Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

68

AGRO

SERWIS

OCHRONA ZBÓŻ PRZED SZKODNIKAMI

Problem zwalczania szkodników zbóż

o ekonomicznym znaczeniu wyłonił się wraz

ze zmianami w technologii uprawy. Inten-

sywna ochrona przed chwastami i choroba-

mi oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi

różnych gatunków owadów. Szkodniki wystę-

pujące na zbożach mogą obniżyć plon ziar-

na o 2-20 dt/ha. Gatunkami najważniejszymi

występującymi na terenie Polski i zagrażają-

cymi zbożom są skrzypionki, mszyce i prysz-

czarki. W niektórych rejonach obserwuje się

również masowe pojawy ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic (tab. 1).

Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, po-

wszechne stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz

częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, mniej ważnych szkodni-

ków. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie nie powodując żad-

nych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu

ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki, łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nała-

nek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa.

Poniżej przedstawiona jest charakterystyka najważniejszych szkodników zbóż,

wraz z tabelami od 1 do 4 prezentującymi ich znaczenie oraz metody i sposoby zwal-

czania.

Lenie

. Szkodniki należące do rodziny leniowatych (Bibionidae) są znane i spoty-

kane sporadycznie na roślinach uprawnych, ale po raz pierwszy, po wieloletniej prze-

rwie, w niektórych rejonach kraju stwierdzono ich masowe występowanie. Obserwo-

wany w 2004 r. brak wschodów zbóż jarych był spowodowany m.in. występowaniem

tych szkodników. Na polach znajdowano tylko fragmenty łupin nasiennych, natomiast

ziarno zostało zniszczone przez larwy leni (Wielkopolska, okolice Zielonej Góry oraz

Dolny Śląsk).

Lenie to muchówki o umiarkowanie owłosionym, krępym ciele, barwy czarnej, po-

siadające niezbyt długie, grube, wieloczłonowe czułki i grube nogi z kolcami na przed-

nich goleniach. W ciągu roku rozwija się tylko jedno pokolenie szkodnika. Lot postaci

dorosłych trwa od kwietnia do czerwca. Dla roślin uprawnych szkodliwe są postacie

larwalne, długości do 15 mm, barwy ziemnisto-szarej, beznogie z ciemną głową, za-

opatrzone na każdym segmencie w krótkie szczeciny i cztery kolce na końcu ciała.

Młode larwy żerują początkowo na znajdujących się w glebie resztkach roślinnych.

Nieco starsze żerują na korzeniach, bulwach, cebulach, szyjkach korzeniowych bądź

kiełkujących nasionach, zimują na głębokości od 5 do 10 cm. Największą szkodliwo-

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

6

AGRO

SERWIS

ścią charakteryzują się starsze larwy przed przepoczwarzeniem, żerujące wczesną

wiosną po przezimowaniu.

Zagrożenie dla roślin ma miejsce po wystąpieniu 50 larw na 1 m

2

. W Polsce wystę-

pują: najczęściej spotykany – leń ogrodowy oraz leń marcowy i leń czarnożyłek.

W celu ograniczenia liczebności szkodnika wskazane jest także osuszanie gleby.

Uproszczenia agrotechniczne, szczególnie przyorywanie dużych ilości resztek pożniw-

nych oraz pozostawianie samosiewów zbóż, rzepaku i innych roślin, sprzyjają rozwo-

jowi leni. Aktualnie brak jest zarejestrowanych środków do zwalczania tych szkodni-

ków. Środki ochrony roślin stosowane w zwalczaniu szkodników glebowych, takich

jak: drutowce, pędraki czy rolnice oraz komarnicowate, mogą ograniczać liczebność

owadów należących do rodziny leniowatych.

Łokaś garbatek.

We wrześniu i październiku 2003 r. plantacje zbóż ozimych po

raz pierwszy od długiego okresu zostały znacząco uszkodzone przez łokasia garbat-

ka. Największe straty zanotowano w woj. opolskim i dolnośląskim, gdzie szkodnik

ten powodował nawet całkowite zniszczenie plantacji. Głównymi przyczynami wzro-

stu zagrożenia powodowanego przez łokasia garbatka są: uprawa zbóż po zbożach,

uproszczenia agrotechniczne oraz zmiany agroklimatyczne. W 2004 r. szkodnik ten

był równie groźny jak w roku poprzednim. Na wiosnę otrzymywano liczne doniesienia

z Polski Południowej i Centralnej o żarłoczności jego larw.

Po przezimowaniu w glebie jasnożółte larwy łokasia garbatka zaczynają żer na zbo-

żach ozimych i trawach, następnie na zbożach jarych. Larwy żerują o zmierzchu, nocą

i w pochmurne dni. Liście są uszkadzane nie wskutek zjadania, lecz poprzez żucie

i wysysanie. Objawy żerowania larw łokasia to rośliny o postrzępionych lub przeżar-

tych liściach i połamanych źdźbłach.

Chrząszcze charakteryzują się również aktywnością zmierzchowo-nocną. Żerują

na kłosach traw i zbóż (na owsie rzadko), odżywiając się miękkim ziarnem. Skutkiem

tych uszkodzeń jest szczerbatość kłosów. Jeden chrząszcz może w ciągu nocy wy-

jeść ziarno nawet z całego kłosa. W lipcu i sierpniu samice składają do gleby białe jaja

wielkości ziarna prosa. Po około dwóch tygodniach wylęgają się larwy, które objadają

kiełkujące zboża, aż po powierzchnię gleby.

Łokaś występuje najczęściej na glebach zlewnych, więcej jest go w południowej

części kraju. Jednak w ostatnich latach pojawiła się tendencja do przesuwania się wy-

stępowania łokasia do środkowych i północnych rejonów Polski. Łokasia można spo-

tkać najczęściej na zaperzonych polach, pastwiskach, miedzach i łąkach. Największe

straty są powodowane przez żerowanie larw na wiosnę.

Zabiegi agrotechniczne zmniejszają ryzyko masowych pojawów, zaleca się również

niszczenie chwastów jednoliściennych. Podczas powtórnej uprawy ozimin, jak też po

opóźnionym lub w ogóle zaniechanym przyoraniu ścierniska, może dojść do odbu-

dowy populacji, którą należy zwalczać. Aktualnie w Polsce nie ma zarejestrowanych

insektycydów do zwalczania łokasia garbatka. Insektycydy stosowane przeciwko plo-

niarce zbożówce ograniczają straty powodowane przez łokasia garbatka.

Miniarki

. Od niedawna wzrosła w Polsce szkodliwość miniarek. Te drobne mu-

chówki w okresie larwalnym są wewnętrznymi pasożytami liści zbóż. Odżywiają się

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

70

AGRO

SERWIS

miękiszem palisadowym, wygryzając nieregularne korytarze. Każda larwa uszkadza

tylko po jednym liściu. Gdy uszkodzenie jest silne zasycha cała blaszka liściowa.

W momencie stwierdzenia rozległych uszkodzeń na liściach, tzw. „min”, na chemicz-

ną ochronę przed tymi szkodnikami jest już za późno. Dorosłe samice składają poje-

dynczo po 20-30 jaj na górnej stronie liścia, w małych wydrążonych dołeczkach, które

służą miniarkom do pobierania pokarmu. W ciągu roku rozwijają się zwykle dwa po-

kolenia. Wstępne badania wykazały możliwość ograniczenia szkodliwości miniarek

przez równoczesne chemiczne zwalczanie młodych larw skrzypionek i miniarek.

Mszyce

. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, uszkadzają rośliny przez wysysanie

soków z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów, co prowadzi do więdnięcia i zasy-

chania młodych roślin oraz do niewykłaszania się zbóż i bielenia kłosów u starszych

roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie

choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku, może się

rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia (w optymal-

nej temperaturze), przy wysokim wskaźniku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej

może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesię-

ciokrotny. W wysokiej temperaturze mszyce giną, więc warunkiem dużej liczebności

jest utrzymująca się sucha pogoda i przynajmniej przeciętna temperatura od momen-

tu wykłoszenia pszenicy. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż

potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych.

Nałanek kłosiec

. Chrząszcz ten żeruje najpierw na trawach, później na zbożach

ozimych (głównie żyto i pszenica), powodując uszkodzenia kłosów i ziarna. Osiąga

długość od 10 do 12 mm, jest metalicznie zielony z brunanatno-rudawymi, owłosio-

nymi pokrywami. Jest to gatunek ciepłolubny zasiedlający najczęściej nieużytki i za-

niedbane pola. W czerwcu 2004 r. największe uszkodzenia kłosów zbóż powodowane

przez nałanka kłośca notowano w północnych częściach Wielkopolski, gdzie lokalnie

stwierdzono nawet około 50% zniszczonych ziarniaków.

W ostatnich latach nałanek kłosiec był gatunkiem lokalnym i raczej rzadko spotyka-

nym, dopiero dwa lata temu pojawiły się pierwsze doniesienia o wzroście jego liczeb-

ności. Sygnały te w większości zignorowano, na skutek czego w bieżącym roku miał

miejsce duży pojaw, niosący za sobą straty gospodarcze.

Środki ochrony roślin stosowane na skrzypionki w zbożach ograniczają także li-

czebność nałanka kłośca. Skuteczne, tak jak w przypadku pokrewnych gatunków

chrabąszczy, są zabiegi agrotechniczne.

Niezmiarka paskowana

. Muchówka długości około 4 mm, żółta z czarnym trójką-

tem między oczami, tułów z czarnymi wzdłużnymi paskami, odwłok z 4 poprzecznymi

wstęgami. Dorosłe owady pojawiają się w okresie kłoszenia żyta. Samice składają jaja

pojedynczo, na szczytowych liściach późno wyrastających łanów pszenicy i jęczmie-

nia. Wyklute po około 8 dniach larwy przedostają się do kłosów i pochew liściowych.

Larwy żerują, idąc w dół aż do głównego kolanka w źdźble, przepoczwarzają się po

około miesiącu w pochwie liściowej. Objawy żerowania można zwykle zauważyć do-

piero w fazie kłoszenia się zbóż. Zaatakowana część źdźbła nie rośnie, dokłosie jest

znacznie skrócone, a kłos często pozostaje w pochwie. Druga generacja występuje

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

7

AGRO

SERWIS

w okresie żniw jęczmienia jarego, jaja są składane od początku września na liściach

samosiewów zbóż i trawach. Larwy niszczą tylko pęd u podstawy, gdzie zimują, prze-

poczwarczają się wiosną. Rośliny zbóż ozimych atakowane jesienią grubieją u nasa-

dy, silnie się krzewią lub zamierają.

Pszenica ozima siana wcześnie jest silniej uszkadzana niż siana w końcu września.

Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powodo-

wane przez niezmiarkę paskowaną. Próg szkodliwości: 1 jajo na 10 źdźbłach lub 10%

uszkodzonych źdźbeł.

Ploniarka zbożówka

. Dorosła muchówka ma długość 2 mm, lśniąco-czarne cia-

ło, czerwone oczy i brązowo-żółte odnóża. Lot pierwszego pokolenia odbywa się od

końca kwietnia do początku czerwca, natomiast od końca czerwca do sierpnia wystę-

puje pokolenie letnie, a od sierpnia do końca października pokolenie jesienne. Larwy

smukłe, lśniące, białe, do 5 mm, bez nóg. Larwy I i II pokolenia uszkadzają młode za-

siewy, larwy II pokolenia niszczą również zawiązki ziaren. Larwa uszkadza w zbożach

zawsze tylko jeden pęd, jej rozwój trwa od 20 do 30 dni. U zaatakowanych roślin za-

obserwować można: we wczesnojesiennych i późnowiosennych zasiewach żółknięcie

i obumieranie liści sercowych, często u podstawy liści objawy zgnilizny; rośliny, które

się nie rozkrzewiły obumierają, a rozkrzewione tworzą zwiększoną liczbę pędów, które

rzadko się wykłaszają.

Pryszczarek pszeniczny, paciornica pszeniczanka

. Należące do muchówek prysz-

czarkowate są wysmukłymi owadami, które na długich nogach trzymają się plew, wyla-

tują w czasie kłoszenia. Larwy powodują zniszczenia ziarniaków, wysysając z nich soki.

Są wielkości od 2 do 2,5 mm, żółte lub pomarańczowo-czerwone, bez nóżek. Na skutek

zaatakowania kłosków pęka okrywa owocowa, co często prowadzi do infekcji wiruso-

wych. Około połowy czerwca dorosłe osobniki wydostają się z gleby. Uprawy pszenicy

są zagrożone jedynie przez około 5 dni, ponieważ paciornica pszeniczanka znajduje się

w kłosach jedynie w okresie wczesnego kłoszenia się, a pryszczarek pszeniczny zajmu-

je kłosy jedynie na krótko przed kwitnieniem. Oba gatunki występują w nieregularnych

odstępach czasowych i są groźnymi szkodnikami regionalnymi.

Pryszczarek zbożowiec

. Szkodnik należący do muchówek, długość owosionego

ciała 5 mm, czarno-brązowy tułów, czerwony odwłok, długie odnóża. Dorosłe owady

wydostają się z gleby około połowy maja. Larwy wnikają do pochwy liściowej, a na-

stępnie wędrują w dół źdźbła i zaczynają żer powyżej węzła na źdźble. Wczesne ob-

jawy żerowania to nabrzmiałe pochwy liściowe uszkodzonego źdźbła, pod nimi two-

rzą się siodłowate narośla, w których znajdują się larwy. Następstwem uszkodzeń po-

wodowanych przez pryszczarka zbożowca są niedorozwinięte rośliny, przedwczesna

dojrzałość i niewypełnione ziarno. Pryszczarek zbożowiec jest związany z rejonami

o wysokiej wilgotności powietrza; jego masowych pojawów należy się spodziewać

zwaszcza w latach o szczególnie wysokiej wilgotności.

Rolnice

. Rolnice to motyle średniej wielkości. Często mają szarobrunatne ubarwie-

nie o jaśniejszych tylnych skrzydłach. Dorosłe osobniki latają najczęściej od połowy

maja do połowy lipca i od sierpnia do października, po zmierzchu i w nocy. Samice

składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczę-

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

72

AGRO

SERWIS

ściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczyn-

ku lub w razie zaniepokojenia. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach ro-

ślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają kiełkujące ziarno lub wychodzą w no-

cy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki ko-

rzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsie-

nice, zakopane w ziemi na głębokości od 10 do 15 cm. Wiosną, pod koniec kwietnia

gąsienice kończą żer i przepoczwarzają się pod powierzchnią gleby.

Problem rolnic pojawił się po raz pierwszy od dłuższego czasu w 2003 roku. Gą-

sienice żerowały nie tylko na warzywach, burakach i ziemniakach, lecz rozprzestrzeni-

ły się także na zasiewy rzepaku ozimego i zbóż. Tak silne uszkodzenia roślin rzepaku

ozimego i zbóż nie były dotychczas notowane w Polsce. W niektórych rejonach kraju

liczebność gąsienic, dotyczy to zwłaszcza rolnicy zbożówki, osiągnęła od kilkudziesię-

ciu do 200 sztuk na 1 m

2

. Straty spowodowane przez gąsienice, zwłaszcza na Opolsz-

czyźnie, Dolnym Śląsku, Kujawach czy w południowej Wielkopolsce i woj. łódzkim,

zmusiły wielu rolników do zaorania plantacji rzepaku oraz wcześnie posianych zbóż

ozimych. Sytuacja taka miała miejsce w rejonach, gdzie stosuje się wiele uproszczeń

agrotechnicznych, a na polach pozostawia się nieprzyorane resztki pożniwne, na któ-

rych rozwijają się szkodniki.

Badania nad rolnicami wskazują na cykliczność ich masowych pojawów, tj. grada-

cji rolnic, które mają miejsce co 10, 7, 5, a nawet 3 lata. Jednym z głównych czynni-

ków zmiennego występowania rolnic są warunki meteorologiczne. Najbardziej sprzy-

jające rozwojowi rolnic są wczesne, suche i ciepłe wiosny oraz lato, suche jesienie,

a także mroźne i śnieżne zimy. Wyższe temperatury przyspieszają rozwój rolnic.

Czynnik ten wpływa na częstsze występowanie drugiego pokolenia rolnic, zwiększa-

jąc ich liczebność.

Stosując preparaty przeciwko rolnicom powinno się uwzględniać następujące za-

lecenia:


Zabieg opryskiwania prowadzić tylko wieczorem, najlepiej gdy gąsienice znajdują

się we wczesnych stadiach rozwojowych, przed lub po wschodach roślin,



Wyższą dawkę stosować do zwalczania starszych stadiów gąsienic oraz podczas

dużego nasilenia szkodnika.

Skoczek sześciorek

. Pluskwiak równoskrzydły o wysmukłym ciele, zielonkawo-

-żółty, na głowie 6 plamek, skrzydła przezroczyste, dachówkowato złożone, długość

od 3 do 4 mm. Larwa podobna do postaci dorosłych, lecz mniejsza i bez skrzydeł. Że-

rowanie larw i postaci dorosłych powoduje żółknięcie i częściowo zasychanie liści, na

których zauważyć można małe srebrzyste plamy, później żółknące i czerwieniejące.

Zamieranie roślin początkowo występuje na brzegu pola, skąd szkodnik, uszkadza-

jąc kolejne rośliny, przemieszcza się w głąb. Stadium zimującym są jaja, z których na

przełomie kwietnia i maja wylęgają się larwy. Żerują na oziminach, później na zbożach

jarych, osiągając dojrzałe stadium, które daje drugie pokolenie.

Po wystąpieniu szkodnika uprawy powinno się opryskiwać insektycydem Bi 58 Nowy

(0,6 l/ha). Uproszczenia agrotechniczne sprzyjają rozwojowi skoczka sześciorka.

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

7

AGRO

SERWIS

Skrzypionki

. Chrząszcze z rodziny stonkowatych, ciało wydłużone, metalicznie

błyszczące, zielonkawe lub niebieskie, czułki długie, nitkowate. Zimują w ściółce i ko-

rzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na

liściach zbóż i traw. Larwy brunatno-żółte z czarną głową, odżywiają się miękiszem,

zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Prowadzi to do powstawania białych plam i podłuż-

nych dziurek na liściach, u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząsz-

cze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni, żerując na zbożach i trawach.

Śmietka ozimówka

. Larwy tej muchówki uszkadzają rośliny w sposób podobny

do ploniarki zbożówki. Wiosną można zaobserwować rzędowe żółknięcie liści serco-

wych, spowodowane podgryzaniem i przegniciem u podstawy, liście te można łatwo

wyciągnąć. Młode rośliny zaatakowane przez tego szkodnika często giną. Larwy są

kremowo-białe, długości do 9 mm, cylindryczne. Postacie dorosłe są podobne do mu-

chy domowej, szaro-żółte z licznymi czarnymi włoskami. Zimują jaja, znajdujące się

w glebie na polach zbóż ozimych i traw, wtedy też odbywa się ich rozwój. Na wiosnę

wylęgają się larwy wnikające do środka źdźbła i wyżerające całą wewnętrzną część.

W ten sposób niszczą kolejne rośliny do przełomu maja i czerwca, kiedy schodzą na

głębokość od 5 do 10 cm w glebę i przepoczwarczają się. Dorosłe muchówki wylatują

w czerwcu i lipcu, a w sierpniu i wrześniu są składane jaja.

Insektycydy zastosowane przeciwko ploniarce zbożówce ograniczają straty powo-

dowane przez śmietkę ozimówkę. Najbardziej zagrożone są rośliny z siewów bardzo

wczesnych, przeprowadzonych w pierwszej połowie września. Pszenica ozima zasia-

na w październiku uszkadzana jest w stopniu małym. Materiału nasiennego nie należy

wysiewać głębiej niż 2,5 cm. Próg szkodliwości: 10 roślin uszkodzonych na 30 bada-

nych lub 80 larw na 1 m

2

.

Wciornastki

. Owady wielkości od 1 do 5 mm, o ciele wydłużonym, skrzydła wąskie

z długimi frędzlami, zaopatrzone w aparat kłująco-ssący. Zarówno postacie dorosłe,

jak i larwy, wysysają soki z liści, źdźbeł, pochew liściowych i kłosów. Wiosną samice

składają jaja w górnej części źdźbeł, tam też żerują wylęgające się larwy. Po przeobra-

żeniu następuje krótki okres żerowania i zejście w glebę, gdzie zimują.

Insektycydy zastosowane przeciwko skrzypionkom ograniczają straty powodowa-

ne przez wciornastki.

Żółwinek zbożowy, lednica zbożowa

. Są to groźne szkodniki zbóż, szczególnie

pszenicy. Znane są głównie w południowej części kraju, obecnie atakują także planta-

cje w Polsce Centralnej (np. okolice Konina). Szkodliwe są zarówno larwy, jak i posta-

cie dorosłe, nakłuwające i wysysające soki głównie z ziarniaków i kłosów, także z liści

i pochew liściowych. Skutkiem jest brak lub słabe wykształcenie ziarniaków, wcze-

śniejsze bielenie kłosów oraz białe plamki na liściach. Uszkodzone rośliny gorzej ro-

sną i źle kłoszą, a uzyskane ziarno jest słabej jakości.

Lednica zbożowa

to pluskwiak wielkości 8-9 mm, o ciele spłaszczonym barwy żół-

tej z ciemnymi prążkami na głowie i tarczce tułowiowej. Larwy są podobne do owa-

dów dorosłych, tylko mniejsze i z niewykształconymi jeszcze skrzydłami. W ciągu

roku rozwija się jedno pokolenie tego szkodnika. Po przezimowaniu, na przełomie

maja i czerwca następuje przelot owadów dorosłych na zboża, głównie oziminy. Tam

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

74

AGRO

SERWIS

ma miejsce żerowanie, a następnie składanie jaj na liście, źdźbła i kłosy zbóż. Larwy

żerują podobnie do postaci dorosłych, szybko osiągając pełny rozwój.

Podobnie jak lednica, żółwinek zbożowy wykształca jedno pokolenie w roku.

Jest pluskwiakiem wielkości około 10 mm, ma płaskie szerokie ciało, barwy szarej

z czarnymi plamkami tworzącymi smugi. Na zboża (głównie pszenica i żyto ozime)

przelatują na przełomie kwietnia i maja. Tam żerują wysysając soki z tkanek roślin,

powodując uszkodzenia takie jak lednica zbożowa. Jaja składają na liściach. Mło-

de larwy początkowo są jasnozielone, po kilku godzinach czernieją, żerują na li-

ściach i pochwach liściowych, następnie przechodzą na kłosy. Przepoczwarzenie

następuje pod koniec maja i w czerwcu, postacie dorosłe po krótkim żerowaniu

poszukują na miedzach i przydrożach miejsc do zimowania.

Liczebność pluskwiaków obniża

wczesny wysiew zbóż, sianie odmian

wczesnych oraz wykonywanie pod-

orywki. Zaoranie ściernisk po zbiorze

może być bardzo skuteczne w obniże-

niu liczebności zimujących tam posta-

ci dorosłych. Zwalczając skrzypionki

i pryszczarki na zbożach ogranicza się

liczebność żółwinka zbożowego i ledni-

cy zbożowej.

Integrowana ochrona zbóż

Integrowana ochrona polega na wy-

korzystaniu wszystkich dostępnych me-

tod i sposobów (tab. 2), aby do mini-

mum ograniczyć stosowanie insektycy-

dów (tab. 3-5). Szkodniki zbóż zwalcza

się dopiero po przekroczeniu progu eko-

nomicznej szkodliwości (tab. 6). Bar-

dzo ważnym zagadnieniem jest ochrona

pszczół oraz innych owadów pożytecz-

nych (tab. 5).

Koszty ochrony zbóż przed szkodnika-

mi zależą od nasilenia ich występowania

na plantacji oraz od ceny stosowanych

insektycydów (tab. 7).

W 2005 r. Polska oraz inne kraje UE wy-

cofały z ochrony zbóż następujące insek-

tycydy: Bancol 50 WP, Danacap 450 CS.

+

szkodnik o znaczeniu lokalnym

++ szkodnik ważny

+++ szkodnik bardzo ważny

( )

lokalnie

Szkodniki

Zboża ozime

Zboża jare

Drutowce

+

+

Lednica zbożowa

+

+

Lenie

+

+

Łokaś garbatek

++(+)

+

Miniarki

+

++

Mszyce

++

+++

Nałanek kłosiec

+

+

Niezmiarka paskowana

+

+

Pędraki

+

+

Ploniarka zbożówka

+

+

Pryszczarki

++

+

Rolnice

+(+)

+

Skoczek sześciorek

+

+

Skrzypionki

++

+++

Śmietki

+

+

Wciornastki

+

++

Zwójki

+

+

Ździeblarz pszeniczny

+

+

Żółwinek zbożowy

+

+

Gryzonie

+

Ślimaki

++

Zwierzyna łowna i ptaki

+

+

Tabela 1. Znaczenie szkodników zbóż

w Polsce

SZKODNIKI

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

7

AGRO

SERWIS

Tabela 2. Metody i sposoby ochrony zbóż przed szkodnikami

Szkodnik

Metody i sposoby ochrony

Drutowce

agrotechnika, wczesny siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, granulaty

Lenie

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna,

zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin i gleby

Łokaś garbatek

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zwiększenie normy

wysiewu, wczesny wysiew ziarna, opryskiwanie gleby i roślin

Miniarki

izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, opryskiwanie roślin

Mszyce

izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zrównoważone

nawożenie, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin selektywnymi insektycydami, zwłaszcza

brzegów plantacji

Nicienie

agrotechnika, prawidłowy płodozmian, 5-letnia przerwa w uprawie, izolacja przestrzenna od

innych roślin zbożowych, granulaty

Niezmiarka paskowana

izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, późny siew zbóż ozimych, zboża

jare – odmiany szybko rosnące i wcześnie kłoszące się, zwiększenie wysiewu ziarna,

opryskiwanie roślin

Pędraki

agrotechnika, podorywki, talerzowanie, orka, niszczenie chwastów, zwiększenie wysiewu

ziarna, granulaty

Pryszczarki

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone

nawożenie, opryskiwanie roślin, zwłaszcza na brzegu pola selektywnymi insektycydami

Rolnice

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz krzyżowych i warzyw

kapustnych, wczesny siew ziarna, zwalczanie chwastów, zwiększenie wysiewu ziarna,

zwiększenie nawożenia, opryskiwanie gleby i roślin, granulaty

Skoczek sześciorek

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wysiew odmian

wczesnych, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie roślin, zwłaszcza na brzegach plantacji

Skrzypionki

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone

nawożenie, opryskiwanie roślin, zawłaszcza na brzegu pola

Ślimaki

agrotechnika, podorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleby, niszczenie

chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz krzyżowych i warzyw

kapustnych, wczesny i głębszy siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, moluskocydy

Śmietki

izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie

wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin

Wciornastki

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone

nawożenie, opryskiwanie roślin

Zwójki

agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zwiększenie nawożenia

azotowego, opryskiwanie roślin

OCHRONA

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

76

AGRO

SERWIS

Tabela 3. Preparaty przeciwko szkodnikom zbóż

Insektycyd

Dawki preparatów przeciwko poszczególnym szkodnikom na ha

mszyce – wektory

żółtej karłowatości

jęczmienia (BYDV)

mszyce

pryszczarek

pszeniczny,

paciornica

pszeniczanka

pryszczarek

zbożowiec

rolnice skrzypionki

Alfamor 050 SC

Alfazot 050 EC

Alphaguard 100 EC

Alphatop 100 EC

Basudin 10 GR

Bi 58 Nowy

Bulldock 025 EC

Cyperkill Super 25 EC

Danadim 400 EC

Decis 2,5 EC

Decistab TB

Diazinon 10 GR

Dimezyl 400 EC

Dimilin 25 WP

Enduro 258 EC

Fastac 100 EC

Fury 100 EC

Fury 100 EW

Karate 025 EC

Karate Zeon 050 CS

Karate Zeon 100 CS

Larvin 375 SC

Nurelle D 550 EC

Patriot 2,5 EC

Patriot 100 EC

Pirimix 100 PC

Pirimor 500 WG

Poleci 2,8 EC

Ripcord Nowy 050 EC

Ripcord Super 050 EC

Sumi-Alpha 050 EC

Sumithion Super 1000 EC

Talstar 100 EC

Trebon 10 SC

Trebon 30 EC

-

-

-

-

-

0,5 l

-

-

0,5 l

-

-

-

0,5 l

-

-

-

0,1 l

0,1 l

0,2 l

0,1 l

0,05 l

-

-

-

-

-

0,5 kg

-

-

-

-

-

-

-

-

0,2 l

0,2 l

0,1 l

0,1 l

-

0,5 l

0,25 l

-

0,5 l

0,25 l

10 tab.

-

0,5 l

-

0,3 l

0,12 l

0,1 l

0,1 l

0,2 l

0,1 l

0,05 l

-

0,6 l

0,25 l

0,0625 l

0,5 l

0,25 kg

-

0,2 l

0,2 l

0,25 l

-

0,075 l

0,5 l

0,25 l

0,3 l

0,3 l

0,15 l

0,15 l

-

-

-

-

-

0,3-0,4 l

12-16 tab.

-

-

-

-

0,15 l

-

-

-

-

-

-

-

0,3-0,4 l

0,075-0,1 l

-

-

-

0,3 l

0,3 l

-

-

-

-

-

0,3 l

0,3 l

0,15 l

0,15 l

-

-

-

-

-

0,3 l

12 tab.

-

-

-

-

0,15 l

-

-

-

-

-

-

-

0,3 l

0,075 l

-

-

-

0,3 l

0,3 l

-

-

-

-

-

0,3 l

0,3 l

0,15 l

0,15 l

40-60 kg

-

-

-

-

0,3 l

12 tab.

40-60 kg

-

-

-

0,15 l

-

-

0,3-0,4 l

0,15-0,2 l

0,075-0,1 l

-

-

0,3 l

-

-

-

-

0,3 l

0,3 l

-

-

-

-

-

0,2 l

0,2 l

0,1 l

0,1 l

-

0,5 l

0,25 l

0,1 l

0,5 l

0,25 l

10 tab.

-

0,5 l

0,3 kg

0,3 l

0,1 l

0,1 l

0,1 l

0,2 l

0,1 l

0,05 l

1 l

0,6 l

0,25 l

0,0625 l

-

-

0,25 l

0,2 l

0,2 l

0,25 l

0,5 l

0,1 l

0,5 l

0,25 l

PREPARATY

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

7

AGRO

SERWIS

Tabela 4. Optymalna temperatura działania zoocydów stosowanych w ochronie zbóż

Grupa chemiczna

Środek ochrony roślin

Optymalna temp.

działania

Fosforoorganiczne

Bi 58 Nowy, Danadim 400 EC, Dimezyl 400 EC, Owadofos 540 EC,

Sumithion 500 EC, Sumithion Super 1000 EC

powyżej 15°C

Karbaminiany

Larvin 375 SC, Mesurol Alimax 02 RB, Mesurol Schneckenkorn 04

GB, Pirimix 100 PC, Pirimor 500 WG

powyżej 15°C

Pochodne benzoilomocznika

Dimilin 25 WP

powyżej 15°C

Pyretroidy

Alfamor 050 SC, Alfazot 050 EC, Alphaguard 100 EC, Alphatop

100 EC, Bulldock 025 EC, Cyperkill Super 25 EC, Decis 2,5 EC,

Decistab TB, Fastac 100 EC, Fury 100 EC, Fury 100 EW, Karate

025 EC, Karate Zeon 050 CS, Karate Zeon 100 CS, Patriot 100

EC, Patriot 2,5 EC, Poleci 2,8 EC, Ripcord Nowy 050 EC, Ripcord

Super 050 EC, Sumi-Alpha 050 EC, Talstar 100 EC, Trebon 10 SC,

Trebon 30 EC

poniżej 20°C

Mieszaniny

Enduro 258 EC

od 10 do 25°C

Nurelle D 550 EC

od 15 do 25°C

PREPARATY

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

78

AGRO

SERWIS

Tabela 5. Wpływ insektycydów na pszczoły

Insektycyd

Toksyczność

dla pszczół

Okres prewencji

dla pszczół

Stosowanie

na roślinach

pokrytych

spadzią

Alfamor 050 SC

toksyczny

6 godz.

Alfazot 050 EC

bardzo toksyczny

1 godz.

Alphaguard 100 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Alphatop 100 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Bi 58 Nowy

bardzo toksyczny

14 dni

Bulldock 025 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Cyperkill Super 25 EC

bardzo toksyczny

3 godz.

Danadim 400 EC

bardzo toksyczny

14 dni

Decis 2,5 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Decistab TB

toksyczny

3 godz.

Dimezyl 400 EC

bardzo toksyczny

14 dni

Dimilin 25 WP

pozostałe

nie dotyczy

Enduro 258 EC

bardzo toksyczny

7 dni

Fastac 100 EC

toksyczny

1 godz.

można stosować

Fury 100 EC

bardzo toksyczny

3 godz.

Fury 100 EW

bardzo toksyczny

6 godz.

Karate 025 EC

szkodliwy

1 godz.

można stosować

Karate Zeon 050 CS

szkodliwy

1 godz.

można stosować

Karate Zeon 100 CS

szkodliwy

1 godz.

można stosować

Larvin 375 SC

szkodliwy

3 godz.

Nurelle D 550 EC

bardzo toksyczny

3 dni

Owadofos 540 EC

toksyczny

3 dni

Patriot 2,5 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Patriot 100 EC

bardzo toksyczny

6 godz.

Pirimix 100 PC

szkodliwy

6 godz.

Pirimor 500 WG

szkodliwy

6 godz.

Poleci 2,8 EC

toksyczny

6 godz.

Ripcord Nowy 050 EC

toksyczny

1 godz.

można stosować

Ripcord Super 050 EC

toksyczny

1 godz.

można stosować

Sumi-Alpha 050 EC

toksyczny

1 godz.

Sumithion 500 EC

bardzo toksyczny

3 dni

Sumithion Super 1000 EC

bardzo toksyczny

3 dni

Talstar 100 EC

bardzo toksyczny

1 godz.

Trebon 10 SC

pozostałe

nie dotyczy

Trebon 30 EC

pozostałe

nie dotyczy

PREPARATY

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

7

AGRO

SERWIS

Tabela 6. Progi ekonomicznej szkodliwości szkodników zbóż

Szkodniki

Termin

obserwacji

Próg

szkodliwości

Łokaś garbatek

Jesień – wschody do przerwania wegetacji 1-2 larwy

lub 4 świeżo uszkodzone rośliny na 1 m

2

Wiosna – początek wegetacji

3-5 larw

lub 8-10 świeżo uszkodzonych roślin na 1 m

2

Mszyce zbożowe

Kłoszenie lub zaraz po wykłoszeniu

5 mszyc na 1 kłosie

Nałanek kłosiec

Kwitnienie i formowanie ziarna

3-5 chrząszczy na 1 m

2

lub 5 pędraków

na

1 m

2

Niezmiarka paskowana

Jesienią

1 jajo na 10 źdźbłach

lub 10% uszkodzonych źdźbeł

Paciornica pszeniczanka

Kłoszenie

5-10 owadów na 1 kłosie

Ploniarka zbożówka

Wiosenne krzewienie

6 larw na 100 roślinach

Pryszczarek

pszeniczny

Kłoszenie

8 larw na 1 kłosie

Pryszczarek zbożowiec

Wyrzucenie liścia flagowego

15 jaj na 1 źdźble

Rolnica zbożówka

Przed siewem

6-8 gąsienic na 1 m

2

Skoczek sześciorek

Od strzelania w

źdźbło

-

Skrzypionki zbożowe

Wyrzucanie liścia flagowego

1-1,5 larwy na źdźble

Ślimaki

Wschody roślin

2 ślimaki w 1 pułapce

Śmietka ozimówka

Na wiosnę

10 roślin uszkodzonych na 30 badanych

lub 80 larw na 1 m

2

Wciornastek pszenicznik

Strzelanie w źdźbło

10 larw na źdźbło

Do pełni kwitnienia

5-10 owadów dorosłych

lub larw na 1 kłosie

Wypełnianie ziarna

40-50 larw na 1 kłosie

Żółwinki

Wzrost i krzewienie na wiosnę

2-3 osobniki dorosłe na 1 m

2

Formowanie ziarna, dojrzałość mleczna

2 larwy na 1 m

2

OCHRONA

Zboże wysokiej jakości

wydanie 2 – czerwiec 2005 r.

80

AGRO

SERWIS

Tabela 7. Przewidywane koszty zwalczania szkodników pszenicy ozimej w 2005 r.

doc. dr hab. Marek Mrówczyński

mgr Maciej Boroń

inż. Henryk Wachowiak

IOR w Poznaniu

Insektycydy

Koszty dla plonu

30 dt/ha

60 dt/ha

80 dt/ha

Mszyce

Pirimix 100 PC

-

25

-

Pirimor 500 WG

-

-

33

Skrzypionki

Pyretroidy

-

10 - 15

-

Nurelle D 550 EC

-

-

40

Ślimaki

Ślimax 06 GB

-

60

-

Mesurol Alimax 02 RB

-

-

200

Koszty techniki

-

90

90

Razem koszty

0

185 - 190

363

Wartość plonu

1350

2700

3600

OCHRONA