pąkami i kolorowymi rozwiniętymi
kwiatami. Zarówno motyw gałązki, jak i technika haftu oraz kolorystyka, pozwalają
zakwalifikować tę makatę do kręgu XIX-wiecznych tkanin powstałych na terenie imperium
ottomańskiego, najprawdopodobniej w Turcji.

Rys. 2. Makata przed renowacją [12]

Tkanina wymagała konserwacji, była bowiem brudna i poplamiona, a poza tym hafty

i muślin były uszkodzone. Upływ czasu i urazy mechaniczne osłabiły strukturę włókien.
Przędza jedwabna przetarła się i wykruszyła, a osnowy i watki tkaniny bawełnianej popękały.
Najbardziej zniszczona była środkowa część makaty (rys. 3) i lamówka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 3. Makata przed renowacją (środkowa część) [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Po dezynfekcji odpruto podszewkę i tkaninę oczyszczono z obu stron, na sucho. Usunięto

plamy z wosku. Następnie wyprute zostały stare cery. Na całej powierzchni tkaniny
zabezpieczono pęknięcia, rozsnucia oraz miejsca ubytków, a najbardziej delikatną środkową
część wzmocniono siatką poliestrową.

Po sprawdzeniu trwałości barwników można było przystąpić do prania na mokro.

Tkanina czyszczona była na stole niskociśnieniowym, łagodnym detergentem i wodą
destylowaną. Po odsączeniu nadmiaru wody i doprowadzeniu makaty do pierwotnego
kształtu, pozostawiono ją na stole konserwatorskim, gdzie wyschła.

Ubytki tkaniny bawełnianej uzupełniono podkładając od strony rewersu bawełnianą

surówkę ufarbowaną na kolor bliski oryginalnemu. W środkowym polu zrekonstruowane
zostały, ciemnobrązowym jedwabiem, brakujące elementy gałązki z kwiatami.

Następnie zszyto wszystkie popękane szwy łączące fragmenty makaty i zakryto

oryginalną, bardzo zniszczoną lamówkę przy pomocy czerwonej bawełnianej tasiemki o
splocie identycznym z oryginałem. Ostatnim etapem pracy przy makacie było uporządkowanie
i wyprostowanie otaczających tkaninę frędzli oraz przyszycie nowej bawełnianej podszewki
w kolorze czerwonym, zbliżonym do tonacji barwnej dominującej w tkaninie. Rysunek
4 przedstawia zdjęcie środkowej części makaty po renowacji.

Rys. 4. Makata po renowacji [12]

Błędy tkackie

Tkaniny kontroluje się w czasie kolejnych etapów produkcji. Jest to kontrola

międzyoperacyjna. Po wykończeniu tkaniny poddaje się kontroli ostatecznej, przy której
określa się błędy tkanin i na tej podstawie ustala stopnie ich jakości. Błędy tkanin mogą
pochodzić z surowca przędzalniczego, jak również z wadliwego przędzenia, tkania lub
wykończenia tkanin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy tkackie. Błędy te mogą być

spowodowane wadami surowca bądź przędzy albo złą pracą obsługi mechanizmów maszyn.
Do ważniejszych błędów naruszających wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych z różnych
rodzajów surowca, o różnym przeznaczeniu użytkowym zalicza się:

−

zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy,

−

zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów,

−

blizny (brakujące nitki) powstające na skutek braku miejscowego odcinka jednej lub
kilku nitek osnowy lub wątku (rys. 5),

−

nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
w skutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku (rys. 6),

−

dziury są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe wielonitkowe
nie przeplecenia nitek osnowy z wątkiem,

−

rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny,

−

nieprawidłowy druk polegający na przesunięciach, nie dodrukach, zaciekach lub
załamkach wzoru.

Do błędów wykańczalniczych zalicza się również nierównomierność barwy, smugi

powstałe od apretur:

−

uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania, rozsunięcia,

−

uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,

−

zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia.

Błędy tkaniny wyraźnie widoczne jak np. Nitki na powierzchni tkaniny nie związane

splotem, duże plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. Zaznacza się
czerwoną nitką na krajkach tkaniny.

Rys. 5. Błąd tkacki [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 6. Błąd tkacki [12]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znaki informacyjne dotyczące konserwacji znajdują się na wyrobach tkanych?

2.

Jakie stosuje się sposoby usuwania różnego rodzaju plam?

3.

Na czym polega cerowanie wyrobów tkanych?

4.

Jakie mogą wystąpić uszkodzenia wyrobów tkanych?

5.

Czym różni się renowacja od konserwacji?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ustal kolejność czynności naprawy uszkodzeń znajdujących się w otrzymanym od

nauczyciela wyrobie tkanym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

obejrzeć dokładnie otrzymany wyrób tkany,

3)

ustalić rodzaj występujących uszkodzeń w wyrobie tkanym,

4)

ustalić kolejność czynności naprawy dla każdego uszkodzenia występującego w wyrobie,

5)

ustalenia zapisać w zeszycie przedmiotowym,

6)

zaprezentować swoją pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyrób tkacki z różnego rodzaju uszkodzeniami,

−

zeszyt przedmiotowy,

−

materiały dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zdefiniuj znaki informacyjne dotyczące konserwacji wyrobów przedstawione w poniższej

tabeli. Zaznacz znaki dotyczące czyszczenia na mokro.

Tabela do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać informacje dotyczących konserwacji wyrobów tkackich,

2)

wpisać definicje znaków informacyjnych,

3)

zaznaczyć znaki dotyczące czyszczenia na mokro,

4)

zaprezentować swoją pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy,

−

przybory do pisania,

−

etykiety różnych wyrobów tkackich ze znakami informacyjnymi.

Ćwiczenie 3

Wypisz z etykiet znajdujących się przy dziesięciu próbkach tkanin wykonanych z różnych

surowców włókienniczych informacje dotyczące warunków ich konserwacji. Informacje
zapisz w poniższej tabeli.

Lp.

Skład surowcowy tkaniny Nazwa handlowa tkaniny Symbole

graficzne
znaków

Nazwa
znaków

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odczytać z etykiet i wypisać informacje dotyczące składu surowcowego próbek tkanin,

2)

ustalić i wpisać nazwę handlową tkanin,

3)

wpisać symbole graficzne znaków,

4)

ustalić i wpisać znaczenie symboli graficznych,

5)

ustalenia zapisać w tabeli,

6)

zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin z etykietami,

−

zeszyt przedmiotowy,

−

materiały dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Ćwiczenie 4

Ustal rodzaj uszkodzeń występujących w otrzymanych od nauczyciela próbkach wyrobów

tkanych i zaproponuj sposób ich likwidacji. Ustalenia zapisz w zeszycie przedmiotowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dla ucznia informacje dotyczące usuwania różnego rodzaju
uszkodzeń,

2)

obejrzeć dokładnie otrzymane próbki wyrobów tkanych,

3)

określić rodzaj uszkodzeń występujących w wyrobach tkanych,

4)

ustalić sposób usunięcia uszkodzeń,

5)

ustalenia zapisać w zeszycie przedmiotowym,

6)

zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin o różnym składzie surowcowym,

−

materiały dla ucznia,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej, w której występują małej wielkości dziury. Tkanina

wykonana jest splotem płóciennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

dobrać narzędzia i przybory do zacerowania dziur w tkaninie,

3)

dobrać przędzę do naprawy tkaniny,

4)

ustalić miejsce położenia wszystkich dziur,

5)

dokonać naprawy tkaniny,

6)

przedstawić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tkanina wełniana z licznymi dziurami,

−

narzędzia i przybory do cerowania,

−

różnego rodzaju przędze,

−

fartuch ochronny.

Ćwiczenie 6

Zlikwiduj przy pomocy dostępnych środków czyszczących plamy różnego pochodzenia

znajdujące się na wyrobie tkanym otrzymanym od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

ustalić rodzaje zaplamień,

3)

odszukać w materiałach dla ucznia informację dotyczącą sposobu usuwania plam,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4)

dobrać sposób usuwania plam,

5)

dobrać środki czyszczące,

6)

usunąć plamy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyrób tkacki z plamami różnego pochodzenia,

−

zestaw ogólnie dostępnych środków czyszczących,

−

materiały dla ucznia.

Ćwiczenie 7

Zlikwiduj przy pomocy dostępnych środków czyszczących plamy z trawy znajdujące się

na wyrobie tkanym otrzymanym od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

ustalić rodzaj surowca, z jakiego wykonana jest tkanina,

3)

odszukać w materiałach dla ucznia informacje dotyczącą sposobu usuwania plam z trawy,

4)

dobrać środki czyszczące,

5)

dobrać sposób usuwania plam,

6)

usunąć plamy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyrób tkacki z plamami z trawy,

−

zestaw ogólnie dostępnych środków czyszczących,

−

materiały dla ucznia,

−

odzież ochronna, rękawice.

Ćwiczenie 8

Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej w kratę, w której występuje rozdarcie wzdłuż linii

wątku. Tkanina wykonana jest splotem płóciennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

dobrać narzędzia i przybory do zlikwidowania rozdarcia w tkaninie,

3)

dobrać przędzę do naprawy tkaniny,

4)

dokonać naprawy tkaniny,

5)

przedstawić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tkanina wełniana z rozdarciem wzdłuż linii wątku,

−

narzędzia i przybory do cerowania,

−

różnego rodzaju przędze,

−

fartuch ochronny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Ćwiczenie 9

Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej, w której występuje rozdarcie wzdłuż linii osnowy.

Tkanina wykonana jest splotem płóciennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

2)

dobrać narzędzia i przybory do zlikwidowania rozdarcia w tkaninie,

3)

dobrać przędzę do naprawy tkaniny,

4)

dokonać naprawy tkaniny,

5)

przedstawić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tkanina wełniana z rozdarciem wzdłuż linii osnowy,

−

narzędzia i przybory do cerowania,

−

różnego rodzaju przędze,

−

fartuch ochronny.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozróżnić rodzaje uszkodzeń w wyrobach tkanych?

2)

określić sposoby usuwania różnych uszkodzeń wyrobów tkanych?

3)

dobrać narzędzia do naprawy wyrobów tkanych?

4)

rozróżnić znaki informacyjne dotyczące konserwacji wyrobów
tkanych?

5)

usunąć różnego rodzaju uszkodzenia w wyrobach tkanych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeżeli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku określa maksymalną temperaturę

prasowania
a)

do 120

0

C.

b)

do 160

0

C.

c)

do 210

0

C.

d)

do 180

0

C.

2.

Tkaninę bawełnianą białą wypierzesz w temperaturze
a) 40

0

C.

b) 60

0

C.

c) 80

0

C.

d) 95

0

C.

3.

Tkaninę wełnianą można prać w temperaturze
a) 40

0

C.

b) 60

0

C.

c) 80

0

C.

d) 95

0

C.

4.

Przedstawiony znak dotyczy
a) czyszczenia benzyną.
b) czyszczenia wodą utlenioną.
c) chlorowania.
d) czyszczenia alkoholem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.

Znak informacyjny jaki umieścimy na etykiecie makatki z wełny owczej to

a)


b)


c)

d)

6.

Plamę z masła usuniesz
a) benzyną.
b) wodą utlenioną.
c) gliceryną.
d) spirytusem.

7.

Oczyszczenie tkanych wyrobów rękodzielniczych z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń to
a) stabilizacja.
b) renowacja.
c) naprawa.
d) konserwacja.

8.

Cerowania dziur w tkaninie można dokonać
a) igłą krawiecką.
b) igłą dziewiarską.
c) drutami.
d) szydełkiem.

9.

Przy pomocy alkoholu można usunąć plamy powstałe w wyniku zabrudzenia
a) tuszem z długopisu.
b) czarną kawą.
c) trawą.
d) przypaleniem.

10.

Do zanieczyszczeń rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach a nie rozpuszczalnych
w wodzie należą
a) cukry proste.
b) składniki gleby.
c) skrobia.
d) tłuszcze.

11.

Do

zanieczyszczeń

rozpuszczalnych

w

wodzie

a

nie

rozpuszczalnych

w rozpuszczalnikach organicznych zaliczamy
a) oleje mineralne.
b) woski.
c) cukry proste.
d) cząstki węgla.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

12.

Znak informacyjny przedstawiony na rysunku można zamieścić na etykiecie tkaniny
wykonanej z włókien
a) bawełny barwionej.
b) poliestru białego.
c) bawełny białej.
d) poliestru kolorowego.

13.

Stearynę z dywanu syntetycznego można usunąć przy pomocy
a) wody utlenionej i amoniaku.
b) słodkiego lub kwaśnego mleka.
c) alkoholu i soku cytrynowego.
d) gorącego żelazka i benzyny.

14.

Termoplastyczność jest cechą wyrobów z włókien
a) bawełny.
b) celulozowych.
c) wełny.
d) syntetycznych.

15.

Maksymalna temperatura prania wyrobu tkackiego wykonanego z lnu wynosi
a) 50

0

C.

b) 60

0

C.

c) 90

0

C.

d) 70

0

C.

16.

Przed przystąpieniem do odplamiania tkanin należy ustalić rodzaj
a) substancji z jakiej powstała plama.
b) substancji z jakiej powstała plama i rodzaj środka czyszczącego.
c) substancji z jakiej powstała plama i rodzaj surowca z jakiego wykonana jest tkanina.
d) środka czyszczącego.

17.

Ograniczoną zdolnością przyjmowania wody charakteryzują się wyroby z włókien
a) syntetycznych.
b) wełny.
c) celulozowych.
d) bawełny.

18.

Wyroby z wełny należy
a) prasować na sucho przy temperaturze żelazka do 210

0

C.

b) prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze żelazka do 210

0

C.

c) nie prasować.
d) prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze żelazka do 160

0

C.

19.

Pod wpływem wysokiej temperatury kąpieli piorącej sfilcują się wyroby wykonane z
a) bawełny.
b) wełny.
c) lnu.
d) elanobawełny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

20.

Znak ostrzegawczy pokazany na rysunku informuje, że wyrobu nie można
a) prać.
b) wirować.
c) czyścić chemicznie.
d) prać w pralkach bębnowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

Zakreśl poprawną odpowiedź

.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

6.

LITERATURA

1.

Bartos J.: Włókiennictwo. Poradnik inżyniera. Tom 1 i 2. WNT, Warszawa 1988

2.

Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP 1993

3.

Czyżnikowska S.: Tkactwo ręczne. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1988

4.

Glasbrook K.: Techniki tkackie krok po kroku. KDC, Warszawa 2004

5.

Huml I.: Współczesna tkanina polska. Arkady, Warszawa 1989

6.

Krzeptowska Z., Sypniewski J.: Tkactwo rękodzielnicze. Wydawnictwo Spółdzielcze,
Warszawa 1985

7.

Panek W., Turek K.: Technologia tkactwa dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1989

8.

Schellenberg A. (red).: Encyklopedia Techniki – Przemysł Lekki. WNT, Warszawa 1986

9.

Tomsa A.: Wykończalnictwo włókiennicze. WSiP, Warszawa 1989

10.

Turek K.: Nauczanie technologii tkactwa w ZSZ. WSiP, Warszawa 1988

11.

Tuszyńska W.: Dywany i kilimy. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987

12.

http//pl.wikipedia