1. Odpowiedzialność osobista dłużnika – jej cechy i ograniczenia (przykłady w ustawodawstwie).
Odpowiedzialność jest to termin, który łączy się z ujemnymi następstwami prawnymi, przewidzianym dla jakiegoś
podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny. Do
takich zdarzeń należy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez dłużnika. W tym przypadku dłużnik
jest obowiązany naprawić wierzycielowi wynikłą stąd szkodę. System prawny przewiduje różne sposoby zaspokajania
interesu wierzyciela, a więc sankcję za niedopełnienie obowiązku prawnego pierwotnego lub następczego. O osobie,
która podlega takiemu przymusowi mówi się, że ponosi odpowiedzialność, ale jest to pojecie węższe
odpowiedzialności, która charakteryzuje się uprawnieniem do zastosowania przymusu do zaspokojenia wierzyciela.
Różnica tutaj między długiem a odpowiedzialnością jest znaczna – dług polega na powinności spełnienia określonego
świadczenia na rzecz wierzyciela a odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego
przeważnie przez organy państwowe.
Odpowiedzialność osobista Z zasady dłużnik i tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług.
Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Jest to właśnie
odpowiedzialność osobista. , a w istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Zobowiązania niezupełne
Polegają one na tym, ze dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do
zwrócenia się do sądu lub właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia,
a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika. Jeżeli dłużnik sam
wykona świadczenie w nieświadomości, ze nie można było go do tego zmusić, nie możne on żądać zwrotu
świadczenia jako nienależnego. Spełnione świadczenie należy więc uważać za prawnie należne. Do zobowiązań
niezupełnych należą: zobowiązania, gdzie roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, zobowiązania wynikające z
gier i zakładów nie zarządzanych i zatwierdzanych przez organy państwowe, Ograniczona odpowiedzialność osobista
Jest to odstępstwo od pełnej odpowiedzialności dłużnika. Dłużnik może odpowiadać jedynie częścią swojego majątku.
Wierzyciel może więc zaspokoić się w drodze egzekucji tylko z przedmiotów objętych wydzielona częścią majątku.
Jeżeli nie wystarczy ona na pokrycie należności, to wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona (cum
viribus patrimonii). Można także wskazać maksymalna wartość, jaka może być uzyskana z majątku osoby
odpowiedzialnej. Wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika. Ograniczenie to przejawia się na
płaszczyźnie tego, za co dłużnik odpowiada (pro viribus patrimonii). Wysokość długu może być inna niż
odpowiedzialności. Jeżeli wysokość długu jest inna niższa od wysokości długu, to wierzyciel nie uzyska pełnego
zaspokojenia swojej wierzytelności.

2. Odpowiedzialność rzeczowa – cechy i przykłady w ustawodawstwie.
Polega ona na tym, ze wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi
indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą ponosi każdy właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik.
Uprawnienie wierzyciela ma charakter bezwzględny. Wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia
swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna
nie spełnia świadczenia, zaspokojenie wierzyciela następuje z wartości rzeczy obciążonych. Odpowiedzialność tego
typu powstaje zwłaszcza w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem bądź prawem dożywocia. Jest ona
korzystniejsza dla wierzyciela od odpowiedzialności pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika, bo zabezpiecza go
przed niekorzystnymi zmianami majątku dłużnika, jakie mogą nastąpić w czasie miedzy powstaniem długu a jego
wymagalnością i gwarantuje priorytet zaspokojenia przed wierzycielami niekorzystającymi z zabezpieczenia
rzeczowego. Zbycie rzeczy obciążonej przez dłużnika nie zmniejsza uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z niej.
Ten sam dłużnik może odpowiadać osobiście oraz rzeczowo.

3. Różnice miedzy odpowiedzialnością osobistą a rzeczową.
Odpowiedzialność osobista Z zasady dłużnik i tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług.
Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Jest to właśnie
odpowiedzialność osobista. , a w istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Odpowiedzialność rzeczowa Polega ona
na tym, ze wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie
oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą ponosi każdy właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie
wierzyciela ma charakter bezwzględny. Wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej
wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna nie
spełnia świadczenia, zaspokojenie wierzyciela następuje z wartości rzeczy obciążonych. Odpowiedzialność tego typu
powstaje zwłaszcza w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem bądź prawem dożywocia. Jest ona korzystniejsza
dla wierzyciela od odpowiedzialności pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika, bo zabezpiecza go przed
niekorzystnymi zmianami majątku dłużnika, jakie mogą nastąpić w czasie miedzy powstaniem długu a jego
wymagalnością i gwarantuje priorytet zaspokojenia przed wierzycielami niekorzystającymi z zabezpieczenia
rzeczowego. Zbycie rzeczy obciążonej przez dłużnika nie zmniejsza uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z niej.
Ten sam dłużnik może odpowiadać osobiście oraz rzeczowo.

4. Odpowiedzialność dłużnika
Odpowiedzialność jest to termin, który łączy się z ujemnymi następstwami prawnymi, przewidzianym dla jakiegoś
podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny. Do
takich zdarzeń należy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez dłużnika. W tym przypadku dłużnik

jest obowiązany naprawić wierzycielowi wynikłą stąd szkodę. System prawny przewiduje różne sposoby zaspokajania
interesu wierzyciela, a więc sankcję za niedopełnienie obowiązku prawnego pierwotnego lub następczego. O osobie,
która podlega takiemu przymusowi mówi się, że ponosi odpowiedzialność, ale jest to pojecie węższe
odpowiedzialności, która charakteryzuje się uprawnieniem do zastosowania przymusu do zaspokojenia wierzyciela.
Różnica tutaj między długiem a odpowiedzialnością jest znaczna – dług polega na powinności spełnienia określonego
świadczenia na rzecz wierzyciela a odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego
przeważnie przez organy państwowe.
Odpowiedzialność osobista Z zasady dłużnik i tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług.
Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Jest to właśnie
odpowiedzialność osobista. , a w istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Zobowiązania niezupełne
Polegają one na tym, ze dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do
zwrócenia się do sądu lub właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia,
a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika. Jeżeli dłużnik sam
wykona świadczenie w nieświadomości, ze nie można było go do tego zmusić, nie możne on żądać zwrotu
świadczenia jako nienależnego. Spełnione świadczenie należy więc uważać za prawnie należne. Do zobowiązań
niezupełnych należą: zobowiązania, gdzie roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, zobowiązania wynikające z
gier i zakładów nie zarządzanych i zatwierdzanych przez organy państwowe. Ograniczona odpowiedzialność osobista
Jest to odstępstwo od pełnej odpowiedzialności dłużnika. Dłużnik może odpowiadać jedynie częścią swojego majątku.
Wierzyciel może więc zaspokoić się w drodze egzekucji tylko z przedmiotów objętych wydzielona częścią majątku.
Jeżeli nie wystarczy ona na pokrycie należności, to wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona (cum
viribus patrimonii).

5. Rozszerzona skuteczność wierzytelności
Polski system prawny przewiduje następujące instytucje służące poszerzonej ochronie wierzyciela: a). celowi temu
służy instytucja skargi pauliańskiej, która nosi obecnie nazwę „ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika”
(art. 527—534 KC). b) Zbliżoną nieco funkcję i podobną konstrukcję względnej nieskuteczności czynności prawnej
realizuje instytucja ukształtowana w art. 59 KC. Na podstawie tego przepisu w razie zawarcia umowy, której
wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może
żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej z tym zastrzeżeniem, że osoba zawierająca umowę
musiała wiedzieć o wcześniejszym roszczeniu osoby trzeciej, chyba że umowa była nieodpłatna. c) Rozszerzona
ochrona wierzyciela może być także zrealizowana na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, jeżeli spełnione
zostaną ogólne przesłanki tej odpowiedzialności. Polegają one w szczególności na tym, że osoba trzecia bezprawnie i
w sposób zawiniony uniemożliwi dłużnikowi wykonanie zobowiązania. Roszczenie wierzyciela zmierza w tym
przypadku do naprawienia wyrządzonej mu przez osobę trzecią szkody. d) Do instytucji rozszerzających skuteczność
wierzytelności zalicza się także zobowiązania realne oraz pewne sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne.
Zobowiązania realne osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela, przez swoiste wyznaczenie osoby
dłużnika. Polega ono na pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy.

6. Dług a odpowiedzialność.

Dług

jest to zespół obowiązków dłużnika. Wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela,

określonego jego prawem podmiotowym. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób
odpowiadający jego celowi społeczno – gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a także w sposób
odpowiadający zwyczajom. W taki sam sposób wierzyciel powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania.
Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia. Jednakże wierzycielowi mogą przysługiwać
względem dłużnika także uprawnienia kształtujące, które realizują się bez współdziałania dłużnika. W związku z tym
nie przybierają one postaci spełnienia świadczenia, aczkolwiek dłużnik zobowiązany jest dostosować swoje
zachowanie do następstw zmienionego przez czynność prawo kształtującą stosunku zobowiązaniowego. Zobowiązanie
gaśnie, gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika, lecz również przez osobę trzecią albo gdy spośród
kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub z tych samych tytułów prawnych — jeden wykonał świadczenie.

Odpowiedzialność

jest to termin, który łączy się z ujemnymi następstwami prawnymi, przewidzianym dla jakiegoś

podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny. Do
takich zdarzeń należy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez dłużnika. W tym przypadku dłużnik
jest obowiązany naprawić wierzycielowi wynikłą stąd szkodę. System prawny przewiduje różne sposoby zaspokajania
interesu wierzyciela, a więc sankcję za niedopełnienie obowiązku prawnego pierwotnego lub następczego. O osobie,
która podlega takiemu przymusowi mówi się, że ponosi odpowiedzialność, ale jest to pojecie węższe
odpowiedzialności, która charakteryzuje się uprawnieniem do zastosowania przymusu do zaspokojenia wierzyciela.
Różnica tutaj między długiem a odpowiedzialnością jest znaczna – dług polega na powinności spełnienia określonego
świadczenia na rzecz wierzyciela a odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego
przeważnie przez organy państwowe.

7. Zdarzenia powodujące powstanie stosunku zobowiązaniowego.
Zobowiązanie powstaje w następstwie ziszczenia się zdarzeń prawnych. Szczególnie doniosłymi zdarzeniami prawnymi
są: Czynności prawne Największą rolę odgrywają tu umowy, stanowiące główny instrument organizujący stosunki

zobowiązaniowe i objętą nimi wymianę dóbr lub usług. Poza umowami także jednostronne czynności prawne stanowią
źródło stosunków zobowiązaniowych. Bez zgody osoby zainteresowanej nie tylko nie można nikogo zobowiązać, ale
nie można także przyznać mu prawa, należałoby raczej opowiedzieć się za koncepcją restryktywną, ograniczającą
dopuszczalność zobowiązania się w drodze jednostronnej czynności prawnej tylko do przypadków w ustawie
wskazanych. Akty administracyjne Realizowany w RP system gospodarki rynkowej opiera się na zasadzie autonomii
podmiotów prawa cywilnego i wolności umów. W konsekwencji podejmują one decyzje gospodarcze kierując się
przesłankami ekonomicznymi, a nie z nakazu organów państwowych. Organ administracji publicznej zawsze musi
mieć dla wydania indywidualnego aktu administracyjnego wyraźne upoważnienie zawarte w ustawie. Indywidualny
akt administracyjny wywołuje skutki cywilnoprawne, gdy wynikają one z ustawy, na podstawie której został on
wydany. Konstytutywne orzeczenia sądów Z mocy zasad ogólnych sądom przysługuje jedynie kompetencja do
wydawania orzeczeń deklaratywnych, w których autorytatywnie stwierdzają one istnienie stosunku prawnego lub
obowiązku zachowania się strony. Natomiast do wydawania orzeczeń konstytutywnych, które są zdarzeniami
prawnymi, ponieważ kreują, zmieniają lub powodują zgaśnięcie stosunku prawnego, konieczne jest wyraźne
upoważnienie ustawowe. Inne zdarzenia Na wyróżnienie zasługują tutaj czyny niedozwolone oraz bezpodstawne
wzbogacenie. Na obszarze prawa zobowiązań pojawiają się tutaj także zdarzenia prawne niebieszczące się w ich
typologii (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia).

8. Różnice między stosunkiem prawno – rzeczowym a zobowiązaniowym
Odpowiedzialność osobista Z zasady dłużnik i tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług.
Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Jest to właśnie
odpowiedzialność osobista. , a w istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Odpowiedzialność rzeczowa Polega ona
na tym, ze wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie
oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą ponosi każdy właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie
wierzyciela ma charakter bezwzględny. Wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej
wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna nie
spełnia świadczenia, zaspokojenie wierzyciela następuje z wartości rzeczy obciążonych. Odpowiedzialność tego typu
powstaje zwłaszcza w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem bądź prawem dożywocia. Jest ona korzystniejsza
dla wierzyciela od odpowiedzialności pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika, bo zabezpiecza go przed
niekorzystnymi zmianami majątku dłużnika, jakie mogą nastąpić w czasie miedzy powstaniem długu a jego
wymagalnością i gwarantuje priorytet zaspokojenia przed wierzycielami niekorzystającymi z zabezpieczenia
rzeczowego. Zbycie rzeczy obciążonej przez dłużnika nie zmniejsza uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z niej.
Ten sam dłużnik może odpowiadać osobiście oraz rzeczowo.

9. Zobowiązanie naturalne
Polegają one na tym, ze dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do
zwrócenia się do sądu lub właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia,
a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika. Jeżeli dłużnik sam
wykona świadczenie w nieświadomości, ze nie można było go do tego zmusić, nie możne on żądać zwrotu
świadczenia jako nienależnego. Spełnione świadczenie należy więc uważać za prawnie należne. Prawo polskie nie
zawiera żadnych ogólnych przepisów poświęconych zobowiązaniom niezupełnym. Do zobowiązań niezupełnych
należą: zobowiązania, gdzie roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, zobowiązania wynikające z gier i zakładów
nie zarządzanych i zatwierdzanych przez organy państwowe

10. Zobowiązania realne
Zobowiązania realne zaliczają się do instytucji rozszerzających skuteczność wierzytelności. Zobowiązania realne
osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela, przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika. Polega ono na
pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy. Roszczenie wierzyciela kieruje się
zawsze do zindywidualizowanej osoby dłużnika, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik ten zmienia się wtedy, gdy
następuje zmiana osoby uprawnionej do określonej rzeczy. Zobowiązania realne powstają tylko w przypadkach
wyraźnie w ustawie przewidzianych. Zobowiązania realne są przykładem pośredniego sposobu wyznaczania
podmiotów stosunku zobowiązaniowego. Osobę dłużnika lub wierzyciela wskazuje się poprzez określenie pozycji
prawnej względem indywidualnie oznaczonej rzeczy.

11. Niemożliwość spełnienia świadczenia i jej skutki prawne
Istotne jest, aby świadczenie było możliwe do wykonania. Sytuacja, w której po zawarciu umowy okazuje się, że
spełnienie jednego ze świadczeń jest z obiektywnych względów niemożliwe, jest zazwyczaj niekorzystna dla obu
stron: strona zainteresowana tym świadczeniem nie może otrzymać tego, co chciała. Natomiast strona przeciwna nie
może wywiązać się z umownego obowiązku.. Jej ocena zależy od kilku okoliczności sprawy, przede wszystkim od
tego, czy: - już przed zawarciem umowy jej wykonanie było niemożliwe, czy też dopiero po nim, - jedna ze stron jest
za niemożliwość odpowiedzialna. Niemożliwość pierwotna Gdy wykonanie umowy było niemożliwe już przed jej
zawarciem, umowa jest na mocy nieważna i nie rodzi żadnych konsekwencji. Strony są traktowane, jak gdyby nigdy
nie zawarły umowy. Ewentualną zapłatę czy inne świadczenia muszą sobie wzajemnie zwrócić jako nienależne
Niemożliwość ma miejsce wtedy, gdy umówiono się, że zostanie wykonana czynność niemożliwa ze względu na prawa

natury (np. przewiezienie osoby na Marsa), gdy obiecano przekazanie rzeczy nieistniejącej lub ustalono podobnie
nierealny obowiązek. Powody niemożliwości mogą być różne, jednak z niemożliwością mamy do czynienia wyłącznie
wtedy, gdy ma ona charakter obiektywny, tzn. gdy umowy nie mógłby wykonać nikt, a nie tylko strona umowy.
Osoba obiecująca czynność zasadniczo możliwą, jednak nie mogąca jej sama wykonać, ponosi za to pełną
odpowiedzialność. Przy ustalaniu, czy świadczenie było niemożliwe już przed zawarciem umowy nie ma znaczenia, czy
strony o tym wiedziały, czy też nie. Dlatego gdy wykonanie pewnych prac (umowa o dzieło) od początku nie było
możliwe ze względu na właściwości rzeczy, na której prace miały być wykonane niezależnie od tego, czy strony
okoliczność znały, czy też dowiedziały się o niej dopiero po zawarciu umowy, czy nawet po rozpoczęciu prac. To, czy
dana strona wiedziała o niemożliwości wykonania umowy może powodować jedynie roszczenia odszkodowawcze
drugiej strony. Niemożliwość następcza - gdy wykonanie umowy stało się niemożliwe dopiero po jej zawarciu. W
takich wypadkach rozwiązanie prawne zależy od tego, czy strony są za tą niemożliwość odpowiedzialne czy też nie. Ze
względu na jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego, nie można nikogo prawnie zobowiązać do świadczeń
niemożliwych. Dlatego gdy świadczenie nie może zostać - obiektywnie rzecz biorąc - spełnione, strona uprawniona w
umowie nie może się go domagać. Możliwe są w pewnych wypadkach roszczenia o odszkodowanie czy świadczenia
zastępcze jednak pierwotny zamiar stron nie zostanie już zrealizowany. W wypadku, gdy dłużnik nie ponosi
odpowiedzialności za niemożliwość zatem strony nie są sobie nic winne. Obowiązek drugiej strony również wygasa,
zapłata za świadczenie niemożliwe nie należy się (gdy została już zapłacona, podlega zwrotowi). Natomiast w
wypadku, gdy osoba zobowiązana do świadczenia spowoduje niemożliwość tego świadczenia (np. zniszczy sprzedaną
i jeszcze nie przekazaną rzecz), wtedy druga strona może żądać naprawienia szkody lub odstąpić od umowy,
Naprawienie szkody może polegać m.in. na zwrocie zapłaconej ceny za rzecz czy usługę, ale może sięgać też dalej,
np. obejmować utracone korzyści. ewentualnie zapłacona już cena podlega zwrotowi.

12. Impossibilium nulla obligatio est według KC
Pole swobody umów ograniczają przepisy o niemożliwości świadczenia (art. 387 KC). Opierając się na założeniu, że
niecelowe byłoby podejmowanie jakichkolwiek zobowiązań, które nie mogą być zrealizowane, ustawodawca stanowi
w art. 387 KC generalną zasadę, że umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Kwalifikacja ta odnosi się jednak
tylko do sytuacji, gdy świadczenie było niemożliwe w chwili zawarcia umowy (tzw. niemożliwość uprzednia lub
pierwotna). Jeżeli bowiem stało się ono niemożliwe dopiero później (tzn. niemożliwość następcza), to umowa jest
ważna, aczkolwiek nie może być wykonana i z tego względu w takim przypadku znajdują zastosowanie przepisy
określające skutki niewykonania zobowiązania. Gdyby jedna ze stron wiedziała w chwili zawarcia umowy o
niemożliwości świadczenia i drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, to takie nielojalne zachowanie się wymaga
sankcji. Znajduje ona wyraz w tym, że na stronie tej ciąży obowiązek naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła
przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

13. Świadczenia jednorazowe, ciągłe i okresowe – pojecie, przykłady i różnice
Świadczenia jednorazowe Świadczenia jednorazowe charakteryzują się tym, że dla określenia treści i rozmiaru
powinnego zachowania się dłużnika nie trzeba odwoływać się do czynnika czasu. Świadczenie jednorazowe dokonuje
się w pewnym dłuższym lub krótszym odcinku czasu, jednakże element ten nie wpływa na treść i rozmiar
świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania w szczególności na termin wykonania. Np. Świadczenie
polegające na wydaniu lub przeniesieniu własności rzeczy. Świadczenia okresowe Dla opisania treści i rozmiaru
świadczeń okresowych konieczny jest już element czasu. Są to bowiem czynności powtarzające się cyklicznie, w
określonych z góry odstępach czasu, np. świadczenia rentowe. Im dłużej trwa stosunek zobowiązaniowy tego rodzaju,
tym więcej świadczeń powinien otrzymać wierzyciel od dłużnika. Cecha ta różni świadczenia okresowe od świadczenia
jednorazowego rozłożonego na raty. W tym ostatnim przypadku rozmiar świadczenia jest od razu z góry określony i to
bez odwołania się do elementu czasu. Niezależnie od tego, na ile rat świadczenie zostanie rozłożone i na jaki okres —
wielkość jego nie ulegnie zmianie. Terminów przedawnienia wynoszą z reguły 3 lata. Świadczenia ciągle E1ernent
czasu jako wyznacznik treści i rozmiaru świadczenia, odgrywa również istotną rolę w świadczeniach ciągłych. Polegają
one na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania. Nie da się w nich wyróżnić
powtarzających się, odrębnych czynności, które można by było traktować jako świadczenia samodzielne. Najbardziej
typowym przykładem świadczeń ciągłych są świadczenia przybierające postać zaniechania (niecznienia). Jednakże
również działania, aczkolwiek — z natury rzeczy — niemogące występować nieprzerwanie, przybierają także postać
świadczeń ciągłych, np. świadczenie pracy. Zobowiązania, w których występują świadczenia okresowe łub ciągłe, a
więc w których element czasu odgrywa tak istotną rolę, określa się łącznym mianem zobowiązań ciągłych. Jeżeli.
zostały one ustanowione na czas oznaczony, to wygasają z upływem tego terminu, chyba że strony go przedłużyły.

Wygaśnięcie bezterminowych zobowiązań ciągłych:

Po pierwsze — wszystkie one ulegają wygaśnięciu przez

wypowiedzenie, a nie przez odstąpienie od umowy. Ma to doniosłe konsekwencje prawne, albowiem odstąpienie
działa ze skutkiem wstecznym, tj. od powstania zobowiązania i wymaga w związku z tym zwrotu spełnionych już
świadczeń. Natomiast wypowiedzenie działa od chwili jego złożenia lub od upływu terminu określonego w
wypowiedzeniu. Jeżeli jednak przepis szczególny tak stanowi, także strona zobowiązania trwałego ma prawo odstąpić
od umowy, z reguły ze skutkiem wyłącznie na przyszłość. Po drugie, niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania,
ponieważ urągałoby to konstytucyjnie zawarowanej wolności człowieka. W związku z tym KC głosi, iż każde
bezterminowe zobowiązanie o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z
zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po

wypowiedzeniu. Jest to oczywiście norma bezwzględnie wiążąca. Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są
więc bezwzględnie nieważne.

14. Świadczenia podzielne i niepodzielne –pojęcie i przykłady
Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym, że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego
przedmiotu lub wartości. Np. Niepodzielne będzie świadczenie polegające na dostarczeniu pary rękawiczek albo
brylantu, natomiast podzielnym świadczeniem będzie zapłata określonej sumy pieniężnej. O tym, czy świadczenie ma
charakter podzielny, czy niepodzielny, decyduje przede wszystkim cel świadczenia, a więc wynikający z treści
zobowiązania interes wierzyciela. Z podziałem świadczeń na podzielne i niepodzielne łączą się konsekwencje prawne
w zakresie dopuszczalności i skutków spełnienia części świadczenia oraz struktury zobowiązania w razie wielości
dłużników lub wierzycieli.

15. Świadczenia indywidualne rodzajowe – pojęcie, przykłady i znaczenie prawne
Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną. Natomiast w świadczeniu
oznaczonym co do gatunku rzecz określona jest tylko wedle cech rodzajowych; każdy więc z desygnatów
mieszczących się w zakresie wyznaczonym treścią danej nazwy może być przedmiotem świadczenia. Nie jest istotny
fakt, czy dla określenia rzeczy oznaczonej co do tożsamości posłużono się nazwą indywidualną, z założenia
obejmującą jeden tylko desygnat (np. „ta książka” albo „to zboże”, które płynie na danym statku), czy nazwą
generalną, mającą jeden tylko desygnat (np. kupuję najmłodszego źrebaka z danej stadniny). Podział na świadczenia
oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) i oznaczone co do gatunku (rodzajowo) jest podziałem zupełnym i
wyczerpującym zarazem; nie ma więc w odniesieniu do rzeczy trzeciej kategorii świadczeń. Jeżeli mówi się niekiedy o
tzw. ograniczonych świadczeniach rodzajowych, to w istocie chodzi tu zawsze o świadczenia określone według cech
rodzajowych rzeczy. Np. W umowie kontraktacji rolnik zobowiązuje się dostarczyć tonę żyta ze swojego
gospodarstwa. Treść konkretnego zobowiązania wskazuje na to, czy świadczenie oznaczone zostało co do tożsamości,
czy co do gatunku. Jeżeli świadczenie zostało oznaczone co do tożsamości, od razu przybiera ono tak dalece
skonkretyzowaną postać, że nadaje się do wykonania. Natomiast świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga
jeszcze konkretyzacji, to znaczy wskazania konkretnego desygnatu odpowiadającego cechom określonym w treści
zobowiązania. Z zasady uprawnienie to przysługuje dłużnikowi, przy czym powinien on świadczyć rzeczy średniej
jakości.

16. Zobowiązania pieniężne a zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym
Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości
majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej . Zobowiązanie, którego przedmiotem jest
tego rodzaju świadczenie, nazywa się zobowiązaniem pieniężnym. Świadczenie pieniężne nie staje się niemożliwe w
razie zmiany systemu pieniężnego, ponieważ powoduje ona jedynie substytucję jednej jednostki pieniężnej przez
inną, a nie zniknięcie przedmiotu zobowiązania. Świadczenia pieniężne nie wymagają konkretyzacji, a w
konsekwencji nie stosuje się do nich postanowień, że dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.
Zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym W zobowiązaniach tych pieniądz, w odróżnieniu od zobowiązań
pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu, nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu świadczenia wyrażonego
jako określona suma pieniężna. Jego rola jest wtórna; służy bowiem jako surogat w istocie innych świadczeń. W
konsekwencji rozmiar świadczenia pieniężnego zależy tu od wartości tego dobra lub usługi, której surogatem jest
pieniądz. Rola jego polega więc tylko na tym, że jest on środkiem zwolnienia się z zobowiązania. Klasycznymi
przykładami zobowiązań niepieniężnych, w których świadczenie pieniężne pełni jedynie rolę umarzania zobowiązań w
istocie niepieniężnych, są: odszkodowania za doznaną szkodę, pieniężne wyrównanie bezpodstawnego wzbogacenia,
oznaczenie w pieniądzu świadczeń alimentacyjnych.

17. Zasada walutowości i jej znaczenie
Do zobowiązań pieniężnych odnosi się zasada walutowości (ściślej mówiąc jednowalutowości). Wysławia ją art. 358
KC stanowiąc, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Reguła ta odnosi się do zobowiązań
powstałych z jakichkolwiek źródeł, a więc nie tylko z czynności prawnych, ale także z decyzji administracyjnych,
orzeczeń sądowych albo z ustawy. Zmierza ona do ochrony pieniądza polskiego, przeciwdziałając wypieraniu go przez
inne waluty. Czynność prawna opiewająca na świadczenie pieniężne w walucie obcej jest bezwzględnie nieważna,
jeżeli została dokonana bez wymaganego zezwolenia. Dłużnik nie może zatem — bez zgody wierzyciela — zwolnić się
z zobowiązania świadcząc pieniędzmi polskimi ekwiwalent waluty obcej, ani też wierzyciel nie może żądać zapłaty w
złotych zobowiązania wyrażonego pieniędzmi zagranicznymi. Ograniczeń wynikających z zasady walutowości nie
stosuje się, gdy ustalanie należności dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący czynności w
postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym. Każde
zobowiązanie opiewające na walutę obcą w ogóle nie ma charakteru zobowiązania pieniężnego. W tym rozumieniu
zasada walutowości urasta do jednej z konstytutywnych cech pojęcia zobowiązania pieniężnego.

18. Nominalizm i jego znaczenie

Zasada nominalizmu wyraża regułę prawną, w myśl której zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej
samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. Zasada ta opiera się na założeniu, że jednostki
pieniężne mają pewną stałą wartość określoną przez państwo, która wyrażona jest na znakach pieniężnych. Jest to
tzw. wartość nominalna pieniądza — stąd bierze się określenie „zasada nominalizmu”. Zastosowanie zasady
nominalizmu do zobowiązań pieniężnych które trwają pewien okres (a więc gdy mija jakiś czas między powstaniem
zobowiązania a jego wykonaniem), zawsze prowadzi do tego, że wierzyciel uzyska inną wartość ekonomiczną od tej,
jaką miała jego wierzytelność w chwili jej powstania. Zasada nominalizmu odnosi się wyłącznie do zobowiązań,
których przedmiotem „od chwili powstania” jest suma pieniężna. Tego rodzaju zobowiązania zwykło się określać
mianem zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu.

19. Waloryzacja umowna
Podmioty stosunków obligacyjnych, korzystając z waloryzacji umownej, mogą same dokonać zabezpieczenia
świadczeń pieniężnych przed skutkami zmiany siły nabywczej pieniądza. Taki instrument, jako wyjątek od zasady
nominalizmu dopuszcza art 358(1) który stanowi iż strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia
pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.-Zastrzeżenia tego rodzaju nazywane są
klauzulami waloryzacyjnymi. Sens tych klauzul polega na tym że wskazują one ile pieniędzy trzeba zapłacić aby
zobowiązanie zostało umorzone. zastrzeżenie umowne, przez które strony umawiają się, że wykonanie zobowiązania
nastąpi poprzez spełnienie świadczenia(najczęściej pieniężnego) w rozmiarze lub ilości wynikających z określonego
miernika. Zostaje wskazany miernik wartości, według którego ustalić należy wysokość świadczenia pieniężnego.
Miernikiem tym mogą być waluty obce - klauzula walutowa; klauzula towarowa- za miernik wartości przyjmuje się
ceny określonego towaru; wartość wskaźnika- inflacja, giełda itp. ; klauzula złota ; klauzula uposażenia- miernikiem
jest minimalna lub średnia płaca w całej gospodarce, sektorze lub zawodzie. Waloryzacja umowna na celu
zabezpieczenie obu stron kontraktu przed ryzykiem zmiany wartości świadczenia umownego (najczęściej pieniądza
krajowego). Waloryzacja umowna dotyczyć może wszystkich rodzajów umów, może odnosić się także do zobowiązań
pozaumownych. Stosowanie umownych klauzul waloryzacyjnych wskazane jest zwłaszcza w razie zawiązywania
stosunków zobowiązaniowych ciągłych, choć nie ma prawnych przeszkód ku temu, by strony zawarły klauzule
waloryzacyjne w umowach krótkoterminowych, o ile uzasadnione byłoby to dynamiką zmian wartości pieniądza.

20. klauzule waloryzacyjne – pojęcia, rodzaje i znaczenie

Pojęcie Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż
pieniądz miernika wartości. Zastrzeżenia tego rodzaju nazywa się klauzulami waloryzacyjnymi Nie zmieniają one
przedmiotu świadczenia którym nadal pozostaje pieniądz - w szczególności waluta wskazana w treści zobowiązania
pieniężnego, którym z reguły jest pieniądz polski. Miernik wartości Stosowanymi miernikami mogą być także waluty
obce, gdyż wówczas nie pełnią one funkcji pieniądza, lecz występują w charakterze miernika wartości, jak inne
stosowane wyznaczniki. Typowymi stosowanymi w obrocie klauzulami waloryzacyjnymi są: 1) klauzule walutowe
które za miernik przyjmują inną walutę niż ta na którą opiewa zobowiązanie pieniężne,2) klauzule towarowe; za
miernik wartości przyjmuje się tu cenę określonego towaru, 3) klauzule indeksowe; za miernik wartości przyjmuje się
wartość powszechnie znanego wskaźnika, 4) klauzula złota, która wskazuje, że dłużnik ma zapłacić wierzycielowi tyle
pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określonej ilości złota; 5) klauzula uposażenia, uznająca za miernik
wartości minimalną lub średnią płacę w całej gospodarce, określonym sektorze lub zawodzie. Miernikiem wartości
mogą być drogie kamienie, przeciętny poziom wszystkich cen określany przez wskaźnik inflacji.

21. Waloryzacja sądowa

Wyłomem w zasadzie nominalizmu jest również. waloryzacja sądowa. Dla jej zastosowania spełnione być muszą dwie
przesłanki: 1) istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, 2) żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do
sądu, bowiem sąd nie może w tej materii orzekać z urzędu Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza nastąpić musi po
powstaniu zobowiązania, a przed jego wygaśnięciem. Przepis nie precyzuje, co należy rozumieć poprzez „istotną"
zmianę siły nabywczej pieniądza. Ustawodawca posłużył się terminem niedookreślonym, pozostawiając orzecznictwu
wypełnienie go treścią. Użyty przez ustawodawcę w przepisie zwrot „istotna zmiana" wskazuje, że musi to być
znaczna, duża zmiana. Nie musi to być jednak zmiana gwałtowna, nagła – wystarczy, gdy zmiana ta będzie
następstwem niewielkiego w skali roku spadku siły nabywczej pieniądza, która utrzymywała się będzie w długim
okresie trwania zobowiązania. Jednak w piśmiennictwie przyjmuje się, że w przypadku zobowiązań z czynności
prawnych zmiany siły nabywczej pieniądza nieznacznych rozmiarów, utrzymujące się nawet w dłuższym okresie czasu
– mieszczą się w zakresie normalnego ryzyka kontraktowego i nie uzasadniają waloryzacji O istotności zmiany siły
nabywczej pieniądza rozstrzyga różnica pomiędzy realną wartością sumy pieniężnej z chwili orzekania i jej wartością z
chwili powstania zobowiązania O tym, czy zmiana ma charakter istotny, każdorazowo decydował będzie więc sąd,
nieskrępowany jakimikolwiek miernikami szczegółowymi, po wszechstronnym rozważeniu okoliczności konkretnej
sprawy, przy stosowaniu ogólnych, kierunkowych wskazań zawartych w ustawie (rozważenie interesów obu stron i
zgodnie z zasadami współżycia społecznego). Zmiany wartości pieniądza muszą być istotne – natomiast nieznaczne
wahania wartości pieniądza, jako zjawisko typowe, mieszczące się w zakresie normalnego ryzyka umownego, a więc
ryzyka, które powinno być brane pod uwagę przez każdą ze stron zobowiązania pieniężnego, nie uzasadniają

ingerencji sądu w treść zobowiązania. Dodatkowo uwzględnić należy, że zmiany wartości pieniądza stanowią
normalny element procesów ekonomicznych w gospodarce rynkowej, wobec tego przyjęcie kryterium „istotności"
stanowi pewną tamę przed wytaczaniem wielkiej liczby powództw w sytuacji niewielkiej, kilkuprocentowej inflacji lub
deflacji. Wyłączenie normalnego ryzyka kontraktowego będzie więc możliwe jedynie poprzez wprowadzenie do
umowy klauzuli waloryzacyjnej. Natomiast jeśli strony takiej klauzuli nie przewidziały, to możliwość domagania się
zmiany wysokości świadczenia uzależniona jest od zaistnienia „istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza". Istotna
zmiana siły nabywczej pieniądza „otwiera" samą możliwość domagania się zmiany wysokości świadczenia, tworząc
swoisty „stan waloryzacyjności". Jeśli zatem sąd uzna, że mamy do czynienia ze zmianą istotną, to dopiero wówczas
dokonuje ustaleń co do interesów stron, a następnie ocenia te interesy w świetle zasad współżycia społecznego i
podejmuje decyzję o waloryzacji świadczenia z datą orzekania. Istotne są tylko te zmiany, które powstały po
powstaniu zobowiązania, czyli te, które dokonały się podczas trwania zobowiązania. Oznacza to w konsekwencji
niemożność waloryzacji zobowiązań już spełnionych (wygasłych). Waloryzacja sądowa dokonywana jest zawsze na
żądanie strony zobowiązania – może to być powództwo o ukształtowanie zobowiązania lub powództwo zawierające
żądanie zasądzenia zmienionego świadczenia. Powód nie ma obowiązku wskazywania sądowi sposobu obliczania
nowej wysokości świadczenia, choć na nim spoczywa ciężar dowodu istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza.
Inicjatywa dokonania zmiany wysokości świadczenia musi wyjść od wierzyciela, jemu bowiem służy podmiotowe
prawo (ale nie roszczenie) żądania waloryzacji Skoro więc kompetencja do żądania waloryzacji nie jest roszczeniem,
nie ulega ona przedawnieniu.

22. Różnice między waloryzacją umowną a sądową.

Waloryzacja umowna: ar 358. § 1. kodeksu cywilnego mówi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego
powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej. Suma nominalna to
suma na którą opiewa świadczenie w chwili powstania zobowiązania. Strona nie ma zatem możliwości zmienienia
wysokości świadczenia chyba że do umowy załączono klauzulę waloryzacyjną. Podstawę do takiego rozwiązania daje
artykuł 358.2. Mówi on że strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona
według innego niż pieniądz miernika wartości. Ustawodawcy chodzi utaj o przeliczenie świadczenia według miernika
innego niż pieniądz polski. Ze względu na przyjęte kryterium przeliczania możemy wyróżnić następujące klauzule:
klauzula złota – zwrot następuje po przeliczeniu świadczenia według wartości (ceny) określonej ilości złota, ) w
chwili wymagalności zobowiązania, klauzula towarowa - za miernik wartości przyjmujemy cenę wybranego towaru
(np. węgla, ropy, zboża), klauzule indeksowe – miernik wartości stanowią tu wybrane wskaźniki kosztów (np.
średnie wynagrodzenie w danym sektorze, wskaźnik inflacji, cena m2 mieszkania), klauzula walutowa – zwrot
następuje po przeliczeniu świadczenia według waluty obcej lub koszyka walut. Waloryzacja sądowa jest możliwa
na wniosek strony, w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. O tym czy zmiana była istotna decyduje
sąd. Ważne jest by zmiana siły nabywczej nastąpiła podczas trwania zobowiązania. Waloryzacja świadczeń
wykonanych lub wygasłych jest niedopuszczalna. Sąd po uwzględnieniu interesu stron i zasad współżycia społecznego
może zmienić wysokość świadczenia lub sposób jego spełnienia. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia
świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w
związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

23. Waloryzacja sądowa a Klauzula rebus sic stantibus

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca
przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy mogą
skorzystać z artykułu 357(1)k.c. Zgodnie z nim, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie
świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony
nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu
umowy. Należy mieć jednak na uwadze że skorzystanie z tej klauzuli ograniczone jest do wyjątkowych sytuacji
których strony nie mogły przewidzieć ani im zapobiec – klęsk żywiołowych, gwałtownych kryzysów i związanej z nimi
bardzo wysokiej inflacji czy hiperinflacji, zamieszek itp. Na tą klauzulę może się powołać każda ze stron – zarówno
wierzyciel jak i dłużnik.

24. Odsetki – pojecie, funkcje i rodzaje
Odsetki są świadczeniem ubocznym (akcesoryjnym), realizowanym z reguły w takich samych przedmiotach, co
świadczenie główne i w wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z
przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Odsetki zawsze przybierają postać świadczeń okresowych, chociażby
wyznaczone były przez sąd jednorazowo ex post jako konsekwencja opóźnionego świadczenia pieniężnego. Z tego
względu świadczenie odsetek zbliża się do rent oraz rat amortyzacyjnych. Zapłata odsetek ani więc nie redukuję, ani
nie umarza długu głównego, od którego oblicza się należne odsetki. Jako świadczenia uboczne są zarazem związane
ze świadczeniem głównym. Istnieją nadal mimo wygaśnięcia lub przedawnienia roszczenia. Odsetki mogą pełnić różne
funkcje gospodarcze. Jest nią wynagrodzenie za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy lub innych wartości
(kapitału) w pewnym okresie. Poza odsetkami służącymi wyłącznie wynagrodzeniu za możliwość użycia kapitału

można jeszcze w polskim systemie prawnym wyróżnić: 1) odsetki za opóźnienie, które należy płacić w razie
niewykonania zobowiązania pieniężnego w przewidzianym terminie. Ich cechy wiążą się z pełnioną przez nie funkcją
odszkodowawczą. 2) odsetki o funkcji waloryzacyjnej. Ich wysokość oscyluje wokół wskaźnika inflacji. Służą więc nie
tylko wynagrodzeniu za możliwość korzystania z kapitału, ale i rekompensują spadek siły nabywczej pieniądza.

25. odsetki maksymalne
W myśl przepisów jeśli w umowie zastrzeże się odsetki, które przepisy traktują jako lichwiarskie, to oprócz faktu, że
taka umowa w części dotyczącej odsetek będzie nieważna, a więc wierzycielowi będą przysługiwać odsetki określone
przepisami,

to

również

w

niektórych

przypadkach

będzie

się

on

narażał

na

sankcje

karne.

Wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności
wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (są to tzw. odsetki maksymalne). W przypadku,
gdy Rada Polityki Pieniężnej zmieni w ciągu roku stopy procentowe również i wysokość odsetek ulegnie zmianie gdy
umowa będzie przewidywać odsetki wyższe niż czterokrotna wartość stopy kredytu lombardowego lub gdy odsetki nie
zostaną odpowiednio zmniejszone gdy RPP obniży stopy procentowe, wierzycielowi będą przysługiwać tylko odsetki
maksymalne, czyli wynikające z przytaczanych przepisów. W przypadku umów zawieranych z konsumentami, a więc
w umowach o kredycie konsumenckim, jeśli kredytodawcy będą zastrzegać w umowach, wyższych odsetek niż odsetki
maksymalne to oprócz nieważności umowy dotyczącej zastrzeżenia wygórowanych odsetek będzie on narażał się na
sankcje w postaci kary grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Aby kredytodawcy nie próbowali omijać w/w przepisów poprzez zwiększanie innych opłat (np. manipulacyjnych),
ustawodawca

wprowadził

i

w

tym

względzie

pewne

obostrzenia.

Łączna kwota wszystkich opłat, prowizji oraz innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki,
z wyłączeniem udokumentowanych lub wynikających z innych przepisów prawa kosztów związanych z ustanowieniem,
zmianą lub wygaśnięciem zabezpieczeń i ubezpieczeń (w tym kosztów ubezpieczenia spłaty kredytu, wpisów do
hipoteki, ustanowienia zastawu rejestrowego, itp. ), nie może przekroczyć 5 % kwoty udzielonego kredytu
konsumenckiego. Strony nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie
dokonania wyboru prawa obcego. Mają zastosowanie do umów zwieranych po 20.02.2006 roku. . Mimo
obowiązywania w/w przepisów są podpisywane umowy, gdzie strona wyraża zgodę na tak wysokie odsetki. Jeśli
dotyczy to zwykłej umowy, strona może bez żadnych przeszkód, uchylić się od zapłaty tak wysokich odsetek. Jednak
w przypadku, gdy strona zgodziła się w umowie na odsetki lichwiarskie i w akcie notarialnym poddała się egzekucji,
ma możliwość obrony dopiero wówczas gdy została wszczęta przeciwko niej egzekucja komornicza. Wiąże się to z
faktem, że w przypadku gdy wierzyciel ubiega się o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności, sąd nie może
badać ważności umowy czy innej czynności prawnej objętej tym aktem. Sąd sprawdza tylko czy tego typu umowa
została sporządzona poprawnie pod względem formalnym. Dopiero po wszczęciu egzekucji dłużnik jest uprawniony do
wszczęcia postępowania przeciwegzekucyjnego, w którym może żądać pozbawienie tytułu wykonawczego klauzuli
wykonalności w całości lub w części.

26. Źródła obowiązku świadczenia odsetek
Prawo polskie nie ustanawia jakiegoś ogólnego obowiązku płacenia odsetek. Odsetki od sumy pieniężnej należą się w
trzech przypadkach: a) gdy to wynika z czynności prawnej, b) w sytuacjach określonych przez ustawę, c) na
podstawie orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu. a) Jest oczywiste, że jeden podmiot nie może
mocą swojego jednostronnego oświadczenia woli nakładać obowiązku płacenia odsetek na inny podmiot. Byłoby to
bowiem sprzeczne z elementarną zasadą prawa cywilnego, jaką jest autonomia ich podmiotów. Obowiązek płacenia
odsetek może więc powstać na podstawie umowy stron zawieranej według ogólnych reguł.
Jednostronnie dodane do umowy dodatkowe postanowienia określające obowiązek płacenia odsetek w oznaczonej
wysokości nie są więc wiążące. Zasada ta odnosi się również do banków. b) Spośród sytuacji, z którymi przepisy
prawne bezpośrednio łączą obowiązek płacenia odsetek, największą doniosłość ma opóźnienie dłużnika w spełnieniu
świadczenia pieniężnego. Na podstawie przepisów ustawy wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty odsetek
ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego aż do dnia zapłaty.
Jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie określonym w umowie (gdy umowa terminu nie oznacza — w terminie
wskazanym w wezwaniu do zapłaty, np. na fakturze), wówczas wierzycielowi przysługują odsetki w wysokości
odsetek za zwłokę ustalanych dla zobowiązań podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. c) Sądy i
organy administracyjne nie uzyskują generalnej kompetencji do wyznaczania obowiązku płacenia odsetek. Muszą być
do tego upoważnione szczególnymi normami prawnymi, których jest niewiele.

27. Zakaz anatocyzmu i jego wyłączenia
W celu ochrony dłużnika przed nadmiernymi obciążeniami z tytułu odsetek polski system prawny ustanawia zakaz
tzw. anatocyzmu, tzn. pobierania odsetek od zaległych odsetek (procent składany). Zakres zakazu anatocyzmu
reguluje art. 482 KC. Z przepisu tego wynika, że nie odnosi się on do następujących trzech przypadków: 1) gdy po
powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy, a więc
gdy zawarły odpowiednią umowę nie przed powstaniem zaległości, lecz dopiero po jej powstaniu; 2) gdy wierzyciel
wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek; 3) gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są
przez instytucje kredytowe; co wiąże się z tym, że raty te zwykle obejmują łącznie odsetki i spłatę kredytu
długoterminowego oprocentowanego zresztą z reguły nisko.

28. Zobowiązania rezultatu i starannego działania
Przyjmowany jest podział świadczeń lub zobowiązań na: świadczenia lub zobowiązania rezultatu i starannego
działania. Świadczenia rezultatu polegają na osiągnięciu z góry ściśle określonego efektu w świecie zjawisk
zewnętrznych. Do klasy tej nie zalicza się samej działalności dłużnika, lecz jej określony w treści zobowiązania skutek.
Należą tu świadczenia dania czegoś (np. umowa sprzedaży), niektóre świadczenia usług ujmowane łącznie z ich
wytworem (np. umowa o dzieło) oraz wszystkie zaniechania. Świadczenia starannego działania znajdują wyraz w
działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np.
działania lekarza, adwokata, nauczyciela. W zobowiązaniach rezultatu dłużnik odpowiada nie na zasadzie winy, lecz
ryzyka.

29. Zobowiązanie przemienne
Zobowiązania przemienne są rodzajem zobowiązań, w których świadczenie nie jest jeszcze ściśle określone w chwili
powstania tych zobowiązań. Dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez
spełnienie jednego kilku świadczeń”. Konieczną przesłankę powstania zobowiązania przemiennego stanowi więc
wyznaczenie w nim kilku świadczeń. Koncentracja świadczeń polegająca na określeniu, jakie spośród kilku świadczeń
alternatywnych ma być spełnione, następuje w zobowiązaniach przemiennych przez wybór, mający charakter
jednostronnej czynności prawo kształtującej. Prawo dokonania wyboru może przysługiwać dłużnikowi, wierzycielowi
albo osobie trzeciej. Decyduje o tym przede wszystkim treść czynności prawnej — głównie umowy — lub innego
zdarzenia prawnego kreującego stosunek zobowiązania przemiennego. Jeżeli z treści tych zdarzeń lub odpowiednich
przepisów szczegółowych nie wynika nic innego, prawo wyboru świadczenia alternatywnego przysługuje dłużnikowi).
Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie, przy czym dłużnik może dokonać go także
przez spełnienie świadczenia. Ustawa nie rozstrzyga kwestii, komu ma być złożone oświadczenie woli, jeżeli prawo
wyboru przysługuje osobie trzeciej. powinno być ono złożone obu stronom, ponieważ są one w równej mierze
zainteresowane tym faktem.

30. Upoważnienie przemienne
Od zobowiązania przemiennego należy odróżnić zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa).
Opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne
świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Upoważnienie przemienne powstaje z umowy
lub w przypadkach przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi. Np. jeżeli darczyńca popadnie w niedostatek,
obdarowany zobowiązany jest dostarczyć mu środków utrzymania (świadczenie zasadnicze). Natomiast sformułowane
zostało upoważnienie przemienne które twierdzi, że obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku,
zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia, a więc spełniając inne, zastępcze świadczenie. Pierwotna niemożliwość
świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania, chociażby świadczenie zastępcze, objęte
upoważnieniem przemiennym, było możliwe.

31. Zobowiązanie przemienne a upoważnienie przemienne
Zobowiązanie przemienne– jest to przypadek, w którym ustala się z góry dwa lub więcej świadczeń do wyboru.
Umorzenie zobowiązania następuje po spełnieniu jednego ze świadczeń. Jeżeli jedno ze świadczeń stało się
niemożliwe

do

wykonania

to

zobowiązanie

koncentrowało

się

na

świadczeniach

pozostałych.

Upoważnienie przemienne – w tym wypadku występuje jedno świadczenie, ale dłużnik otrzymuje z góry
upoważnienie do zwolnienia się od zobowiązania także przez spełnienie innego świadczenia. Jeżeli świadczenie
główne stanie się niemożliwe do wykonania nie z winy dłużnika, to dłużnik ten stanie się wolny od zobowiązania.
Zobowiązanie przemienne– jest to przypadek, w którym ustala się z góry dwa lub więcej świadczeń do wyboru.
Umorzenie zobowiązania następuje po spełnieniu jednego ze świadczeń. Jeżeli jedno ze świadczeń stało się
niemożliwe

do

wykonania

to

zobowiązanie

koncentrowało

się

na

świadczeniach

pozostałych.

Upoważnienie przemienne– w tym wypadku występuje jedno świadczenie, ale dłużnik otrzymuje z góry upoważnienie
do zwolnienia się od zobowiązania także przez spełnienie innego świadczenia. Jeżeli świadczenie główne stanie się
niemożliwe do wykonania nie z winy dłużnika, to dłużnik ten stanie się wolny od zobowiązania.

32. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
Reguły, które decydują, komu należy przypisać odpowiedzialność za zdarzenie powodujące szkodę, zwykło określać
się mianem zasad odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżnia się wśród nich zasady: a) Zasada winy. Opiera się
ona na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę,
powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę. Jeżeli
odpowiedzialność odszkodowawcza oparta jest na zasadzie winy, inne niezawinione zachowania ludzkie lub zdarzenia
nie wywołują konsekwencji prawnych. b) Zasada ryzyka. Odpowiedzialność oparta na zasadzie winy nie była już
wystarczającym instrumentem ochrony tych dóbr. Doszło do zaakceptowania zasady odpowiedzialności, jaką stała się
zasada ryzyka. Opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub
posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody
stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. c) Zasada słuszności; ona polega na odejściu od
zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze wzg1ędu ba szczególnie silne motywy

etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego. Przez swoją wyjątkowość w praktyce nie odgrywa
donioślejszej roli. d) Zasada gwarancyjno-repartycyjna; Klasycznym jej przejawem są ubezpieczenia. Jedynym
uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi
zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. Wina stanowiła
kiedyś fundamentalną zasadę odpowiedzialności odszkodowawczej. Coraz częściej ustawodawca nie przewiduje
możliwości zwolnienia się z obowiązku naprawienia szkody przez udowodnienie braku winy.

33. Źródła odpowiedzialności odszkodowawczej
Źródła odpowiedzialności odszkodowawczej związane są z rodzajami odpowiedzialności. Z tradycji rzymskiej wywodzi
się wyróżnienie dwóch rodzajów odpowiedzialności: deliktowej i kontraktowej. Z jednej strony kodeks cywilny
zawiera zwarty zespół przepisów prawnych łączący obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym
wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania. Dla zastosowania określonego tam reżimu prawnego nie jest
jednak istotne, czy owo zobowiązanie, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie uzasadnia roszczenia
odszkodowawcze, powstało z umowy, czy z innego zdarzenia prawnego. Z drugiej strony, Kodeks cywilny wyróżnia
odrębny zespół przepisów określonych mianem „czynów niedozwolonych”. Znamionuje je ta wspólna cecha, że
obowiązek naprawienia szkody — w przeciwieństwie do
odpowiedzialności tzw. kontraktowej — jest obowiązkiem pierwotnym, a nie następczym. Gdy więc ktoś, w rezultacie
czynu niedozwolonego, wyrządził innej osobie szkodę, od razu powoduje to powstanie stosunku zobowiązaniowego,
którego treścią jest obowiązek naprawienia szkody. Można wyróżnić jeszcze inne postaci odpowiedzialności
odszkodowawczej. Należy do nich w szczególności odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjną, wyrażająca się
zwłaszcza w ubezpieczeniach.

34. Związek przyczynowy w odpowiedzialności odszkodowawczej
Przesłankę odpowiedzialności stanowi związek przyczynowy. Powszechnie uznaje się, że związek taki powinien istnieć
między zdarzeniem, z którym sprzężona została czyjaś odpowiedzialność, a doznaną przez poszkodowanego szkodą.
Związek przyczynowy pełni w prawie cywilnym podwójną funkcję. Stanowi nie tylko przesłankę odpowiedzialności
odszkodowawczej, ale także w sposób pośredni wpływa na wielkość należnego odszkodowania. Cecha normalności
Zobowiązany do odszkodowania ponosi tą odpowiedzia1ność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,
z którego szkoda wynikła. Teoria adekwatnego związku przyczynowego zaleca odwoływać się do reguł obiektywnie
ustalonych. Teoria ta uznaje za miarodajne dla ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej nie wszystkie skutki
faktu stanowiącego podstawę odpowiedzialności, lecz tylko niektóre z nich, a mianowicie następstwa „normalne”.
Według teorii adekwatnego związku przyczynowego, selekcji dokonuje się przez wybór czynników ogólnie
sprzyjających powstaniu określonego rodzaju skutków nazwanych następstwami normalnymi, to znaczy swoistymi
(adekwatnymi) dla danego typu faktów funkcjonujących jako przyczyna. Według tych kryteriów dokonuje się
prognozy prawdopodobieństwa wystąpienia skutku, przyrównując rozpatrywany indywidualnie przypadek do
wzorcowych ustaleń w tym względzie. Wyjątki Szczególne przepisy prawa cywilnego przewidują odstępstwa od
ogólnej zasady art. 361 KC. Polegają one zwłaszcza na tym, że odpowiedzialność zobowiązanego obejmuje nie tylko
normalne następstwa jego zachowania, ale ponadto także skutki przypadku, które by nie nastąpiły, gdyby
zobowiązany zachował się zgodnie z treścią zobowiązania. Niekiedy ustawa nie odwołuje się do żadnych związków
typu kauzalnego, lecz sarna konstruuje je dowolnie (tzw. związki normatywne). Również same strony mogą w
umowie inaczej określić zakres skutków, za które będą odpowiadać.

35. Pojęcie szkody
Określenie to odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których po-
szkodowany doznał wbrew swojej woli. To ostatnie zastrzeżenie pozwala odróżnić szkodę od uszczerbków, jakie
nastąpiły na mocy decyzji samego zainteresowanego podmiotu. Charakter taki mają w szczególności nakłady lub
wydatki oraz pomniejszenie majątku w wyniku dokonania czynności prawnej rozporządzającej lub zobowiązującej.
Zgoda poszkodowanego na naruszenie uchyla tylko sankcję odszkodowawczą lec nie niweczy szkody. Odniesienie
pojęcia szkody tylko do dóbr i interesów prawnie chronionych jasno wskazuje na niedopuszczalność uwzględnienia
jakichkolwiek następstw działań nielegalnych (np. korzyści płynących z kradzieży). Użyteczniejszy jest pogląd
opowiadający się za szerszym rozumieniem pojęcia szkody. Czym innym jest rozróżnienie na: szkodę na osobie oraz
szkodę na mieniu. Podział ten ma na względzie dobro bezpośrednio naruszone, a nie majątkowe lub niemajątkowe
konsekwencje, jakie stąd wynikają. Dlatego szkoda na osobie objąć może nie tytko krzywdę, ale i szkodę majątkową
(np. koszty leczenia, utratę zarobku), jednak szkoda na mieniu może się przejawić tylko w postaci szkody majątkowej.

36. Postaci szkody majątkowej
Są dwa rodzaje szkody majątkowej: 1) strata polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia,
z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność. Np. Zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby
osobiste, a nie zarobkowe, 2) utracone korzyści w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby
to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze). Np.
Uszkodzenie taksówki nie tylko powoduje stratę, ale i pozbawia taksówkarza możliwości zarobkowania w okresie
naprawy samochodu. Należy uwzględniać oba wspomniane rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawi
się odpowiedzialność odszkodowawcza. Dla ustalenia istnienia oraz wielkości szkody majątkowej trzeba więc

porównać rzeczywisty stan rnajątku poszkodowanego po zdarzeniu sprawczym ze stanem hipotetycznym, jaki by
istniał, gdyby nie nastąpiło rozpatrywane zdarzenie sprawcze. 1) stan rzeczywisty jest taki sam lub wyższy od stanu
hipotetycznego majątku; znaczy to, że zdarzenie sprawcze nie wywołało szkody; 2) stan rzeczywisty jest niższy od
stanu hipotetycznego majątku, a zarazem niższy od stanu sprzed powstania zdarzenia sprawczego. Wówczas
poszkodowany poniósł szkodę w postaci straty; jego majątek uległ bowiem efektywnemu zmniejszeniu; 3) stan
rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, ale równy stanowi sprzed powstania zdarzenia sprawczego.
Wówczas poszkodowany poniósł szkodę wyłącznie w postaci utrąconych korzyści. 4) stan rzeczywisty jest niższy od
stanu hipotetycznego majątku, przy czym różnica ta jest większa, niżby to wynikało z porównania stanu rzeczywistego
ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego. Wówczas poszkodowany poniósł szkodę obejmującą łącznie
stratę i utracone korzyści.

37. Krzywda
W Kodeksie cywilnym uszczerbek typu niemajątkowego określony został mianem krzywdy, a suma pieniężna
przeznaczona na złagodzenie tej krzywdy zadośćuczynieniem (art. 445). Krzywda i zadośćuczynienie stanowią
szczególną postać szkody i odszkodowania. Termin „poszkodowany” odnosi się również do osób, które doznały
krzywdy (art. 445 KC). W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje
wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien
wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na
koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy
zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać
od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania
rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

38. Szkoda na majątku a szkoda na osobie
Kontrowersje wywołuje kwestia, czy pojęciem szkody należy objąć wyłącznie uszczerbek typu majątkowego, czy także
niemajątkowego. Według pierwszej, węższej koncepcji, szkoda jest synonimem uszczerbku majątkowego, obok
którego usytuować należy odrębne pojęcie szkody niemajątkowej. Według drugiej, szerszej koncepcji, szkoda jako
pojęcie nadrzędne, obejmuje zarówno szkodę majątkową, jak i niemajątkową. W razie przyjęcia węższego rozumienia
pojęcia szkody, postanowienia ustawy, zawierające termin bezpośrednio odnosić się będą wyłącznie do uszczerbku
typu majątkowego i ewentualnie tylko analogicznie można je stosować do uszczerbku typu niemajątkowego W
judykaturze i doktrynie przeprowadza się rozróżnienie pomiędzy szkodą na mieniu i szkodą na osobie: 1) Szkoda na
mieniu to uszczerbek, który dotyczy bezpośrednio składników w majątku poszkodowanego, bez związku z jego osobą.
2) Szkoda na osobie odnosi się bezpośrednio do osoby poszkodowanego. Jest ona konsekwencją naruszenia jego
dóbr osobistych, np. zdrowia lub integralności cielesnej. Ten rodzaj szkody tylko pośrednio może (choć nie musi)
wyrażać się i w konsekwencjach majątkowych.

39. Damnum emergens a lucrum cessans
Są dwa rodzaje szkody majątkowej: 1) strata (damnum emergens), Ten rodzaj szkody może obejmować stratę,
jakiej doznaje mienie poszkodowanego i wskutek doznania tej straty poszkodowany staje się uboższy niż był
dotychczas polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś
odpowiedzialność. Np. Zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby osobiste, a nie zarobkowe, 2)
utracone korzyści (lucrum cessans); Szkoda może obejmować utratę korzyści, jakiej poszkodowany mógł się
spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W tym przypadku poszkodowany nie staje się bogatszy, choć mógł
liczyć na wzbogacenie się. w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie
nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze). Np. Uszkodzenie taksówki
nie tylko powoduje stratę, ale i pozbawia taksówkarza możliwości zarobkowania w okresie naprawy samochodu.

40. Compensatio lucri cum damno
Z metody dyferencjacyjnej wynika koniczność uwzględnienia

potrącenia zysku ze stratą

, czyli zaliczania uzyskanych

korzyści na poczet szkody. Reguła ta każe brać pod uwagę przy ocenie szkody także ewentualne korzystne
następstwa, jakie wywołało zdarzenie powodujące szkodę. Przesłankę stosowania kompensacji stanowi tożsamość
zdarzenia, którego następstwem jest szkoda, jak i odniesiona korzyść. Tylko takie korzyści mogą być zaliczone., które
pozostają w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę. W razie gdy poszkodowany
ubezpieczy się na własny rachunek, uzyskanego przez niego świadczenia od zakładu ubezpieczeń nie zalicza się na
poczet szkody. Zasada obowiązująca przy miarkowaniu odszkodowania, w myśl której wszelkie korzyści, o jakie
poszkodowany ewentualnie wzbogacił się w następstwie zdarzenia powodującego szkodę, należy zaliczać na poczet
odszkodowania.

41. Szkoda w granicach ujemnego interesu umowy a szkoda w granicach dodatniego interesu umowy
Szkoda w granicach pozytywnego interesu umownego, która obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub
nienależytego wykonania zawartej już umowy. Szkoda w granicach ujemnego interesu umownego obejmuje zatem
szkodę, jaką strona poniosła ufając, że zamierzona umowa dojdzie do skutku. W konsekwencji odszkodowanie z tego

tytułu powinno uwzględniać, co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy. Nie ulega wątpliwości,
że odszkodowanie to powinno objąć stratę. Chodzi tu zwłaszcza o uwzględnienie kosztów, jakie poszkodowany
poniósł licząc na zawarcie umowy. Np. Koszty przejazdów.

42. Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej
Wyróżnia się trzy podstawowe ich rodzaje: 1)funkcja kompensacyjna, polega na wyrównaniu szkody doznanej przez
poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie
nastąpiło; 2) funkcja represyjna wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z
ciążącym, na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego; 3) funkcja prewencyjna i wychowawcza polega na
oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących
te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.

43. Przyczynienie się poszkodowanego
W przypadku takim obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a
zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Kontrowersje wywołuje kwestia, jak należy rozumieć zwrot stanowiący o
„przyczynieniu” się poszkodowanego. Za przyczynienie się poszkodowanego uważa się jego zachowanie stanowiące
odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauza1ny, a nie wynik przyczyny głównej. Z tego
względu w ustalonej judykaturze uznaje się, że nie stanowi przyczynienia się odruch strachu poszkodowanego,
wywołany przyczyną główną powstania szkody. Przyczynienie się poszkodowanego w przedstawionym znaczeniu
otwiera możliwość obniżenia odszkodowania według kryteriów wskazanych w art. 362 KC. Przede wszystkim więc
należy brać pod uwagę stopień winy obu stron, a ponadto inne okoliczności jak Np. stopie przyczynienia się, stopie
naruszenia obiektywnych reguł postępowania przez poszkodowanego, pobudki jakimi kierował się poszkodowany
podejmując działanie nieprawidłowe (np. altruistyczne). Biorąc pod uwagę te wszystkie okoliczności, sąd może nawet
w ogóle nie obniżyć odszkodowania, mimo, że poszkodowany przyczynił się do powstania lub powiększenia szkody.

44. Ustalenie wysokości odszkodowania
Dla ustalenia wysokości odszkodowania pieniężnego konieczne jest okreś1enie szkody w pieniądzu. W związku z tym
pojawiają się 2 kwestie: po pierwsze, według jakich mierników należy wartość tę ustalić i po drugie, jaka chwila jest
miarodajna dla dokonania tego obliczenia. Pierwszej kwestii ustawa bezpośrednio nie rozstrzyga. Jednakże,
rozwiązując drugie ze wspomnianych zagadnień, KC odwołuje się do „cen istniejących”. Zwrot ten pośrednio
wskazuje, że owym poszukiwanym miernikiem wartości są ceny. Jest to niewątpliwie miernik obiektywny. W związku z
tym należy przyjąć, że nie można ustalać wysokości szkody i odszkodowania według kryterium subiektywnego, jakim
byłoby szczególne upodobanie poszkodowanego do poszkodowanego lub zniszczonego przedmiotu. KC stanowi
ogólną regułę, że miarodajne są ceny „z daty ustalenia odszkodowania” — w praktyce więc z daty wydania orzeczenia
przez właściwy organ państwowy. Reguła ta najpełniej realizuje kompensacyjną funkcję odszkodowania, ponieważ
pozwała wyznaczyć odszkodowanie w takiej wysokości, aby poszkodowany mógł wyrównać swoją szkodę przez
pozyskanie ekwiwalentnych dóbr lub usług. Od tej ogólnej reguły dopuszczalne są odstępstwa, jeżeli szczególne
okoliczności wymagają przyjęcia cen istniejących w innej chwili, a więc w momencie wyrządzenia szkody lub w czasie
późniejszym, lecz wcześniejszym od chwili wyrokowania. Z tego punktu widzenia na pewno do szczególnych
okoliczności należy zaliczyć przypadek, gdy sam poszkodowany jeszcze przed wydaniem wyroku naprawił rzecz
uszkodzoną albo nabył w zamian rzeczy zniszczonej inną rzecz tego samego rodzaju po cenie innej niż w chwili
wyrokowania.

45. Sposoby naprawienia szkody
Sposób naprawienia szkody został uregulowany w polskim systemie prawnym tak, aby w maksymalnej mierze
realizowana była funkcja kompensacyjna. Od wyboru poszkodowanego zależy, czy naprawienie szkody powinno
nastąpić przez przywrócenie stanu poprzedniego (tzw. restytucja naturalna), czy też przez zapłatę odpowiedniej sumy
pieniężnej. SN uznał, że poszkodowany ma prawo żądać odszkodowania w postaci określonej kwoty pieniędzy, nie
domagając się przywrócenia stanu poprzedniego. Jeżeli jednak wybierze taki sposób naprawienia szkody, wówczas
nie może w trakcie postępowania sądowego zmienić roszczenia i zażądać restytucji. Prawo wyboru jednak jest
ograniczone. Poszkodowany musi poprzestać na odszkodowaniu pieniężnym w dwóch następujących przypadkach: 1)
przywrócenie stanu poprzedniego przez restytucję naturalną było niemożliwe. Są bowiem szkody, które nie poddają
się restytucji naturalnej. Dotyczy to w szczególności przypadków zniszczenia rzeczy o charakterze unikatowym (np.
określonego dzieła sztuki), 2) gdyby ten sposób naprawienia szkody pociągał za sobą dla zobowiązanego nadmierne
trudności lub koszty. Ograniczenie to ma na względzie ochronę interesów osoby odpowiedzialnej, której nie można
narażać na takie dolegliwości, gdyż byłby to już rodzaj kary prywatnej, wykraczającej poza kompensacyjną funkcję
naprawienia szkody. Zgodnie z zasadą walutowości świadczenie odszkodowawcze powinno być wyrażone w pieniądzu
polskim, chociażby zobowiązanie podstawowe opiewało na walutę obcą.

46. Solidarność dłużników
Solidarność dłużników, zwana także solidarnością bierną znamionują cechy: 1. Wierzycielowi przysługuje
wierzytelność o seplenienie jednego świadczenia; jeżeli zostanie ono w całości i w sposób należyty spełnione lub jeżeli
wierzyciel w inny sposób zostanie zaspokojony, zobowiązanie wygasa; 2. Po stronie długu występuje kilka

podmiotów; 3. Wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z
nich lub od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela prze któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych
dłużników. Solidarność bierna wzmacnia pozycję wierzyciela, ponieważ ułatwia mu realizację jego wierzytelności i
stwarza silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej przez kilku dłużników. Jest to
postać zobowiązania niebezpieczna dla dłużników solidarnych, ponieważ każdy z nich ponosi ryzyko wykonania całego
świadczenia na rzecz wierzyciela.

47. Źródła solidarności biernej
Solidarność bierna powstaje tylko wtedy, gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej. Stanowią ją: 1)
odpowiednie postanowienia czynności prawnej - z reguły zawarte w umowie stron; (solidarności nie domniemywa
się); 2) szereg przepisów prawnych łączy powstanie odpowiedzialności solidarnej z określonymi umowami; solidarność
bierna powstaje, gdy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia; 3) znaczna liczba
przepisów przewiduje powstanie solidarności biernej w razie ziszczenia się zdarzeń prawnych innych niż umowy. Są to
normy bezwzględnie wiążące. Spośród tych przepisów największe znaczenie ma art. 441KC, który łączy powstanie
solidarności biernej z faktem, ze kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną czynem
niedozwolonym.

48. Pozycja prawna dłużników solidarnych wobec wierzyciela
Zaspokojenie w jakikolwiek sposób wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników solidarnych zwalnia z zobowiązania
pozostałych. Między współdłużnikami obowiązuje również zasada reprezentacji na ich korzyść wobec wierzyciela.
Dlatego odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych dłużników
solidarnych, chyba, że wierzyciel zastrzegł iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa. Zwłoka wierzyciela względem
jednego z dłużników solidarnych ma skutek względem współdłużników. Zasada reprezentacji nie obejmuje
przypadków zwolnienia z długu lub zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników
solidarnych. Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić pozostałym, tak więc
przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia, zwłoka dłużnika, uznanie długu, zrzeczenie się zarzutu
przedawnienia itp. zachowania pogarszające pozycję jednego z dłużników nie wpływają na sytuację pozostałych
dłużników solidarnych. Pozycja prawna dłużników solidarnych wpływa na to, że służą im w razie sporu dwojakiego
typu zarzuty wobec wierzyciela. A. Pierwszy typ tych zarzutów — to zarzuty osobiste, przysługujące wyłącznie
określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela. B. Drugi typ zarzutów, które ze względu na sposób powstania lub treść
zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Jeżeli zapadł wyrok na korzyść jednego tylko z dłużników solidarnych
uwzględniający wspomniane zarzuty, zwalnia on także innych współdłużników.

49 roszczenie regresowe w stosunku solidarności biernej
Zaspokojenie wierzyciela przez dłużnika lub dłużników solidarnych otwiera problem wzajemnych między nimi rozliczeń
z tego tytułu. Jeżeli więc jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w
części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu
odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części
mniejszej niżby to wynikało z podziału (tzw. roszczenia regresowe lub zwrotne).

50. Solidarność czynna
Solidarność wierzycieli zwana jest solidarnością czynną. Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednak
dłużnik zobowiązany jest do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych.
Kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie
do jego rak. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli.
Solidarność czynna umacnia pozycję wierzyciela. w razie niewypłacalności tego wierzyciela, który otrzymał
świadczenia, pozostali wierzyciele narażenia są na straty. Solidarność czynna jest korzystna właśnie dla dłużnika,
ponieważ pozwala ku – do czasu wytoczenia powództwa – wybrać wierzyciela, do rąk którego ma świadczyć.
Solidarność czynna powstać może wyłącznie z mocy czynności prawnej. Miedzy tymi samymi wierzycielami i
dłużnikami może równocześnie istnieć zarówno solidarność bierna jak i czynna.



51. Solidarność nieprawidłowa – In solidum
Odpowiedzialność

in solidum

, określana też jako solidarność nieprawidłowa, niewłaściwa, pozorna albo przypadkowa

zachodzi wówczas, gdy wierzyciel może dochodzić tego samego świadczenia od kilku dłużników, na podstawie tytułów
wynikających z odrębnych stosunków prawnych łączących go z każdym z tych dłużników, ale równocześnie brak jest
podstawy do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności dłużników Sytuacja odpowiedzialności

in solidum

najczęściej ma

miejsce, gdy jeden z dłużników ponosi odpowiedzialność z umowy, a drugi – odpowiedzialność deliktową Typowym
przykładem jest wypadek komunikacyjny. Mamy tutaj do czynienia z dwoma dłużnikami odpowiedzialnymi za szkodę
wyrządzoną (wierzycielowi) wskutek wypadku, to jest: 1 ze sprawcą wypadku, który odpowiada za wyrządzoną
szkodę na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych, oraz 2 z zakładem ubezpieczeń
(w którym sprawca wypadku ma wykupioną polisę ubezpieczeniową OC lub AC), który odpowiada na podstawie

umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku lub autocasco. Z innym klasycznym przypadkiem
odpowiedzialności

in solidum

mamy do czynienia, gdy obok dłużnika osobistego za zobowiązanie odpowiada rzeczowo

zastawca lub właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką albo – w przypadku kradzieży pieniędzy z kasy
przedsiębiorstwa – odpowiada złodziej oraz kasjer, który nie zabezpieczył należycie kasy. W konsekwencji bowiem,
w razie stwierdzenia w danym przypadku przez sąd podstaw dla orzeczenia odpowiedzialności dwóch lub więcej
podmiotów, na zasadach odpowiedzialności

in solidum,

należałoby zasądzić całe świadczenie od każdego z dłużników

z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych, przy czym aż do zupełnego
zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani, a wybór od którego (których) spośród nich żądać
zaspokojenia wierzytelności i w jakim czynić to zakresie, zależy wyłącznie od nieskrępowanej woli samego wierzyciela
W przytoczonym wcześniej przykładzie z wypadkiem komunikacyjnym poszkodowany wskutek wypadku ma zatem
prawo domagać się naprawienia szkody bądź wobec sprawcy, bądź wobec towarzystwa ubezpieczeniowego,
względnie od obu tych podmiotów równocześnie z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jeden podmiot
zwalnia z zobowiązania drugi. Faktem jest, że w praktyce najczęściej to towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaci
odszkodowanie – nie zmienia to jednak korzystnej dla wierzyciela zasady swobodnego wyboru w zakresie wskazania
dłużnika obowiązanego do naprawienia szkody.


52. Zobowiązania niepodzielne a wielość dłużników lub wierzycieli
Wyróżnia się świadczenia podzielne i niepodzielne. Gdy przy świadczeniu niepodzielnym po stronie długu tub
wierzyte1nosci występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wedlug modelu zobowiązań
so1idarnych. Utrzymuje się wówczas jeden stosunek zobowiązaniowy, aczkolwiek o złożonej strukturze wewnętrznej.
Należy jednak podkreślić ze układ ten związany jest wyłącznie z niepodzielnością świadczenia Ustaje więc, gdy
miejsce świadczenia niepodzielnego zajmie świadczenie podzielne. Wielość dłużników Do wielości dłużników
zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego stosuje się bez zmian reżim prawny solidarności biernej oraz zasady
roszczeń regresowych. Dłużnicy traktowani są jako dłużnicy solidami nawet wtedy, gdy świadczenie, jakie mają
spełnić, jest wprawdzie podzielne; ale niepodzielny charakter ma świadczenie wzajemne. Strony mogą jednak kwestię
tę uregulować odmiennie. Wielość wierzycieli Pewne różnice pojawiają się między sytuacją prawną wierzycieli
solidarnych a sytuacją wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego. Wprawdzie i w ostatnim przypadku
dłużnik zobowiązany jest do spełnienia jednego tylko świadczenia lecz nie przysługuje mu prawo wyboru wierzyciela,
któremu chciałby świadczyć. Obowiązany jest bowiem świadczyć na rzecz wierzyciela, który tego żąda. W razie
sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot do
depozytu sądowego. Nie można założyć, że wierzyciele w zobowiązaniu niepodzielnym darzą się wzajemnym
zaufaniem. Z tego powodu ustawa umacnia ochronę ich interesów, pozwalając im sprzeciwić się temu, by dłużnik
świadczył do rąk tylko jednego z nich.

53. Zobowiązania podzielne a wielość dłużników lub wierzycieli
We wszystkich przypadkach, gdy świadczenie jest podzielne i występuje więcej niż jeden wierzyciel lub dłużnik, ale
równocześnie brak jest szczególnego tytułu, na mocy którego zobowiązanie przyjmowałoby postać zobowiązania
solidarnego, wówczas zarówno dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest
dłużników lub wierzycieli. Jeżeli z treści umowy lub z innych zdarzeń regulujących stosunki między wierzycielami lub
dłużnikami nie wynika nic innego, to każdy z odrębnych stosunków zobowiązaniowych ma za przedmiot świadczenie
tej samej wielkości. Mówi się o podziale zobowiązań na części, jeżeli zajdą określone okoliczności. Wielość stosunków
zobowiązaniowych zawsze musi poprzedzać istnienie jakiegoś jednolitego zobowiązania. Początkowo jednolity
stosunek zobowiązaniowy ulega podziałowi dlatego, że: 1. przy świadczeniu podzielnym na miejsce jednego podmiotu
wstępuje więcej podmiotów (np. dziedziczenia) 2. przy wielości podmiotów zobowiązanych lub uprawnionych do
świadczenia niepodzielnego zostaje ono następnie zastąpione przez świadczenie podzielne (np. odszkodowawcze).
Należy zatem dojść do wniosku, że zobowiązania podzielne wyróżnia od innych zobowiązań jednopodmiotowych nie
fakt podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania, lecz wspólne zdarzenie prawne, kreujące zobowiązania podzielne.
To wspólne źródło zobowiązań podzielnych określa sytuację prawną w sposób podobny.

54. Umowy wzajemne
1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące Umowa zobowiązaniowa jest zawsze zgodnym oświadczeniem
woli co najmniej dwóch stron. Natomiast z umowy zobowiązaniowej może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na
jednej albo na obu (lub więcej) stronach. Na tej podstawie dzieli się klasę umów zobowiązaniowych na jednostronnie i
dwustronnie (wielostronnie) zobowiązujące. Jednostronnie zobowiązujące to np. darowizna, dwustronnie
zobowiązujące to np. sprzedaż. 2. Pojęcie umowy wzajemnej Szczególnym rodzajem umów dwustronnie
zobowiązujących są umowy wzajemne. Cecha umów wzajemnych polega na tym, że „obie strony zobowiązują się w
taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej” Umowy te charakteryzuje więź
polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony. Więź tę ustanawiają same strony w
umowie wzajemnej. Za umowę wzajemną należy także uznać np. umowę sprzedaży, w której cena nie tylko nie
odpowiada obiektywnej wartości rzeczy sprzedanej, ale gdy z tej nieekwiwalentności jedna lub obie strony w pełni
zdają sobie sprawę. W istocie strony mogą na podstawie zasady swobody umów ustanowić jako wzajemne dowolne

świadczenia, byleby umowa mieściła się jeszcze w ramach odpłatnych czynności prawnych, do których zawsze należą
umowy wzajemne. 3. Zakres zastosowania Umowami wzajemnymi mogą być zarówno umowy nazwane (typowe), jak
i nienazwane (nietypowe).

55. Umowy realne
Dojście do skutku umowy realnej wymaga nie tylko złożenia zgodnego oświadczenia woli stron, ale także wręczenia
rzeczy. Natomiast sposób złożenia oświadczenia woli nie jest tu istotny; może nastąpić konkludentnie lub w postaci
wyraźnej (językowej). Rzecz może być wręczona wraz ze złożeniem oświadczenia woli o zawarciu umowy — co jest
zjawiskiem typowym — albo później, lecz w związku ze złożonymi oświadczeniami woli stron. Jednakże i w takim
przypadku umowa realna dochodzi do skutku dopiero po wręczeniu rzeczy. Zawarcie umowy realnej w przyszłości
można sobie zapewnić poprzez umowę przedwstępną. Ustawodawca posługuje się konstrukcją umowy realnej
głównie dla uchylenia wątpliwości co do faktu zawarcia umów zwłaszcza nieodpłatnych oraz aby ujawnić wobec osób
trzecich przeniesienie prawa i osobę aktualnie uprawnioną.

56. Umowy kauzalne i abstrakcyjne
Podstawa podziału czynności prawnych na kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane) odnosi się także do
umów zobowiązaniowych. Ważność czynności kauzalnych zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej
świadczenia. Natomiast w czynnościach prawnych abstrakcyjnych okoliczność ta nie wpływa na ważność
zobowiązania. W konsekwencji obrona dłużnika w zobowiązaniach abstrakcyjnych jest ograniczona; nie może on
bowiem skutecznie podnieść zarzutów powołujących się na nieistnienie lub brak porozumienia stron co do celu
prawnego świadczenia. Obowiązuje ogólna reguła kauzalności czynności prawnych, a zobowiązania abstrakcyjne
można zaciągać tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych (weksel, czek, przekaz).

57. Zasada swobody umów.
W zakresie swobody umów powszechnie wyróżnia się: 1) swobodę kształtowania treści umów oraz 2) swobodę
zawierania umów rozumianych w szerokim znaczeniu, a więc obejmującym możność decydowania o zawarciu albo
niezawarciu umowy, o wyborze kontrahenta oraz o zmianie lub rozwiązaniu już istniejącego stosunku umownego.
Zakres swobody umów. Jest to norma prawna przyznająca podmiotom prawa cywilnego generalną kompetencję do
swobodnego kształtowania stosunków zobowiązaniowych poprzez umowy, a ponadto do interpretowania i stosowania
konkretnych norm prawnych na rzecz tej kompetencji. Zasada swobody umów opiera się na etycznych założeniach
państwa demokratycznego oraz swobody działalności gospodarczej stanowiącej przesłankę gospodarki rynkowej.
Wartości te znalazły normatywny wyraz w postanowieniach Konstytucji RP. Strony zawierające umowę mogą ułożyć
stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Przyjęcie zasady swobody umów na obszarze prawa zobowiązań prowadzi do wniosku, że strony nie są tu związane
ustanowionymi w KC lub w ustawach szczególnych typami umów. Są to zatem kompetencje (ustawowe
upoważnienia) do kształtowania treści stosunków zobowiązaniowych całkowicie różnych od tych, jakie wyznaczone
zostały w przepisach prawnych. Tym bardziej strony mogą częściowo tylko odstępować od typów ustawowych,
modyfikując je, rozwijając lub w pewnych tylko fragmentach przejmując modele wskazane w umowach typowych.
Skoro obowiązuje zasada swobody umów, to do wyznaczenia jej zakresu wystarczy wskazać jej ograniczenia. Istnieją
one zawsze. Trzy ogólnie określone granice swobody umów to: 1) ustawa, 2) zasady współżycia społecznego i 3)
właściwość (natura) stosunku zobowiązaniowego. Ponadto należy tu uwzględnić także niemożliwość świadczenia.

58. Ograniczenia swobody umów
Granice wyznaczone przez ustawę
Treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Przez „ustawę” należy rozumieć tylko normy bezwzględnie
wiążące (stosowalne). Natomiast w razie sprzeczności umowy z normą względnie wiążącą, norma ta nie znajduje
zastosowania, a treść stosunku zobowiązaniowego reguluje umowa jako źródło indywidualnych norm ustanowionych
przez strony. Granice wyznaczone przez zasady współżycia społecznego System prawny nie może dopuszczać także
do tego, aby powstawały stosunki prawne o treści sprzecznej z powszechnie akceptowanymi w społeczeństwie
regułami moralnymi. Uznaje się za bezwzględnie nieważne wszelkie czynności prawne sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego. Uznać za niedopuszczalne umowy sprzeczne z uczciwością i rzetelnością kupiecką
(profesjonalistów) lub kształtujące wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności.
Sąd Najwyższy w szczególności uznaje za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego tzw.

umowy dławiące

.

Polegają one na jednostronnie narzuconej formie zaspokajania potrzeb ludności na trudno dostępne dobra wraz z
rażącą nieadekwatnością świadczeń wzajemnych. Granice wyznaczone przez naturę zobowiązania Wskaźnik ten każe
respektować ogólne właściwości każdego stosunku zobowiązaniowego powstałego na podstawie umowy. W
szczególności należy do nich reguła, że umowa wiąże jedynie strony, które ją zawarły lub wyraziły na nią swoją
zgodę. W konsekwencji granicę swobody umów stanowi poszanowanie interesów osób trzecich i łącząca się z tym
zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego. Z ogólnych założeń prawa zobowiązań wynika także, że niedopuszczalne
jest, aby stosunek umowny ukształtował sytuację stron w ten sposób, że jedna z nich mogłaby dowolnie określać
swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony. Granica swobody umów zostanie przekroczona wówczas, gdy strony
ukształtują stosunek prawny odmiennie, niż jednakowo ukształtowana przez ustawodawcę treść wszystkich

zobowiązań bądź wszystkich zobowiązań określonego rodzaju. Pojęcie natury zobowiązania jako kryterium
delimitującego swobodę umów trzeba wiązać z właściwościami każdego stosunku zobowiązaniowego albo tylko
stosunku określonego rodzaju (a nie typu).

59. Wyzysk
Względy moralne każą kontrolować treść umowy w razie wyzysku, ograniczając tym samym swobodę kontraktową
stron. Umowa jest wadliwa, gdy spełnione zostaną przesłanki natury:

obiektywna

– jedna strona w zamian za swoje

świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie albo dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość majątkowa
oceniana obiektywnie jest rażąco wysoka w stosunku do wartości świadczenia wzajemnego. przepisy o wyzysku
odnoszą się więc wyłącznie do umów wzajemnych;

subiektywna

polega na tym, że strona, która zastrzega lub

przyjmuje świadczenie niewspółmiernie wysokie, wyzyskuje dla osiągnięcia tego celu przymusowe położenie,
niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony. Skutki prawne Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie
nieważna. Prowadziłoby to bowiem do konsekwencji niekorzystnych dla wyzyskanego, ponieważ musiałby on zwrócić
to, co już od drugiej strony otrzymał. Pokrzywdzony może żądać albo zmniejszenia swojego świadczenia, albo
zwiększenia świadczenia wzajemnego, albo równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia
świadczenia wzajemnego. Kwalifikacja prawna Wyzysk należy uznać za wadliwość treści czynności, a nie za jedną z
wad oświadczenia woli.

60. Culpa In contrahendo

culpa In contrahendo („wina w kontraktowaniu

”). Zawinione naruszenie powszechnie obowiązujących w tej mierze

reguł postępowania określonych w ustawach lub wskazanych w zasadach współżycia społecznego uzasadnia więc
powstanie roszczenia o wyrównanie szkody wyrządzonej przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku lub
okazała się nieważna. Obejmuje ono odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umownego. Pogląd ten nie
wyklucza przypadków, gdy wina w kontraktowaniu polega na naruszeniu odpowiednich zobowiązań określonych w
umowie. Jeżeli w toku negocjacji dochodzi do udostępnienia, przez jedną stronę drugiej, informacji z zastrzeżeniem
poufności, wówczas strona, która taką informację uzyskała jest zobowiązana jej nie ujawniać, nie przekazywać innym
osobom oraz nie wykorzystywać dla własnych celów. Jako dłużnik, strona ta ponosi odpowiedzialność za naruszenie
owych obowiązków, czyli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Ustawodawca przyznaje drugiej
stronie (wierzycielowi) możliwość wyboru, albo może żądać naprawienia szkody (strata i utracone korzyści)
wyrządzonej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania (na zasadach określonych w KC —
domniemanie winy dłużnika), albo może domagać się od zobowiązanego wydania korzyści, które ten uzyskał w skutek
naruszenia zobowiązania; przy żądani zwrotu korzyści dłużnika należy domniemywać winę dłużnika.

61. Umowa przedwstępna – pojęcie i treść
W umowie przedwstępnej (pactum de contrahendo) jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości
oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Użyteczność umowy przedwstępnej pojawia
się w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest ze względu na istniejące przeszkody prawne lub
faktyczne niemożliwe albo z jakichkolwiek powodów dla stron niedogodne, lecz chcą one zapewnić sobie zawarcie
takiej umowy w przyszłości. Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Umowa przedwstępna może mieć
charakter albo jednostronnie, albo dwustronnie zobowiązujący, zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia
umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna, czy obie strony. Dopuszczalna jest także umowa przedwstępna na rzecz
osoby trzeciej. Na tej podstawie trzeci, nieuczestniczący w zawarciu umowy przedwstępnej, może żądać bezpośrednio
od strony zobowiązanej, aby zawarła z nim umowę przyrzeczoną. Umowa przedwstępna zawsze bowiem zobowiązuje
tylko do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej. Przesłanka ważności Umowa przedwstępna jest ważna, jeśli
określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Przesłanka ta ma umożliwić sądowi — w razie sporu — ustalenie
treści umowy definitywnej. Umowa przedwstępna powinna odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym każdej
czynności prawnej. Dla zawarcia umowy przedwstępnej ustawa nie wymaga zachowania formy szczególnej.

62. Znaczenie i oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej
Oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie stanowi przesłanki ważności umowy przedwstępnej.
Zamieszczenie terminu w umowach przedwstępnych jest pożądane, ponieważ jasno wskazuje okres, w jakim strona
ma pozostawać w gotowości do zawarcia umowy. Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy
przyrzeczonej jest terminem wykonania zobowiązania. Jego upływ powoduje wymagalność roszczenia uprawnionego.
Wyznacza też początek biegu terminu przedawnienia. Strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej
może w ciągu jednego roku wyznaczyć odpowiedni termin zawarcia umowy definitywnej. W zależności, czy umowa
przedwstępna jest jednostronnie, czy dwustronnie zobowiązująca, uprawniona może być jedna albo obie strony. Jeżeli
obie strony są uprawnione i każda z nich oznaczy inny termin zawarcia umowy przyrzeczonej, wówczas wiążący dla
stron jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli termin zawarcia
umowy definitywnej nie został wyznaczony w sposób wyżej określony, nie można żądać zawarcia umowy
przyrzeczonej, co oznacza, że termin roczny ma charakter zawity i po jego upływie zobowiązanie z umowy
przedwstępnej wygasa. Niedopuszczalność żądania zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie terminu zawitego, jest
następstwem ustania obowiązku zawarcia takiej umowy, a tym samym zachodzi nie tylko niemożliwość dochodzenia
zawarcia umowy przyrzeczonej, ale także niemożliwość żądania odszkodowania.

63 Skutki prawne zawarcia umowy przedwstępnej.
W umowie przedwstępnej (pactum de contrahendo) jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości
oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Użyteczność umowy przedwstępnej pojawia
się w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest ze względu na istniejące przeszkody prawne lub
faktyczne niemożliwe albo z jakichkolwiek powodów dla stron niedogodne, lecz chcą one zapewnić sobie zawarcie
takiej umowy w przyszłości. Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Z umowy przedwstępnej nie tylko
wynika zobowiązanie zawarcia umowy przyrzeczonej, ale ponadto także instrumentalnie przyporządkowane mu
obowiązki dokonania działań koniecznych do spełnienia świadczenia głównego Umowa przedwstępna może mieć
charakter albo jednostronnie, albo dwustronnie zobowiązujący, zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia
umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna, czy obie strony. W

pierwszym przypadku

wyłącznie jednej stronie

przysługuje uprawnienie do żądania od drugiej strony, by zawarła ona umowę (to znaczy, by złożyła oświadczenie
woli określonej treści i dokonała ewentualnie innych działań koniecznych do zawarcia umowy definitywnej). W drugim
przypadku uprawnienie takie ma każda ze stron względem drugiej strony. Dopuszczalna jest także umowa
przedwstępna na rzecz osoby trzeciej. Na tej podstawie trzeci, nieuczestniczący w zawarciu umowy przedwstępnej,
może żądać bezpośrednio od strony zobowiązanej, aby zawarła z nim umowę przyrzeczoną.
Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia tych świadczeń, do których strony mają się
dopiero zobowiązać w umowie przyrzeczonej. Czasami jednak z uwagi na zamierzona umowę definitywną strony
zobowiązują się już w umowie przedwstępnej do dokonania pewnych czynności (np. przygotowania placu budowy).
Jeżeli następnie umowa definitywna zostanie zawarta, dokonanie wspomnianych czynności zalicza się na poczet
świadczeń określonych w umowie definitywnej. Natomiast, gdy umowa definitywna nie zostanie zawarta, stronie,
która tych czynności dokonała służy roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia. Strony mogą w umowie
przedwstępnej kwestię te uregulować odmiennie.



64. Skutek silniejszy i skutek słabszy w umowie przedwstępnej
Skutek słabszy wyraża się w obowiązku naprawienia szkody, jaką osoba uprawniona poniosła przez to, że liczyła na
zawarcie umowy przyrzeczonej. Chodzi tu więc o odszkodowanie w granicach tzw. negatywnego interesu umownego.
Strony mogą jednak w umowie przedwstępnej odmiennie ustalić zakres odszkodowania. Nie chodzi tu tylko o
zastrzeżenie kary umownej, strony mogą także określić, za jakie następstwa niezawarcia umowy definitywnej dłużnik
będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą.
Skutek silniejszy polega na obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej. Uprawniony może więc żądać od strony
zobowiązanej, aby złożyła oświadczenie woli określonej treści, stanowiące konieczny element dojścia do skutku
umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona zobowiązana nie złoży takiego oświadczenia woli, to prawomocne orzeczenie sądu
stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie. Skutek silniejszy dopuszczalny jest jedynie wtedy, gdy czyni
zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej. Odnosi się to zwłaszcza do formy szczególnej
przewidzianej pod rygorem nieważności dla umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona uprawniona skorzysta ze skutku
silniejszego, nie może domagać się odszkodowania, a więc nie może realizować swojego uprawnienia w ramach tzw.
skutku słabszego. Umowa przedwstępna nie uniemożliwia stronom zawarcia umowy przyrzeczonej w drodze
negocjacji lub przyjęcia oferty, i to o treści innej, niż przewiduje to umowa przedwstępna.

65. Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej
Wynikające z umowy przedwstępnej roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody
przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Od tej reguły
przewidziany jest wyjątek w razie, gdy sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej. W przypadku takim
roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
Takie swoiste przesunięcie momentu, od którego liczy się bieg terminu przedawnienia, umożliwia uprawnionemu
realizację roszczenia odszkodowawczego wtedy, gdy jego roszczenie o zawarcie umowy okazało się bezzasadne.
Dotyczy ono również roszczenia o zapłatę kary umownej albo podwójnego zadatku.

66. Wzorce umów i ich znaczenie
Wzorce umów pojawiają się pod różnymi nazwami (ogólne warunku umów, regulaminy, wzory umów, umowy
typowe, formularze), stały się one trwałym elementem nowoczesnego obrotu gospodarczego z uwagi na wielorakie
pozytywne funkcje gospodarcze jakie pełnią. Nie tylko bowiem przyspieszają procedurę zawierania umów, ale
zarazem ułatwiają racjonalizację prowadzenia wielkich przedsiębiorstw, a w tym obniżenie ich kosztów własnych,
planowanie działalności, kalkulację ryzyka i kontrolę wewnętrzną. W związku z szybkim pojawieniem się nowych
typów umów, wzorce umów sprzyjają ponadto ujednoliceniu się ich treści. Powszechna praktyka stosowania wzorców
umów nie może być przez ustawodawcę niezauważona. Wyrażenie wzorzec umowy należy odnieść do wszelkich
jednostronnie przygotowanych z góry przed zawarciem umowy, gotowych klauzul umów. Wzorzec umowy ma być
ustalony przez jedną ze stron umowy. Termin wzorzec oznacza, że jest on przeznaczony do wielokrotnego stosowania
przez stronę, która go „ustaliła”. Wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli, mającym szczególny reżim
prawny przy spełnieniu przesłanek tego reżimu, kształtującym poza konsensem treść stosunku prawnego

wynikającego z umowy i to na wzór określony w art. 56 KC. Poza tymi czynnikami wzorzec umowy nie jest częścią
umowy i nie wymaga zgody kontrahenta.

67. Klauzule abuzywne i ich znaczenie
Klauzule, abuzywne czyli niewłaściwe, krzywdzące jedną ze stron. Za abuzywne uważane mogą być m.in. klauzule,
które: 1) ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy, 2) przekazują przedsiębiorcy kontrolę nad
treścią postanowień i wykonaniem umowy, 3) kształtują lub umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystnie dla
konsumenta czas trwania umowy, 4) w inny sposób naruszają równowagę kontraktową. Charakter prawny tej listy
wyjaśnia, że w razie wątpliwości uważa się, postanowienia umowne są niedozwolone. Sąd będzie mógł uznać klauzulę
umowną o treści określonej za niedozwoloną dopiero wtedy, gdy przeprowadzona przez niego ocena klauzuli w
konkretnej sprawie, a dokonana z uwzględnieniem kontekstu sytuacyjnego, nie pozwoli mu na jednoznaczną ocenę,
czy jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i czy narusza interes konsumenta w sposób rażący.

68. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej
Umowa na rzecz osoby trzeciej (pactum In faworem tertio) nie jest odrębnym typem umowy wyróżnionej ze względu
na swoistą treść lub przedmiot świadczenia. Nie jest umową samodzielną, ale stanowi zawsze dodatek, zastrzeżenie
modyfikujące albo jakąś inną umowę. Do istotnej treści wspomnianego zastrzeżenia należy nie tylko zobowiązanie
dłużnika, że będzie świadczył na rzecz osoby trzeciej, ale przede wszystkim przyznanie tej osobie prawa do żądania w
imieniu własnym i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia. Ze względu na osobę trzecią przyjęto nazywać
wierzyciela — zastrzegającym, a dłużnika — przyrzekającym. Jeżeli zastrzeżono, że dłużnik wykona świadczenie do
rąk osoby trzeciej z tym jednak ograniczeniem, że osoba trzecia nie nabędzie własnego prawa do żądania od dłużnika
świadczenia, to taką umowę zwykło się określać nazwą niewłaściwej umowy na rzecz osoby trzeciej. Osoba trzecia
uzyska w rezultacie wspomnianej umowy jedynie upoważnienie do odbioru świadczenia dłużnika, który, spełniając je
do jej rąk, zwolni się z zobowiązania względem wierzyciela. Skutki a) Osoba trzecia nabywa zastrzeżone na jej
korzyść prawo wprost z umowy, ale nabycie to ma charakter prowizoryczny. Nikt nie powinien być zmuszony do
przyjęcia jakiejkolwiek korzyści i dlatego uzależnił definitywne nabycie prawa od oświadczenia osoby trzeciej, że chce
ona z dokonanego na jej rzecz zastrzeżenia skorzystać. Może być ono złożone w dowolnej formie, chyba że umowa
określa obowiązek zachowania formy szczególnej. Do tego czasu zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej
winno się zmienić albo odwołać. Traci ono ważność także wtedy, gdy osoba trzecia oświadczy, że z niego nie
skorzysta. Dłużnikowi przysługują wobec osoby trzeciej wszystkie zarzuty wynikające ze stosunku prawnego
łączącego go z wierzycielem (zastrzegającym). Rozwiązanie takie zapewnia ochronę interesów dłużnika, prowadząc
do tego, że zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie pogarsza jego sytuacji prawnej. Ponadto dłużnik
może powołać się także na zarzuty osobiście przysługujące mu względem osoby trzeciej. b) Zastrzeżenie świadczenia
na rzecz osoby trzeciej, która je przyjęła, pozbawia wierzyciela możliwości domagania się tego świadczenia na swoją
rzecz. Rozwiązanie takie zapewnia realizację roszczenia osoby trzeciej.

69. umowa o świadczenia przez osobę trzecią
Prawo cywilne, opierając się na zasadzie autonomiczności podmiotów, nie zezwala na to, aby strony, które zawarły
umowę, mogły bez zgody osoby trzeciej nakładać na nią jakiekolwiek obowiązki. Jeżeli więc w umowie zastrzeżono,
że osoba trzecia zachowa się w określony sposób, to nie wynika stąd dla niej żadne skutki prawne; natomiast
powstają one między stronami takiej umowy. Jedna ze stron (przyrzekający, gwarant) przyrzeka drugiej stronie
(beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie.
Zaciągnięcie zobowiązania polega na dokonaniu czynności prawnej, w następstwie czego powstaje nowy stosunek
zobowiązaniowy. Natomiast obowiązek spełnienia określonego świadczenia odnosi się do istniejącego już stosunku
zobowiązaniowego, powstałego z jakiegokolwiek tytułu prawnego, w obrębie którego wyznaczone zostało dane
świadczenie. Umowa ta należy do grupy umów gwarancyjnych. Ich cechą charakterystyczną jest to, że gwarant
przyjmuje w nich ryzyko związane z realizacją bądź niepowodzeniem określonego w umowie przedsięwzięcia.

70. Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia
W umowie tej występuje po jednej stronie osoba, która jest dłużnikiem, a po drugiej stronie podmiot, który w owym
stosunku prawnym nie uczestniczy i dlatego nazywany jest osobą trzecią. Jeżeli osoba trzecia zobowiąże się wobec
dłużnika, że zwolni go z obowiązku świadczenia na rzecz jego wierzyciela, to umowa taka w niczym nie zmienia
pozycji prawnej dłużnika wobec wierzyciela, który — nie uczestnicząc w tej umowie — zachowuje nadal swoją
wierzytelność wobec dłużnika. Natomiast osoba trzecia ponosi wówczas odpowiedzialność odszkodowawczą wobec
dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. Umowa nie wymaga zachowania
szczególnej formy. Dłużnik nie może żądać od osoby trzeciej, aby ta zaspokoiła wierzyciela, ale jeżeli osoba trzecia,
celem wykonania swojego obowiązku, spełni świadczenie, do którego zobowiązany był dłużnik, z reguły dochodzi do
wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność za wszelką
szkodę, która powstanie w majątku dłużnika wskutek niezapobieżenia żądaniu świadczenia przez wierzyciela. Umowa
może przewidywać obowiązek zapłaty kary umownej w razie niewykonania zobowiązania przez osobę trzecią. Umowa
o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia ma na celu zabezpieczenie interesu dłużnika, przez
ograniczenie ryzyka, jakie ponosi on w stosunkach ze swoimi wierzycielami.

71. Pojęcie czynu niedozwolonego. Delikt a czyn niedozwolony
Do czynów niedozwolonych ustawa zalicza zachowania ludzkie oraz zdarzenia, które nawet do tej klasy zjawisk nie
należą. Podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia.
Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest świadczeniem pierwotnym.
Obowiązek naprawienia tej szkody powstaje wtedy, gdy poszkodowany doznał jej w następstwie czynu
niedozwolonego, za który inny podmiot ponosi odpowiedzialność. Osoba odpowiedzialna za wyrządzenie szkody
(dłużnik) od razu jest zobowiązana do jej naprawienia poszkodowanemu (wierzycielowi). Pod tym względem różni się
system odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej. Przy odpowiedzialności kontraktowej wyrządzenie szkody
następuje w ramach istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Przy odpowiedzialności deliktowej trzeba poszukiwać
dłużnika tego stosunku zobowiązaniowego, i to spośród nieograniczonego kręgu osób. Przesłanki odpowiedzialności
muszą być tak sformułowane, aby pozwoliły zindywidualizować podmiot odpowiedzialny, a nie jedynie orzec, czy dany
podmiot ponosi odpowiedzialność.



72. Przesłanki a zasady odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych
Do powstania odpowiedzialność odszkodowawczej konieczne są 3 przesłanki: 1. Zdarzenie, z którym system prawny
łączy na określonych zasadach czyjś obowiązek naprawienia szkody; 2. Powstanie szkody; 3. Związek przyczynowy
miedzy zdarzeniem a szkodą. Reguły, które decydują, komu należy przypisać odpowiedzialność za zdarzenie
powodujące szkodę, zwykło określać się mianem zasad odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżnia się wśród nich
zasady:a) Zasada winy. Opiera się ona na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także
zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać
poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę. Jeżeli odpowiedzialność odszkodowawcza oparta jest na zasadzie
winy, inne niezawinione zachowania ludzkie lub zdarzenia nie wywołują konsekwencji prawnych. b) Zasada ryzyka.
Odpowiedzialność oparta na zasadzie winy nie była już wystarczającym instrumentem ochrony tych dóbr. Doszło do
zaakceptowania zasady odpowiedzialności, jaką stała się zasada ryzyka. Opiera się ona na założeniu, że ten, kto
eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów
podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on
sam winy nie ponosił. c) Zasada słuszności; ona polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności
odszkodowawczej podmiotowi ze wzg1ędu ba szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia
społecznego. Przez swoją wyjątkowość w praktyce nie odgrywa donioślejszej roli. d) Zasada gwarancyjno-
repartycyjna; Klasycznym jej przejawem są ubezpieczenia. Jedynym uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest
współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z
którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem tym zarządza zakład
ubezpieczeń.

73. Przesłanki odpowiedzialności za czyn własne
Odpowiedzialność za czyny własne oparta jest na zasadzie winy. Wskazuje na to art., 415 KC, który stanowi, że kto z
własnej winy wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Norma wysłowiona w tym przepisie
odnosi się do wszystkich podmiotów prawa cywilnego, czyli do osób fizycznych oraz prawnych. W tym ostatnim
przypadku bierze się pod uwagę winę osób sprawujących funkcje organu danej osoby prawnej. Za czyn zawiniony
może uchodzić jedynie takie zachowanie, które jest zarazem bezprawne. Bezprawność pojmuje się jako niezgodność
zachowania się sprawcy z porządkiem prawnym. Zakresem tego pojęcia nie są objęte tylko naruszenia wyrażonych w
przepisach zakazów lub nakazów, adresowanych do ogółu, ale ponadto także naruszenia zasad współżycia
społecznego. Przy ocenie bezprawności czyjegoś zachowania należy ustalić, czy nie zachodzą w danym przypadku
szczególne okoliczności uchylające zasadność takiej kwalifikacji czynu.

74. Wyłączenia odpowiedzialności za czyn własne
Przy ocenie bezprawności czyjegoś zachowania należy ustalić, czy nie zachodzą w danym przypadku szczególne
okoliczności uchylające zasadność takiej kwalifikacji czynu. Obowiązujące prawo polskie przewiduje bardzo
różnorodne wyłączenia bezprawności działania, do których należą:

Obrona konieczna

polega na odparciu

bezpośredniego i bezprawnego ataku na jakikolwiek dobro chronione prawem – własne, lub innej osoby. Źródłem
zagrożenia jest w tym przypadku działalność człowieka („zamach”), która niekoniecznie musi być zawiniona. Dobrem
zagrożonym może być nie tylko dobro majątkowe, ale i osobiste (życie, zdrowie, wolność). Zastosowane środki
obronne powinny być konieczne, w tym sensie, że są one niezbędne do odparcia zamachu. Jeżeli przy zachowaniu
tych przesłanek stosujący obronę konieczną wyrządzi napastnikowi szkodę, nie odpowiada za nią, ponieważ nie
działał bezprawnie. Przekroczenie granic obrony koniecznej nie powoduje uchylenia bezprawności, lecz pociąga za
sobą odpowiedzialność odpierającego zamach za wywołaną takim działaniem szkodę. W przypadku takim możliwe jest
obniżenie odszkodowania na zasadzie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody.

Stan wyższej

konieczności

– tutaj źródłem zagrożenia nie jest zamach, lecz jakaś rzecz lub zwierzę (np. płonący dom, rzucający się

na człowieka pies). Jeżeli w celu odwrócenia zagrożenia osoba zagrożona lub jakakolwiek inna zniszczyła lub
uszkodziła rzecz, lub zraniła, zabiła zwierzę, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną w ten sposób szkodę. Do
uchylenia tej odpowiedzialności koniczne jest, aby”: a) sama nie wywołała niebezpieczeństwa; b) niebezpieczeństwu

nie można bylo inaczej zapobiec; c) ratowane było dobro oczywiście ważniejsze niż dobro zagrożone.

Dozwolona

samopomoc

– działanie w tych granicach nie jest bezprawne, a jeżeli podprowadziło do wyrządzenia szkody, to

sprawca nie jest za nią odpowiedzialny.

Zgoda poszkodowaneg

o na działania ingerujące w sferę jego dóbr uchyla

bezprawność tych działań — w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami; w
konsekwencji sprawca szkody niej odpowiedzialny za jej wyrządzenie.

Wykonywanie własnych praw podmiotowych

wyłącza bezprawność tych działań i zwalnia z odpowiedzialności za nie.

75. Wina i jej postacie
Wina jest pojęciem odnoszącym się do sfery zjawisk psychicznych sprawcy i dlatego określa się ją mianem
podmiotowej strony czynu. Klasa czynów zawinionych mieści się w klasie czynów bezprawnych. Przez winę rozumie
się naganną decyzję człowieka odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (także zaniechania).
Kwalifikacje psychiczne Winę może ponosić tylko człowiek działający z odpowiednim rozeznaniem, a więc poczytalny i
już dojrzały psychicznie. Kodeks cywilny wskazuje okoliczności – niepoczytalność i brak wymaganego wieku, które nie
pozwalają przypisać winy sprawcy szkody.

Niepoczytalność

zachodzi, gdy osoba, która z jakichkolwiek powodów

znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest
odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. W szczególności może tu chodzić o chorobę psychiczną,
niedorozwój umysłowy albo o przejściowe tylko zaburzenia czynności psychicznych.

Brak dostatecznego rozeznania

może być także następstwem niedojrzałości umysłowej, spowodowanej zbyt młodym wiekiem człowieka. Małoletni,
który nie ukończył 13 lat, nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie winy. Dla ustalenia winy sprawcy, poczytalność
może być ustalona na podstawie domniemania faktycznego. Rodzaje i mierniki winy Rozróżnia się dwie postaci winy:
winę umyślną i winę nieumyś1ną, nazywaną także niedbalstwem. Przy winie umyślnej naganność stanu psychicznego
sprawcy polega na tym, że chce on (dolus directus) przez swoje bezprawne zachowanie (działanie lub zaniechanie)
wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na to (dolus eventualis). Pojęcie niedbalstwa (wina
nieumyślna) wiąże się w prawie cywilnym z niedołożeniem wymaganej staranności. Należy zachować staranność
wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Jest to miernik obiektywny (abstrakcyjny), formułowany jako wzorzec
powinnego zachowania dla każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji. Podstawą do formułowania tych wzorców
są ogólne reguły współżycia społecznego, określone zwyczaje dostosowane do pewnych typów czynności, zawodów
lub nawet sytuacji. Zarzut niedbalstwa będzie uzasadniony wtedy, gdy dany sprawca szkody zachował się w sposób
odbiegający od modelu wzorcowego, abstrakcyjnie ustalonego.

76. Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Szkoda może być wyrządzona nie tylko przez jednego sprawcę, ale także przez kilku działających w porozumieniu lub
nawet bez porozumienia. W przypadkach takich wszyscy ponoszą odpowiedzialność, i to solidarną, za wyrządzoną
wspólnie szkodę, jeżeli, oczywiście, czyny ich były zawinione. KC wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z
następującymi trzema typami zachowań: 1) z nakłonieniem do wyrządzenia szkody (podżeganie), 2) z udzielaniem
pomocy do jej wyrządzenia (pomocnictwo), 3) ze świadomym skorzystaniem z wyrządzonej drugiemu szkody.
Podżeganie i pomocnictwo można ująć w kategorię szeroko pojętego współsprawstwa.

Podżegacz

oddziaływuje na

sferę motywacyjną bezpośredniego sprawcy dążąc do wywołania u niego zamiaru lub utwierdzenia go w zamiarze
popełnienia czynu niedozwolonego. Z kolei

pomocnik

wspiera sprawcę intelektualnie (np. przez udzielanie porad) lub

fizycznie (przez dokonanie czynu niedozwolonego). Zachowania podżegacza i pomocnika zawsze wykazują znamiona
winy umyślnej. Ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną przez tego ostatniego szkodę, chociażby
nawet żadnej me osiągnęli z tego korzyści. Odpowiedzialność ich ograniczona jest jednak tylko do tej szkody, do
której powstania nakłaniali lub pomagali. Skorzystanie ze szkody Osoba, która świadomie skorzystała z wyrządzonej
drugiemu szkody, pojawia się dopiero po wyrządzeniu szkody przez sprawcę. Odpowiada więc ona wyłącznie za czyn
własny. Ta odpowiedzialność opiera się na winie umyślnej. Chodzić tu będzie nie tylko o czyny niedozwolone
powodujące odpowiedzialność sprawcy, ale ponadto także o wyrządzenie szkody czynami bezprawnymi, za które
bezpośredni sprawca nie ponosi odpowiedzialności (z braku poczytalności). Klasycznym, aczkolwiek nie jedynym tego
przykładem, jest paserstwo.

77. Odpowiedzialność z tytułu nadzoru
Odpowiedzialność sprawującego nadzór Odpowiedzialność ponosi każdy, kto z mocy ustawy lub umowy jest
zobowiązany o nadzoru nad osobą której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie
można, jak również ten, kto wykonuje bez obowiązku ustawowego lub umownego stałą pieczę nad tymi osobami.
Odpowiedzialność ta oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru (lub sprawującej nadzór). Jednakże ustawa,
chroniąc interesy poszkodowanego, ułatwia mu dochodzenie odszkodowania od osoby zobowiązanej przez
ustanowienie dwóch korzystnych dla poszkodowanego domniemań prawnych: 1) co do winy w nadzorze, 2) co do
związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do nadzoru a szkodą wyrządzoną
przez podopiecznego osobie trzeciej. Odpowiedzialność sprawcy Odpowiedzialność, za czyn cudzy, osób
zobowiązanych do nadzoru nie zapewni poszkodowanemu naprawienia szkody w następujących trzech przypadkach:
1) jeżeli obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego; 2) jeżeli
ściągnięcie wierzytelności (odszkodowania) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub
bardzo utrudnione; 3) jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru. W takich przypadkach KC przewiduje opartą

na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy, któremu z powodu wieku albo stanu psychicznego
lub cielesnego nie można przypisać winy. Czyn jego musi mieć cechę bezprawności.

78. Culpa in custodiendo
Wina polegająca na uchybieniu w wyborze właściwej osoby, która miała sprawować nadzór. Na mocy art.. 429 KC-
ustawodawca obciąża powierzającego czynność odpowiedzialnością jedynie za dokonanie właściwego wyboru
wykonawcy. Powierzający czynność powinien dokonać wyboru starannie w trosce o to, aby wykonawca nie wyrządził
osobom trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialność oparta jest na winie w
wyborze. Art. 429 KC konstruuje domniemanie tej winy. Szkoda musi być wyrządzona w funkcjonalnym związku z
powierzeniem czynności (przy wykonaniu). Domniemanie winy w wyborze może być obalone, jeżeli wykażemy, że
osoba, którą wybraliśmy trudni się daną dziedziną zawodowo (profesjonalista), albo wykazując brak winy w wyborze.
W tym przypadku odpowiedzialność powierzającego czynność drugiemu nie zależy od tego, czy wykonawcy tej
czynności można przypisać winę wobec osoby trzeciej. O odpowiedzialności wykonawcy względem osoby trzeciej
decyduje ogólna zasada winy za czyn własny, a odpowiedzialność wykonawcy względem powierzającego czynność
jest z reguły oparta na umowie łączącej te strony.

79. Odpowiedzialność za podwładnego
Art. 430 KC. Odnosi się on do szczególnej sytuacji, w której wykonawca powierzonej czynności występuje w roli
podwładnego względem osoby powierzającej jej wykonanie określonej czynności. Osoba ta z kolei zajmuje względem
wykonawcy pozycję zwierzchnika. Przez pojęcie zwierzchnictwa (podporządkowania) można rozumieć albo
podporządkowanie (szerszy zakres) tylko organizacyjne, albo podległość (węższy zakres) wskazówkom przy
wykonywaniu konkretnych czynności. Ustawodawca ustanowił bardzo surową, opartą, na zasadzie ryzyka
odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego. Zwierzchnik więc odpowiada za wszelkie
szkody wyrządzone osobom trzecim przez podwładnego: 1) przy wykonywaniu przez niego powierzonych mu
czynności, 2) i z jego winy. Zwierzchnik odpowiada wprawdzie na zasadzie ryzyka, jednakże tylko wtedy, gdy czyn
podwładnego wyrządzający szkodę osobie trzeciej jest zawiniony. Jeżeli jednak okaże się, że podwładnemu, który
wyrządził szkodę, nie można przypisać winy, bo jest np. niepoczytalny, wówczas poszkodowany może żądać
odszkodowania od powierzającego czynność na zasadzie winy w wyborze.
Odpowiedzialność zwierzchnika uzależniona jest od odpowiedzialności bezpośredniego wykonawcy, z reguły obaj
ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego. W razie wyrządzenia przez pracownika przy
wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest
wyłącznie pracodawca. Wobec pracodawcy pracownik odpowiada tylko do wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia.

80. odpowiedzialność za powierzenie czynności

We współczesnym ustawodawstwie możemy wyróżnić dwa różne rodzaje odpowiedzialności z racji powierzenia jakiejś
czynności innej osobie, a mianowicie: odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę,
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego. W obu przypadkach chodzi o to, że powierzający
czynność (A) ponosi odpowiedzialność za cudzy czyn, a mianowicie za działanie osoby, której powierzył czynność (B),
jeżeli czynność ta wyrządziła szkodę osobie trzeciej (C). Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez
samodzielnego wykonawcę Uregulowana w art. 429 KC. Odnosi się do wszelkich typów powierzenia czynności innej
osobie do wykonania. Określa on odpowiedzialność osoby, która powierza komuś czynność do samodzielnego
wykonania. Ustawodawca obciąża powierzającego czynność odpowiedzialnością jedynie za dokonanie właściwego
wyboru wykonawcy. Powinien on dokonać wyboru starannie. Odpowiedzialność powierzającego oparta jest na winie
w wyborze, a art. Ten konstruuje domniemanie tej winy. Domniemanie winy powierzający czynność może obalić,
wykazując albo brak winy w wyborze, albo fakt powierzenia wykonania czynności osobie trudniącej się zawodowo
wykonywaniem tego rodzaju czynności. O odpowiedzialności wykonawcy względem osoby trzeciej decyduje ogólna
zasada winy za czyn własny, a odpowiedzialność wykonawcy względem powierzającego czynność oparta jest na
umowie łączącej te strony (art. 471 KC) Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego Uregulowana w
art. 430 KC. Odnosi się on do sytuacji w której wykonawca powierzonej czynności występuje w roli podwładnego
względem osoby powierzającej jej wykonanie określonej czynności. Przez pojęcie zwierzchnictwa można rozumieć
podporządkowanie, albo podległość wskazówkom przy wykonywaniu konkretnych czynności. Ustawodawca ustanowił
bardzo surową, opartą na zasadzie ryzyka odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego:
a)

przy

wykonywaniu

przez

niego

powierzonych

mu

czynności

b) i z jego winy zwierzchnik odpowiada na zasadzie ryzyka tylko wtedy gdy czyn podwładnego wyrządzający szkodę
osobie trzeciej jest zawiniony. Jeżeli podwładnemu, który wyrządził szkodę nie można przypisać winy wówczas
poszkodowany może żądać odszkodowania od powierzającego czynność na zasadzie winy w wyborze
Zwierzchnik i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego. W razie wyrządzenia przez
pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej
naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Wobec pracodawcy pracownik odpowiada tylko do wysokości
trzymiesięcznego wynagrodzenia.

81. Konstytucyjna zasada wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem
organu władzy publicznej

W polskim systemie prawnym podmioty, które wykonują władzę publiczną, muszą się liczyć z koniecznością
ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej, jeżeli przy niezgodnym z prawem wykonywaniu tej władzy zostanie
wyrządzona szkoda. Zasada ta wynika z art. 77 ust. 1 Konstytucji, który stanowi, iż każdy ma prawo do
wynagrodzenia szkody, jaka zastała mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Ponadto każdemu bezprawnie pozbawionemu wolności art. 41 ust. 5 Konstytucji przyznaje prawo do odszkodowania.
Odzwierciedleniem normy konstytucyjnej w przepisach szczegółowych jest art. 417 kodeksu cywilnego. W myśl tego
przepisu, za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy
publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego bądź też inna osoba
prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeśli zadanie zostanie zlecone innemu podmiotowi za zasadzie
porozumienia, wówczas odpowiedzialność ponoszą solidarnie wykonawca zadań zleconych oraz podmiot zlecający. Za
niezgodne z prawem działanie należy rozumieć działanie z naruszeniem prawa, działanie bez podstawy prawnej bądź
też zaniechanie, jeżeli porządek prawny nakłada na władzę publiczną obowiązek działania.

82. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za funkcjonowanie władzy publicznej
Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej
ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca
tę władzę z mocy prawa. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia,
jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę
ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa. Występuje tu
zasada ryzyka i odpowiedzialności solidarnej. W pojęciu władzy publicznej mieszczą się także inne instytucje niż
państwowe lub samorządowe, o ile wykonują funkcje władzy publicznej w wyniku powierzenia czy przekazania im
tych funkcji przez organ władzy państwowej lub samorządowej. Poszkodowanym może być każdy podmiot prawa
cywilnego. Podmioty wskazane w art. 417 KC ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za działanie własne a nie
za cudze. Wyrządzona szkoda musi być niezgodna z prawem. Nie jest tu wymagane ustalenie winy w sensie
subiektywnym, podmioty ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania,
którego szkoda wynikła (adekwatny związek przyczynowy), a naprawienie szkody obejmuje straty- oraz utracone
korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ponadto poszkodowany może
żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadkach wskazanych w ustawie a w szczególności w
razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia itd.

83. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego.
Żądanie naprawienia szkody uzależnione zostało od uprzedniego stwierdzenia tej niezgodności we właściwym
postępowaniu ( postępowanie szczególne). Chodzi o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych niższego rzędu z
aktami hierarchicznie wyżej usytuowanymi, dopiero po stwierdzenie w szczególnym postępowaniu niezgodności
normy wyrażonej w przepisie prawnym z normą hierarchicznie wyższą poszkodowany może dochodzić przed sądem
powszechny,, w drodze postępowania cywilnego, naprawienia poniesionej szkody. Do przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej należą dwie ogólne jej postacie – szkoda i związek przyczynowy. Ciężar dowodu tych przesłanek
ciąży na poszkodowanym. Przez szkodę rozumiemy stratę, utracone korzyści oraz doznaną krzywdę w przypadkach
określonych w ustawie. Związek przyczynowy między szkodą ( krzywdą) a działaniem normy uznanej za niezgodną z
normą hierarchicznie wyższą powinien mieć postać normalnego następstwa ( adekwatny związek przyczynowy) – nie
wystarczy wykazać potencjalną możliwość uzyskania korzyści, gdyby nie został wydany akt uznany za niezgodny z
aktem hierarchicznie wyższym, trzeba wykazać, że w konkretnym przypadku z reguły tak by się stało. Pozwanym
powinien być podmiot, który wydał zakwestionowaną normę prawną, w prawie Miejscowym jest nim jednostka
samorządu terytorialnego, natomiast za wydanie normy stanowionej przez organy państwowe odpowiada Skarb
Państwa (zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną – obowiązkowe, – gdy
rozporządzenie/ustawę wydała RM, natomiast, gdy rozporządzenie wydał inny organ konstytucyjnie powołany do
tego, czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje ten organ, chociaż Prokuratoria Generalna, z urzędu lub na
wniosek może przyjąć zastępstwo procesowe).



84. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej
decyzji.
Przepis art.. 417 § 2 KC wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z wyrządzeniem szkody przez wydanie niezgodnego
z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, a więc aktów władczych o charakterze indywidualnym, a
nie normatywnym. Obejmuje on także przypadki, gdy akt indywidualny został wydany na podstawie aktu
normatywnego, ale gdy akt ten był niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Jeżeli

prawomocne orzeczenie sądu lub ostateczna decyzja administracyjna jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż
wadliwa podstawa prawna, w oparciu o którą zostały wydane, kompetencja do orzekania o tym należy wyłącznie da
sądów. W odniesieniu do ostatecznych decyzji administracyjnych orzekają o tym sady administracyjne i na tej
podstawie poszkodowany może żądać odszkodowania przed sądem powszechnym. W odniesieniu do spraw
podlegających jurysdykcji sądów powszechnych zagadnienie to zostało uregulowane w kpc, które przewidują skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu. Z reguły chodzi o orzeczenia sadu II instancji
kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie
tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków nie było i nie jest możliwe. W wyjątkowych wypadkach,
gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, wolności konstytucyjnych
albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje od orzeczeń sadu I instancji. Skarga nie przysługuje od
orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń SN, jednak orzeczenia te traktuje się jak
orzeczenia wydane w postępowaniu skargowym. Takie uregulowanie powoduje, że skargę kasacyjną należy obecnie
uznać także za „właściwe postępowanie” wymagane przez KC do stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem
komplementarne w stosunku do skargi.

85. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego.
O zaniechaniu legislacyjnym możemy mówić, wtedy, gdy z przepisu prawa wynika w jakim terminie organ władzy
publicznej ma wydać nakazaną ustawę czy rozporządzenie albo akt prawa miejscowego. W razie braku terminu organ
jest obowiązany wydać akt niezwłocznie. Może chodzić tylko o akty normatywne określające pozycję prawną osób
fizycznych i prawnych. Szkoda wywołana zaniechaniem legislacyjnym powinna być ustalona z uwzględnieniem
konkretnej sytuacji podmiotu żądającego odszkodowania, a nie tylko abstrakcyjnej możliwości uzyskania utraconych
korzyści. Trzeba rygorystycznie przestrzegać reguły ogólnej, że przesłanką uzyskania odszkodowania i określenia
jego rozmiaru jest adekwatny związek przyczynowy.
Dla dochodzenia odszkodowania za zaniechanie legislacyjne art. 417 § 4 kc nie przewiduje przesądu. Niezgodne z
prawem zaniechanie legislacyjne stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

86. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji.
Odpowiedzialność odszkodowawcza organu powołanego do stosowania prawa może więc obejmować sytuacje w
których organ był obowiązany do dokonania takiej czynności. Przepis art. 417’§3 KC reguluje skutki prawne
wyrządzenia szkody spowodowanej niewydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje
przepis prawa. Chodzi o szkodę spowodowana przewlekłością postępowania sadowego albo administracyjnego. W
tym przypadku przesłanką żądania odszkodowania jest stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z
prawem przewlekłości postępowania zarówno sądowego, jak i administracyjnego. Jednakże istnieje możliwość
uchylenia tej przesłanki z mocy odrębnej ustawy.

87. Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej na zasadzie słuszności.
KC sięga po odpowiedzialność na zasadzie słuszności, gdy chodzi o łagodzenie szczególnie dotkliwych następstw
wyrządzonej szkody, których usunięcie na podstawie przepisów ogólnych nie jest możliwe. Przepis art. 417 ² KC
przewiduje naprawienie szkody, która jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób zgodny z prawem,
w sytuacji jednak gdy byłoby niesłuszne, aby skutki wyrządzenia szkody obciążały wyłącznie poszkodowanego. Taka
odpowiedzialność oparta jest na zasadzie słuszności. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez zgodne z prawem
wykonywanie władzy publicznej, to ochrona udzielana poszkodowanemu jest ograniczona: a) Poszkodowany może
żądać odszkodowania nie za każdą szkodę, lecz tylko za szkodna osobie, a nie za szkodę na mieniu. Szkoda na osobie
powstaje wskutek uszkodzenia ciała Lu wywołania rozstroju zdrowia ( art. 444 § 1 KC). W takim przypadku
poszkodowany może żądać nie tylko naprawienia szkody majątkowej lecz, także zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę ( art. 445 KC).Należy podzielić pogląd o możliwości uzupełniającego stosowania art. 448 KC i
dopuścić, aby pokrzywdzony wykonywaniem władzy publicznej mógł alternatywnie żądać zapłaty odpowiedniej sumy
pieniężnej na wskazany cel społeczny. B)Poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania i
zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, istnieje po drugiej stronie obowiązek do spełnienia tych świadczeń. Nie jest
ono uzależnione od swobodnego uznania sądu. Art. 417 ² KC

in fine

stanowi, że roszczenie przysługuje

poszkodowanemu tylko wtedy, gdy okoliczności a zwłaszcza niezdolność do pracy lub jego ciężkie położenie
materialne wskazują, że wymagają tego względy słuszności. Należy podkreślić, że wspomniane okoliczności nie tylko
stanowią konieczną przesłankę uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia, ale mogą także wpłynąć na przyznanie
tylko częściowego odszkodowania oraz na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego.

88.Przypadki i cechy odpowiedzialności na zasadzie winy

Odpowiedzialność na zasadzie winy zwana jest również odpowiedzialnością na zasadach ogólnych, gdyż jest
najczęściej spotykaną formą w stosunkach zobowiązaniowych. Podstawowa norma prawna w tym zakresie zawarta
została w art. 415 k.c., który brzmi: kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia. Należy stwierdzić, że pojęcie winy na gruncie kodeksu cywilnego nie różni się od pojęcia winy w prawie
karnym. Określając winę bierzemy pod uwagę nie tylko zachowanie sprawcy oraz jego psychiczne nastawienie, ale
również sprzeczność jego działania lub zaniechania z obowiązującymi normami prawnymi lub zasadami współżycia

społecznego. Przesłanką winy jest poczytalność. W prawie polskim osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się
w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażanie woli, nie ponosi odpowiedzialności za
powstałą szkodę wyrządzona w tym stanie, chyba, że zakłócenie czynności psychicznych było skutkiem świadomego
użycia środków odurzających.
W przypadku odpowiedzialności na zasadzie winy to poszkodowany, a nie na sprawca szkody musi udowodnić
zaistnienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody. Istnieją jednak grupy osób, którym nie można
przypisać winy np. małoletnim do 13 lat, chorym psychicznie i niedorozwiniętym, ułomnym fizycznie. Nie jest
odpowiedzialny za szkodę także ten, kto działał w obronie koniecznej bądź też w stanie wyższej konieczności odparcia
bezpośredniego niebezpieczeństwa.

89.Przypadki i cechy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka
Zasada ryzyka Opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia
lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za
szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Odpowiedzialność ta z reguły sięga do
granic siły wyższej. Pojęcie to nie zostało bliżej określone w ustawie, a poglądy nauki nie są w tym względzie
jednolite. Oscylują one między dwiema skrajnymi koncepcjami: 1)subiektywną w jej świetle za siłę wyższą uważa się
zjawiska, którym nie można zapobiec przy dołożeniu nawet nadzwyczajnej staranności; 2)obiektywną, która za
kryterium wyróżniające uznaje kwalifikację samego zdarzenia, a nie stopień staranności działającego człowieka.
Teoria obiektywna - zwłaszcza przez wprowadzenie kryterium "zewnętrzności" zdarzenia - prowadzi do znacznie
węższego zakresu - w porównaniu z teorią subiektywną - pojęcia siły wyższej.

90.Przypadki i cechy odpowiedzialności na zasadzie słuszności

odpowiedzialność na zasadach współżycia społecznego nazywana odpowiedzialnością na zasadzie słuszności ma
bardzo wąskie zastosowanie, stosuje się ją wówczas, gdy nikomu nie można przypisać odpowiedzialności na zasadach
winy lub ryzyka, ale z powodów etycznych uzasadnione jest obarczenie kogoś odpowiedzialnością odszkodowawczą za
szkodę doznaną przez inną osobę. Generalnie odpowiedzialność ta ma zastosowanie w sytuacjach, gdy sprawca
szkody wprawdzie nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, jednakże okoliczności zdarzenia, a zwłaszcza
porównanie stanu majątku sprawcy szkody i poszkodowanego przemawiają za przyznaniem mu odszkodowania. Z
tych przyczyn można domagać się odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez: małoletniego, osobę niepoczytalną,
zwierzęta oraz funkcjonariusza państwowego.
Trudno jest znaczenie zasad współżycia przecenić. Są one niezbędnym uzupełnieniem, a jednocześnie także swoistą
korektą prawa w procesie jego stosowania. Nie znaczy to oczywiście, by zasady współżycia mogły zastąpić cały
system prawa. Tak nie jest. Odpowiednie wyważenie proporcji jest jednym ze szczególnie trudnych, ale i szczególnie
wdzięcznych zadań sądów czyli instytucji, które prawo stosują. Poprzez szerokie stosowanie zasad współżycia
społecznego prawo nie straci swych walorów, wręcz przeciwnie stanie się bardziej elastyczne, a jednocześnie znacznie
bliższe w odczuciu szarego człowieka.

91 Odpowiedzialność za zwierzęta
Odpowiedzialność za zwierzęta ponosi ten, kto je chowa lub nimi się posługuje ( art. 431 § 1 KC). Zgodnie z
dominującym poglądem, zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych
niekoniecznie majątkowych potrzeb, dostarczając mu schronienia i utrzymania. Chodzi o zwierzęta domowe, także
dzikie, przebywające pod pieczą człowieka, np. w zoo, zwierzyńcach, cyrkach, fermach hodowlanych. Chowający
zwierzę nie musi być właścicielem lub mieć inne prawa do niego. Odpowiedzialność ponoszą także osoby ,które
dorywczo posługują się zwierzęciem dla własnego celu. Art. 431 § 1 KC nie odnosi się do zwierząt żyjących w stanie
wolnym – brak regulacji dot. szkód wyrządzonych przez te zwierzęta. Ustawa Prawo łowieckie- przewiduje, że
dzierżawcy, zarządcy obwodów łowieckich, odpowiadają za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele,
sarny w uprawach i płodach rolnych; Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte
całoroczną ochroną; Ustawa o ochronie przyrody Skarb Państwa odpowiada za niektóre straty (z wyłączeniem
utraconych korzyści ) wyrządzone przez inne zwierzęta: - żubry: odpowiada za szkody wyrządzone w uprawach,
płodach rolnych lub gospodarstwie leśnym, - wilki, rysie: za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach
rolnych, - niedźwiedzie: za szkody w pasiekach, pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach rolnych, - bobrów:
za szkody wyrządzone w gospodarstwach rolnych, leśnych, rybackich. Odpowiedzialność ogranicza się do szkód ,
wynikłych w związku przyczynowym z naturalnymi zachowaniami się zwierzęcia.

92. Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie, lub spadnięcie przedmiotu.
Ten, kto zajmuje pomieszczenie, odpowiada za szkodę wyrządzoną w następstwie wyrzucenia, wylania, spadnięcia
przedmiot z tego pomieszczenia. Chodzi o każdą osobę, która faktycznie włada wyodrębnionym pomieszczeniem –
niekoniecznie na podstawie tytułu prawnego. Jeżeli pomieszczenie zajmuje łącznie kilka osób, ich odpowiedzialność
jest solidarna ( art. 441 KC). Powstaje wtedy, gdy z pomieszczenia zostało coś wyrzucone, wylane lub spadło a
następstwem tego faktu jest uszkodzenie ciała lub szkoda na mieniu innej osoby. Odpowiedzialność dotyczy
przechodnia. Brak jednolitych uregulowań dotyczących pomieszczenia niżej położonego. Zajmujący pomieszczenie
ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Uzasadnieniem jest ochrona osób trzecich. Od odpowiedzialności tej

zajmujący pomieszczenie może się uwolnić jedynie wtedy, gdy wykazana zostanie: siła wyższa – wstrząs podziemny
stracił doniczkę; wyłączna wina poszkodowanego – złodziej, wdzierający się po drabinie do cudzego mieszkania,
potracił doniczkę, która spadła mu na głowę; wyłączna wina osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie
ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec – gdy doniczka spadła na przechodnia.

93. Odpowiedzialność za zawalenie się budowli
Na podstawie art.434 KC za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części
odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli. Odpowiedzialność ciąży na samoistnym posiadaczu budowli, tzn.
osobie fizycznej lub prawnej, która włada nią jak właściciel (art. 336 KC). Niekoniecznie jest nim samoistny posiadacz
gruntu (użytkownik wieczysty). Samoistny posiadacz odpowiada na zasadzie ryzyka za zawalenie się budowli. Zasada
ryzyka ograniczona do 2 zdarzeń: 1. do braku utrzymania budowli w należytym stanie; 2. do wad w budowie. Za te 2
zdarzenia odpowiada samoistny ich posiadacz w chwili wypadku. Samoistny posiadacz nie odpowiada w razie
wypadków będących następstwem innych okoliczności., np. wypadek spowodowany przez poszkodowanego, osoba
trzecia lub wydarzenie mające cechy siły wyższej. Sens zaostrzonej odpowiedzialności z art.434 KC konstruuje
domniemanie prawne, że zdarzenia1 i 2: brak utrzymania budowli w należytym stanie, wady w budowie stały się
przyczyną zawalenia budowli. Samoistny posiadacz budowli jest zainteresowany obaleniem tego domniemania. Musi
wykazać, ze inne zdarzenie było powodem zawalenia budowli. Zarazem to zdarzenie musi pozostawać w adekwatnym
związku przyczynowym z zawaleniem się budowli. Na poszkodowanym ciąży ciężar dowodu, ze poniósł szkodę, jakiej
wielkości w adekwatnym związku przyczynowym z zawaleniem się budowli.

94. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu poruszanego za
pomocą sił przyrody.
W myśl art. 435 § 1 KC odpowiedzialność ciąży na każdym (os. fizycznej, prawnej), kto prowadzi na własny rachunek
przedsiębiorstwo lub zakład wprawiony w ruch za pomocą sił przyrody. Do zastosowania art.435 KC nie wystarczy, by
przedsiębiorstwo lub zakład bezpośrednio wykorzystywał elementarne siły przyrody (np. energię słoneczną,
elektryczną, gaz, parę, paliwa). Chodzi o procesy polegające na przetwarzaniu energii elementarnej na pracę lub inne
postaci energii, co wymaga użycia maszyn lub innych urządzeń przetwarzających. Konieczne jest aby zakład był
wprawiany w ruch przez maszyny lub urządzenia przetwarzające elementarne siły przyrody. ( przedsiębiorstwa
wytwórcze, wydobywcze i transportowe ). Analogiczną odpowiedzialność ponoszą osoby prowadzące na własny
rachunek przedsiębiorstwa lub zakłady które wytwarzają środki wybuchowe lub posługują się nimi ( art. 435 § 2 KC ).
Prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład o w\w cechach ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę
wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu ( art. 435 KC).

95. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji.
Na mocy art. 436 KC odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponosi posiadacz mechanicznego środka komunikacji
poruszanego za pomocą sił przyrody. Przepis odnosi się do posiadaczy samoistnych także do posiadaczy zależnych,
które sprawują ograniczone władztwo nad rzeczą (art. 336 KC).Odpowiedzialność nie ciąży na dzierżycielach rzeczy,
na osobach, które władającymi za kogoś innego (art. 338 KC). Konsekwencją oddania pojazdu do prowadzenia
swojemu pracownikowi lub członkowi rodziny będzie solidarna odpowiedzialność posiadacza pojazdu na podstawie
artykułu 436 KC oraz kierowcy na podstawie art. 415 KC za szkodę wyrządzoną ruchem tego pojazdu. Posiadaczem
samoistnym samochodu jest z reguły właściciel, także złodziej, który na stałe zawładnął pojazdem. Do mechanicznych
środków komunikacji, poruszanych za pomocą sił przyrody zalicza się wszelkie pojazdy napędzane własnymi
urządzeniami mechanicznymi – bez względu na to, czy są przystosowane do poruszania się na ziemi, na wodzie lub w
powietrzu, czy na szynach lub innych stałych przewodach trakcyjnych. Posiadacz mechanicznego środka komunikacji,
poruszanego za pomocą sił przyrody, odpowiada za szkody wyrządzone przez ruch tych pojazdów (art. 436 § 1 KC).

96. Okoliczności egzoneracyjne.
Okoliczności egzoneracyjne są w świetle art. 435 i 436 KC takie same i obejmują: a) Siła wyższa Dla wyłączenia
odpowiedzialności z art. 435 i 436 KC szkoda musi być następstwem siły wyższej, co oznacza, że brak jest
adekwatnego związku przyczynowego między ruchem przedsiębiorstwa lub pojazdu a powstałą szkodą; b) Wina
poszkodowanego jest wtedy, gdy nie okazał on należytej troski o swe własne interesy; że nie dołożył staranności,
jaką powinien przejawiać człowiek rozważny. Nie można przypisać winy, gdy działał z pobudek altruistycznych, ratując
cudze dobro, życie, zdrowie oraz gdy jest niepoczytalny lub psychicznie jeszcze niedorozwinięty (dziecko ). Działanie
zawinione poszkodowanego traktuje się w aspekcie adekwatnego związku przyczynowego. Działanie zawinione
poszkodowanego to czynnik sprawczy, stanowiący wyłączną przyczynę wypadku; c) Wina osoby trzeciej. Wyrządzenie
szkody wyłącznie z winy osoby trzeciej. Są to osoby, za które prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) lub posiadacz
pojazdu nie ponosi odpowiedzialności. Odpowiedzialność z art. 435, 436 KC obejmuje wszelkie szkody spowodowane
wadami fabrycznymi pojazdu lub innego urządzenia mechanicznego, choćby posiadacz nie mógł nich wiedzieć.

97 Obowiązek zapobieżenia szkodzie.
W ramach odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych prawo nakłada obowiązek naprawienia szkody także
zobowiązuje do jej zapobieżenia. Z treści art. 439 wynika, że zagrożenie szkodą musi być następstwem zachowania
się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią

przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia”. Formuła ta
skłania ku przyjęciu koncepcji, że źródłem zagrożenia musi być czyjeś zachowanie ,i to zachowanie obiektywnie
bezprawne. Trudno byłoby pogodzić z treścią tego art. Koncepcje, która łączy odpowiedzialność prewencyjną ze
wszystkimi stanami faktycznymi uzasadniającymi odszkodowanie – także opartą na zasadzie ryzyka. Zacytowany
fragment art. 439 KC nie uzasadnia poglądu, by zachowanie zobowiązanego musiało być zawinione. Zapobieżenie
szkodzie to „ środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa”. W razie potrzeby osoba zagrożona
może domagać się dania odpowiedniego zabezpieczenia, które z reguły powinno polegać na założeniu sumy
pieniężnej do depozytu sądowego art. 364 KC.

98. Miarkowanie odszkodowania.
Wielkość należnego odszkodowania dla naprawienia szkody będącej następstwem czynu niedozwolonego ustala się
według reguł ogólnych zawartych w art. 361-362 KC. Odstępstwo od tej zasady na obszarze czynów niedozwolonych
wprowadza art. 440 KC, wskazując podstawę miarkowania wysokości odszkodowania, jeżeli „ze względu na stan
majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia
społecznego". Jest to reguła, która wyraźnie powołuje się na względy słuszności. Każe przy tym mieć na uwadze nie
tylko stosunki majątkowe stron, ale i zasady moralne. Z tego względu niedopuszczalne byłoby obniżanie
odszkodowania w przypadku, gdy sprawcy szkody można przypisać wysoki stopień winy. Praktyczna doniosłość
wspomnianej instytucji jest jednak znikoma, a to z uwagi na ograniczenia podmiotowe wskazane wart. 440 KC.
Przepis ten bowiem odnosi się tylko do stosunków między osobami fizycznymi - z wyłączeniem więc stosunków
między osobami fizycznymi a osobami prawnymi, gdzie mógłby odgrywać istotną rolę. W :zmienionym ustroju
społeczno-politycznym Polski trudno znaleźć dla tak wyznaczonej sfery jego zastosowania jakieś racjonalne
uzasadnienie.

99. Współodpowiedzialność deliktowa kilku osób.
Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest
solidarna.

Przesłanki współodpowiedzialności

a) zdarzenia, z którym związana jest odpowiedzialność, b) szkody, c)

związku przyczynowego. a) Artykuł 441 wymaga. aby kilka osób ponosiło odpowiedzialność z czynów
niedozwolonych. Mogą to być osoby współodpowiedzialne za to samo zdarzenie i na tej samej zasadzie prawnej.
Jednakże mogą to być także osoby odpowiedzialne na podstawie różnych zasad oraz w związku z różnymi
zdarzeniami. b) Rezultatem czynu niedozwolonego lub czynów niedozwolonych jest jedna szkoda (majątkowa lub
niemajątkowa). O jedności szkody decyduje jej niepodzielność (szkoda na osobie jest zawsze niepodzielna) lub
takiego rodzaju łączne współdziałanie czynników szkodzących, że nie da się wyodrębnić uszczerbku, za który
poszczególne osoby byłyby odpowiedzialne. np: Szajka przestępcza przywłaszczyła określoną sumę pieniężną; za
zabite przez ruch samochodu zwierzę: (odpowiada posiadacz pojazdu, a ponadto także kierowca, który w wypadku
zawinił. c) Między zdarzeniami, z którymi ustawa łączy odpowiedzialność kilku osób, a jedną szkodą musi istnieć
adekwatny związek przyczynowy. Brak takiego związku wyłącza odpowiedzialność solidarną za szkodę finalną.
Natomiast nie uchyla odpowiedzialności za ewentualną szkodę wyrządzoną w granicach adekwatnego związku
przyczynowego. Roszczenia regresowe Jeżeli jeden z dłużników solidarnych naprawił szkodę, przysługuje mu
regres w stosunku do pozostałych dłużników odpowiedzialnych za wyrządzoną szkodę. Sposób ustalania wysokości
roszczeń regresowych w tych przypadkach został określony w przepisach szczególnych zawartych w art. 441 § 2 i 3
KC, które uchylają w tej mierze zastosowanie ogólnych reguł.

100. Szkoda na osobie i jej rodzaje.
W przeciwieństwie do szkody na mieniu (art. 435 KC), szkoda na osobie obejmuje uszczerbki wynikające z
uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia, a także naruszenia innych dóbr osobistych człowieka (art. 23
KC). Szkody na osobie łączy ta cecha, że są one w szczególny sposób związane z człowiekiem - także jeszcze
nienarodzonym. W myśl bowiem art. 446

1

KC z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych

przed urodzeniem. Odszkodowanie przysługuje osobie bezpośrednio poszkodowanej czynem niedozwolonym, co
oznacza, że to właśnie ona jest podmiotem wyłącznie legitymowanym do żądania pokrycia wszelkich szkód na osobie.
Dotyczy to także wypadków, gdy koszty leczenia poniosła osoba trzecia, np. rodzice poszkodowanego. System prawny
w różny sposób reguluje naprawienie szkody na osobie w zależności od tego, czy przybiera ona postać szkody
majątkowej, czy niemajątkowej.

101. roszczenia w przypadku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
Uszkodzenie ciała-Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody
obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody
powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę
potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Do kosztów zalicza się koszty transportu chorego a także
dojazdu osób bliskich, odwiedzających chorego, koszty opieki lekarskiej i pielęgnacji łącznie ze specjalnym
odżywianiem, koszty nabycia aparatury usprawniającej inwalidów, koszty przyuczenia do nowego zawodu oraz
utracony zarobek. (SN) Zasądzenie odszkodowania nie wyłącza równoczesnego ustalenia odpowiedzialności
poszkodowanego za szkodę mogącą powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia. (SN) Jeżeli obywatel korzysta z

bezpłatnego leczenia publicznego roszczenie o zwrot lub wyłożenie z góry kosztów leczenia uzasadnione jest jedynie
w takim zakresie w jakim, z przyczyn usprawiedliwionych koszty te wykraczają poza świadczenia objęte
zabezpieczeniem społecznym. § 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy
zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać
od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Wspomniane następstwa muszą mieć charakter trwały,
co nie znaczy że nie odwracalny. § 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić,
poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. Rzadko się go stosuje z uwagi na dopuszczalność zmiany
wysokości renty w razie stosunków. Art. 447. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać
mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy
poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego
zawodu. Kodeks zobowiązań stanowił że jednorazowe świadczenie nie powinno przekroczyć 10 letniej wartości renty,
wskazówka ta dzisiaj może być przydatna.


102. Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę

Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do
naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.§ 2. Osoba, względem której
ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody
renty(renta obligatoryjna) obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i
majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty(renta
fakultatywna) mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli
z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym
członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie(jednorazowe, służy wyłącznie naprawieniu szkód majątkowych),
jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Ogólna reguła mówi iż
odszkodowanie przysługuje jedynie osobie która bezpośrednio poniosła szkodę w następstwie określonego zdarzenia,
jednak artykuł ten przewiduje wyjątki od zasady- 446.2 . Śmierć małoletniego dziecka może stanowić przyczynę
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej rodziców, gdy ich cierpienia psychiczne osłabiły aktywność życiową ,
powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości lub konieczność niekorzystnego ograniczenia
planów życiowych (SN). (SN) Sąd obowiązany jest określając wysokość odszkodowania wziąć pod uwagę różnicę
między stanem w jakim znaleźli się członkowie rodziny zmarłego po jego śmierci, a przewidywanym stanem
materialnym, gdyby zmarły żył; natomiast sąd nie uwzględnia cierpień i krzywdy moralnej bliskich zmarłego.
Odszkodowanie z 446.3 może występować spokojnie obok renty, a ponadto jest dziedziczne (roszczenie).


103. Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę
Według obecnie obowiązującego art. 448 KC pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę sąd może przyznać
pokrzywdzonemu w razie naruszenia wszelkich dóbr osobistych. Zadośćuczynienia pieniężnego może żądać każdy, kto
bezpośrednio został pokrzywdzony. Z całą pewnością uprawnienie to przysługuje osobom fizycznym. Natomiast
pewne wątpliwości pojawiają się w odniesieniu do osób prawnych, które jako twory społeczne nie doznają ujemnych
przeżyć psychicznych, podatnych na łagodzenie świadczeniami pieniężnymi. Jednakże mają one dobra osobiste (art.
43 KC), a ich interesy niemajątkowe, polegające w szczególności na dobrej sławie, powinny być w równej mierze
chronione, co interesy osób fizycznych. Ponadto zadośćuczynienie pieniężne może podobnie jak u osób fizycznych lub
w wyższej jeszcze mierze dopomóc w naprawieniu uszczerbku niemajątkowego. Pokrzywdzonemu służy wprawdzie
roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne w razie spełnienia się ustawą określonych przesłanek odpowiedzialności
deliktowej. Podstawą do odmowy przyznania zadośćuczynienia mimo spełnienia formalnie określonych przesłanek
może być nieznaczny rozmiar krzywdy lub jakieś szczególne okoliczności towarzyszące jej wyrządzeniu, w świetle któ-
rych przyznanie zadośćuczynienia budziłoby sprzeciw moralny. Wysokość zadośćuczynienia zależy przede wszystkim
od wielkości doznanej krzywdy.

104. Przedawnienie roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat trzech
od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w
każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie
wyrządzające szkodę.” Konstrukcja opiera się na współistnieniu dwóch terminów : 3 i 10 lat – 3-letni termin jest
uruchamiany i może biec tylko w granicach terminu 10-letniego, który jest stały, ramowy).

TERMIN 3-LETNI

decydujący jest moment dowiedzenia się przez poszkodowanego o samej szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej
naprawienia. Dowiedzenie się o szkodzie – uzyskanie świadomości powstania szkody, rozmiar nie jest istotny (szkoda
jest dynamiczna). Czasem bywają niejasne przypadki, gdy szkoda rozszerza się i nie wiadomo czy to ta sama czy
nowa szkoda (istotne dla terminu) – dla nowej szkody liczy się nowy termin, odrębnie. Dowiedzenie się o osobie
zobowiązanej do naprawienia – do poszkodowanego musi dotrzeć, że szkoda w takich a nie innych okolicznościach, że
ktoś odpowiada za szkodę. Musi ustalić tę osobę tak, by było możliwe wytoczenie przeciwko niej powództwa. Jeśli

obie te kwestie zostaną rozpatrzone, od tej chwili biegnie termin 3-letni.

TERMIN 10-LETNI

Termin sztywny (stały),

liczony od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (nie dzień, w którym ujawniła się szkoda np. dzień
napromieniowania). W ramach tego terminu może płynąć termin 3 letni (jest ruchomy). „Jeśli szkoda wynikła ze
zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od popełnienia
przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej
naprawienia.” Termin 10-letni od dnia popełnienia przestępstwa – nie ma znaczenia moment dowiedzenia się przez
poszkodowanego o szkodzie. Jak wskazać, że zostało popełnione przestępstwo – na ogół jest to w postępowaniu
karnym. Od tego ustalenia zależy zakres ochrony poszkodowanego (nie 3 lata tylko 10 lat).

105. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Producent wytwarzający w swoim zakresie produkt niebezpieczny odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek
przez ten produkt. Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą. Za produkt
uważa się także zwierzęta i energię elektryczną. Produkt jest niebezpieczny gdy nie zapewnia on bezpieczeństwa
jakiego można oczekiwać przy uwzględnieniu normalnego jego użycia. O tym, czy produkt jest bezpieczny, decydują
okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu a zwłaszcza sposób zaprezentowania go na rynku oraz podane
konsumentowi informacje o właściwościach produktu. Producent może uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny gdy: - właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go
do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie -nie można było przewidzieć
niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do
obrotu, albo gdy właściwości te wynikały z zastosowania przepisów prawa. W przypadku sporu to producent będzie
musiał udowodnić, że wprowadzony produkt zapewnia bezpieczeństwo użytkownikom. Oprócz producenta za szkody
wyrządzone przez produkt niebezpieczny może odpowiadać wytwórca materiału, surowca albo części składowej
produktu, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta. Także
odpowiadać może ten kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia
odróżniającego podaje się za producenta. W/w podmioty odpowiadają za szkody solidarnie. W przypadku
wprowadzenia do obrotu towaru z importu za szkody odpowiada importer. W przypadku, gdy nie jest znany
producent za szkodę odpowiada ten kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny,
chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta lub
importera lub też tego kto umieścił na produkcie swój znak towarowy (nazwę). Zbywca może także uwolnić się od
odpowiedzialności gdy wskaże inną osobę od której nabył towar. Należy wspomnieć że odszkodowanie za szkodę na
mieniu nie obejmuje uszkodzenia samego produktu ani korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z
jego używaniem. Odszkodowanie nie przysługuje gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty będącej równowartością
500 EURO. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z
upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł
się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku roszczenie przedawnia
się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu. Przepisy o odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie wyłączają odpowiedzialności za szkody na zasadach ogólnych, za szkody
wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i
gwarancji jakości.

106. Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia
Zgodnie ze wspomnianymi założeniami instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, art. 405 KC wskazuje cztery ogólne
przesłanki powstania roszczenia z tego tytułu. Są nimi: Wzbogacenie Polega ono na uzyskaniu jakiejś korzyści
majątkowej w dowolnej postaci. Może ono znaleźć wyraz w nabyciu jakichś praw lub powiększeniu ich, na
umocowaniu istniejących praw. Korzyści te mogą więc polegać nie tylko na powiększeniu aktywów majątku, ale także
na zmniejszeniu jego pasywów lub na oszczędzeniu wydatków. Zubożenie Zubożenie innej osoby musi przybrać
postać majątkową, niekoniecznie ograniczoną do ubytku określonych przedmiotów z majątki zubożonego. Może ono
polegać także na nieodpłatnym świadczeniu usług przez zubożonego lub na naruszeniu przysługujących mu praw.
Pojęciem zubożenia objęte są również utracone korzyści. Nie ulega wątpliwości, że zubożenie może przejawiać się i w
wykonaniu cudzego zobowiązania, jeżeli zubożony działał w błędnym przeświadczeniu, że spełnia własne
zobowiązanie. Związek między wzbogaceniem a zubożeniem Między zubożeniem jednej osoby a wzbogaceniem
drugiej musi istnieć związek, korzyść majątkowa ma być uzyskana „kosztem innej osoby”. Wzbogacenie po jednej
stronie, a zubożenie po drugiej stronie — to jedynie współwystępujące zjawiska kauzalnie uzależnione od innych
jakichś zdarzeń. Do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie, a z drugiej strony wzbogacenie należą w
szczególności: działanie samego zubożonego; działanie wzbogaconego; działanie osoby trzeciej; zdarzenie
niebędące działaniem ludzkim. Bezpodstawność wzbogacenia Wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez
podstawy prawnej. Podstawę prawną przesunięć majątkowych mogą stanowić czynności prawne, decyzje
administracyjne lub inne zdarzenia prawne określone w przepisach prawnych (np. w przepisach o czynach
niedozwolonych). Jeżeli w tym świet1e przesunięcie jakichś wartości z majątku jednej osoby do majątku innej osoby
jest uzasadnione, to nie można na podstawie innych kryteriów (np. moralnych) uznać, że transfer taki nastąpił
bezpodstawnie.

107. Świadczenie nienależne
Nienależne świadczenie skonstruowane zostało jako szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia.
Wzbogacony uzyskuje w tym przypadku korzyść w następstwie działania zubożonego podjętego przez niego w celu
wykonania określonego zobowiązania, a więc zaspokojenia wierzyciela. Świadczenie stanowi element stosunku
zobowiązaniowego. Bezpodstawność wzbogacenia polega na tym, iż w rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się
korzyść otrzymana od zubożonego jako jego świadczenie. Kodeks reguluje te przypadki, wskazując następujące
sytuacje, w których zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia: Brak zobowiązania Chodzi
tu o sytuacje, gdy świadczący w chwili spełniania świadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle zobowiązany, albo
świadczył ponad swoje zobowiązanie. Był przy tym w błędzie sądząc, że spełnione świadczenie się należy. Np.
pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy podmiotu, który nie był wierzycielem. Odpadnięcie podstawy prawnej
Świadczenie jest nienależne także wówczas, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, która później
odpadła. Np. w razie uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. Nieosiągnięcie celu
świadczenia Zubożony świadczy w tym przypadku na rzecz wzbogaconego w przeświadczeniu, że później, przy
współudziale odbiorcy świadczenia, zostanie osiągnięty zamierzony cel, który stworzy podstawę prawną świadczenia,
co jednak nie nastąpiło. Np. świadczenie na poczet przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało,
ponieważ umowa nie została zawarta. Nieważność czynności prawnej Chodzi tu o przypadki, gdy zubożony świadczył
na podstawie zobowiązania wynikającego z nieważnej czynności prawnej. Przez „nieważność” należy rozumieć
bezwzględną nieważność czynności prawnej, w której wyrażone zostało zobowiązanie do określonego świadczenia.
Nie ma natomiast znaczenia, z jakiego względu czynność prawna jest nieważna.

108. Roszczenie o wydanie wzbogacenia
Przedmiot Zubożony może żądać od wzbogaconego zwrotu korzyści majątkowej, jaką wzbogacony uzyskał kosztem
zubożonego. Roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą, zubożony nie może więc żądać więcej, niż
wynosi jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego. Zwrot korzyści powinien z reguły nastąpić w
naturze, a jeżeli przedmiot wzbogacenia został przez wzbogaconego zbyty, utracony lub uszkodzony, powinien on
zwrócić wszystko, co uzyskał w zamian za ten przedmiot jako naprawienie szkody. Natomiast, gdyby zwrot w naturze
nie był możliwy, wzbogacony powinien zwrócić wartość korzyści wyrażonej w pieniądzach. Wzbogacony może jednak
żądać zwrotu nakładów koniecznych poczynionych na przedmiocie wzbogacenia o tyle, o ile nie znalazły one pokrycia
w użytku, który z niego osiągnął. Natomiast zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość
korzyści. Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już
wzbogacony. Obowiązek wydania korzyści obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie. Wzbogacony obowiązany jest
zwrócić całą uzyskaną korzyść zawsze wtedy, gdy wyzbywając się jej lub zużywając ją, powinien liczyć się z
obowiązkiem zwrotu. Chwilą miarodajną dla ustalenia rozmiaru bezpodstawnego wzbogacenia jest (ze względu na
funkcję jaką pelni), jest moment podniesienia roszczenia o zwrot wzbogacenia. Gdy zwrot wzbogacenia następuje w
pieniądzu, należy ponadto uwzględnić jaką wartość ma wzbogacenie według cen w chwili wyrokowania. Trzeba mieć
na względzie, iż świadczenia w pieniądzu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie są sensu stricto świadczeniami
pieniężnymi i dlatego nie odnosi się do nich zasada nominalizmu. Podmioty zobowiązane Zobowiązanym do zwrotu
jest bezpodstawnie wzbogacony, albo jego następcy pod tytułem ogólnym, w szczególności spadkobiercy. Gdy
bezpodstawnie wzbogacony bezpłatnie rozporządził uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej, obowiązek zwrotu
przechodzi na tę osobę trzecią, a bezpośrednio wzbogacony zostaje z mego zwolniony. Przedawnienie Roszczenie o
zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ulega przedawnieniu według zasad ogólnych, a więc po upływie 10 lat, lub 3 lat,
jeżeli roszczenie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej. Terminy te liczą się od spełnienia
przesłanek roszczenia, np. roszczenie z tytułu nienależytego świadczenia, które ma taki charakter już w chwili jego
spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili

109. Wzbogacenie nie podlegające zwrotowi
W ściśle określonych w art. 411 KC przypadkach bezpodstawne wzbogacenie uzyskane w postaci nienależnego
świadczenia nie podlega zwrotowi, pozostając w majątku wzbogaconego. Do wyjątków tych należą:1. Świadomość
braku zobowiązania Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia
zobowiązany, a więc gdy nie działał pod tym względem w błędzie. O świadomości spełniającego świadczenie można
mówić nie tylko wtedy, gdy jest mu znany stan faktyczny uzasadniający brak obowiązku świadczenia, ale i wówczas,
gdy ma on świadomość tego, że obowiązujące przepisy prawne uzasadniają brak obowiązku świadczenia. 2. Zgodność
świadczenia z zasadami współżycia społecznego Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia
czyni zadość zasadom współżycia społecznego, chociaż brak jest podstawy prawnej. Na rzecz zachowania tych
świadczeń przez wzbogaconego przemawiają względy moralne, które spełniający świadczenie powinien uznać również
wtedy, gdy działał w błędnym przekonaniu, iż ciąży na nim prawny obowiązek świadczenia. 3. Zadośćuczynienie
przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów Roszczenia po upływie terminów przedawnienia nie
wygasają, lecz nie mogą być przymusowo dochodzone. W konsekwencji zobowiązanie dłużnika nadal istnieje jako
zobowiązanie prawne, lecz niezaskarżalne (niezupełne, naturalne). Dłużnik spełnia więc wówczas świadczenie należne
i dlatego nie może żądać jego zwrotu, chociażby działał w przekonaniu, że zobowiązanie jego jest zaskarżalne. Jeżeli
ktoś przegrał na przyjęciu towarzyskim określoną sumę pieniężną w brydża i ją zaraz wygrywającemu zapłacił mylnie
sądząc, że jest to dług zaskarżalny, to następnie nie może żądać jej zwrotu. 4. Spełnienie niewymagalnego
świadczenia

W myśl KC, jeżeli ktoś spełnił świadczenie zanim stało się ono wymagalne, nie może żądać jego zwrotu, chociażby
błędnie sądził, że termin wymagalności już nadszedł.

110. Świadczenia niegodziwe- pojęcie, skutki prawne.
Świadczenie niegodziwe (art. 412): spełnienie świadczenie pod warunkiem, czy w zamian na czyn zabroniony,
świadczenie w celu niegodziwym. Cel niegodziwy- stan rzeczy który narusza powszechnie akceptowane normy lub
porządek społeczny. Realizacja takie stanu rzeczy musi być zamierzona choćby jednaj stronie i znana drugiej stronie
(co nie zostało wysłowione). Przykłady: najem mieszkania na dom publiczny lub dla grupy przestępczej
-zakup wódki dla rozpijania nieletnich, dostarczanie broni dla celów przestępczych do krajów objętych embargiem.
Skutki (409, 412): sąd wydaje konstytutywne orzeczenie o przepadku mienia na rzecz SP. gdy został zużyty lub
utracony przepadkowi podlega jego wartość, sąd może też orzec przepadek świadczenia, znikoma szkodliwość
społeczna czynu może przesądzić o nie orzekaniu przepadku świadczenia, roszczenie SP przedawnia o wydanie
przedmiotu świadczenia przedawnia się po upływie terminu ogólnego 10 lat.

111. Klauzula Rebus sic stantibus
KLAUZULA REBUS SIC STANTIBUS (dopuszczalność ingerencji sądu w stosunek umowny) Zwykle milcząco, strony
zakładają, że umowa będzie wykonywana w warunkach zbliżonych do tych, w jakich się ją zawiera (klauzula rebus sic
stantibus) Strony nie przewidują okoliczności nieoczekiwanych i nadzwyczajnych, które miały by rodzić nadmierne
trudności, a wykonanie umowy miało by się wiązać z wielkim kosztem i wysiłkiem jednej ze stron. Nie przewidują
kataklizmów, nieszczęść itp. Wobec tego, jeśli po zawarciu umowy takie okoliczności wystąpią, można umowę zgodnie
z domniemaną wolą stron – zmienić. Art. 357 daje możliwość żądania, by sąd ‘wkroczył’ w stosunek umowny i
odpowiednio go zmodyfikował. Wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią oznacza przede wszystkim, że
świadczenie powinno być spełnione we właściwym miejscu i czasie i być właściwe zarówno co do jakości jak i ilości.
Obowiązek spełnienia świadczenia spoczywa na dłużniku ale prawo nie wymaga ale prawo to może być wykonane za
dłużnika przez osobę trzecią (chyba, że ustawa lub umowa stanowi inaczej) nie możliwe więc do spełnienia jest
zwykle przy umowach o dzieło lub zlecenia (zamówienie obrazu u malarza). Jakość świadczenia w stosunku
zobowiązaniowym jest zagadnieniem pierwszoplanowym. Świadczenie może być w umowie oznaczone wg cech
indywidualnych, jak również może być określone tylko co do gatunku. Gdy jakość świadczenia nie jest określona
przepisami ani nie została ściślej przez strony określona w umowie, a dłużnik ma świadczyć rzecz oznaczoną tylko co
do gatunku, k.c. ustanawia regułę, że dłużnik powinien w takim wypadku świadczyć rzecz średniej jakości w
odpowiednim miejscu i czasie, co powinna określać umowa. Jeżeli chodzi o zobowiązania wynikające z umów
wzajemnych, to k.c. ustala jeszcze inną regułę – przewiduje, że świadczenie obu stron powinno być spełnione
jednocześnie – tzw. zasada świadczeń „z ręki do ręki” co oznacza, że świadczenia powinny być spełnione
jednocześnie. Dłużnik winien wykonać zobowiązanie w sposób realny – zgodnie z jego treścią. Zasada należytej
staranności – oznacza, że od podmiotów prowadzących zawodową działalność gospodarczą wymagać można
wyższego stopnia staranności jako od fachowców niż od podmiotów nieprofesjonalnych. Dłużnik zobowiązany więc
jest do wobec wierzyciela do zachowania należytej staranności w przeciwnym wypadku będzie mu można przypisać
niedbalstwo, a w konsekwencji obciążyć odpowiedzialnością za niewłaściwe wykonanie zobowiązania.

112. Miejsce spełnienia świadczenia
Miejsce spełnienia świadczenia określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np. położenie
nieruchomości). Dopiero gdy brak jest tego rodzaju wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca norma, która
tą kwestię reguluje różnie, w zależności od tego, czy przedmiotem zobowiązania jest świadczenie pieniężne, czy
świadczenie innego rodzaju.

Świadczenia pieniężne

powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie

wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia , przy czym jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem
wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa. W odniesieniu do

świadczeń

niepieniężnych

właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziby dłużnika. Miejsce to może być przez strony inaczej

oznaczone. W szczególności, jeżeli wierzyciel wskazał swój rachunek bankowy, a dłużnik dokonał zapłaty w postaci
rozliczeń bezgotówkowych na ten rachunek, należy przyjąć, że miejscem wykonania zobowiązania pieniężnego jest
siedziba banku prowadzącego rachunek wierzyciela.

113. Termin spełnienia świadczenia
O terminie spełnienia świadczenia decyduje treść lub właściwość zobowiązania. Dopiero, gdy na tej podstawie nie da
się ustalić terminu świadczenia, znajduje zastosowanie przepis art. 455 KC, według którego świadczenie powinno być
spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Decyzja w tym względzie należy do wierzyciela.
Realizuje on ją przez złożenie oświadczenia dłużnikowi, w którym wzywa go do spełnienia świadczenia. Wierzycielowi
przysługuje z mocy ustawy uprawnienie do określenia nie tylko terminów ale także wielkości poszczególnych części
świadczeń, jeżeli strony zastrzegły w umowie, że spełnienie świadczenia następować będzie częściami, ale nie ustaliły
ani ich wielkości, ani terminów wykonania. Jednakże w interesie dłużnika wspomniane uprawnienie wierzyciela
ograniczone jest trzema przesłankami: 1) oświadczenie wierzyciela ma być złożone w czasie właściwym — w
szczególności więc z dostatecznym wyprzedzeniem, 2) uwzględniać powinno możliwości dłużnika — zwłaszcza jego
zaangażowania w wykonywanie innych umów, 3) wierzyciel powinien rozważyć także sposób spełnienia świadczenia
— tak, aby jego wykonanie było technicznie możliwe. Do wezwania tego dłużnik powinien się zastosować

„niezwłocznie”, to znaczy bez zbędnej zwłoki, ale w okresie pozwalającym na wykonanie danego świadczenia w
zwykłym trybie działań. W wyjątkowych sytuacjach, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia
świadczenia nawet przed nadejściem terminu zastrzeżonego w treści zobowiązania. Terminy spełnienia świadczenia
mogą być zastrzeżone na korzyść: dłużnika, wierzyciela albo obu stron. 1) Zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika
ma takie znaczenie, że dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia, natomiast wierzyciel nie może
domagać się tego świadczenia przed upływem terminu. 2) Jeżeli termin zastrzeżony został na rzecz wierzyciela,
wówczas nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, natomiast sam może żądać wykonania go przed
nadejściem terminu. 3) Jeżeli termin zastrzeżony został na korzyść obu stron, wówczas przed jego nadejściem ani
dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać jego spełnienia.

114. Zasady wykonania świadczeń wzajemnych.
1. Jednoczesność świadczeń W stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każda ze stron
zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Między tymi świadczeniami istnieje związek
polegający na tym, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te
powinny być spełnione jednocześnie. Rozwiązanie takie jest najpewniejszym i wypróbowanym sposobem
zabezpieczenia interesów stron i sprzyja szybkiemu osiągnięciu zamierzonych przez nie celów. Chodzi tu więc o tzw.
świadczenie z ręki do ręki; np. wręczenie rzeczy za zapłatą ceny. W konsekwencji każda ze stron może powstrzymać
się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia. 2. Świadczenie wcześniejsze
Norma wyznaczająca obowiązek jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych ma charakter względnie wiążący.
Znajduje ona zastosowanie dopiero wtedy, gdy ani treść umowy, ani orzeczenie organu orzekającego, ani też decyzja
kompetentnego organu administracyjnego nie wskaże, iż jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia
wcześniejszego. W stosunkach zobowiązaniowych trwałych, gdzie jedna strona zobowiązana jest do świadczenia
ciągłego, a druga do świadczenia jednorazowego lub okresowego, z natury rzeczy, świadczenia te nie mogą być
wykonane jednocześnie. W przypadkach gdy jedno ze świadczeń wzajemnych ma być wykonane wcześniej niż drugie,
strona zobowiązana do spełnienia wcześniejszego świadczenia narażona jest na ryzyko, że nie otrzyma następnie
świadczenia wzajemnego, mającego być odpowiednikiem jej świadczenia. Jeżeli to ryzyko przybierze kształt realnego
niebezpieczeństwa, ponieważ spełnienie świadczenia późniejszego jest wątpliwe z uwagi na stan majątkowy dłużnika,
strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem.

Zły stan majątkowy

polega na ogólnym braku w majątku dłużnika dostatecznej ilości aktywów potrzebnych do spełnienia świadczenia
bądź braku określonych składników majątku, jakie są niezbędne do należytego spełnienia świadczenia pieniężnego.
Jest to więc pojęcie o szerszym zakresie niż niewypłacalność dłużnika.

115. dowody spełnienia świadczenia
Dłużnik spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela pokwitowania. Wyraża ono ujęte w formie pisemnej
oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, że dłużnik spełnił świadczenie. Dłużnik, gdy ma w tym
interes, może żądać wystawienia pokwitowania w szczególnej formie. Jeżeli nie umówiono się inaczej, jest on
zobowiązany ponieść koszty sporządzenia takiego pokwitowania. Pokwitowanie stanowi nie tylko dowód wykonania
świadczenia głównego określonego w jego treści, ale ponadto łączy się z nim domniemanie prawne, że spełnione
zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej, oraz, że dłużnik uiścił także należności uboczne, w
szczególności odsetki. Jeżeli dłużnik spełnił świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez
wierzyciela, wówczas uznaje się tę osobę za upoważnioną do odbioru świadczenia, chyba że dłużnik działał w złej
wierze, a więc wiedział, że tak nie jest, lub gdy zastrzeżono w treści zobowiązania, iż świadczenie ma nastąpić do rąk
własnych wierzyciela.

116. Przesłanki odpowiedzialności ex contractu
System prawny łączy z naruszeniem zobowiązania odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika, określaną w języku
prawniczym mianem odpowiedzialności kontraktowej. Jak w każdej odpowiedzialności odszkodowawczej, tak i w tym
przypadku przesłankami jej są: 1) zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność; 2) związek
przyczynowy między tym zdarzeniem a 3) powstałą szkodą. Dwie ostatnie przesłanki są wspólne dla
odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej. Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe.
Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę może być przyznane wyłącznie w przypadkach określonych w
ustawie, która łączy je z odpowiedzialnością deliktową. Rekompensata obejmuje jedynie szkody bezpośrednio
poniesione przez samego pokrzywdzonego, a nie szkody pośrednie doznane przez inne osoby. Dłużnik odpowiada
zarówno za stratę, jak i za utracone przez wierzyciela korzyści. Na straty składa się przede wszystkim wartość
utraconego przez wierzyciela świadczenia (najczęściej pomniejszona w umowach wzajemnych o niewykonanie
własnego świadczenia wierzyciela) lub zmniejszona wartość świadczenia, wynikająca z nienależytego jego spełnienia.
Ponadto mogą tu wchodzić w rachubę wydatki poniesione dla zrekompensowania szkody oraz tzw. szkody następcze,
stanowiące rezultat niewłaściwego wykonania zobowiązania — zwłaszcza złej jakości przedmiotu świadczenia. Przy
uwzględnianiu utraconych korzyści trzeba mieć na uwadze, czy istnieje dostatecznie wysoki stopień
prawdopodobieństwa uzyskania spodziewanych korzyści. Sama szansa osiągnięcia zysku nie wystarczy do wykazania
zasadności roszczenia odszkodowawczego. Typowy przykład stanowi utrata korzyści z dalszej umowy, jaką
zrealizowałby wierzyciel, gdyby dłużnik należycie wykonał swoje zobowiązanie. Utracone korzyści mogą także być
rezultatem pozbawienia wierzyciela pożytków z rzeczy lub tzw. szkody następczej.

117. Okoliczności, za które odpowiada dłużnik ex contractu
Dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę. Mimo to dla pewnych szczególnych przypadków, także na obszarze
odpowiedzialności kontraktowej, dokonuje się gradacji winy. Najwyższym stopniem winy jest wina umyślna. Wina
umyślna polega na tym, że albo dłużnik chce naruszyć ciążące na nim obowiązki powinnego zachowania (dolus
directus), albo przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi (dolus eventualis). Wszystkie postacie winy
nieumyślnej określa się w prawie cywilnym mianem niedbalstwa. Niedbalstwo można zarzucić temu, kto nie dochował
należytej staranności w sytuacji, gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo. Samo już jednak podjęcie
się przez dłużnika działań przerastających jego kwalifikacje lub siły nosi zawsze znamiona winy. W obrębie
niedbalstwa wyróżnia się z kolei rażące niedbalstwo. Jest to znaczne odchylenie się od wzorca należnego zachowania
się dłużnika. Szereg przepisów prawnych regulujących szczególne stosunki zobowiązaniowe łagodzą odpowiedzialność
dłużnika wiążąc ją tylko z winą umyślną lub rażącym niedbalstwem, najczęściej wymieniając łącznie obie te postacie
winy. Niekiedy zaostrzają tę odpowiedzialność rozszerzając ją na tzw. przypadek (casus mixtus). Same strony mogą w
umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał. W szczególności dłużnik może przejąć
odpowiedzialność za zwykłe niedbalstwo w przypadkach, gdy ustawa ogranicza jego odpowiedzialność do winy
umyślnej lub rażącego niedbalstwa, albo w ogóle może wyjść poza zasadę winy. Strony mogą złagodzić
odpowiedzialność dłużnika, postanawiając np. że dłużnik będzie odpowiadał jedynie za winę umyślną lub za rażące
niedbalstwo w przypadkach, gdy zgodnie z regułą ogólną, odpowiada on za każdą winę. Jednakże niedopuszczalne
jest uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną. Przesłankę odpowiedzialności kontraktowej stanowi
poczytalność dłużnika, jeżeli jego odpowiedzialność opiera się na winie.

118. Opóźnienie a zwłoka
Niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia, czyli opóźnienie, może nastąpić wskutek okoliczności: 1)

za które

dłużnik ponosi odpowiedzialność

— w szczególności więc za winę własną lub osób wskazanych w KC; sytuację taką

Kodeks cywilny określa mianem zwłoki dłużnika (art. 476); 2)

za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

, kiedy to

nazwa „opóźnienie” opatrywana jest często dodatkowymi omówieniami, takimi jak „zwykłe”, „proste”, sensu stricto,
ponieważ Kodeks używa wyrazu „opóźnienie” na oznaczenie wszelkich postaci niewykonania świadczenia w terminie.
Następstwa zwykłego opóźnienia Wierzyciel może zgodnie z ogólnymi zasadami domagać się ich wykonania, lecz nie
ma z tego tytułu roszczeń odszkodowawczych. Natomiast, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia
pieniężnego, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi odsetki za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł
żadnej z tego powodu szkody. Wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych, a wyższych wtedy tylko, gdy
zostały one przez strony ustalone. Następstwa zwłoki a) Zgodnie z regułami ogólnymi, wierzyciel może domagać się
od dłużnika spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono określone w treści zobowiązania. b) Natomiast swoiste
następstwa prawne zwłoki — jako naruszenia zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada —
polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady, według której wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej
dla niego stąd szkody. Jeżeli domaga się on spełnienia świadczenia, to odszkodowanie należy mu się tylko za szkodę
wynikłą z nieterminowego wykonania zobowiązania. Jeżeli jednak wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela
całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody
wynikłej z niewykonania zobowiązania. Nieprzyjęcie świadczenia należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o
charakterze prawo kształtującym, na mocy którego następuje zmiana przedmiotu świadczenia z pierwotnego na
odszkodowanie. c) Konsekwencja zwłoki wyraża się w tym, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania
zastępczego w razie niewykonania w trzech wskazanych niżej sytuacjach: 1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy
oznaczone co do gatunku, wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego rodzaju albo
może żądać od dłużnika ich wartości. Dla realizacji tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyskać decyzji sądowej; 2)
gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, że nie wymaga ono osobistego działania dłużnika, wierzyciel może
żądać w takim przypadku upoważnienia przez sąd do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika. Zastrzeżona tu
kontrola sądu ma na względzie ochronę interesu dłużnika. SN uznał niedopuszczalność zastosowania wykonania
zastępczego, jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie. 3) gdy
świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika
wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, przy czym w przypadkach nagłych uprawniony jest do takiego
działania nawet bez upoważnienia sądu.

119. Skutki prawne zwłoki dłużnika
a) Zgodnie z regułami ogólnymi, wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono
określone w treści zobowiązania. b) Natomiast swoiste następstwa prawne zwłoki — jako naruszenia zobowiązania
wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada — polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady, według
której wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej dla niego stąd szkody. Jeżeli domaga się on spełnienia
świadczenia, to odszkodowanie należy mu się tylko za szkodę wynikłą z nieterminowego wykonania zobowiązania.
Jeżeli jednak wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie,
to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Nieprzyjęcie
świadczenia należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o charakterze prawo kształtującym, na mocy którego
następuje zmiana przedmiotu świadczenia z pierwotnego na odszkodowanie. c) Konsekwencja zwłoki wyraża się w
tym, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w razie niewykonania w trzech wskazanych

niżej sytuacjach: 1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku, wierzyciel może nabyć na
koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości. Dla realizacji
tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyskać decyzji sądowej; 2) gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju,
że nie wymaga ono osobistego działania dłużnika, wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sąd
do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika. Zastrzeżona tu kontrola sądu ma na względzie ochronę interesu
dłużnika. SN uznał niedopuszczalność zastosowania wykonania zastępczego, jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął
skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie. 3) gdy świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może żądać
upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, przy czym w
przypadkach nagłych uprawniony jest do takiego działania nawet bez upoważnienia sądu.

120. Ius retentionis – prawo zatrzymania

Prawo zatrzymania jest jedną z form zabezpieczenia roszczeń wierzyciela, a dotyczy ono roszczeń o zwrot nakładów
poniesionych przez wierzyciela na cudą ( dłużnika ) rzecz oraz o naprawienie szkody wyrządzonej przez cudzą rzecz.
Prawo zatrzymania ma charakter zabezpieczenia subsydiarnego polegającego na tym, że jeśli wierzyciel posiada inne,
równie

"dobre"

(

należyte

)

zabezpieczenie

to

nie

może

skorzystać

z

prawa

zatrzymania.

Aby zatrzymć rzecz należy złożyć właścicielowi stosowne oświadczenie woli ( w dowolnej formie ) i co oczywiste
faktycznie zatrzymać jego rzecz. Wierzyciel, który skorzystał z prawa zatrzymania, ma obowiązek czuwać nad
bezpieczeństwem rzeczy, jednakże ryzyko przypadkowej utraty lub pogorszenia zatrzymanej rzeczy obciąża
właściciela. Wierzycielowi nie wolno wykorzystywać zatrzymanej rzeczy w innym celu niż zabezpieczenie roszczenia o
zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej. Nie jest on także uprawniony do tego,
aby nieodpłatnie korzystać z zatrzymanej rzeczy, a gdy zatrzymana rzecz przynosi dochody, wierzyciel powinien je
pobierać i zaliczyć na poczet swej należności. Gdy dłużnik zaspokoi roszczenia wierzyciela, prawo zatrzymania
wygasa, a wierzyciel ma obowiązek niezwłocznie wydać zatrzymaną rzecz właścicielowi. Prawo zatrzymania zostaje
także uchylone gdy dłużnik da wierzycielowi inne zabezpieczenie ale musi być to takie które nie pogorszy sytuacji
wierzyciela. Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich
przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie
zabezpieczy roszczenia o zwrot.

121. Zwłoka wierzyciela – pojęcie i skutki prawne
Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu: 1) albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego
faktycznie, a nie tylko słownie, świadczenia, 2) albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może
być spełnione, 3) albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie. Skutki Zwłoka wierzyciela nie zwalnia
dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia i nie powoduje tym samym zgaśnięcia zobowiązania. Natomiast interes
dłużnika doznaje ochrony w trojaki sposób. 1) Może on złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, co jest
dogodne dla niego z tego względu, że zwalnia go z obowiązku pieczy nad tym przedmiotem. 2) Może żądać od
wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Np. kosztów transportu rzeczy nieodebranych. 3) Niespełnienie w
terminie świadczenia wskutek zwłoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji nie tylko
związanych ze zwłoką, ale nawet z opóźnieniem dłużnika. W szczególności więc dłużnik nie jest odpowiedzialny za
wynikłą stąd dla wierzyciela szkodę oraz nie obciąża go obowiązek płacenia odsetek za opóźnienie. Nie dotyczy to
jednak odsetek za korzystanie z pieniędzy wierzyciela. Dla zwolnienia się z tego obowiązku dłużnik musiałby złożyć
pieniądze do depozytu sądowego. Natomiast nadal ciąży na nim odpowiedzialność za przypadkową utratę lub
uszkodzenie rzeczy, chyba że złoży przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

122. Zadatek
Przez zadatek rozumie się pewną sumę pieniężną lub rzecz daną przy zawarciu umowy. Strony mogą postanowić, że
jest to zaliczka na poczet przyszłego świadczenia albo kaucja zabezpieczająca wierzytelność. Zadatek może być
również na mocy zwyczaju uznany za znak zawarcia umowy. Zadatek to swoisty element czynności prawnej, o
charakterze realnym, który wywołuje zespół określonych następstw prawnych. Wysokość zadatku nie jest obojętna
dla kwalifikowania czynności prawnej. Suma wręczana tytułem zadatku stanowi zazwyczaj niewielki ułamek
świadczenia pieniężnego, należnego z umowy. Trzeba jednak przychylić się do poglądu o dopuszczalności zastrzeżenia
w umowie zadatku o wartości znaczącej, w stosunku do wielkości umówionego świadczenia. Wysokie zadatki mogą
być treścią oświadczeń woli stron. Ich dopuszczalną wielkość wyznaczą granice swobody kontraktowej. Zastrzeżenie
zadatku przewyższającego wartość należnego świadczenia można uznać za sprzeczne z naturą tego zobowiązania
(właściwościami stosunku) i tym samym niedopuszczalne na podstawie art. 58 KC. Natomiast zadatek w wysokości
niższej lub równej wartości świadczenia nie narusza granic, wyznaczonych jego funkcją. Możliwe jest podniesienie
zarzutu nadużycia prawa, zwłaszcza w przypadku rażącej dysproporcji między wysokością zadatku a poniesioną
szkodą. Skutki Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które
dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność. W przypadku takim wierzyciel może bez wyznaczania terminu
dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli go sam dał, może żądać sumy dwukrotnie
wyższej i to bez względu na to, czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości. Roszczenie to ulega 10-letniemu
przedawnieniu . Wierzyciel nie musi jednak korzystać z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy i
zachowania lub zapłaty zadatku, lecz może obstawać przy umowie, domagając się jej wykonania według reguł

ogólnych. Stosownie do tego, dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania przez rezygnację z
przedmiotów danych tytułem zadatku. Zastrzeżenie zadatku pozwala więc łatwiej i skuteczniej stosować represję
wobec dłużnika, który bezpodstawnie nie wykonuje zobowiązania. Zastrzeżenie to umacnia sytuację prawną
wierzyciela, stanowiąc dla dłużnika silny bodziec do wykonania umowy.

123. Umowne prawo odstąpienia
Umowa prawidłowo zawarta w zasadzie nie może być z mocy decyzji jednej strony rozwiązana — poza przypadkami
wyraźnie przez ustawę przewidzianymi. Celem złagodzenia tego rygoru, ustawa zezwala im na zastrzeżenie prawa
odstąpienia. Prawo to polega na tym, że — stosownie do treści dokonanego zastrzeżenia — jedna albo każda ze stron
umowy może od niej odstąpić bez konieczności uzasadniania tej decyzji. Tego rodzaju zastrzeżenie w istotny sposób
osłabia łączący strony węzeł umowny, stwarzając zarazem stan niepewności co do tego, czy umowa utrzyma się. KC
wymaga, aby w zastrzeżeniu o umownym prawie odstąpienia podany był termin, w ciągu którego uprawniony może
odstąpić od umowy. Niespełnienie tego wymagania ustawy powoduje nieważność zastrzeżenia umownego. Strony
mogą jednak zastrzec także, że prawo do odstąpienia przysługiwać będzie stronie lub obu stronom, jeżeli spełni się
określone w umowie zdarzenie przyszłe i niepewne (warunek).
Prawo do odstąpienia ma charakter kształtujący. Uprawniony wykonuje je w ten sposób, że składa odpowiednie
oświadczenie woli drugiej stronie. Skutki W razie wykonania prawa do odstąpienia umowę uważa się za niezawartą.
Następuje więc zniesienie skutków prawnych z mocą wsteczną (ex tunc). Ponieważ uprawniony może od umowy
odstąpić również po całkowitym lub częściowym jej wykonaniu, jeżeli oczywiście nie minął jeszcze zastrzeżony do
odstąpienia termin, KC nakazuje stronom zwrócić to wszystko, co sobie świadczyły i to w stanie niezmienionym, chyba
że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ponadto za korzystanie z rzeczy należy się odpowiednie
wynagrodzenie, podobnie jak i za świadczone usługi, które, nie mogą być zwrócone w naturze. Odstępne
Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest odstępne (art. 396 KC). W zastrzeżeniu tym strony
uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, co łagodzi osłabienie umowy wynikające z
zastrzeżenia prawa odstąpienia. Gwoli ochrony interesów strony przeciwnej oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne
tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

124. Odstępne
Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest odstępne (art. 396 KC). W zastrzeżeniu tym strony
uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, co łagodzi osłabienie umowy wynikające z
zastrzeżenia prawa odstąpienia. Gwoli ochrony interesów strony przeciwnej oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne
tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. Ze względu na to, że odstępne stanowi
szczególny rodzaj umownego prawa odstąpienia, stosuje się do niego wszystkie postanowienia art. 395 KC. Dotyczy
to zwłaszcza konieczności zastrzeżenia terminu do wykonania prawa odstąpienia, sposobu odstąpienia i wynikających
stąd skutków prawnych. Odstępne jest

kwalifikowana postacią umownego prawa odstąpienia

. Jego istota

polega na tym, że strony podpisując umowę mogą zastrzec prawo odstąpienia od niej za zapłatą znaczonej sumy
pieniężnej.

1

Zastrzeżenie tego typu może powstać na skutek samego uzgodnienia stron, występować w każdej

umowie- na rzecz albo jednej, albo drugiej strony. Odstępne staje się realną czynnością prawna w chwili wykonania
zastrzeżenia.


125. Kara umowna
Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może
bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Jako surogat odszkodowania należy się
ona tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Nie
jest więc zobowiązany do zapłaty kary umownej, gdy szkoda powstała z przypadku (zdarzenia losowego), a tym
bardziej z siły wyższe. Zastrzeżenie kary umownej jest dla wierzyciela korzystne z tego względu, że zwalnia go z
konieczności wykazywania istnienia i wysokości szkody, który to dowód ciąży na nim w myśl ogólnych zasad prawa
odszkodowawczego. Dzięki temu zastrzeżenie kary umownej umacnia pozycję wierzyciela i przyczynia się do realnego
wykonania zobowiązania przez dłużnika, ułatwiając zastosowanie wobec niego sankcji odszkodowawczej. Zastrzeżenie
kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku
jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody. Dowód braku szkody zwalnia dłużnika z obowiązku
zapłaty kary umownej. SN wyraził pogląd, że w żądaniu dłużnika nieuwzględnienia roszczenia o zapłatę kary umownej
mieści się również żądanie zmniejszenia tej kary. Uznanie kary umownej za rażąco wygórowaną i w konsekwencji jej
miarkowanie może nastąpić z uwzględnieniem przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody.

126. Datio In solutum – świadczenie w miejsce wykonania
Zobowiązanie wygasa, gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie od
pierwotnie ustalonego (tzw. datio in solutum; art. 453 KC). Zdarzenie to obejmuje dwa elementy: 1) umowę między
dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia, 2) faktyczne spełnienie nowego świadczenia.

Wydanie weksla nie jest wykonaniem świadczenia, lecz zobowiązaniem się do jego spełnienia. Jeżeli przedmiotem
nowego świadczenia jest rzecz, która ma wady, dłużnik odpowiada za nie według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
W przypadku takim wierzyciel nie może więc żądać pierwotnego świadczenia, które w rezultacie datio in solutum
definitywnie wygasło.

127. Novatio – odnowienie
Odnowienie jest to umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem, w której strony postanawiają, że
dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Ten
nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego: 1) innym świadczeniem, lecz już nie samym tylko
zmienionym sposobem jego wykonania (np. miejscem), 2) inną podstawą prawną nawet przy niezmienionym
świadczeniu dawnym. Umowa nowacji prowadzi do umorzenia dotychczasowego zobowiązania, lecz skutek ten nie
następuje przez spełnienie świadczenia, lecz przez zaciągnięcie nowego zobowiązania. Związek nowego z dawnym
zobowiązaniem Związek między dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywną nowacji. Przy
zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazić, że nowe zobowiązanie powstało w celu umorzenia
dawnego (tzw. animus novandi, to znaczy zamiar umorzenia dotychczasowego zobowiązania przez zaciągnięcie
nowego zobowiązania). Nowacja nie wymaga zachowania formy szczególnej, chyba że właściwe przepisy ją
przewidują dla tego zobowiązania, które ma powstać w wyniku nowacji (np. dla zobowiązania o przeniesienie
własności nieruchomości). Przesłanką powstania nowego zobowiązania jest ważne istnienie dawnego zobowiązania.
Może to być nawet zobowiązanie niezupełne, w szczególności obejmujące roszczenie już przedawnione. Skutki
Wskutek odnowienia nie tylko wygasa dotychczasowe zobowiązanie, ale również związane z nim prawa akcesoryjne,
jak zwłaszcza poręczenie, zastaw lub hipoteka. Jednakże mogą one być utrzymane w celu zabezpieczenia nowego
zobowiązania, jeżeli poręczyciel lub osoba trzecia zgodzą się na to. Odnowienie dokonane między wierzycielem a
jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje
przeciwko nim swe prawa. Z reguły nie ma powodu, aby odpowiadali oni za nowe zobowiązanie. Skutki nowacji może
także wywołać umowa zawarta między wierzycielem a osobą trzecią, która zaciąga nowe zobowiązanie na miejsce
dawnego. W przypadku takim nowacja jest więc połączona ze zmianą dłużnika. Pogląd ten opiera się na założeniu, że
skoro osoba trzecia może zwolnić dłużnika przez spełnienie świadczenia, to może również zwolnić go przez nowację.
Dłużnik powinien na taką nowację wyrazić zgodę, ponieważ osoba trzecia nie może sama decydować o zwolnieniu go
z długu.

128. Compensatio – potrącenie
Potrącenie — zwane także kompensacją — polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w
następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi. Terminów „potrącenia” lub
„kompensacji” używa się także na określenie różnych postaci pomniejszenia wysokości świadczenia — niepolegających
na przeciwstawianiu sobie dwóch wierzytelności. Uchyla ona konieczność realnego wykonania świadczeń przez obie
strony; zostają one zaspokojone przez zwolnienie każdej z nich z obowiązku świadczenia na rzecz drugiej strony.
Ponadto potrącenie pełni funkcję egzekucji świadczenia, i to bez udziału sądu i organów egzekucyjnych. Przesłanki
Potrącenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostają następujące cztery przesłanki: a) Dwie osoby są
jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami. b) Przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub
rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Wierzyciel powinien otrzymać takie świadczenie, jakie mu się
należało, a nie innego rodzaju. Przesłanka ta z reguły eliminuje z kręgu dopuszczalnych potrąceń wierzytelności
wynikające z umów wzajemnych, ponieważ ich sens społeczny polega właśnie na wymianie dóbr niejednorodnych.
Również wierzytelności opiewające na różne waluty mogą być potrącane, ponieważ mają one charakter pieniądza. c)
Obie wierzytelności są wymagalne, a więc musiały już upłynąć terminy ich spełnienia. Jednakże odroczenie wykonania
zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza dopuszczalności potrącenia. d)
Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia, jest zaskarżalna. Ktoś, komu przysługuje zaskarżalna wierzytelność,
może potrącić ją ze skierowaną przeciwko niemu wierzytelnością niezaskarżalną, ponieważ działanie takie nie tylko nie
narusza interesu drugiej strony, ale jest wręcz dla niej korzystne, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że nie ma ona
szans realizacji swojego prawa za pomocą przymusu państwowego. Wyjątek od tej reguły przewiduje art. 502 KC dla
wierzytelności przedawnionej, którą można przedstawić do potrącenia, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się
możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

129. Złożenie co depozytu sądowego
Tryb Postępowanie w tych sprawach toczy się w drodze postępowania nieprocesowego. Do depozytu dłużnik może
złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, dokumenty, a także inne rzeczy. Jeżeli jednak
przechowywanie tych innych rzeczy pociągnęłoby za sobą znaczne trudności lub koszty albo powodowało obniżenie
ich wartości, sąd na wniosek dłużnika postanowi sprzedać je, a sumę stąd uzyskaną złożyć do depozytu sądowego.
Przedmioty przechowywane są we właściwym sądzie, banku albo w innym miejscu wyznaczonym przez sąd i pod
opieką ustanowionego dozorcy. Skutki Złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie
świadczenia. W szczególności więc dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia może odesłać wierzyciela do depozytu
sądowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia, a przy zobowiązaniach wzajemnych sam może domagać
się należnego mu świadczenia. Ustaje jego obowiązek troski o rzeczy, obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie

świadczenia pieniężnego oraz przechodzi na wierzyciela ryzyko przypadkowej utraty rzeczy. Nie mogą być również
realizowane prawa akcesoryjne, zabezpieczające wierzytelność (poręczenie, zastaw).

130 Zwolnienie z długu
Oświadczenie wierzyciela w tym względzie wymaga przyjęcia przez dłużnika. Dzięki takiej konstrukcji ustawa
zapewnia dłużnikowi udział również w takich czynnościach prawnych, które prowadzą do korzystnych dla niego
skutków prawnych. Jest nim niewątpliwie wygaśnięcie zobowiązania, bez konieczności spełnienia świadczenia lub jego
surogatu. Umowa o zwolnienie z długu niekoniecznie ma nieodpłatny charakter. Strony mogą się również umówić, że
zwolnienie z długu nastąpi odpłatnie. Umowa ta nie wymaga zachowania formy szczególnej. Jako nieformalna może
być zawarta także per facta conciudentia. Ma ona charakter rozporządzający, w wyniku czego wraz z jej zawarciem,
ze skutkiem na przyszłość ex nunc, gaśnie dług. Jednakże może przybrać również charakter tylko zobowiązaniowy,
wymagający dopiero wykonania przez czynność rozporządzającą. W takim przypadku, gdy jest to umowa nieodpłatna,
wierzyciel powinien złożyć swoje oświadczenie woli w formie aktu notarialnego. Dominujący pogląd uznaje umowę o
zwolnienie z długu za czynność kauzalną.

131. Cesja – pojęcie, skutki prawne
Przelew wierzytelności (cesja) jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osoba trzecią
(cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność. Ze względu na
skutek prawny cesja należy do czynności prawnych rozporządzających, albowiem przenosi prawo podmiotowe
(wierzytelność) z jednego podmiotu na inny podmiot. Skutek wobec wierzyciela. Przelew powoduje ten skutek, że
cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz. Nabywa on wierzytelność w takim stanie, w jakim
znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. Wraz z wierzytelnością
przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa. Na cesjonariusza przechodzą także wszelkie
zabezpieczenia wierzytelności. Służą mu również roszczenia o zaległe odsetki. Brak wierzytelności czyni umowę o
przelew prawnie nieskuteczną. Natomiast cesjonariusz może korzystać z ochrony dobrej wiary na podstawie art.
regulującego skutki pozornej czynności prawnej wobec osób trzecich. Jeżeli cedent przelał wierzytelność, która mu nie
przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie, ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza. Chodzi tu o
odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności. Cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność
dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął. Skutek wobec dłużnika Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w
następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi —jako swojemu aktualnemu
wierzycielowi. Ustawa chroni dobrą wiarę dłużnika, stanowiąc, że dopóki zbywca (cedent) nie zawiadomi dłużnika o
przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do jego rąk ma skutek względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że do
chwili spełnienia świadczenia dłużni uzyskał w inny sposób wiarygodną wiadomość o przelewie. Najbardziej
zainteresowany w przekazaniu takich informacji będzie cesjonariusz, a więc aktualny wierzyciel dłużnika. Dobra wiara
dłużnika jest również chroniona w przypadku, gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi, który jednak nie stał się
wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem
cedenta, jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie. Natomiast będzie zobowiązany do
świadczenia do rąk cedenta, jeżeli ten udowodni, że dłużnik wiedział o nieważności przelewu lub o zarzutach
wynikających z podstawy prawnej przelewu.

132. Wierzytelności nie podlegające cesji
Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z
następującymi jednak wyjątkami: 1) gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne; 2) gdy przelew sprzeciwia się
właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany wyraźnym przepisem prawnym. W szczególności charakter taki
mają wierzytelności typu akcesoryjnego, wynikające np. z umowy poręczenia; z uwagi na to, iż pełnią one funkcję
pomocniczą wobec innej wierzytelności lub innego jakiegoś prawa, a także wierzytelności osobiste. 3) gdy przelew
sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem, zawartym w umowie między wierzycielem a dłużnikiem; w drodze
wyjątku od ogólnej reguły art. 57 KC strony stosunku zobowiązaniowego mogą wykluczyć cesję wierzytelności lub
uzależnić ją od zgody dłużnika, i to ze skutkiem wobec osób trzecich — a więc wobec ewentualnego cesjonariusza.
Jeżeli jednak wierzytelność została stwierdzona pismem, zastrzeżenie jej niezbywalności jest tylko wtedy skuteczne,
gdy pismo zawiera o nim wzmiankę, chyba że nabywca (cesjonariusz) o zastrzeżeniu tym wiedział w chwili przelewu.
Strony mogą na podstawie art. 509 KC nie tylko wyłączyć dopuszczalność przelewu, ale tym bardziej — ją ograniczyć,
uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek. Ograniczenia takie często ustanawiane są w
umowach ubezpieczenia raz umowach zawieranych przez banki; 4) przeniesienia wierzytelności związanej z
dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos dokonuje się w odmienny sposób.

133. Przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela

Przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela (tj. niewskazującego podmiotu uprawnionego do wykonywania
wynikającego z nich prawa majątkowego) wymaga wydania tego dokumentu. Przeniesienie wierzytelności z
dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu, natomiast do przeniesienia
własności dokumentu potrzebne jest jego wydanie Wynika z tego, że niezdematerializowane papiery wartościowe na
okaziciela są na gruncie polskiego prawa cywilnego traktowane jako swego rodzaju rzeczy ruchome oznaczone co do

gatunku, tworzące wierzytelności, do których przeniesienia konieczne jest zawarcie umowy. Umowa sprzedaży,
zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności dokumentów samoistnie nie prowadzi
do przejścia własności na nabywcę, potrzebne jest jeszcze przeniesienie posiadania dokumentu, co ma zasadniczo
związek z wydaniem dokumentu nabywcy. Z ogółu regulacji kodeksu cywilnego wynika zatem realny charakter umów
przenoszących wierzytelności z papierów wartościowych na okaziciela. Indos jest instrumentem prawnym
obrotu wierzytelnościami z papierów wartościowych na zlecenie, tj. wierzytelnościami wekslowymi i
czekowymi. Indos związany przede wszystkim z prawem wekslowym a w KC r. został normatywnie określony. jako
pisemne oświadczenie, zamieszczone na papierze wartościowym na zlecenie zawierające co najmniej podpis zbywcy,
tj. indosanta, oznaczający przeniesienie praw na inną osobę, tj. indosatariusza. Poza indosem do przeniesienia praw z
papieru wartościowego na zlecenie wymagane jest również wydanie samego dokumentu. ).

134. Wierzytelności zbywalne, do których nie stosuje się przepisów KC o przelewie

Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z wyjątkami
(509§1):
1) gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne
2) gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany przepisem. Charakter taki maja
wierzytelności typu akcesoryjnego a także wierzytelności osobiste.
3) gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem (tzn. pactum de non cedendo) zawartym w umowie
miedzy wierzycielem a dłużnikiem. Strony mogą na podst. art. 509 KC wyłączyć dopuszczalność przelewu lub ja
ograniczyć uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek.
4) przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos
dokonuje się w odmienny sposób (517)
Można dokonywać cesji nie tylko wierzytelności juz istniejących ale i przyszłych, byleby treść ich została w umowie
przelewu określona.

135. Problem odpowiedzialności cedenta za wypłacalność dłużnika

Odpowiedzialność cedenta względem cesjonariusza powstaje z chwilą zawarcia rozporządzającej umowy przelewu
bądź też spełnienia się warunku zawieszającego lub terminu początkowego (jeżeli umowa została zawarta pod
warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu). Zbywca odpowiada zatem wobec nabywcy wierzytelności za zdarzenia,
które nastąpiły w okresie między powstaniem zobowiązania do przelewu a chwilą przelewu, a których skutkiem było
wygaśnięcie wierzytelności (w wyniku np. ważnego spełnienia zbywcy świadczenia przez dłużnika) albo też "wyjście"
wierzytelności z majątku zbywcy (w związku z przelewem wierzytelności na inną osobę niż nabywca). Zbywca
wierzytelności nie ponosi odpowiedzialności na podstawie jeżeli wierzytelność przestaje istnieć po dokonaniu
przelewu, a więc w majątku cesjonariusza. Wątpliwe jest twierdzenie, że cedent ponosi względem cesjonariusza
odpowiedzialność w razie skutecznego potrącenia przez dłużnika, już po dokonaniu przelewu, wzajemnej
wierzytelności przysługującej mu względem zbywcy albo w razie spełnienia świadczenia przez dłużnika działającego w
dobrej wierze do rąk zbywcy Cesjonariusz w tych wypadkach może jedynie domagać się zwrotu zapłaconej zbywcy
ceny za cedowaną wierzytelność na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu albo dochodzić swoich praw
na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych (w sytuacji podstępnego wymuszenia przez zbywcę świadczenia
od dłużnika, już po dokonaniu przelewu, kiedy zbywca nie jest już wierzycielem, a dłużnik nie ma wiedzy o cesji).
Rozszerzenie zakresu odpowiedzialności cedenta, (za istnienie i przysługiwanie mu wierzytelności), o
odpowiedzialność za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu następuje na podstawie wyraźnego oświadczenia woli
cedenta w tym zakresie Przyjęcie przez cedenta dodatkowej odpowiedzialności zapewnia lepszą ochronę interesów
cesjonariusza, ponieważ faktyczny cel gospodarczy przelewu realizuje się w momencie, gdy dłużnik spełni świadczenie
na rzecz nabywcy wierzytelności lub też nabywca uzyska od dłużnika odszkodowanie z tytułu niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania Przelew osiąga zamierzony skutek gospodarczy, kiedy cesjonariusz z
istniejącej w chwili przelewu wierzytelności może się skutecznie zaspokoić (ewentualnie przymusowo dochodzić
zaspokojenia), ponieważ dłużnik cedowanej wierzytelności jest wypłacalny.


136. Problem przelewu samej wierzytelności przysługującej względem poręczyciela bez przelewu
wierzytelności przysługującej względem dłużnika.

137. Cechy umowy przelewu wierzytelności

Umowa cesji wierzytelności uregulowana została w art. 509 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
(Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.). Zgodnie z treścią tego przepisu wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść
wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo
właściwości zobowiązania. W myśl art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego przelew wierzytelności może odbywać się na
podstawie umowy sprzedaży, zamiany, darowizny lub innej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, a
zatem umowa taka może należeć do kategorii umów, które podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Na

skutek cesji wierzytelności zmienia się podmiot po stronie wierzyciela, natomiast przedmiot zobowiązania pozostaje
ten sam. Jeżeli więc umowa cesji przyjęłaby postać którejkolwiek z umów wskazanych w ustawie o podatku od
czynności cywilnoprawnych to spowoduje obowiązek zapłaty tego podatku. Stosownie do art. 535 Kodeksu cywilnego
przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a
kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę, czyli oznaczoną sumę pieniędzy. Natomiast
zgodnie z art. 603 Kodeksu cywilnego przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą
stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.

138. Sytuacja prawna dłużnika po przelewie wierzytelności

Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć
cesjonariuszowi —jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Ustawa chroni dobrą wiarę dłużnika, stanowiąc, że dopóki
zbywca (cedent) nie zawiadomi dłużnika o przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do jego rąk ma skutek względem
nabywcy (cesjonariusza), chyba że do chwili spełnienia świadczenia dłużni uzyskał w inny sposób wiarygodną
wiadomość o przelewie. Najbardziej zainteresowany w przekazaniu takich informacji będzie cesjonariusz, a więc
aktualny wierzyciel dłużnika. Dobra wiara dłużnika jest również chroniona w przypadku, gdy dłużnik świadczył
cesjonariuszowi, który jednak nie stał się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas
skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta, jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym
przelewie. Natomiast będzie zobowiązany do świadczenia do rąk cedenta, jeżeli ten udowodni, że dłużnik wiedział o
nieważności przelewu lub o zarzutach wynikających z podstawy prawnej przelewu. Ustawodawca realizując zasadę, że
sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w następstwie cesji oraz chroniąc dobrą wiarę dłużnika, postanowił,
iż dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili
powzięcia wiadomości o przelewie. Dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi zarzut potrącenia, który mu
przysługiwał wobec cedenta. Dłużnik może potrącić także wierzytelność, która stała się wymagalna dopiero po
otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy wierzytelność dłużnika
względem cedenta stała się wymagalna później, niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu. Ograniczenie to ma
zapobiec powstrzymywaniu się przez dłużnika cedowanej wierzytelności ze spełnieniem świadczenia do chwili, gdy
jego wierzytelność stanie się wymagalna. Dopuszczalny jest przelew wierzytelności na zabezpieczenie. Powszechnie
czynności takie zawierane są zwłaszcza dla zabezpieczenia kredytu bankowego. Instytucja ta może być realizowana w
dwojaki sposób: 1) przez zastrzeżenie w umowie cesji warunku rozwiązującego. W przypadku takim, bez
dokonywania późniejszej czynności prawnej — cedowana wierzytelność wraca do cedenta; 2) przez zastrzeżenie
zobowiązania do zwrotu cedowanej wierzytelności. Zastrzeżenie takie bezpośrednio nie wywołuje skutku
rozporządzającego w postaci ponownego nabycia wierzytelności przez pierwotnego cedenta. Skutek ten może być
osiągnięty dopiero przez dokonanie czynności rozporządzającej, to jest zwrotnej cesji wierzytelności.

139. Skutki prawne zawarcia umowy przelewu wierzytelności przez osobę nieuprawnioną

140. Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela
Przesłanki i skutki Jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy dług, a nie czyni tego na podstawie zawartej z dłużnikiem umowy,
to w zasadzie przysługują jej wobec dłużnika tylko niepewne i ograniczone roszczenia z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia dla zrekompensowania poniesionego wydatku. Jest to ochrona niedostateczna. Kodeks cywilny
wzmacnia ja, przyznając wspomnianej osobie trzeciej pozycję prawną zaspokojonego wierzyciela. Stosunek
zobowiązaniowy nie ulega więc, mimo zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu, lecz trwa nadal ze zmienionym jednak
podmiotem po stronie wierzyciela (tzw.

subrogacja

). Skutek ten realizuje się jednak nie w każdym przypadku spłaty

cudzego długu. Ustawa wymaga aby: 1) zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela; Brak jest
tej cechy, gdy ktoś płaci cudzy podatek; ze względu na publicznoprawny charakter tego zobowiązania
niedopuszczalne jest bowiem wstąpienie na miejsce Państwa;2) osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiada za
niego osobiście (np. poręczyciel) lub pewnymi przedmiotami (zastaw, hipoteka). 3) osobie trzeciej przysługiwało
prawo, przed którym spłacana wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym
pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej); 4) zapłata cudzego długu nastąpiła za zgodą dłużnika i w celu
wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela. Zgoda dłużnika, pod sankcją nieważności, powinna być wyrażona na
piśmie. Zwykle udziela jej dłużnik dlatego, aby uzyskać od osoby trzeciej — to znaczy swojego przyszłego wierzyciela
korzystniejszą sytuację prawną. Jest to tzw

. konwersja

. Wstąpienie osoby trzeciej wprawa zaspokojonego wierzyciela

dokonuje się tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela
nie tylko zachowuje on wierzytelność co do pozostałej części, ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia
przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek częściowej zapłaty. Wstąpienie w prawa
zaspokojonego wierzyciela realizuje się ex lege. Osoba trzecia może wstąpić w prawa zaspokojonego wierzyciela także
na mocy umowy zawartej z wierzycielem, przy spełnieniu wymagań określonych dla cesji.

141. Sposoby przejęcia długu
Przejęcie długu KC konstruuje jako umowę dwustronną, która może przybrać dwojaką postać: a) umowy miedzy
wierzycielem a przejemcą długu – za zgodą dłużnika; b) umowy między przejemcą długu a dłużnikiem – za zgodą
wierzyciela. W obu postaciach umowy o przejęcie długu jej stroną jest przejemca długu. Jego bowiem sytuacja

prawna ulega bezpośrednio niekorzystnej zmianie, powiększając długi przejemcy. Konieczne jest zatem wyraźne
oświadczenie woli przejemcy, aby skutek ten mógł nastąpić. Umowa ta może także zagrażać interesom wierzyciela, w
przypadku gdy przejemca jest niewypłacalny. Gdy wierzyciel występuje w roli strony tej umowy, jego oświadczenie
woli współkonstytuujące dojście jej do skutku, z natury rzeczy, pozwala mu uwzględnić ryzyko związane ze zmianą
dłużnika i stosownie do tego zawrzeć albo nie zawrzeć umowę o przejęcie długu. Interesy wierzyciela chroni także
wymaganie udzielenia zgody przez wierzyciela na umowę przelewu zawartą między dłużnikiem a przejemcą długu.
Zgoda taka jest bezskuteczna, gdy wierzyciel nie wiedział, iż przejemca jest niewypłacalny. Oświadczenia woli stron
umowy o przejęcie długu powinny być pod sankcją nieważności złożone na piśmie. Przemawia za tym troska o
pewność obrotu prawnego. W umowie o przejęcie długu jako strona zawsze występuje przejemca długu i dlatego
jego oświadczenie woli w każdym przypadku wymaga zachowania wspomnianej formy. Natomiast, gdy zawiera on
umowę z wierzycielem, wówczas, także oświadczenie woli wierzyciela musi być złożone w tej samej formie; a gdy
zawiera tę umowę z dłużnikiem, to samo odnosi się do oświadczenia dłużnika. KC zastrzega formę pisemną pod
sankcją nieważności dla zgody wierzyciela. U podstaw odmiennego uregulowania formy oświadczenia woli przez
wierzyciela albo dłużnika — w postaci zgody na umowę o przejęcie długu — leży wzgląd na potrzebę silniejszego
uwzględnienia interesu wierzyciela, który ponosi ekonomiczne ryzyko przejęcia długu.

142. Skutki prawne braku zgody dłużnika przy przejęciu długu
Osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu, może ją wyrazić składając odpowiednie oświadczenie woli
którejkolwiek ze stron umowy. Po zawarciu umowy każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest
potrzebna, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, przy czym bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z
odmówieniem zgody. Skutki odmowy zgody są różne w zależności od tego, kto tej zgody powinien udzielić. Jeżeli
przejęcie długu następuje na podstawie umowy wierzyciela z przejemcą, wówczas brak zgody dłużnika powoduje
nieważność umowy.

143 Skutki prawne braku zgody wierzyciela przy przejęciu długu.
Osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu, może ją wyrazić składając odpowiednie oświadczenie woli
którejkolwiek ze stron umowy. Po zawarciu umowy każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest
potrzebna, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, przy czym bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z
odmówieniem zgody. Skutki odmowy zgody są różne w zależności od tego, kto tej zgody powinien udzielić. Jeżeli
przejęcie długu przyjmuje postać umowy między przejemcą długu a dłużnikiem, wówczas brak zgody wierzyciela
prowadzi do tego, że umowa stron wywiera tylko ograniczone skutki między nimi samymi. Polegają
one na tym, że osoba, która miała przejąć dług, odpowiada względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał
od niej spełnienia świadczenia. Chodzi tu więc o tzw. ustawową konwersję przejęcia długu w umowę o zwolnienie
dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia. Cechy konstytutywne umowy o przejęcie długu powinny być
wyrażone w jej treści. Jednakże reguła interpretacyjna każe przyjąć, że jeżeli w umowie o przeniesienie własności
nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, to uważa się, iż strony
zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę, do jej skuteczności konieczna jest jeszcze zgoda wierzyciela.
Gdyby wierzyciel odmówił swojej zgody, nabywca nieruchomości jest odpowiedzialny względem zbywcy za to, że
wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia, do czego wierzyciel pozostaje nadal uprawniony.

144. Przejęcie długu z prawa uboczne zabezpieczające wierzytelność
Singularna sukcesja w dług oznacza, że przejemca wstępuje w całą sytuację prawną dotychczasowego dłużnika.
Umowa może wszakże sukcesję tę ograniczyć w szczególności do długów przyszłych (zwłaszcza warunkowych lub
terminowych), lub do niektórych tylko obowiązków składających się na dług (np. wykonywanie świadczeń
naprawczych rzeczy sprzedanej). Ogólna reguła, w myśl której przejemca wstępuje w sytuację prawną
dotychczasowego dłużnika, nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność, chyba że zabezpieczyciel
wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Przepis ten ma na względzie ochronę interesów zabezpieczycieli. Od
sytuacji majątkowej dłużnika zależy bowiem, czy zabezpieczyciele będą odpowiadać za dług zabezpieczony i czy w
takim przypadku zaspokojone zastaną ich roszczenia regresowe do dłużnika. Przepis art. 525 KC stanowi wprawdzie
tylko o zabezpieczeniach w postaci poręczenia lub ograniczonych praw rzeczowych (hipoteka, zastaw), to jednak
należy rozumieć go szerzej przyjmując, że odnosi się on także do innych postaci zabezpieczeń obligacyjnych (np.
gwarancji bankowych) i rzeczowych (np. przewłaszczenia na zabezpieczenie).

145. Zarzuty przysługujące przejemcy długu
Przejemca długu, wstępując w istniejący już stosunek zobowiązaniowy może w konsekwencji przedstawić zarzuty
wynikające z treści tego stosunku według stanu istniejącego w chwili przejęcia. Zarzutem tego rodzaju nie jest jednak
zarzut potrącenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik ponieważ stanowi on emanację jego własnego
prawa nieobjętego treścią stosunku zobowiązaniowego, w obrębie którego nastąpiła zmiana dłużnika. Ponadto
przejemca może podnieść zarzuty wynikające z umowy zawartej między nim a wierzycielem o przejęcie długu, jak
również osobiste zarzuty przysługujące mu wobec wierzyciela z innego tytułu prawnego — w szczególności zarzut
potrącenia. Przejemca nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między
przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu.
Czyni jednak od tej reguły poważny wyjątek, zastrzegając, że przejemcy przysługują z tego stosunku zarzuty, jeżeli

wierzyciel o nich wiedział i to najpóźniej w chwili udzielenia zgody na przejęcie długu. Rozwiązanie to ma na
względzie ochronę interesu wierzyciela. Gwarantuje, że bez jego wiedzy i woli nie ulegnie pogorszeniu jego sytuacja
prawna w następstwie dokonanego przejęcia długu. W tych granicach chronione są interesy przejemcy długu.

146. Zarzuty nie przysługujące przejemcy długu

Przejemca nie może korzystać z zarzutu potrącenia wierzytelności przysługującej poprzedniemu dłużnikowi. Z
przejmowanego stosunku prawnego mogą powstać dla przejemcy zarzuty, których dawny dłużnik nie miał. Dzieje się
tak wtedy, gdy zarzuty powstają dopiero po przejęciu długu, np. zarzut zapłaty, zwolnienia z długu. Przy przyjęciu
długu konsekwencje uchylenia się od swego oświadczenia woli uzależnione są od tego, kto uchyla się od skutków
oświadczenia woli oraz jaką rolę odgrywa w czynności przejęcia długu. W wypadku gdy uchylającym się jest
kontrahent umowy, uchylenie się powoduje nieważność czynności przejęcia długu, jeżeli zaś uchylającym się jest
podmiot wyrażający zgodę na przejęcie, to jego uchylenie powoduje nieważność takiego oświadczenia woli.
Nieważność zgody, spowodowana uchyleniem się od skutków oświadczenia woli, jest równoznaczna odmówieniu
zgody na przejęcie długu. Jeżeli nieważna jest zgoda dotychczasowego dłużnika, umowę przejęcia długu uważa się za
niezawartą, podobnie gdy nieważność dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie. Powstaje jednak problem, czy zarzuty
ze stosunków prawnych, będących podstawą przejęcia długu, przysługują przejemcy wobec wierzyciela. Zarzuty ze
stosunku: wierzyciel - dłużnik, przejemcy nie przysługują, albowiem chodzi tu o stosunki, nie dotyczące treści
przejmowanego długu. W relacji natomiast między wierzycielem a przejemcą zarzuty przeciw wierzycielowi są
dopuszczalne ze względu na możliwość zgłoszenia zarzutów osobistych przejemcy, niezwiązanych ściśle z treścią
przejmowanego długu.



147. Kumulatywne przystąpienie do długu
W razie kumulatywnego przystąpienia do długu dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z długu; pozostaje
więc nadal dłużnikiem, przy czym obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik. W rezultacie więc
następuje tu pomnożenie podmiotów po stronie długu w stosunku zobowiązaniowym o niezmienionej treści.Umowa o
wspomnianej treści jest dopuszczalna na zasadzie swobody umów. Może ona być zawarta między dłużnikiem a
przystępującym do długu; przyjmuje wówczas postać umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej albo między
przystępującym a wierzycielem. W tym ostatnim przypadku zgoda dłużnika nie jest potrzebna, albowiem jego pozycja
nie tylko nie ulega pogorszeniu, lecz z reguły poprawia się. Umowa ta nie wymaga formy szczególnej. Przystępujący
do długu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem dotychczasowym, a to na podstawie dorozumianego
wyrażenia woli w tym względzie w umowie kumulatywnego przystąpienia do długu. Jeżeli więc dotychczasowy dłużnik
spełni świadczenia, służy mu wobec przystępującego roszczenie regresowe. Ustawowe kumulatywne przystąpienie do
długu Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym; obok zbywcy; w zakresie
zobowiązań związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, i to bez względu na to, z jakiego
zdarzenia zobowiązania te powstały (umowy, bezpodstawnego wzbogacenia itp.). Przez nabywcę rozumie się tego,
kto nabył przedsiębiorstwo lub grunt rolny stanowiący substrat gospodarstwa rolnego, w drodze umowy. Chodzi tu
zatem o pochodne i translatywne nabycie. Dzięki tej instytucji wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania
swojej wierzytelności. Chroniąc jednak zarazem interesy nabywcy ustawa: 1) wyłącza przystąpienie do długu, o
którego istnieniu nabywca nie wiedział mimo zachowania należytej staranności. Ustawa chroni więc w tym przypadku
dobrą wiarę nabywcy; 2) ogranicza odpowiedzialność nabywcy do wartości nabytego gospodarstwa lub
przedsiębiorstwa.

148. Skarga paulińska
Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu niewypłacalności w
następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej prowadzi do orzeczenia
względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie
jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność opiewa na realne wykonanie jakiegoś
zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu określonej rzeczy. Pokrzywdzony
wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od osoby trzeciej.

Przesłanki ochrony

paulińskiej

-Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają

skardze pauliańskiej zobowiązania niezupełne. -Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego
słowa znaczeniu, a także wierzytelności publicznoprawne. Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed
skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie.
Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność
prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z
pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w
wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Niewypłacalność

- wystarczy że egzekucja okazała się

nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak
Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny,

domniemywa

się

, iż działał ze świadomością

pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania

darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co
najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie
oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z
dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik
działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

149. Przesłanki ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Przesłanki ochrony pauliańskiej
-Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze
pauliańskiej zobowiązania niezupełne.
-Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności
publicznoprawne.
Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa
oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden
z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla
wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności
dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Niewypłacalność- wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także
świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny,
domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał
się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej
korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że
dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z
powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba
będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach
gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

150. zaskarżenie czynności dłużnika zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela


152. Pojęcie niewypłacalności dłużnika
Stan niewypłacalności nie został bliżej określony w ustawie. Mając na względzie tryb dochodzenia roszczeń
pieniężnych, należy przyjąć, że oznacza on stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z
przepisami KPC nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela. W szczególności nie jest konieczne wykazanie, że
nastąpiło ogłoszenie upadłości dłużnika. Wystarczy, że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku.
Chwilowy brak gotówki nie jest więc równoznaczny ze stanem niewypłacalności. Natomiast za niewypłacalnego można
uznać dłużnika, którego aktywa majątkowe wprawdzie równoważą zobowiązania, ale są one niedostępne dla
wierzyciela prowadzącego egzekucję roszczeń pieniężnych. Chodzi o przedmioty wyjęte spod egzekucji lub obciążone
z pierwszeństwem dla innych osób. Pogłębienie niewypłacalności może polegać na wyzbyciu się aktywów, które
potencjalnie tylko stwarzają możliwość otrzymania świadczeń pieniężnych od dłużnika. Ciężar udowodnienia tych
okoliczności oraz związku przyczynowego między niewypłacalnością dłużnika a dokonaną przez niego czynnością
prawną spoczywa na wierzycielu.

153. wierzytelność podatkowa a skarga paulińska

Kwestią, która budzi wiele wątpliwości jest pytanie o to, czy instytucja skargi pauliańskiej może zostać wykorzystana
przez instytucje, dla których przewidziane jest postępowanie administracyjne, w szczególności przez urzędy skarbowe.
W przedmiocie tym pojawiło się wiele orzeczeń. W 1999 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach orzekł, iż nie jest
dopuszczalna droga sądowa dla dochodzenia przez organ podatkowy ochrony wierzytelności podatkowej w trybie
zaskarżenia czynności dłużnika zdziałanych ze szkodą dla wierzyciela na podstawie art. 527 i następnych k.c.
Podobnie orzekł SN w postanowieniu z dnia 24.6.1999 r. Przeciwny pogląd, dopuszczający wykorzystanie skargi
pauliańskiej dla ochrony roszczeń o charakterze publicznoprawnym, wyrażony został w dwóch nowszych orzeczeniach
SN (w postanowieniu z 13.55.2003 r. oraz w uchwale z 12.3.2003 r. w których sąd ten orzekł, iż dopuszczalna jest
droga sądowa w sprawie, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony
należności z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne. Istnieją zatem w tej kwestii dwa przeciwstawne poglądy:
Według pierwszego z nich nie jest dopuszczalne dochodzenie roszczeń z tytułu skargi pauliańskiej przez instytucje
państwowe ze względu na to, iż dawałoby to dodatkową ochronę dla wierzytelności tych organów, nie przewidzianą
przez regulujące ich działanie prawo administracyjne. Ponadto, w szczególności w odniesieniu do prawa
podatkowego, które w najbardziej wyraźny sposób reguluje powinności obywateli, zarówno krąg osób, zakres
odpowiedzialności jak i okoliczności określające możliwości egzekwowania tego typu wierzytelności, powinny być
wyraźnie określone przez ustawę. Natomiast według poglądu dopuszczającego zastosowanie skargi pauliańskiej przez

wierzycieli będących organami państwowymi, jest to możliwe ze względu na to, iż instytucja ta nie tyle koncentruje
się na stosunku między wierzycielem a dłużnikiem, co na zachowaniu dłużnika i osoby trzeciej, w wyniku którego
zawiązany zostaje stosunek o charakterze cywilnoprawnym.

154. zobowiązania publicznoprawne a skarga paulińska

Kwestią, która budzi wiele wątpliwości jest pytanie o to, czy instytucja skargi pauliańskiej może zostać wykorzystana
przez instytucje, dla których przewidziane jest postępowanie administracyjne, w szczególności przez urzędy skarbowe.
W przedmiocie tym pojawiło się wiele orzeczeń. W 1999 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach orzekł, iż nie jest
dopuszczalna droga sądowa dla dochodzenia przez organ podatkowy ochrony wierzytelności podatkowej w trybie
zaskarżenia czynności dłużnika zdziałanych ze szkodą dla wierzyciela na podstawie art. 527 i następnych k.c.
Podobnie orzekł SN w postanowieniu z dnia 24.6.1999 r. Przeciwny pogląd, dopuszczający wykorzystanie skargi
pauliańskiej dla ochrony roszczeń o charakterze publicznoprawnym, wyrażony został w dwóch nowszych orzeczeniach
SN (w postanowieniu z 13.55.2003 r. oraz w uchwale z 12.3.2003 r. w których sąd ten orzekł, iż dopuszczalna jest
droga sądowa w sprawie, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony
należności z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne. Istnieją zatem w tej kwestii dwa przeciwstawne poglądy:
Według pierwszego z nich nie jest dopuszczalne dochodzenie roszczeń z tytułu skargi pauliańskiej przez instytucje
państwowe ze względu na to, iż dawałoby to dodatkową ochronę dla wierzytelności tych organów, nie przewidzianą
przez regulujące ich działanie prawo administracyjne. Ponadto, w szczególności w odniesieniu do prawa
podatkowego, które w najbardziej wyraźny sposób reguluje powinności obywateli, zarówno krąg osób, zakres
odpowiedzialności jak i okoliczności określające możliwości egzekwowania tego typu wierzytelności, powinny być
wyraźnie określone przez ustawę. Natomiast według poglądu dopuszczającego zastosowanie skargi pauliańskiej przez
wierzycieli będących organami państwowymi, jest to możliwe ze względu na to, iż instytucja ta nie tyle koncentruje
się na stosunku między wierzycielem a dłużnikiem, co na zachowaniu dłużnika i osoby trzeciej, w wyniku którego
zawiązany zostaje stosunek o charakterze cywilnoprawnym.

155. ugoda sądowa a skarga paulińska
Przedmiotem zaskarżenia mogą być także niektóre czynności procesowe podjęte przez dłużnika ze skutkiem
materialnoprawnym, takie jak uznanie długu cofnięcie powództwa ze zrzeczeniem się roszczenia czy ugoda
Zaskarżeniu na podstawie art. 527 k.c. podlegają wyłącznie czynności prawne dłużnika, nie zaś inne zdarzenia
(orzeczenia sądowe, akty administracyjne, czyny dłużnika), które mogłyby powodować lub pogłębiać niewypłacalność.
Jednakże w wyrok z 19 października 1995 r. uznał, że czynności procesowe w postaci uznania przez dłużnika
(pozwanego) powództwa o zniesienie wspólności ustawowej majątkowej oraz złożenia przez niego jako
współuczestnika postępowania zgodnego wniosku co do sposobu podziału majątku dorobkowego nie podlegają
zaskarżeniu przez jego wierzyciela w drodze skargi pauliańskiej. Orzeczenie to spotkało się raczej z krytyczną oceną
doktryny Również niektóre czynności procesowe, uznane moga być jako przedmiot skargi pauliańskiej. Szczególną
taką czynnością, może być zawarcie ugody, a zaskarżeniu czynności procesowej nie stoi na przeszkodzie prawomocne
orzeczenie sądu w sprawie takiej czynności.


156. upadłość dłużnika a skarga paulińska

Pojęcie „pokrzywdzenia wierzyciela” zostało zdefiniowane w art. 527 § 2, który mówi, że z pokrzywdzeniem
wierzyciela mamy do czynienia wtedy, gdy na skutek dokonanej czynności „dłużnik stał się niewypłacalny, albo
stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności”. Istotne jest, że dla przyjęcia
niewypłacalności nie jest wymagane formalne potwierdzenie tego stanu np. poprzez fakt ogłoszenia upadłości

20

, czy

bezskuteczność egzekucji. Dla stwierdzenia niewypłacalności dłużnika nie jest konieczne wszczęcie postępowania
egzekucyjnego i wykazanie jego nieskuteczności. Wierzyciel może wykazywać niewypłacalność dłużnika za pomocą
wszelkich dowodów, a nie tylko poprzez przeprowadzenie nieskutecznej egzekucji.

”21

W praktyce jednak kolejność

jest następująca: najpierw wytacza się powództwo o świadczenie, następnie podejmuje próbę egzekucji, a po jej
bezskuteczności, korzysta się ze skargi pauliańskiej. Warto zauważyć, że przy ustalaniu stanu majątkowego dłużnika
korzysta się także z nieformalnych metod, np. wywiadu gospodarczego. Na etapie formalnym orzecznictwo sądowe
przychodzi z pomocą wierzycielowi, interpretując przesłankę „pokrzywdzenia wierzyciela w interesie wierzyciela

157. nieskuteczność egzekucji a skarga paulińska
Przepis art. 532 k.c. kładzie akcent na możliwość dochodzenia zaspokojenia wierzytelności pauliańskich z
przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do
niego nie weszły. Ich identyfikacja w postępowaniu egzekucyjnym nie stwarza większych problemów, jeżeli
przedmiotem zaskarżonej czynności prawnej dłużnika były rzeczy indywidualnie oznaczone. Trudności takie mogą
natomiast pojawić się wówczas, gdy przedmiotem zaskarżonej czynności były pieniądze lub rzeczy zamienne, które
uległy zmieszaniu z takimi samymi składnikami majątkowymi osoby trzeciej. Potrzeba zapewnienia skutecznej ochrony
prawnej wierzycielowi pauliańskiemu wymaga, aby w takim przypadku egzekucja była skierowana do całego majątku
osoby trzeciej. Wierzyciel, względem którego sąd uznał czynność prawną dłużnika za bezskuteczną, może realizować

swoje uprawnienie z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej. Oznacza to, że wierzyciel pauliański
ma prawo zaspokoić się z przedmiotu nabytego przez osobę trzecią przed jej wierzycielami, którzy mogą wziąć udział
w podziale sumy uzyskanej z licytacyjnej sprzedaży przedmiotu egzekucji dopiero w dalszej kolejności, o ile
pozostanie jakaś reszta po zaspokojeniu wierzyciela pauliańskiego Aby wszcząć egzekucję, wierzyciel musi
dysponować nie tylko prawomocnym orzeczeniem o bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z
pokrzywdzeniem wierzycieli, ale także tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi o zapłatę wierzytelności.
Jeżeli więc z powództwem pauliańskim występuje wierzyciel, który nie posiada jeszcze takiego tytułu to przed
przystąpieniem do egzekucji z majątku osoby trzeciej będzie on musiał wytoczyć powództwo przeciwko dłużnikowi i
uzyskać przeciwko niemu tytuł wykonawczy. Uprawnienie do zaspokojenia wierzytelności, , wierzyciel pauliański
realizuje bowiem w ten sposób, że wszczyna egzekucję formalnie przeciwko dłużnikowi, natomiast kieruje ją do
przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności prawnej wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie
weszły i znajdują się u osoby trzeciej. Zajęcie tych przedmiotów u osoby trzeciej jest możliwe, ponieważ w świetle
wyroku wydanego w sprawie ze skargi pauliańskiej traktuje się je tak, jakby pozostawały one ciągle własnością
dłużnika


158. Cechy umowy sprzedaży jako czynności prawnej. Umowa sprzedaży jest to zobowiązanie jednej strony, a
mianowicie sprzedawcy, do przeniesienia na drugą stronę ( kupującego) własności rzeczy oraz wydania rzeczy art.
535 KC. Uznaje się za sprzedaż umowy mające na względzie przeniesienie innych niż własność, zbywalnych praw
podmiotowych (np. ograniczonych praw rzeczowych, praw na dobrach niematerialnych, wierzytelności, prawa od
spadku). Zobowiązanie sprzedawcy dotyczy przeniesienia na kupującego określonego prawa podmiotowego oraz
wydania rzeczy lub innego przedmiotu objętego umowa. Zobowiązanie drugiej strony jest t zobowiązanie kupującego
do zapłaty ceny, tj. oznaczonej sumy pieniężnej. Art. 535 KC stanowi o obowiązku odebrania rzeczy od sprzedawcy.
Zawarcie umowy – konsensualność. Umowa sprzedaży ma charakter konsensualny i czynności prawnej. Wydanie
rzeczy nie jest więc konieczną przesłanką jej zawarcia lecz elementem wykonania zawartej umowy. Także wówczas,
gdy wydanie następuje równocześnie z zawarciem umowy (tzw. sprzedaż odręczna), traktuje się je jako wykonanie
zaciągniętego zobowiązania. Forma Kodeksowa przepisy o umowie sprzedaży nie zastrzegają dla niej żadnej formy
szczególnej. Natomiast na mocy innych przepisów wymagana jest forma aktu notarialnego dla sprzedaży
nieruchomości, użytkowania wieczystego oraz spadku. Tryb Do zawarcia umowy sprzedaży może dość w wyniku
zastosowania różnych technik. Najczęściej zawiera się ją w sposób określony ogólnymi przepisami prawa cywilnego –
przez przyjęcie oferty, w drodze rokowań lub przetargu. Szczególne znaczenie w obrocie konsumenckim ma przepis w
myśl, którego wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę
sprzedaży. Do zawarcia umowy sprzedaży niezbędne jest porozumienie stron w zakresie elementów konstytucyjnych
jej treści, do których należą: określenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny. Elementy te muszą być wyznaczone przez
same strony; sąd nie ma kompetencji do ich ustalenia. Ograniczenia Zawieranie umów sprzedaży podlega z różnych
przyczyn pewnym ograniczeniom. Przejawiają się one w wyłączeniu niektórych dóbr z obrotu cywilnoprawnego,
reglamentacji towarów w obrocie krajowym (zezwolenia, koncesje) i zagranicznym (kontyngenty), w szczególnych
przesłankach sprzedaży odnoszący się do niektórych przedmiotów i dóbr materialnych. Do obowiązków sprzedawcy
należy wydanie rzeczy kupującemu: a) rzecz musi być oznaczona w umowie sprzedaży, a sprzedawca powinien wydać
rzecz zgodnie z treścią umowy. Kupujący może jednak zastrzec, że dopiero po zawarciu umowy określi bliżej cechy
rzeczy kupionej (np. kształt, kolor, wymiar oraz inne właściwości); b) termin i miejsce wydania rzeczy z reguły określa
umowa stron. Dopuszczalne jest jednak zastrzeżenia kupującego, że elementy te zostaną przez niego wskazane po
zawarciu umowy sprzedaży; c) wydanie rzeczy powinno nastąpić wraz z odpowiednimi dokumentami związanymi z
rzeczą, a także z potrzebną do prawidłowego korzystania z rzeczy instrukcją, jak i z wszelkimi innymi niezbędnymi
informacjami; d) z wydaniem rzeczy wiąże się obowiązek sprzedawcy należytego opakowania i zabezpieczenia rzeczy
oraz zapewnienie odpowiedniego przewozu, stosownie do właściwości rzeczy; e) koszty wydania rzeczy (do których w
szczególności należą koszty zmierzenia, zważenia, opakowania, ubezpieczenia na przewozu , koszty przesłania)
obciążają sprzedawcę chybże co innego wynika z umowy albo z odrębnych przepisów; f) z momentem wydania rzeczy
na kupującego przechodzą: 1. korzyści i ciężary związane z rzeczą, 2. niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub
uszkodzenia rzeczy.

159. Wady fizyczne rzeczy sprzedanej-pojęcie, rodzaje. Wada fizyczna polega na tym, że: 1) rzecz ma cechy
zmniejszające jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub
z przeznaczenia rzeczy, 2) rzecz nie ma właściwości o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, np. przez
deklarowanie jakości w postaci oznaczania gatunku, dołączenie certyfikatu, zamieszczenia znaku bezpieczeństwa, 3)
rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym, w tym także bez niezbędnej instrukcji obsługi lub innej
informacji potrzebnej do prawidłowego korzystania z rzeczy.

Za rzecz wadliwą będzie zatem uznana rzecz, która nie posiada wartości lub użyteczności zgodnych z celem umowy,
przeznaczeniem rzeczy wynikającym z okoliczności lub przeznaczenia tej rzeczy.
Wada fizyczna wystąpi również wtedy, gdy rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewniał
kupującego (np. co do nieprzemakalności kupowanych butów). Nie chodzi w tym wypadku jedynie o ustne złożenie
zapewnienia przez sprzedawcę. Skutek analogiczny do złożenia przez sprzedawcę takiego zapewnienia wywierają

informacje, oznaczenia, objaśnienia, czy też np. różnego rodzaju symbole umieszczone na sprzedawanej rzeczy, czy
też jego opakowaniu.
Wadą fizyczną jest także wydanie rzeczy kupującemu w stanie niepełnym, tj. niekompletnym. Może to dotyczyć
chociażby części składowych kupionej rzeczy lub np. braku części zapasowych, które zgodnie z zapewnieniem
sprzedawcy winny być do kupionej rzeczy dołączone. Pewne wątpliwości mogą się pojawić, gdy w rzeczy sprzedanej
są braki ilościowe. Jeśli braki takie dotyczą przedmiotu zapakowanego i zawierającego oznaczenie ilości jednostką
miary, to braki ilościowe postrzega się jako brak zgodności przedmiotu sprzedaży z zapewnieniem sprzedawcy i
traktuje się jako wadę fizyczną. We wszystkich innych przypadkach braki ilościowe traktowane są jako brak spełnienia
świadczenia w całości o skutkach opóźnienia lub zwłoki.


160. Wady prawne rzeczy sprzedanej – pojecie, rodzaje. Wada prawna sprzedanej rzeczy istnieje wówczas,
gdy gdy sprzedana rzecz jest własnością osoby trzeciej, a sprzedawca nie mógł przenieść własności sprzedawanej
rzeczy na kupującego. 1) stanowi własność osoby trzeciej, 2) jest obciążona prawem osoby trzeciej. Wada prawna nie
występuje tylko wtedy, gdy sprzedawca nie jest właścicielem rzeczy, ale także gdy jest jedynie współwłaścicielem.

161. Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej – przesłanki i zasada odpowiedzialności.

Odpowiedzialność

:

a) sprzedaż wadliwej rzeczy lub prawa zawsze należy ocenić jako nienależyte wykonanie zobowiązania, które naraża
sprzedawcę na odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli można sprzedawcy lub osobie, za którą on odpowiada
przypisać winę. Odpowiedzialność sprzedawcy w razie sprzedaży przedmiotu wadliwego nazywamy

rękojmią

za

wady, która opiera się na zasadzie ryzyka; sprzedawca nie może się zwolnić od niej wykazując, że ani on ani osoba za
którą odpowiada nie ponosi winy spowodowania wady przedmiotu sprzedanego. Sprzedawca odpowiada więc nawet
wtedy, gdy o wadzie nie mógł wiedzieć; b) rękojmią objęte są wady fizyczne, które powstały przed przejściem na
kupującego niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia rzeczy, a więc z reguły decydujące znaczenia ma chwila
wydania rzeczy. Za wady powstałe później sprzedawca odpowiada wówczas, gdy wynikły one z przyczyny tkwiącej już
poprzednio rzeczy sprzedanej. Wykazanie istnienia wad obciąża kupującego natomiast nie wymaga się od niego
udowodnienia, że wada powstała z przyczyny tkwiącej już poprzednio rzeczy sprzedanej; c) odpowiedzialność
sprzedawcy uzasadniona jest ochroną zaufania kupującego i dlatego sprzedawca nie odpowiada za wady, o których
kupujący wiedział. Decyduje w tym względzie chwila zawarcia umowy chybże przedmiotem sprzedaży są rzeczy
przyszłe lub oznaczone co do gatunku, których indywidualizacja następuje dopiero w momencie wydania ich
kupującemu; d) odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie powstaje w razie sprzedaży licytacyjnej w postępowaniu
egzekucyjnym a także w postępowaniu upadłościowym.

162. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej. Za wady fizyczne kupującemu
przysługują uprawnienia: a) odstąpieniu od umowy, chybże sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz
wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie, jest to uprawnienie typu prawokształtującego, b) żądaniu obniżenia
ceny, należy podzielić pogląd, że uprawnienie to ma postać roszczenia, c)dostarczeniu rzeczy wolnych od wad oraz
naprawieniu szkody wynikłej z opóźnienia, roszczenie to ma zastosowanie wyłącznie do sprzedaży rzeczy
oznaczonych tylko co do gatunku, d) usunięciu wady rzeczy, jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz oznaczona co do
tożsamości, a sprzedawca jest jej wytwórcą.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej

Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, to kupujący może:
•od umowy odstąpić (Odstąpienie od umowy polega na zwrocie tego co strony sobie nawzajem świadczyły – kupujący
zwraca rzecz, a sprzedawca zwraca kwotę z tytułu zapłaconej przez kupującego ceny. Wtedy umowę uważa się za nie
zawartą) albo
•żądać obniżenia ceny.
Jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz
wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie. Co ważne, ograniczenie to nie ma zastosowania, jeśli rzecz już była raz
wymieniona przez sprzedawcę lub naprawiana (np. gdy raz już naprawiane przez sprzedawcę buty znowu się
rozkleiły), chyba że wady są nieistotne.
Wybór tego jakie uprawnienie zostanie zrealizowane (odstąpienie od umowy albo żądanie obniżenia ceny) należy
wyłącznie do kupującego. Dopiero jeśli kupujący postanowi odstąpić od umowy, to sprzedający może zaproponować
niezwłoczną wymianę rzeczy na nową lub jej naprawę czemu kupujący nie będzie mógł się sprzeciwić (pod
warunkiem, że już wcześniej rzecz nie była przez sprzedającego naprawiona lub wymieniona).
Istotnym warunkiem skorzystania z ww. uprawnień przez kupującego jest to, że nie wiedział on o istnieniu wady w
chwili zawarcia umowy (art. 557 § 1 kc). Ustawodawca wyszedł z założenia, że wiedza o wadach kupowanej rzeczy
oznacza akceptację kupującego nabycia rzeczy wadliwej. Dlatego też w przypadku zakupu rzeczy, która była np.
przeceniona z uwagi na jakieś jej defekty i kupujący o tym wiedział, nie będzie można skorzystać z rękojmi za wady
fizyczne, przez które to rzecz została przeceniona.
W stosunkach z udziałem konsumentów zastosowanie mają przepisy ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży
konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r., Nr 141, poz. 1176 ze zm.). Zgodnie z jej art. 7

sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący w chwili zawarcia umowy
o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności,
która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.
Dla zwolnienia sprzedawcy od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady nie wystarczy, że kupujący mógł – przy
dołożeniu należytej staranności – wadę zauważyć. Sprzedawca odpowiada bowiem również za wady jawne, jeśli nie
były kupującemu znane.

163. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej

.

Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, to

kupujący może:
•od umowy odstąpić (Odstąpienie od umowy polega na zwrocie tego co strony sobie nawzajem świadczyły – kupujący
zwraca rzecz, a sprzedawca zwraca kwotę z tytułu zapłaconej przez kupującego ceny. Wtedy umowę uważa się za nie
zawartą) albo
•żądać obniżenia ceny.
Jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz
wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie. Co ważne, ograniczenie to nie ma zastosowania, jeśli rzecz już była raz
wymieniona przez sprzedawcę lub naprawiana (np. gdy raz już naprawiane przez sprzedawcę buty znowu się
rozkleiły), chyba że wady są nieistotne.
Wybór tego jakie uprawnienie zostanie zrealizowane (odstąpienie od umowy albo żądanie obniżenia ceny) należy
wyłącznie do kupującego. Dopiero jeśli kupujący postanowi odstąpić od umowy, to sprzedający może zaproponować
niezwłoczną wymianę rzeczy na nową lub jej naprawę czemu kupujący nie będzie mógł się sprzeciwić (pod
warunkiem, że już wcześniej rzecz nie była przez sprzedającego naprawiona lub wymieniona).
Istotnym warunkiem skorzystania z ww. uprawnień przez kupującego jest to, że nie wiedział on o istnieniu wady w
chwili zawarcia umowy (art. 557 § 1 kc). Ustawodawca wyszedł z założenia, że wiedza o wadach kupowanej rzeczy
oznacza akceptację kupującego nabycia rzeczy wadliwej. Dlatego też w przypadku zakupu rzeczy, która była np.
przeceniona z uwagi na jakieś jej defekty i kupujący o tym wiedział, nie będzie można skorzystać z rękojmi za wady
fizyczne, przez które to rzecz została przeceniona.
W stosunkach z udziałem konsumentów zastosowanie mają przepisy ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży
konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r., Nr 141, poz. 1176 ze zm.). Zgodnie z jej art. 7
sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący w chwili zawarcia umowy
o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności,
która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.
Dla zwolnienia sprzedawcy od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady nie wystarczy, że kupujący mógł – przy
dołożeniu należytej staranności – wadę zauważyć. Sprzedawca odpowiada bowiem również za wady jawne, jeśli nie
były kupującemu znane.
Kupujący może ich dochodzić choćby osoba trzecia nie wystąpiła przeciw niemu z tytułu przysługujących jej praw
(art. 572

1

KC). Odpowiedzialność sprzedawcy powstaje więc przez sam fakt istnienia wady prawnej.

164. Akty staranności i ich znaczenie prawne.

Zdarza się, że kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi przez pewne niedopatrzenie. Chodzi mianowicie o zbyt
późne zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej. Kupujący ma, wydawałoby się, dość dużo czasu na dokonanie
aktu staranności, jakim jest zawiadomienie sprzedawcy o wadzie. Powinien to uczynić w ciągu miesiąca od wykrycia
wady, a w wypadku, gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte - od dnia, w którym przy zachowaniu
należytej staranności mógł ją wykryć. Niestety, czasami zdarza się, że kupujący zgłasza wadę dopiero po kilku
miesiącach od jej wykrycia, co oczywiście stanowi dobrą wiadomość dla sprzedawcy. Inne, nieporównywalnie krótsze
terminy obowiązują w obrocie gospodarczym. Jeżeli bowiem sprzedaż następuje między przedsiębiorcami, kupujący
powinien zbadać rzecz w czasie i sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaj, a o dostrzeżonej wadzie niezwłocznie
zawiadomić sprzedawcę. W sytuacji gdy wada wyjdzie na jaw później, również wtedy należy działać niezwłocznie i jak
najszybciej poinformować o tym fakcie sprzedawcę. Zawiadomienia można dokonać w formie dowolnej. Nie powinno
się jednak zgłaszać omawianego aktu staranności w formie ustnej czy telefonicznej, chyba że w ślad za tym wysyłamy
pismo. W razie ewentualnego sporu ze sprzedawcą potrzebne nam będą dowody na fakt poinformowania sprzedawcy
o wykrytej wadzie. Najlepiej więc zrobić to listem poleconym lub za potwierdzeniem odbioru. Ponadto już samo
wysłanie takiego listu (a nie jego doręczenie) wystarczy do zachowania terminu przewidzianego za zawiadomienie
sprzedawcy o wadzie (art. 563 § 3 K.c.). W przypadku wad prawnych (np. gdy okaże się, że rzecz jest obciążona
zastawem rejestrowym) zawiadomienie sprzedawcy o wadzie nie jest niezbędne dla zachowania uprawnień z tytułu
rękojmi.

165. Terminy przy rękojmia wady rzeczy sprzedanej.

Zawiadomienie o wadzie

: a) w odniesieniu do wady

fizycznej rzeczy jest to przesłanka bezwzględna dochodzenia uprawnień z tyt. rękojmi. Kupujący traci te uprawnienia,
jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia, a gdy zbadanie rzeczy jest w danych
stosunkach przyjęte – w ciągu miesiąca po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł ją
wykryć. Terminy te, zwane terminami reklamacyjnymi, mogą być krótsze w odniesieniu do art. żywnościowych. W
sprzedaży między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą stawia się bardziej rygorystyczne wymagania;

kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach
danego rodzaju i niezwłocznie nie zawiadomił sprzedawcę o dostrzeżonych wadach. Do zachowania terminów
zawiadomień wystarczy wysłanie przed upływem termin listu poleconego. b) do dochodzenia uprawnień z tytułu wad
prawnych nie jest konieczny akt staranności w postaci zawiadomienia o nich sprzedawcy. Jedynie gdy osoba trzecia
dochodzi od kupującego roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanych, powinien on niezwłocznie zawiadomić
sprzedawcę, aby umożliwić mu wzięcie udziału w sprawie i wykazanie, że roszczenie osoby trzeciej nie jest
uzasadnione. Jeżeli kupujący nie zawiadomił w tym przypadku sprzedawcy, to wprawdzie nie traci uprawnień z tytułu
rękojmi, ale naraża się na zarzut ze strony sprzedawcy, że jego udział w postępowaniu doprowadziłby do wykazania,
iż roszczenie osoby trzeciej było bezzasadne.

Terminy

Uprawnienia kupującego z tytułu wad fizycznych wygasają z

upływem rocznego terminu, a przy wadach budynku po trzech latach; bieg tych terminów od dnia wydania rzeczy.
Może się więc zdarzyć, że kupujący utraci uprawnienie, zanim dowie się o wadzie. Natomiast przy wadach prawnych
przewidziany jest termin roczny, którego bieg liczy się od dowiedzenia się o wadzie. Jeżeli jednak wiadomość o
istnieniu wady kupujący powziął na skutek powództwa osoby trzeciej termin ten biegnie od daty uprawomocnienia się
orzeczenia w sprawie. Wymienione terminy są terminami zawitymi.

166. Odpowiedzialność z tytułu gwarancji. Gwarancja odnosi się tylko do wad fizycznych, jeżeli w umowie nie
zastrzeżono inaczej, gwarant odpowiada tylko wtedy, gdy wada powstała z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej.
Odpowiedzialność wynikająca z gwarancji oparta jest na zasadzie ryzyk. Przesłankę odpowiedzialności gwarancyjnej
stanowi ujawnienie się wady w ciągu terminu określonego w gwarancji jeżeli innego terminu nie zastrzeżono, w czasie
jednego roku od dnia wydania rzeczy. Realizacji swych uprawnień kupujący może domagać się także po upływie
terminu gwarancji, byleby udowodnił, że w okresie gwarancji wada się ujawniła. Należy jednak pamiętać że konieczne
jest wykazanie winy sprzedawcy. gwarancja przewiduje przeważnie więcej możliwość naprawy rzeczy przed jej
wymianą na nową.

167. Uprawnienia z tytułu gwarancji. Uprawnienia: a) z tyt. gwarancji przysługują kupującemu skromniejsze
uprawnienia niż z tyt. rękojmi; nie może on bowiem odstąpić od umowy ani żądać obniżenia ceny. Gwarancja ma na
celu zapewnienie niezakłóconego korzystania z rzeczy sprzedanej i obejmuje odpowiednie – ze względu na ten cel –
uprawnienia na wypadek, gdyby okazała się wadliwa. Wg art. 577 § 1 KC wystawca dokumentu gwarancyjnego jest
zobowiązany: do usunięcia wad fizycznych lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad. Obowiązku gwaranta mogą być
inaczej określone w dokumencie gwarancyjnym. Kodeksowa regulacja tych kwestii nie zakłada minimalnego zakresu
ochrony uprawnionego z gwarancji. W ujęcie KC o wyborze świadczeń z tyt. gwarancji nie decyduje kupujący, lecz
gwarant. Niektóre umowy gwarancyjne precyzują, w jakich przypadkach, bądź po ilu naprawach gwarant
zobowiązany jest wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad. Proponowane przez sprzedawcę albo wytwórcę warunki
gwarancji stanowią zresztą istotny element marketingu i reklamy. b) w wypadku dostarczenia kupującemu rzeczy
wolnych od wad zamiast wadliwej, wymiany części rzeczy albo dokonania istotnych naprawa rzeczy termin gwarancji
biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy (jej części) wolnej od wad albo od chwili zwrócenia rzeczy naprawionej.
Przy drobniejszych naprawach termin gwarancji ulega przedłużeniu o okres, w ciągu którego kupujący nie mógł z
rzeczy korzystać.

168. Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej a gwarancja jakości.

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej to

pyt. Nr 160.

Gwarancja Udzielona kupującemu gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej polega na zobowiązaniu

się gwaranta (sprzedawcy albo wytwórcy rzeczy) do spełnienia odpowiednich świadczeń na wypadek, gdyby w
oznaczonym terminie (okres gwarancyjny) ujawniły się wady fizyczne rzeczy sprzedanej. W wypadku, gdy kupujący
otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że
wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy
wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji. Jeżeli w gwarancji nie
zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

169. Sprzedaż na raty zawiera ją prowadzący przedsiębiorstwo (sprzedawca) i osoba fizyczna (kupujący), a
przedmiot umowy stanowi rzecz ruchoma, nabyta na własne potrzeby kupującego. Cena płatna jest w ratach (w
umowie występuje więc element kredytowania), przy czym rzecz sprzedana ma być wydana kupującemu przed
całkowitym zapłaceniem ceny. Dopuszczalne jest zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności całej ceny na wypadek
uchybienia terminom płatności rat, ale jego skuteczność zależy od jej zachowania formy pisemnej, a ponadto
kupujący musi być w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat na łączną sumę przewyższającą jedną piątą część ceny.
Oprócz sprzedaży na raty zawierane są umowy sprzedaży, przy których kredytowanie kupującego odbywa się na
innych zasadach. Kredytu na zakupy ratalne udziela bank na podstawie umowy kredytu, a kupujący zawiera ze
sprzedawcą zwykłą umowę sprzedaży, płacą oddanymi mu do dyspozycji – jako kredytobiorcy środkami pieniężnymi.
Przepisów o sprzedaży na raty nie stosuje się, gdy kupujący nabywa rzecz w zakresie działalności swego
przedsiębiorstwa, a cena ma być płacona w ustalonych umową ratach.

170. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności rzeczy sprzedanej. Ta postać sprzedaży może znaleźć
zastosowanie w razie sprzedaży rzeczy ruchomej, gdy zapłata ceny ma nastąpić w przyszłości. Sprzedawca może
wówczas zastrzec sobie własność rzeczy aż do uiszczenia ceny. Przy zastrzeżeniu własności rzeczy sprzedanej

kupujący uzyskuje własność nie w chwili zawarcia umowy, lecz dopiero z momentem zapłaty całej ceny. Jeżeli rzecz
zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem
wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną. W razie zastrzeżenia prawa własności sprzedawca odbierając
rzecz może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy.

171. Sprzedaż na próbę w ujęcie KC jest umową warunkową. Sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania
rzeczy przez kupującego poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący
uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W braku oznaczenia w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy sprzedawca
może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin. Jeżeli kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia przed
upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot
sprzedaży za dobry.

172. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu. Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas nie przenoszący lat
pięciu; termin dłuższy ulega skróceniu do lat pięciu. Wykonanie prawa odkupu polega na złożeniu przez sprzedawcę
odpowiedniego świadczenia woli osobie, która od niego uprzednio rzecz kupiła. Przez wykonanie prawa odkupu
dochodzi do skutki tzw. sprzedaż powrotna. Po stronie kupującego (z pierwotnej umowy sprzedaży) powstaje
obowiązek przeniesienia własności rzeczy z powrotem na sprzedawcę. Ten zaś obowiązany jest do zwrotu ceny i
kosztów sprzedaży oraz poczynionych przez kupującego nakładów. W umowie sprzedaży strony mogą ceną odkupu
ustalić inaczej, przy czym w razie ceny zbyt wygórowanej uprawniony do odkupu może żądać jej obniżenia.

173. Prawo pierwokupu polega na tym, że określonemu podmiotowi przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej
rzeczy, w razie gdyby jej właściciel zawarł umowę sprzedaży z innym podmiotem. Źródłem prawa pierwokupu może
być: 1) czynność prawna w szczególności umowa, 2) przepis ustawy. Rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu, może
być sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Jeżeli
nie zastrzeżono innego terminu, uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu w ciągu jednego miesiąca – w
razie sprzedaży nieruchomości, a jednego tygodnia, w razie sprzedaży rzeczy ruchomych, od zawiadomienia o
sprzedaży. Podobnie jak prawo odkupu, również prawo pierwokupu jest niezbywalne i w zasadzie niepodzielne, ale
jest ono dziedziczne. Jeżeli przysługuje kilku osobą, a niektóre z nich prawa tego nie wykonywają, inni uprawnieni
mogą wykonać je w całości.

174. Cechy darowizny jako czynności prawnej Darowizna została w kodeksie cywilnym skonstruowana jako
umowa, a nie jako jednostronne oświadczenie woli darczyńcy. W ten sposób wyłączona została możliwość
obdarowania kogokolwiek wbrew jego woli. Do

essentialia negotii

umowy darowizny należy zobowiązanie darczyńcy

do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (888§1). Darowizna jest umową
konsensualną i zobowiązującą; może wywierać jednocześnie skutki rzeczowe. Świadczenie na rzecz obdarowanego
może w szczególności polegać na przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego,
zwolnienia obdarowanego z długu, zniesieniu prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego (np hipoteki).

175. Zawarcie umowy darowizny. 1. Stronami umowy darowizny są darczyńca i obdarowany. Po stronie
darczyńcy i obdarowanego mogą występować os fizyczne i prawne. Ma także zastosowanie art 33

1

KC. Zgodnie z SN i

poglądem doktryny, nie jest wyłączona możliwość rozporządzenia przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład
majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego drugiego małżonka, co w praktyce polega na dokonaniu darowizny.
2. Forma Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy, ustawa zastrzega w interesie darczyńcy, ze jego
oświadczenie woli powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Oświadczenie woli drugiej strony,
wyrażające przyjęcie darowizny może przybrać formę w zasadzie dowolna. Art 890§1zd2 KC w myśl, którego
mimo nie złożenia przez darczyńcę oświadczenia woli w wymaganej formie umowa darowizny staje się ważna, jeżeli
przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Z reguły skutek rzeczowy następuje, gdy zobowiązanie do przeniesienia
własności odnosi się do rzeczy oznaczonej, co do tożsamości (155§1). W takich sytuacjach nieformalna umowa
darowizny jest ważna, chociażby nawet rzecz ruchoma stanowiąca przedmiot darowizny nie została obdarowanemu
wydana. Gdy umowa darowizny wywołuje wyłącznie skutki zobowiązujące spełnienie świadczenia następuje dopiero
przez przeniesienie posiadania rzeczy lub zapłatę darowanej sumy pieniężnej. Przedstawione zasady dotyczące formy
umowy darowizny nie są jednak wystarczające, jeżeli inne przepisy ze względu na przedmiot darowizny wymagają
zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron (890§2). Umowa darowizny nieruchomości zawsze
wymaga zlodzenia oświadczenia woli przez obie strony w formie aktu notarialnego (158).

176. Odwołanie darowizny. 1. Niewdzięczność obdarowanego Dopuszczalne jest odwołanie darowizny w razie
rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy (898). Uprawnienie to przysługuje: 1)
darczyńcy, (który jednak nie może odwołać darowizny, jeżeli obdarowanemu przebaczył) 898§1 i 899§1; 2)
spadkobiercom darczyńcy - po jego śmierci (899§2) z powołaniem na: - przyczyny, które mógł podnieść, darczyńca,
jeżeli w chwili śmierci był on uprawniony do odwołania darowizny, - umyślne spowodowanie przez obdarowanego
śmierci darczyńcy (pozbawienie życia albo wywołanie rozstroju zdrowia, wskutek czego darczyńca zmarł); oznacza to
również rażąca niewdzięczność, na którą darczyńca nie mógł się powołać Uprawnienie do odwołania darowizny
wygasa: 1) w razie przebaczenia obdarowanemu; 2) z upływem 1 roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się

o niewdzięczności obdarowanego. Wskazany roczny termin dotyczy również spadkobierców i biegnie od dnia, w
którym powzięli oni wiadomość o niewdzięczności obdarowanego. Jest to termin zawity (899§3). Odwołanie
darowizny z powody rażącej niewdzięczności obdarowanego może nastąpić przed wykonaniem jak i po
wykonaniu darowizny (898§1). Zwrot przedmiotu wykonanej juz darowizny następuje stosownie do przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu (898§2 w związku z, 405) przy czym obdarowany traktowany jest jak bezpodstawnie
wzbogacony, który powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu - od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie
darowizny. 2. Niedostatek darczyńcy. Z tej przyczyny darczyńca może odwołać darowiznę wówczas, gdy pogorszenie
się jego sytuacji majątkowej nastąpiło po zawarciu umowy darowizny, a umowa nie została jeszcze
wykonana (896). Jeżeli pozwala na to przedmiot darowizny odwołanie może dotyczyć części darowizny w zakresie
potrzebnym do usunięcia stanu niedostatku.
3. Tryb odwołania i skutki Odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenia woli obdarowanemu na
piśmie (900). Ma ono charakter prawno kształtujący.

177. Polecenie przy darowiźnie. 1. Pojecie W umowie darowizny można zamieścić postanowienie nakładające
na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania (polecenie 893KC). Mogą one prowadzić
do uszczuplenia nieodpłatnie uzyskanej korzyści, ale polecenie może tez wyznaczyć obowiązki o charakterze
niemajątkowym. Wyrażone w oświadczeniu woli darczyńcy polecenie stanowi element umowy darowizny (

accidentalia

negotii

). Obdarowany przyjmuje wtedy darowiznę obciążoną poleceniem (darowizna

cum modo

). Jego obowiązek

wykonania polecenia wynika wiec z umowy. Polecenie charakteryzuje się tym ze nie czyni nikogo wierzycielem.
Uprawnienie zadania wypełnienia polecenia (894) przysługuje darczyńcy z wyłączeniem przypadku, gdy polecenie ma
na celu wyłącznie korzyść obdarowanego. Po śmierci zaś darczyńcy z zadaniem wypełnienia polecenia mogą wystąpić
jego spadkobiercy a także właściwy organ państwowy, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Przytoczone
sformułowanie art 893 należy, zatem rozumieć, że: 1) odnosi się ono w pełni do takich jedynie poleceń, które maja
wyłącznie na celu interes obdarowanego; 2) w pozostałych przypadkach wierzycielem nie staje się osoba trzecia -
inna niż osoby wskazane w art 894, a odnosząca korzyść z polecenia. 2. Wypełnienie wypełnienia polecenia przez
obdarowanego można domagać się dopiero po wykonaniu darowizny (894§1). Obdarowany może zwolnic się od
obowiązku wypełnienia polecenia przez wydanie przedmiotu darowizny i to w takim stanie, w jakim przedmiot
znajduje się w chwili zadania (895§2). Upoważnienie przemienne istnieje jednak tylko w sytuacji, gdy wykonania
polecenia zada darczyńca lub jego spadkobiercy. Obdarowany zostanie zwolniony z obowiązku wypełnienia
polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków (895§1). W takim wypadku
obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia. W razie sporu o zasadności odmowy orzeka sąd.

178. Obowiązek utrzymania darczyńcy w razie niedostatku. Popadniecie darczyńcy w niedostatek po
wykonaniu darowizny nie daje juz podstawy do jej odwołania. Darczyńca może żądać od obdarowanego środków
utrzymania potrzebnych dla nie go samego i dla osób, wobec których ciąży wobec darczyńcy ustawowy obowiązek
alimentacyjny (897). Obowiązek obdarowanego ograniczony jest w tym wypadku do istniejącego jeszcze
wzbogacenia. Może on jednak zwolnic się z tego obowiązku przez zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia
(upoważnienie przemienne), tzn. przez wydanie przedmiotu darowizny albo sumy pieniężnej.

179 Cechy najmu jako czynności prawnej. Najem został skonstruowany jako umowa wzajemna, przez którą
wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do używania na czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca
zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Przedmiotem najmu mogą być wszelkiego rodzaju rzeczy
(ruchome i nieruchome), jak również ich części składowe. Z najmu wypływa uprawnienie najemcy do korzystania z
rzeczy tylko w ograniczonym zakresie, a mianowicie do jej używania. Okres trwania najmu może być z góry
oznaczony w treści umowy najmu, ustawodawca zastrzegł maksymalny czas związania na 10 lat a umowy zawarte na
czas dłuższy poczytuje się po upływie tego terminu za zawarte na czas nieokreślony. Okres trwania najmu może nie
być oznaczony w umowie najmu. W przypadku takim najem ulega zakończeniu przez wypowiedzenie przez każdą
ze stron. Najmy zawarte na czas oznaczony i nieoznaczony stanowią dwa wzajemnie wyłączające się sposoby
zakończania stosunku prawnego. W przypadku najmu na czas oznaczony nie odnosi się możliwość swobodnego
decydowania przez strony o wypowiedzeniu stosunku prawnego, znamienna dla najmu, którego czas trwania nie jest
oznaczony. Według art., 673 $3 KC, jeżeli czas trwania najmu jest oznaczony, zarówno wynajmujący jak i najemca
mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie. Mogą to być nie tylko ściśle, precyzyjnie opisane w
umowie zdarzenia, ale również przyczyny wskazane w sposób ogólniejszy w tym za pomocą formuły "ważne powody".
Ponadto w umowie można zdecydować, czy wypowiedzenie wymaga zachowania wyprzedzających terminów.

180 Obowiązki wynajmującego a) Wynajmujący jest obowiązany przede wszystkim wydać najemcy rzecz najętą,
w stanie przydatnym do umówionego użytku; b) Następnie powinien tę rzecz utrzymywać w takim stanie przez cały
czas trwania najmu z dwoma jednak ograniczeniami: 1) drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy
obciążają najemcę, a nie wynajmującego, 2) wynajmujący zwolniony jest od obowiązku przywrócenia rzeczy do stanu
poprzedniego, jeżeli uległa ona zniszczeniu z powodu okoliczności, za które wynajmujący odpowiedzialności nie
ponosi, c) Na wynajmującym ciąży obowiązek zapewnienia najemcy spokojnego używania rzeczy. d)
Odpowiedzialność wynajmującego została uzupełniona szeregiem przepisów szczególnych, które wzmacniają pozycję
prawną najemcy. - najemca może dokonywać napraw koniecznych na koszt wynajmującego. - wynajmujący ponosi

także opartą na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za wady rzeczy najętej.Skutki prawne z tytułu rękojmi zależą od
wielkości i rodzaju wady, jeżeli jest ona tak znaczna, że czyni przewidziany w umowie użytek z rzeczy niemożliwym
najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminu wypowiedzenia, a gdy da się ona usunąć prawo
wypowiedzenia przysługuje po bezskutecznym upływie czasu potrzebnego do naprawienia wady

181. Obowiązki najemcy. a) Najemca obowiązany jest do świadczenia wzajemnego w postaci czynszu
Jeżeli termin płatności czynszu nie został określony w umowie, czynsz powinien być płacony z góry
Płatność czynszu najem <1 rok to - za cały czas najmu; najem >1 rok lub umowa na czas nieokreślony to miesięcznie
do 10tego dnia miesiąca, - wynajmujący może wypowiedzieć najem, gdy najemca zalega z czynszem za dwa pełne
okresy płatności; b) Dla zabezpieczenia czynszu, oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej
niż rok przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do
przedmiotu najmu. c) Najemca powinien używać rzeczy w sposób w umowie określony a jeżeli umowa o tym nie
stanowi- w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy. - na najemcy ciąży obowiązek dokonywania
drobnych nakładów, a o potrzebie innych napraw powinien zawiadomić wynajmującego; d), Jeżeli umowa najmu tego
nie zabrania najemca może bez pytania o zgodę wynajmującego do oddania przedmiotu najętego osobie trzeciej w
podnajem albo do bezpłatnego używania
- oprócz najemcy bezpośrednio przed wynajmującym odpowiada również osoba trzecia, za to, że rzecz będzie
używana zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu. - stosunek najemcy z osobą trzecią rozwiązuje się
najpóźniej w chwili zakończenia najmu. Zbycie rzeczy najętej

182. Zbycie rzeczy najętej. W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek
najmu na miejsce zbywcy, może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia.
Uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta a czas oznaczony z
zachowaniem formy pisemnej i z data pewną, a rzecz została najemcy wydana. Jeżeli wskutek wypowiedzenia najmu
przez nabywcę rzeczy najętej nabywca jest zmuszony zwrócić rzecz wcześniej, niż byłby zobowiązany wg umowy
najmu może on żądać od zbywcy naprawienia szkody. Najemca powinien niezwłocznie powiadomić zbywcę o
przedwczesnym wypowiedzeniu przez nabywcę, w przeciwnym razie przysługują zbywcy przeciwko najemcy zarzuty,
których najemca nie podniósł, a których podniesienie pociągnęłoby za sobą bezskuteczność wypowiedzenia ze strony
nabywcy.

183. Zakończenie najmu. a) Zgodnie z ogólną zasadą, każdy najem może być rozwiązany na podstawie umowy
stron. Ponadto zakończenie stosunku najmu następuje; 1) jeżeli najem został zawarty na czas oznaczony - z
nadejściem terminu końcowego; 2) jeżeli najem został zawarty na czas nieoznaczony - w skutek wypowiedzenia przez
każdą ze stron z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku z zachowaniem terminów ustawowych. 3) w razie
kwalifikowanego naruszenia przez najemcę lub wynajmującego obowiązków wynikających z najmu - w skutek
wypowiedzenia bez zachowania ustawowych terminów wypowiedzenia, ze skutkiem natychmiastowym występującym
w chwili, gdy wypowiedzenie doszło do adresata. b) Upływ czasu lub wypowiedzenie nie spowoduje zakończenia
najmu, jeżeli strony przedłużą go w drodze umowy. W razie wątpliwości należy uznać ze najem został przedłużony na
czas nieokreślony. c) Po zakończaniu najmu najemca i inne osoby, które na podstawie umowy z nim zawartej władają
rzeczą obowiązane są zwrócić rzecz wynajmującemu (art. 675 KC). (w stanie niepogorszonym). Jeżeli wynajmujący
rzecz ulepszy to o wynikających z tego faktu skutkach decyduje umowa najmu, w przypadku nieuregulowania tej
kwestii od decyzji wynajmującego zależy czy zatrzyma ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości czy
zażąda przywrócenia rzeczy do stanu pierwotnego.

184. Ochrona najemcy.
Jedną z przesłanek ochrony najemcy przed wypowiedzeniem najmu w ustawowych terminach wypowiedzenia przez
nabywcę rzeczy najętej, który wstępuje w stosunek najmu na miejsce dotychczasowego wynajmującego stanowi
zachowanie formy pisemnej kwalifikowanej z datą pewną.

185. Cechy dzierżawy jako czynności prawnej.

Dzierżawa

to umowa wzajemna, w której

wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz lub prawo do używania i pobierania pożytków
przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz.694.1; 709;
Ten typ umowy jest bardzo podobny do najmu i generalnie ustawodawca odsyła do przepisów o najmie. Różni się od
najmu tym, iż dzierżawca ma nie tylko uprawnienie do używania przedmiotu dzierżawy, ale także do pobierania z
niego pożytków, zarówno naturalnych jak i cywilnych. Przedmiotem dzierżawy mogą być tylko takie przedmioty,
które dają pożytki Np. grunty rolne, przedsiębiorstwo, zwierzęta rolne itd.

Czas-

tak jak przy najmie, z jednym

wyjątkiem maksymalny

czas dzierżawy to 30 lat, przy najmie było to 10 lat. Dzierżawę zawartą na czas dłuższy,

poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony.

186. Prawa i obowiązki stron w umowie dzierżawy.
Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i nie może
zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego. Dzierżawca ma obowiązek
dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie niepogorszonym. Jeżeli

dzierżawca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z przeznaczeniem rzeczy i mimo upomnienia nie
przestaje jej używać w taki sposób albo, gdy rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona na utratę
lub uszkodzenie, wydzierżawiający może wypowiedzieć dzierżawę bez zachowania terminów wypowiedzenia. Inaczej
niż w najmie bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie
trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać. W razie naruszenia powyższego obowiązku
wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia. Może, ale nie musi,
jeżeliby doszło do poddzierżawy to nie stosuje się do niej przepisu 668.2 o rozwiązaniu podnajmu najpóźniej z
chwilą ustania stosunku podstawowego- najmu. W razie wygaśnięcia dzierżawy, umowa poddzierżawy utrzymuje
się i podlega ogólnemu reżimowi prawnemu dzierżawy (SN)-sporne. Ze względu na uprawnienie dzierżawcy
do pobierania pożytków, czynsz dzierżawny może być ustalony także do ułamkowej części pożytków. Jeżeli w
umowie zastrzeżono, że oprócz czynszu dzierżawca będzie obowiązany uiszczać podatki i inne ciężary związane z
własnością lub z posiadaniem przedmiotu dzierżawy oraz ponosić koszty jego ubezpieczenia, ustawowe prawo
zastawu przysługujące wydzierżawiającemu zabezpiecza również roszczenie wydzierżawiającego względem dzierżawcy
o zwrot sum, które z powyższych tytułów zapłacił. Terminy wypowiedzenia określa umowa a w braku
odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku
dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego. Po zakończeniu
dzierżawy dzierżawca obowiązany jest, w braku odmiennej umowy, zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w
jakim powinien się znajdować przy prowadzeniu prawidłowej gospodarki. Jeżeli dzierżawa kończy się przed
upływem roku dzierżawnego, dzierżawca obowiązany jest zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki,
które w tym roku pobrał lub mógł pobrać, pozostają do pożytków z całego roku dzierżawnego. W razie zbycia rzeczy
wydzierżawionej w czasie trwania dzierżawy w stosunek ten wstępuje nabywca według reguł właściwych dla
najmu.

187. Ustanie dzierżawy. Dzierżawa zawarta jest na czas oznaczony gaśnie – podobnie jak najem – z nadejściem
terminu końcowego, chybże nastąpiło tzw. milczące jej przedłużenie wg tych samych co przy najmie reguł. Jeżeli
dzierżawę zawarto na czas dłuższy niż 30 lat, poczytuje się ją po upływie tego terminu na czas ni oznaczony.
Dzierżawa zawarta na czas nie oznaczony kończy się na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron. Terminy
wypowiedzenia określa umowa,, a w braku odpowiednich postanowień umowy, można ją wypowiedzieć na 6
miesięcy. Po ustaniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest zwrócić wydzierżawiającemu przedmiot w takim stanie, w
jakim powinien się on znajdować przy prowadzeniu odpowiedniej gospodarki.

188. Różnice między najmem a dzierżawą.
Podstawowa różnica między najmem a dzierżawą polega na tym, że przedmiotem najmu mogą być wyłącznie rzeczy
(ruchome i nieruchomości), natomiast dzierżawione mogą być zarówno rzeczy, jak i prawa (np. prawo użytkowania
wieczystego). Co więcej, najemca ma prawo tylko do używania rzeczy, natomiast dzierżawca jest uprawniony również
do pobierania z niej pożytków. Umowy najmu i dzierżawy różnią się zakresem przedmiotu umów oraz zakresem praw
wynajmującego i wydzierżawiającego, a także funkcją umowy. Umowa dzierżawy ma wyłącznie funkcję gospodarczą.
Zgodnie z art. 693 kc „wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków
przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.”
Zaś w przypadku najmu przedmiotem umowy mogą być zgodnie z art. 659 kc „przez umowę najmu wynajmujący
zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje
się płacić wynajmującemu umówiony czynsz”. Przedmiotem dzierżawy mogą być tylko rzeczy przynoszące pożytki.
Ponadto zgodnie z art. 709 kc przedmiotem dzierżawy mogą być również prawa.

189. Cechy użyczenia jako czynności prawnej.

Użyczenie

to umowa

, przez którą

użyczający zobowiązuje się

zezwolić biorącemu na czas oznaczony albo nieoznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy-710.
Świadczenie użyczającego polegającego na znoszeniu tego, że biorący używa rzeczy, zbliża użyczenie do najmu. W
odróżnieniu od najmu użyczenie jest umową nieodpłatną, ale inną niż darowizna. Użyczający nie dokonuje
bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku, ponieważ rzecz użyczona nadal pozostaje w jego majątku.
Użyczenie skonstruowane zostało jako umowa realna, w związku z tym dochodzi ona do skutku dopiero po wydaniu
rzeczy użyczonej.

190. Prawa i obowiązki stron w umowie użyczenia.

Użyczający

- zobowiązuje się jedynie do znoszenia tego,

że biorący używa rzeczy już mu wydanej. Odpowiada on tylko za takie wady rzeczy, które wyrządziły biorącemu,
szkodę przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, chyba, że biorący rzecz sam mógł je z łatwością
zauważyć. Odpowiedzialność na zasadzie winy.

Biorący w używanie

-Jeżeli umowa nie określa sposobu używania

rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Bez zgody
użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania. Stosunek użyczenia ma charakter
osobisty. Jeżeli biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem
rzeczy, jeżeli powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez
okoliczności(wyjątek), albo, jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili
zawarcia umowy, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony.
Art. 713. Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub

nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.-752-757. Natomiast
nie może żądać od użyczającego dokonania żadnych nakładów na rzecz użyczoną. Art. 714. Biorący do używania jest
odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z
właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, albo, gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony
przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w
sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie. Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o
naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko
użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają
się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

191. Ustanie użyczenia. Użyczenie kończy się z upływem terminu określonego w umowie. Użyczenie zawarte na
czas nie oznaczony wygasa, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w
ciągu którego ten użytek uczynił. Umowa może wskazywać także inne zdarzenia powodujące zakończenie użyczenia.
Niezwłocznego wydania rzeczy użyczający może w każdym czasie żądać, jeżeli: a) rzecz jest niewłaściwie używanie,
b) została bezpodstawnie powierzona osobie trzeciej, c) stała się użyczającemu potrzebna z powodów nie
przewidzianych w chwili zawarcia umowy. Biorący w używanie obowiązany jest zwrócić rzecz użyczającemu w stanie
nie pogorszonym, przy czym nie ponosi odpowiedzialności za normalne jej zużycie. Obowiązek powyższy ciąży także
na osobie, której biorący w użyczenie rzecz powierzył.

192. Cechy pożyczki jako czynności prawnej. Pożyczka jest umową, przez którą dający pożyczkę zobowiązuje
się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy, albo rzeczy oznaczonych tylko, co do
gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tej samej jakości. Biorący
pożyczkę uzyskuje możliwość korzystania przez pewien czas z wartości majątkowych przekazanych mu przez dającego
pożyczkę. Umowa pożyczki jest

umową konsensualną

(nie realną-ważne). Jej zawarcie, gdy przekracza 500 zł

powinno być stwierdzone pismem- ad probationem (wyjątek- między przedsiębiorcami). Jest czynnością prawną

dwustronnie zobowiązującą

, lecz

nie wzajemną

, ponieważ obowiązek zwrotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu

jej dania. Może być daremna lub odpłatna. Z odsetkami lub bez. Zawsze polega na przeniesieniu własności (różnica
od najmu i użyczenia).

193. Prawa i obowiązki stron w umowie pożyczki. Obowiązek wydania przedmiotu pożyczki ustaje w 2
przypadkach:1) Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot
pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje
dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością
mógł się dowiedzieć. (Pogorszenie się stanu majątkowego dającego pożyczkę po zawarciu umowy, co powoduje jego
odstąpienie i nie wydanie przedmiotu pożyczki);2)Przedawnienie- Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie
przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Dający
pożyczkę ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wydanej rzeczy 724. Biorący pożyczkę jest zobowiązany
do odebrania przedmiotu pożyczki, przysługuje mu natomiast roszczenie o wydanie. Powinien on wrócić przedmiot
pożyczki w terminie umówionym. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić
pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

194. Odpowiedzialność za wady rzeczy pożyczonych. Art. 724 KC jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego
pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że
wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z
łatwością wadę zauważyć.

195. Pożyczka a użyczenie.
Pożyczka jest umową na mocy której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną
ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość
pieniędzy

albo

tę

samą

ilość

rzeczy

tego

samego

gatunku

i

tej

samej

jakości.

Umowa pożyczki może zostać zawarta ustnie, ale gdy wartość przedmiotu pożyczki przekracza 500 zł, powinna ona
zostać zawarta na piśmie. Mimo podpisania umowy dający pożyczkę może od niej odstąpić /nie wydawać przedmioty
pożyczki/,

gdy

jej

zwrot

jest

wątpliwy

z

powodu

złego

stanu

majątkowego

drugiej

strony.

W przypadku pożyczania rzeczy, jeśli okaże się, że otrzymana przez biorącego pożyczkę rzecz posiada wady, dający
pożyczkę jest zobowiązany do naprawienia szkody jaką wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie
zawiadomił go o nich. Termin zwrotu pożyczki może być oznaczony lub też nieoznaczony. Jeśli termin został
nieoznaczony, biorący jest zobowiązany do wydania przedmiotu pożyczki z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy
przedmiot miał być wydany. Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z
upływem

sześciu

miesięcy

od

chwili,

gdy

przedmiot

miał

być

wydany.

Użyczenie jest umową na mocy której użyczający zezwala biorącemu, przez oznaczony lub nie oznaczony czas, na
bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy
użyczonej. W przypadku utraty, uszkodzenia, lub używania rzeczy niezgodnie z umową /jej właściwościami lub
przeznaczeniem/ biorący może ponieść odpowiedzialność, którą można określić w umowie użyczenia. Również

wówczas użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony. Użyczający może
także zażądać zwrotu rzeczy jeśli okaże się mu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy.
Gdy umowa o użyczenie jednej rzeczy została podpisana z kilkoma osobami ich odpowiedzialność jest solidarna. Po
zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie nie pogorszonym.
Jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania.
Roszczenie użyczającego w stosunku do biorącego do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie
rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o
naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Umowa
użyczenia może dotyczyć tylko rzeczy. Jeśli umowa będzie dotyczyć pieniędzy, to gdy nawet strony podpiszą umowę
użyczenia, będzie to umowa pożyczki.

196. Cechy umowy zlecenie jako czynności prawnej. W umowie zlecenia występują dwie strony: dający
zlecenie i przyjmujący zlecenie. Do essentialia negotii tej umowy należy zobowiązanie przyjmującego zlecenie do
dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie 734.1. Np. Zawarcie umowy, złożenie oferty,
prowadzenie przez adwokata sprawy przed sądem. Zlecenie w ujęciu KC nie obejmuje umów, w których przedmiotem
świadczenia jest spełnienie usługi polegającej na czynności faktycznej. Jednakże na mocy art.750 do umów takich
stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, gdy nie podlegają one przepisom innej umowy nazwanej. Umowy takie
to Np. umowy o leczenie, pielęgnowanie, o wychowywanie, o naukę. Zobowiązanie biorącego zlecenie polega na
świadczeniu określonych, a więc zindywidualizowanych czynności prawnych i to w sposób pozwalający mu na
samodzielne organizowanie odpowiednich działań. Cecha ta. M.in. odróżnia ten typ stosunku prawnego od stosunku
pracy. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się jedynie do dokonania umówionych czynności, nie odpowiada natomiast
za to, że pożądany przez dającego zlecenie rezultat zostanie osiągnięty. Np. adwokat za wygranie sprawy.
Przyjmujący zlecenie powinien dokonać należytej staranności, aby cel ten osiągnąć. Z uwagi na to, że miarą
wykonania zobowiązania nie jest osiągnięcie ściśle oznaczonego rezultatu, lecz samodzielne staranne działanie,
będące zawsze przedmiotem nieostrych ocen, zatem stosunek zlecenia znamionuje w silnym stopniu zaufanie, jakie
powinien dający do przyjmującego zlecenie. Umowa zlecenia Może być czynnością

odpłatną jak i nieodpłatną

. Wśród

umów o świadczenie usług zasadą jest nieodpłatność. Jeżeli nieodpłatność nie została zastrzeżona w umowie ani nie
wynika z okoliczności, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. W odniesieniu do zlecenia odpłatnego jest
kwestią sporną czy należy ono do umów wzajemnych. Zlecenie jest umową

konsensualną i dwustronnie

zobowiązującą

, także wtedy, gdy nie ma charakteru odpłatnego. Forma umowy zlecenia może być dowolna, chyba,

że zlecenie łączy się z pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest forma szczególna.

197. Zlecenie a pełnomocnictwo. Spełnienie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie oznacza
dokonanie czynności dotyczącej jego sfery prawnej. Może ono przybrać różną postać. 1) Działanie przyjmującego
zlecenie może polegać na dokonaniu czynności w imieniu dającego zlecenie, a więc z tym skutkiem, że odpowiednie
prawa lub obowiązki nabywa bezpośrednio dający zlecenie. W takim przypadku dokonujący czynności działa jako
pełnomocnik dającego zlecenie. Odrębne tzn. obok zlecenia, udzielenie pełnomocnictwa 95 nie jest jednak potrzebne,
ponieważ art. 734.2 W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu
dającego zlecenie. Przyjmujący zlecenie występuje wówczas w roli pełnomocnika, a dający zlecenie w roli
mocodawcy. Dopiero innego rodzaju postanowienie zawarte w umowie zlecenie uchyla domniemanie
pełnomocnictwa. Połączenie zlecenia z pełnomocnictwem stwarza taką sytuację prawną, że przyjmujący zlecenie jest
nie tylko upoważniony, ale i zobowiązany do działania w imieniu dającego zlecenie. Zlecenie w tym wypadku oznacza
stosunek będący podstawą pełnomocnictwa w rozumieniu 101 i 106. 2)Zgodnie z treścią zlecenia, działanie dla
dającego zlecenie może polegać na dokonaniu przez przyjmującego zlecenie czynności prawnej w imieniu własnym,
lecz na rachunek dającego zlecenie. Nabywa on wtedy określone prawo na swoje nazwisko z tym, że ma obowiązek
przenieść to prawo na dającego zlecenie. Przyjmujący zlecenie występuje wówczas w roli tzw. zastępcy pośredniego.

198. Prawa i obowiązki zleceniodawcy. Po stronie dającego istnieje obowiązek pokrycia wydatków
przyjmującego zlecenie związanych z należytym wykonaniem zlecenia oraz zwolnienia go z zaciągniętych w tym celu
zobowiązań, np. przez zapłatę, przejęcie długu. Jeżeli zlecenie jest odpłatne najważniejszym obowiązkiem dającego
zlecenie jest zapłata wynagrodzenia. Należy się ono przyjmującemu zlecenie dopiero po jego wykonaniu, a więc z
dołu, ale terminy zapłaty mogą być w umowie inaczej ustalone. W razie wspólnego udzielenia zlecenia przez kilka
osób, odpowiadają one solidarnie względem przyjmującego zlecenia.

199. Prawa i obowiązki zleceniobiorcy. Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zlecenie jest
dokonanie przewidzianej w umowie czynności z należytą starannością. Bez względu czy umowa będzie płatna czy
nieodpłatna to on odpowiada nawet za szkodę wyrządzoną nieumyślnie. Przyjmujący zlecenie powinien wykonać je
osobiście, chyba, że umowa lub zwyczaj stanowią inaczej lub zmuszają go ku temu okoliczności, jednak wtedy
zawiadamia o tym dającego zlecenie i odpowiada za niewłaściwe działania, substytuta tylko w razie winy w wyborze.
W pozostałych przypadkach odpowiada na zasadzie ryzyka. Przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu
zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu
umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał,
chociażby w imieniu własnym. Przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy

dającego zlecenie. Jeżeli kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie, ich odpowiedzialność względem drugiej strony
jest solidarna.

200. Ochrona zaufania w stosunku zlecenia.
zlecenie opiera się na wzajemnym zaufaniu stron, art. 746 k.c. pozwala, wypowiedzieć umowę zlecenia każdej ze
stron w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów. Uregulowanie to dotyczy także umów zlecenia zawartych na
czas oznaczony. Jego ratio, tj. ochrona wzajemnego zaufania stron umowy zlecenia, jest w pełni aktualna także w
odniesieniu do umów zlecenia zawartych na czas oznaczony. Uprawnienie do wypowiedzenia zlecenia ma charakter
uprawnienia prawokształtującego, a złożone oświadczenie o wypowiedzeniu wywiera skutek ex nunc, tj. od chwili
złożenia Zgodnie z art. 746 § 1 zdanie drugie k.c., dający zlecenie, w razie dokonania wypowiedzenia, obowiązany
jest zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki poczynione przez niego w celu należytego wykonania zlecenia; w
przypadku odpłatnego zlecenia powinien mu także uiścić część wynagrodzenia odpowiadającego jego
dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu - ponadto naprawić szkodę.
Wynikająca z art. 746 k.c. norma pozwalająca wypowiedzieć zlecenie każdej ze stron w każdym czasie, nawet bez
ważnych powodów, ma charakter względnie
obowiązujący. W umowie zlecenia można więc wyłączyć tę możliwość w odniesieniu do jednej lub obu stron. Wobec
brzmienia art. 746 § 3 k.c., zgodnie z którym nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z
ważnych powodów, nieważna byłaby tylko klauzula wyłączająca w odniesieniu do którejkolwiek ze stron możliwość
wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów

201. Zlecenie a substytucja.
Art. 738 §1 KC wyraża obowiązek osobistego wykonania zobowiązania przez przyjmującego zlecenie. Nie jest to
generalny zakaz korzystania z pomocy innych osób, ale zakaz powierzenia wykonania zlecenia osobie trzeciej, czyli
przekazania wszystkich lub niektórych działań składających się na świadczenie do samodzielnego wykonania innej
osobie. Zakaz zastępstwa (substytucji) może być uchylony w umowie, a ponadto nie obowiązuje wówczas, gdy
korzystanie z zastępstwa jest powszechną i ustaloną praktyką w danym środowisku przy wykonywaniu czynności
danego rodzaju. Mimo obowiązku osobistego wykonania zlecenia przyjmujący zlecenie może powierzyć je osobie
trzeciej, jeżeli osobiste dokonanie zleconej czynności uniemożliwiają mu okoliczności. Zakres odpowiedzialności
przyjmującego zlecenie za działania i zaniechania zastępcy zależy od tego czy substytucja była dozwolona i czy
przyjmujący zlecenie zawiadomił niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i miejscu zamieszkania zastępcy. Jeżeli oba
warunki są spełnione, a zastępca nie wykonuje lub nienależycie wykonuje zleconą czynność, przyjmujący zlecenie
odpowiada wyłącznie wówczas, gdy swojego zastępcę wybrał bez dołożenia należytej staranności. Jeżeli przyjmujący
zlecenie nie mógł korzystać z zastępstwa lub nie dokonał wymaganego zawiadomienia, za działania i zaniechania
zastępcy odpowiada na zasadzie ryzyka według art. 474 KC. Za wykonanie zlecenia wobec dającego zlecenie zawsze
odpowiada również zastępca. W przypadku odpowiedzialność z art. 474 KC przyjmujący zlecenie i zastępca
odpowiadają solidarnie. Ponadto w razie niedozwolonej substytucji art. 739 KC przewiduje odpowiedzialność
przyjmującego zlecenie za utratę lub uszkodzenie rzeczy należącej do dającego zlecenie niezależnie od przyczyny
szkody (odpowiedzialność za przypadek). Sens tej odpowiedzialności polega na tym, że nie istotna jest bezpośrednia
przyczyna utraty lub uszkodzenia rzeczy i to czy przyjmujący zlecenie ponosi za nią odpowiedzialność według art. 472
KC i następnych.
Przesłankami odpowiedzialności są:
1)

niedozwolona substytucja (jako nienależyte wykonanie zobowiązania)

2)

szkoda w postaci utraty lub uszkodzenia rzeczy oraz

3)

jakikolwiek (niekoniecznie normalny) związek przyczynowy między zastępstwem a szkodą.

Ciężar dowodu braku związku przyczynowego spoczywa na przyjmującym zlecenie, który musi wykazać, że utrata lub
uszkodzenie rzeczy nastąpiłoby także wówczas, gdyby sam zlecenie wykonywał.

202. Ustanie zlecenia. Z reguły stosunek zlecenia ustaje przez jego wykonanie. Każda ze stron może stosunek ten
w dowolnym czasie wypowiedzieć ze skutkiem natychmiastowym. Nie można zrzec się z góry uprawnienia
do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Śmierć dającego zlecenie albo utrata przez niego zdolności do
czynności prawnych nie powoduje w braku odmiennej umowy wygaśnięcia zlecenia. Na odwrót jest w przypadku
śmierci przyjmującego zlecenie. W razie wypowiedzenia przez dającego zlecenie jest on obowiązany do zwrotu
wydatków, a jeśli zlecenie miało charakter odpłatny do zapłaty części wynagrodzenia. Ponadto z wypowiedzeniem bez
ważnego powodu, przez którąkolwiek ze stron łączy się obowiązek naprawienia szkody. Roszczenia z umowy zlecenia
przedawniają się w zasadzie według przepisów ogólnych, 117 ale: Art. 751. Z upływem lat dwóch przedawniają
się: 1) roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące
osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo
dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;
2)roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom
trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone.

203. Cechy umowy o dzieło jako czynności prawnej. W umowie o dzieło występują dwie strony przyjmujący
zamówienie i zamawiający. Do essentialia negotii tej umowy należy zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do

wykonania oznaczonego dzieła a zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. Świadczenia te są ze sobą powiązane w
ten sposób, że umowa przybiera postać umowy wzajemnej. W odróżnieniu od umowy zlecenia i umowy o pracę
wykonanie dzieła polega nie na samym tylko prowadzeniu działalności, ale i na doprowadzeniu do oznaczonego
rezultatu. A zatem rezultat ten powinien być z góry to znaczy w umowie dokładnie i według obiektywnie
sprawdzalnych cech określony, zaś jego osiągnięcie musi być

przez strony

uważane

za pewne

-ważne, nie jedynie

prawdopodobne. Nie może być przedmiotem takiej umowy dzieło literackie. Rezultat w postaci dzieła jest zawsze
wytworem przyszłej indywidualnej działalności człowieka, co odróżnia umowę o dzieło od sprzedaży. Działalność w
umowie o dzieło na podobieństwo umowy zlecenia a w przeciwieństwie do umowy o pracę-samodzielnie realizuje
przyjmujący zamówienie. Charakteru dzieła nie mają takie dokonania jak Np. nauczanie kogoś języka obcego,
wygłoszenie wykładu, wykonanie określonej produkcji artystycznej- koncertu, przedstawienia teatralnego, (Choć SN
orzekał różnie). W umowie o dzieło zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia, ale do zawarcia tej
umowy nie jest konieczne, aby strony określiły w niej wysokość należnego wynagrodzenia- nawet przez wskazanie
tylko podstaw do jego ustalenia. Art. 628. § 1. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez
wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw
do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego
rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie
odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. Umowa o dzieło
jest

umową dwustronnie zobowiązującą

interes zamawiającego polega na uzyskaniu odpowiadającego jego

indywidualnym potrzebom rezultatu, w związku, z czym konieczna jest rozbudowana regulacja dotycząc fazy
wykonawstwa a także odpowiednia ochrona na wypadek niewłaściwej jakości dzieła. Przepisy KC nie przewidują
obowiązku osobistego wykonania dzieła przez przyjmującego zamówienie. Sposób wykonania dzieła określa umowa, a
przyjmujący zamówienie nie jest pyzatym obowiązany stosować się do wskazówek dawanych przez zamawiającego.
Natomiast zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła, a mianowicie, co do terminowości
prowadzonych prac oraz prawidłowości wykonawstwa art. 635 i 636 KC. W pierwszym przypadku stwierdziwszy takie
opóźnienie z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła, że nie jest prawdopodobne ukończenie dzieła w czasie
umówionym może on od umowy natychmiast odstąpić. Również wadliwe albo sprzeczne z umową wykonywanie
dzieła upoważnia zamawiającego do odstąpienia od umowy albo do powierzenia dalszych prac innej osobie na koszt i
niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie, ale dopiero po jego wezwaniu do zmiany sposobu wykonywania działa
we wskazanym odpowiednim terminie


204. Ustalanie wynagrodzenia w umowie o dzieło.
Zamawiający obowiązany jest uiścić należne wynagrodzenie w chwili oddania dzieła ,jeżeli w umowie nie zastrzeżono
innego terminu. W praktyce są dwa rodzaje ustalania wynagrodzenia: ryczałtowe – polega na określeniu z góry
wysokości wynagrodzenia w oznaczonej kwocie, Wynagrodzenie to należy się przyjmującemu zamówienie bez
względu na rzeczywiste koszty. Kosztorysowe – obejmuje jedynie zestawienie potrzebnych do wykonania dzieła
materiałów i planowanych prac z podaniem cen jednostkowych. Na tej podstawie po wykonaniu dzieła określa się
należne wynagrodzenie. Ustalenie wynagrodzenia kosztorysowego ma charakter elastyczny : - zmiana cen lub stawek
dokonana w toku wykonywania dzieła jest uwzględniona przy ustaleniu wynagrodzenia, - plan zamierzonych prac
może ulec modyfikacji w toku wykonywania dzieła. Wyjątek-Jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było
przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub
rozwiązać umowę. Przyjmujący zamówienie nie może jednak żądać rozwiązania umowy w skutek zmiany stosunków,
jeżeli zmiana nastąpiła w okresie, gdy był on w zwłoce z wykonaniem dzieła. Mimo niewykonania dzieła ciąży na
zamawiającym obowiązek zapłacenia wynagrodzenia także w następujących przypadkach:1)Jeżeli wykonanie dzieła
doznało przeszkody z przyczyn dotyczących zmawiającego 639 nawet przez niego niezawinionych. 2)Jeżeli dzieło
uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu wskutek wadliwości materiału dostarczonego przez zamawiającego lub następstwie
wykonania dzieła wg jego wskazówek. 3)jeżeli zamawiający bez uzasadnionej przyczyny odstępuje od umowy. W
przypadkach 1 i 3 zamawiający może jednak odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu
niewykonania dzieła.(Wartość materialna, koszt robocizny)

205. Prawa i obowiązki wykonawcy dzieła
Zasadniczym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła w sposób prawidłowy i w oznaczonym
terminie , a zamawiającego- zapłata wynagrodzenia. Jeżeli termin nie został wskazany w umowie , świadczenie
powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Nie ma osobistego obowiązku wykonania
dzieła przez przyjmującego zamówienie. Sposób wykonania określa umowa ,a przyjmujący zamówienie nie jest
obowiązany stosować się do wskazówek zamawiającego. Może się do nich zastosować na ryzyko zamawiającego.
Natomiast zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła a mianowicie do terminowości oraz
prawidłowości wykonawstwa. Gdy stwierdzi on opóźnienie może od umowy natychmiast odstąpić. Wadliwe albo
sprzeczne z umową wykonanie uprawnia zamawiającego do odstąpienia od umowy.
Przyjmujący obowiązany jest z reguły dostarczyć odpowiednie materiały do wykonania dzieła. Obowiązek może
jednak przyjąć zamawiający. Przyjmujący obowiązany jest użyć dostarczony materiał ,przedstawić rachunek i zwrócić
nie zużytą część.

Do wykonania dzieła potrzebne jest często współdziałanie stron. Jeżeli zamawiający mimo wezwania i wyznaczenia
terminu odmawia współdziałania ,przyjmujący zamówienie może odstąpić od umowy.
Gotowe dzieło przyjmujący ma obowiązek wydać a zamawiający odebrać ale tylko wtedy gdy przyjmujący zamówienie
wydaje je zgodnie ze swoim zobowiązaniem.

206. Prawa i obowiązki zamawiającego
W umowie o dzieło występują dwie strony przyjmujący zamówienie i zamawiający. Do essentialia negotii tej umowy
należy zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła a zamawiającego do zapłaty
wynagrodzenia. W umowie o dzieło zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia, ale do zawarcia tej
umowy nie jest konieczne, aby strony określiły w niej wysokość należnego wynagrodzenia- nawet przez wskazanie
tylko podstaw do jego ustalenia. Zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła, a
mianowicie, co do terminowości prowadzonych prac oraz prawidłowości wykonawstwa art. 635 i 636 KC. Z reguły
przyjmujący zamówienie obowiązany jest dostarczyć odpowiednie materiały potrzebne do wykonania dzieła.
Obowiązek taki może przyjąć zamawiający w przypadku takim przyjmujący zamówienie powinien zbadać przydatność
dostarczonego materiału i niezwłocznie zawiadomić zamawiającego, jeżeli materiał jest nieodpowiedni, gdy mimo to
zamawiający obstaje przy wykorzystaniu dostarczonego materiału ponosi ryzyko z wynikających stąd skutków.
Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był
gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim
zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła. Art. 634. Jeżeli
materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo, jeżeli zajdą inne
okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie
zawiadomić o tym zamawiającego. Przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli
wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego. Zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które
przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem. Jeżeli zamawiający nie odebrał gotowego
działa z powodu wady może także powierzyć poprawieni go innej osobie na koszt przyjmującego zamówienie. Gdy
wady usunąć się nie dadzą albo, gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie
odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający
może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący
zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego.

207. Rękojmia za wady dzieła. Za wady dzieła zarówno fizyczne jak i prawne, przyjmujący zamówienie odpowiada
wg zasad określonych w przepisach o rękojmi przy sprzedaży. Przyjmujący zamówienie odpowiada za wady prawne
Np. za zużycie cudzego materiału, przy wadach fizycznych odpowiedzialność ta obejmuje także wadliwości użytych
materiałów lub części zamiennych wyprodukowanych przez osoby trzecie. W odróżnieniu od rękojmi przy sprzedaży,
należy mieć na względzie czy wady dadzą się, czy nie dadzą usunąć. Jeżeli zamawiający nie odebrał gotowego działa
z powodu wady może także powierzyć poprawieni go innej osobie na koszt przyjmującego zamówienie. Gdy wady
usunąć się nie dadzą albo, gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie
odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający
może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący
zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego. W braku odmiennej umowy
przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła.

208. Cechy pożyczki jako czynności prawnej
Pożyczka jest umową, przez którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę
określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą
ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 KC). W wyniku spełnienia
świadczenia przez dającego pożyczkę określone przedmioty majątkowe stają się własnością biorącego pożyczkę.
Zasilają one jednak tylko czasowo majątek biorącego pożyczkę, który zobowiązany jest do zwrotu, tzn. do
przeniesienia na drugą stronę własności tej samej ilości pieniędzy albo rzeczy tego samego rodzaju. W ramach tej
konstrukcji pieniądze traktowane są jak rzeczy ruchome oznaczone tylko co do gatunku. Umowa pożyczki to umowa
konsensualna, a nie realna. Jej zawarcie, gdy wartość przedmiotu pożyczki przekracza 500 zł, powinno być
stwierdzone pismem (forma

ad probationem

, art. 720 § 2 KC), co jednak nie ma zastosowania do umowy zawartej

między przedsiębiorcami (art. 74 § 3 KC). Pożyczka jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, ale nie
wzajemną, ponieważ obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu jego dania. Pożyczka może
przybrać postać bądź to umowy darmej, bądź odpłatnej, co zależy od woli stron. W tym ostatnim przypadku
świadczenie biorącego pożyczkę polega zwykle na zapłacie odsetek. Również wtedy umowa pożyczki nie ma
charakteru wzajemnego; odsetki nie stanowią świadczenia wzajemnego za przeniesienie własności przedmiotu
pożyczki, który w myśl umowy podlega zwrotowi. Pożyczka polega zawsze na przeniesieniu własności pieniędzy lub
innych rzeczy ruchomych z równoczesnym obowiązkiem zwrotu nie tych samych, lecz takich samych przedmiotów, w
tej samej ilości. Do pożyczek, których przedmiotem są pieniądze, znajdują zastosowanie przepisy o zobowiązaniach
pieniężnych. Zgodnie z zasadą walutowości, pożyczki pieniężne mogą być na obszarze RP zaciągane tylko w pieniądzu
polskim (art. 358 KC), z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie (zwłaszcza PrDew). Zwrot ich, stosownie

do zasady nominalizmu (art. 358' § l KC), powinien nastąpić przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że umownie
zastrzeżono waloryzację (art. 358

1

§ 2 KC) albo doszło do waloryzacji sądowej (art. 358

1

§ 3 KC).

209. Prawa i obowiązki dającego pożyczkę
Dający pożyczkę zobowiązany jest do dokonania wszelkich czynności niezbędnych do przeniesienia na własność
biorącego przedmiotu pożyczki, w szczególności do wydania znaków pieniężnych (gotówki) lub rzeczy zamiennych
(por. art. 155 § 2 KC). Jako wydanie przedmiotu pożyczki pieniężnej należy też traktować zapłatę bezgotówkową.
Jeżeli termin wydania przedmiotu pożyczki nie został inaczej określony (w szczególności przez umowę stron), znajdzie
zastosowanie ogólna zasada spełnienia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 KC).
Obowiązek wydania przedmiotu pożyczki ustaje w dwóch przypadkach: 1) jeżeli dający pożyczkę odstępuje od
umowy, co może uczynić, gdy zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego z drugiej strony;
uprawnienie do odstąpienia nie przysługuje mu jednak, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym
drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 721 KC); Pogorszenie stanu majątkowego biorącego
pożyczkę po zawarciu umowy pożyczki zawsze więc uzasadnia odstąpienie od umowy i nie wydanie przedmiotu
pożyczki. 2) jeżeli roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki uległo przedawnieniu, co następuje
z upływem sześciu miesięcy od chwili, kiedy przedmiot pożyczki miał być wydany (art. 722 KC), a dający pożyczkę
powołał się na upływ terminu przedawnienia. Przepis ten chroni interesy dającego pożyczkę, który nie powinien zbyt
długo pozostawać w niepewności co do tego, czy biorący pożyczkę skorzysta ze swego uprawnienia i weźmie
przedmiot pożyczki. Dający pożyczkę ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wydanej rzeczy (art. 724
KC). Odpowiedzialność ta ukształtowana została według łagodnych zasad przyjętych także przy użyczeniu (art. 711
KC) i darowiźnie (art. 892 KC). Dający pożyczkę odpowiada więc tylko za szkodę, którą wyrządził biorącemu przez to,
że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, przy czym zwolniony jest i z tej odpowiedzialności, gdy biorący
pożyczkę mógł z łatwością wadę zauważyć.

210. Prawa i obowiązki pożyczkobiorcy
Biorący pożyczkę nie jest zobowiązany do odebrania przedmiotu pożyczki; przysługuje mu natomiast roszczenie o
jego wydanie (art. 722 KC). Jeżeli przedmiot pożyczki został przez niego odebrany, powinien go zwrócić w terminie
umówionym. W razie nieoznaczenia terminu zwrotu, znajduje zastosowanie art. 723 KC, który przewiduje zwrot w
ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Nie stosuje się więc do obowiązku zwrotu pożyczki
art. 455 KC o niezwłocznym spełnieniu świadczenia po wezwaniu dłużnika do wykonania. Termin oznaczony przez
czynność prawną (umowa stron, wypowiedzenie przez dającego pożyczkę) poczytuje się w zasadzie za zastrzeżony na
korzyść biorącego pożyczkę (por. art. 457 KC); może on zatem zwrócić pożyczkę przed czasem. Obowiązek
wcześniejszego zwrotu przedmiotu pożyczki powstaje wówczas, gdy dający pożyczkę stosownie do zasad ogólnych
(art. 458 KC) może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin. Przypadki natychmiastowej
wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki wiążą się z niewypłacalnością biorącego pożyczkę oraz znacznym
zmniejszeniem zabezpieczenia wierzytelności wskutek okoliczności, za które biorący pożyczkę ponosi
odpowiedzialność. Obowiązek płacenia odsetek (albo odpłaty w innej postaci) ciąży na biorącym pożyczkę tylko
wtedy, gdy zastrzeżony został w umowie albo w przepisach pozakodeksowych. Jeżeli w treści umowy pożyczki nie
została zamieszczona wyraźna klauzula o jej odpłatności, nie przesądza to jeszcze o darmym charakterze pożyczki.
Przypomnieć bowiem należy, że treść czynności prawnej ustala się biorąc pod uwagę cały kontekst sytuacyjny oraz
reguły wykładni wskazane w art. 65 KC.

211. Cechy poręczenia jako czynności prawnej
Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia osobistego wierzytelności. Zostało ono skonstruowane jako
umowa nazwana. Poręczyciel zobowiązuje się w niej względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby
dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 § l KC). Poręczenie ma charakter akcesoryjny i subsydiarny. Najogólniej
rzecz ujmując oznacza to, że dług poręczyciela staje się wymagalny dopiero po bezskutecznym podjęciu wobec
dłużnika głównego określonych, szczególnych działań zmierzających do uzyskania od niego świadczenia. Poręczenie
ma charakter kauzalnej czynności prawnej. Przysporzenie uzyskuje tu wierzyciel w postaci umocnienia swojej
wierzytelności przez zobowiązanie poręczyciela, który zaciąga je w celu zabezpieczenia wierzytelności (szczególna
kauza zabezpieczająca, tzw.

causa cavendf

). Poręczenie zostało skonstruowane jako umowa dwustronna między

wierzycielem a poręczycielem. Może ona być zawarta nie tylko bez zgody, ale nawet wiedzy dłużnika. Po stronie
wierzyciela, jak i poręczyciela może występować każda osoba - zarówno fizyczna, jak i prawna. Z art. 876 § l KC
wynika, że umowa poręczenia ma charakter umowy konsensualnej, która dochodzi do skutku przez samo zgodne
oświadczenie woli stron, to znaczy wierzyciela i poręczyciela.

212. Akcesoryjność poręczenia
Poręczenie sprzężone jest zawsze z jakimś innym stosunkiem zobowiązaniowym. W tym związku dwóch stosunków
prawnych poręczenie ma charakter akcesoryjny (zawisły), co w szczególności znajduje wyraz w tym, że istnienie i
rozmiar długu głównego rozstrzyga o istnieniu i rozmiarze długu akcesoryjnego. Z punktu widzenia podmiotowego
elementem wiążącym oba stosunki zobowiązaniowe jest wspólna osoba wierzyciela, który w żadnym razie nie może
występować zarazem w roli poręczyciela. Akcesoryjność należy do

essentialia negotii

umowy poręczenia. dkreślić

należy, że poręczenie powoduje nie tylko powstanie odpowiedzialności osobistej, ale i długu, a więc obowiązku

świadczenia po stronie poręczyciela. Poręczyciel świadcząc wierzycielowi spełnia zatem własne zobowiązanie, chociaż
zależne od głównego. Świadczenie to, zaspokajając interes wierzyciela, pozbawia go prawa dochodzenia
wierzytelności nie tylko wobec poręczyciela, ale i dłużnika głównego.

213. Charakter odpowiedzialności poręczyciela
Poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela jak współdłużnik solidarny (art. 881 KC), co uzasadnia pogląd, że jego
odpowiedzialność ma charakter nie subsydiarny, lecz równorzędny. Norma art. 881 KC kreująca surową, solidarną
odpowiedzialność poręczyciela ma charakter względnie obowiązujący. Strony mogą więc w umowie poręczenia (lub w
odpowiednich ogólnych warunkach umów) inaczej określić przesłanki odpowiedzialności poręczyciela - w
szczególności wprowadzając do niej postanowienia swoiste dla subsydiarnego modelu poręki.
O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny rozmiar zobowiązania głównego (art. 879 § l KC).
Poręczyciel odpowiada więc nie tylko w zakresie długu pierwotnego (np. za sumę udzielonej pożyczki), ale także za
wszelkie skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego, które przewidziane
zostały w ustawie (np. odsetki, odszkodowanie) albo w umowie (np. kary umowne). Jednakże umowa zawarta przez
dłużnika głównego z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela (art. 879 §
2 KC), ponieważ nie wolno nakładać na nikogo dodatkowych obowiązków bez jego woli. Natomiast jeżeli w
późniejszej umowie wierzyciela z dłużnikiem nastąpi zmniejszenie zobowiązania głównego, odpowiednio zmniejszy się
także zobowiązanie poręczyciela. Jeżeli strony w umowie poręczenia ograniczyły zakres odpowiedzialności, poręczyciel
odpowiada tylko do tej wysokości. Zmniejszenie zobowiązania dłużnika głównego może być wynikiem układu
zawartego z wierzycielami w postępowaniu upadłościowym. Na przyznane dłużnikowi w tym trybie ulgi poręczyciel nie
mógłby się jednak powołać. Układ między dłużnikiem a wierzycielami nie narusza uprawnień wierzyciela wobec
poręczyciela, z jego zawarciem nie łączy się więc ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela. Poręczyciel odpowiada
w myśl art. 881 KC jak współdłużnik solidarny. Znaczy to, że jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy dłużnik
główny opóźni się ze spełnieniem swego świadczenia (art. 876 § l KC). Od tego momentu poręczyciel może być od
razu pozwany sam lub razem z dłużnikiem głównym o wykonanie całości lub części zobowiązania (art 881 w zw. z art.
366 § l KC). Ta sama zasada odnosi się do kilku poręczycieli. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia,
wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela (art. 880 KC). Trudno bowiem wymagać od niego,
aby dowiadywał się, czy dłużnik główny spełnił świadczenie. Poza tym normalnie strony zawierając umowę poręczenia
wychodzą z założenia, że dłużnik wykona zobowiązanie.

214. Podporęczenie
Dopuszczalne jest, chociaż Kodeks tego nie reguluje, udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela (tzw.
podporęczenie). Podporęczyciel poręcza wówczas za dług poręczyciela, a w konsekwencji w granicach wskazanych
zobowiązaniem poręczyciela. Odpowiada on - wraz z poręczycielem - bezpośrednio wobec wierzyciela, a jedynie
roszczenie regresowe przysługuje mu wyłącznie wobec poręczyciela.

215. Zarzuty przysługujące poręczycielowi
a) W odróżnieniu od długu solidarnego zobowiązanie poręczyciela pozostaje do końca zobowiązaniem akcesoryjnym.
Z tego względu poręczycielowi służą wszelkie zarzuty - zarówno peremptoryjne, jak i dylatoryjne -jakie podnieść może
dłużnik główny przeciwko wierzycielowi (art. 883 § l KC). Zasada ta miałaby ograniczoną tylko doniosłość praktyczną,
gdyby poręczyciel nie dysponował środkiem skłaniającym dłużnika do ujawnienia przysługujących mu zarzutów.
Instrument taki konstruuje art. 884 KC w postaci wezwania dłużnika do sprawy przez poręczyciela - opatrując
bierność dłużnika niekorzystnymi dla niego konsekwencjami. Dla ochrony interesów poręczyciela przed nielojalnym
działaniem dłużnika głównego art. 883 § 2 KC zastrzega, że poręczyciel nie traci wspomnianych zarzutów, chociażby
dłużnik główny zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela - po udzieleniu poręczenia. b) W razie śmierci dłużnika
głównego dług przechodzi na jego spadkobierców, a poręczenie utrzymuje się nadal. Prawo spadkowe przewiduje w
pewnych sytuacjach ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców, zapisobierców i nabywców spadku (art. 998-
1000, 1030-1034, 1055 KC). Otóż poręczyciel nie może powołać się wobec wierzyciela na ograniczenia
odpowiedzialności wynikające z tych przepisów (art. 883 § 3 KC). Zakres jego zobowiązania - z korzyścią dla
wierzyciela - nie ulega więc zmniejszeniu. c) Oprócz zarzutów, jakie może podnieść dłużnik główny, poręczycielowi -
zgodnie z ogólnymi zasadami prawa zobowiązań - przysługują zarzuty wywodzące się z jego własnego prawa (

ex iure

proprio

). Określa się je także mianem „zarzutów osobistych" dla podkreślenia, że przysługują one wyłącznie

poręczycielowi, a nie także dłużnikowi głównemu. Wśród nich dadzą się wyodrębnić różnego rodzaju zarzuty związane
z umową poręczenia. W szczególności poręczycielowi przysługuje zarzut przedawnienia, jeżeli wierzyciel nie dochodzi
wobec niego roszczenia z tytułu umowy poręczenia w terminach przewidzianych ogólnymi przepisami prawa
cywilnego (art. 118 KC). Do osobistych zarzutów poręczyciela należą ponadto zarzuty oparte na innym stosunku
prawnym łączącym poręczyciela z wierzycielem. Poręczyciel może więc podnieść zarzut potrącenia, ze względu na to,
że przysługuje mu wobec wierzyciela jakaś wierzytelność odpowiadająca cechom wskazanym w art. 498 i n. KC. d)
Natomiast nieskuteczne są wobec wierzyciela zarzuty poręczyciela wynikające z umowy zawartej przez poręczyciela z
dłużnikiem głównym lub osobą trzecią. Ów „stosunek wewnętrzny" jest obojętny dla stosunku poręczyciela i
wierzyciela.

216. Cechy spółki cywilnej jako czynności parwnej

Spółka cywilna powstaje w drodze umowy co najmniej dwóch osób, fizycznych lub prawnych. Przez umowę spółki
wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony,
w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § l KC). Do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy należy
określenie wspólnego celu gospodarczego, a także zobowiązanie się każdego ze wspólników do oznaczonych działań,
funkcjonalnie związanych z realizacją celu ustalonego w umowie spółki. Zamierzony wspólny cel (

affectio societatis

)

stanowi najbardziej znamienną jej cechę, odróżniającą umowę spółki od innych umów zobowiązaniowych. Umowa
spółki jest czynnością prawną konsensualną, a do jej zawarcia została przewidziana forma pisemna dla celów
dowodowych (art. 860 § 2 KC w zw. z art. 74 KC). Umowa spółki ma cechy umowy odpłatnej, jako że każdy ze
wspólników powinien przyczyniać się do osiągnięcia wspólnego celu w sposób oznaczony w umowie, a w
szczególności przez wniesienie wkładu. Uczestniczącymi w umowie spółki podmiotami mogą być osoby fizyczne lub
prawne, przy czym wspólników może być więcej niż dwóch. Umowa spółki zawsze tworzy między stronami trwałe
stosunki zobowiązaniowe, nie kreuje natomiast osoby prawnej, którą można by przeciwstawić podmiotowości prawnej
wspólników. Zgodnie z konstrukcją spółki cywilnej jako stosunku zobowiązaniowego, wykonywanie na podstawie
umowy spółki działalności gospodarczej nie oznacza, że spółka cywilna uzyskuje status przedsiębiorcy. .Z racji tego
rodzaju działalności przedsiębiorcami są wspólnicy - osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne, o których mowa
w art. 33' KC - te kategorie podmiotów obejmuje bowiem definicja przedsiębiorcy z art. 43' KC.

217. Stosunki majątkowe miedzy wspólnikami
Każdy ze wspólników powinien przyczyniać się do osiągnięcia wspólnego celu w sposób oznaczony w umowie, w
szczególności przez wniesienie wkładu. Obowiązek wniesienia wkładu nie musi obciążać wszystkich wspólników; jedni
mogą zobowiązać się do wniesienia wkładu, a pozostali do innych określonych w umowie świadczeń. Zgodnie z art.
861 § l KC, wkład może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo świadczeniu usług. Spółka
cywilna, niebędąca odrębnym podmiotem prawnym, nie ma wydzielonego, do niej należącego majątku. Z wkładów
wspólników oraz z dalszej ich działalności tworzy się natomiast majątek, który - jak trafnie formułuje to art. 863 KC -
jest wspólnym majątkiem wspólników. Stanowi on pewną całość, wyodrębnioną od pozostałych elementów
składających się na majątki indywidualne poszczególnych wspólników. W majątku wspólnym każdy ze wspólników ma
udział, który jednak w przeciwieństwie do wspólności (współwłasności) w częściach ułamkowych - nie jest oznaczony
ułamkiem. Wspólny majątek wspólników tworzy wspólność typu łącznego (por. art. 196 KC). Konsekwencją
nieoznaczenia udziałów jest to, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani w
poszczególnych jego składnikach, a także nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników w czasie
trwania spółki. Przejawem wyodrębnienia majątku wspólnego wspólników oraz łącznego charakteru wspólności jest
również niedopuszczalność żądania zaspokojenia z udziału wspólnika przez jego wierzycieli (art. 863 § 3 KC).
Wierzyciel (osobisty) wspólnika może jedynie uzyskać zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek
wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (art. 870 KC).

218. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki cywilnej
Zobowiązania spółki - wspólne zobowiązania wspólników, tzn. pozostające w związku z działalnością spółki, a
odrębne od ich indywidualnych zobowiązań powstających poza tą sferą. Zobowiązania spółki mogą wynikać z
różnych zdarzeń prawnych, w szczególności z umów, z czynów niedozwolonych (np. na podstawie art. 435, 436
KC), z bezpodstawnego wzbogacenia. Za zobowiązania te wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie (art. 864 KC), to
znaczy nie tylko wyodrębnionym majątkiem wspólnym, ale i każdy z nich swym indywidualnym majątkiem
nienależącym do wspólności. Wybór należy do wierzyciela, przy czym do egzekucji ze wspólnego majątku
wspólników konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom (art. 778 KPC).
Odpowiedzialność solidarna dotyczy zobowiązań powstałych w okresie istnienia spółki, a rozwiązanie spółki albo
wystąpienie wspólnika ze spółki odpowiedzialności tej nie uchyla. Natomiast majątkiem osobistym nie odpowiada
wspólnik za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem do spółki. Umowa wspólników nie może wyłączyć
przewidzianej w art. 864 KC odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania spółki; wyznaczona tym przepisem
norma ma charakter bezwzględnie obowiązujący.

219. Prowadzenie spraw spółki cywilnej i zasady reprezentacji
Stanowiąc o uprawnieniu i zobowiązaniu każdego ze wspólników do prowadzenia spraw spółki, art. 865 KC
wyraża zasadę łącznego dokonywania tych działań. Formalnym tego przejawem będą uchwały wspólników
wymagające ich jednomyślności. W umowie spółki lub późniejszej uchwale wspólnicy mogą jednak przyjąć inny
sposób prowadzenia spraw spółki, np. powierzyć ich prowadzenie jednemu albo kilku wspólnikom, a nawet
osobie trzeciej. Wspólnicy prowadzący sprawy spółki nie mogą żądać z tego tytułu wynagrodzenia, ponieważ
działania takie objęte są ich obowiązkiem wynikającym z uczestnictwa w spółce. Należną wspólnikom korzyścią
jest udział w zyskach spółki lub inna korzyść gospodarcza. Prowadzenie spraw spółki oznacza dokonywanie
czynności faktycznych i prawnych potrzebnych do zrealizowania celu spółki. Każdy wspólnik bez uprzedniej
uchwały wspólników może prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki (art. 865 § 2
KC, np. zawieranie standardowych umów). W razie sprzeciwu innego wspólnika potrzebna jest jednak uchwała
wspólników. Uprzednia uchwała wspólników nie jest wymagana do podjęcia przez któregokolwiek ze wspólników
czynności nagłej, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty (art. 865 § 3 KC). Z
prowadzeniem spraw spółki łączy się jej reprezentowanie na zewnątrz, a więc dokonywanie w imieniu

wspólników czynności prawnych z osobami trzecimi. Umocowany do działania w charakterze przedstawiciela jest

ex legę

każdy wspólnik w takich granicach, w jakich jest on uprawniony do prowadzenia spraw spółki (art. 866

KC). Umowa spółki albo uchwała wspólników może jednak inaczej określić zakres reprezentacji, wyłączyć lub
ograniczyć uprawnienie wspólnika do reprezentowania spółki, powierzyć reprezentację osobie trzeciej
prowadzącej sprawy spółki. Poza tym - na zasadach ogólnych - umocowanie do reprezentacji spółki może
opierać się na udzieleniu wspornikowi albo osobie trzeciej pełnomocnictwa.

220. Rozwiązanie umowy spółki
Rozwiązanie spółki, a tym samym zakończenie jej działalności, następuje przede wszystkim z przyczyn
określonych w umowie spółki. Jeżeli mimo to spółka za zgodą wspólników trwa nadal, poczytuje się ją za
przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 873 KC); w pozostałym zakresie opiera się ona na uprzedniej umowie.
Spółka ulega także rozwiązaniu przez zgodną uchwałę wspólników; gdy pozostał w niej tylko jeden wspólnik; gdy
osiągnięcie zamierzonego celu stało się niemożliwe. Ponadto każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez
sąd, z powołaniem się na ważne powody (art. 874 KC). Żądanie rozwiązania spółki jest dalej idące, niż
wystąpienie wspólnika ze spółki z ważnych powodów. Dlatego też, gdyby wypowiedzenie udziału zaspokajało
uzasadnione interesy wspólnika, żądanie rozwiązania spółki mogłoby być uznane za nadużycie (art. 5 KC).
Rozwiązanie spółki jest także konsekwencją ogłoszenia upadłości wspólnika (art. 874 § 2 KC).


221. Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku

KC nie określa pojęcia „spadek”, a jedynie wskazuje, jakie prawa i obowiązki wchodzą, a jakie nie wchodzą w skład
spadku. Zgodnie z art. 922 do spadku wchodzą prawa i obowiązki: - mające charakter cywilnoprawny, - mające
charakter majątkowy, - niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły, - nieprzechodzące na określone osoby
niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny:
Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym to przede wszystkim te prawa i obowiązki, które uregulowane
zostały w KC lub w innych ustawach z tej dziedziny prawa. Zatem w skład spadku mogą wchodzić Np. prawa i
obowiązki pracownicze, wynikające z takich stosunków, w których pracownik nie jest podporządkowany pracodawcy.
Chodzi może Np. o roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia. Prawa i obowiązki mające charakter
majątkowy: PRAWA I Prawa rzeczowe – w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe, czyli własność ruchomości i
nieruchomości; użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem własność budynków i innych urządzeń oraz
większość praw rzeczowych ograniczonych, a przede wszystkim spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. W skład
spadku wchodzi także zastaw i hipoteka, ale tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają. W skład spadku
wchodzi również posiadanie. II Prawa z zakresu zobowiązań – Stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był
spadkodawca, nie wygasają w chwili jego śmierci. Wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku. Ta zasada
odnosi się, zatem do roszczeń odszkodowawczych, jak i do wierzytelności wynikających z umów, a także z
bezpodstawnego wzbogacenia. Roszczenia odszkodowawcze – w skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie
szkody, także szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia. Prawa wynikające z
umów – na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikających z umów zawartych przez spadkodawcę. Np., Jeżeli
spadkodawca zawarł umowę sprzedaży, która nie została przed jego śmiercią wykonana, spadkobierca ma prawo
domagać się wydania rzeczy i spełnienia innych świadczeń wynikających z umowy. W skład spadku wchodzi
uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny. Prawo takie wchodzi w skład spadku pod warunkiem,
iż zdarzenia powodujące powstanie takiego uprawnienia miały miejsce przed śmiercią darczyńcy. III Ekspektatywa, –
czyli oczekiwanie prawne – jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i
zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Oczekiwanie
takie, co do zasady wchodzi w skład spadku. OBOWIĄZKI Inaczej długi spadkowe czy pasywa spadku. Obowiązki te
można podzielić na trzy grupy: Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca; Obowiązki, które nie ciążyły na
spadkodawcy; Obowiązki związane z otwarciem spadku. I Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca –
obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na spadkobierców. Obowiązki te
muszą mieć charakter majątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą
przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Np. obowiązki wynikające z działania
spadkodawcy jako rzekomego pełnomocnika. Obowiązki prawonorzeczowe – Np. obowiązki współwłaścicieli,
obowiązki wynikające z prawa sąsiedzkiego.

222. Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku
I Prawa i obowiązki mniemające charakteru cywilnoprawnego – nie mają charakteru cywilnoprawnego prawa i
obowiązki wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnofinansowych, prawnokarnych. W skład majątku
nie wchodzą także Np. orzeczone w postępowaniu karnym i nieziszczone przez spadkodawcę grzywny. W razie śmierci
skazanego sąd umarza postępowanie wykonawcze. Nie wchodzą również w skład spadku m.in. pewne uprawnienia
niemające charakteru cywilnoprawnego Np. prawo nabycia nieruchomości położonej za granicą. II Prawa i obowiązki
o charakterze niemajątkowym – prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym nie przechodzą na spadkobierców.
Prawami niemajątkowymi są prawa niezwiązane w sposób bezpośredni ze sferą ekonomicznych interesów
uprawnionego. Do takich praw oraz odpowiadających im obowiązków należą dobra osobiste oraz niektóre prawa

rodzinne. W skład spadku nie wchodzą, zatem prawa osoby fizycznej takie jak m.in. prawo do ochrony zdrowia, czci,
wolności, tajemnicy korespondencji, autorskie prawa osobiste. Część praw i obowiązków wynikających ze stosunków
prawnorodzinnych pozostaje w bezpośrednim związku ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego lub
zobowiązanego (Np. obowiązek alimentacyjny). Z reguły nie wchodzą one jednak w skład spadku z uwagi na ścisły
związek z osobą uprawnionego lub zobowiązanego. III Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy.

223. Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy
Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku. Ścisły związek z osobą
zmarłego może mieć przede wszystkim charakter ekonomiczny, gdy cywilnoprawne prawo majątkowe ma na celu
zaspokojenie indywidualnego interesu samego spadkodawcy. Cel ten odpada z chwilą śmierci spadkodawcy i dlatego
te prawa i obowiązki nie przechodzą na spadkobierców. Ścisły związek praw czy obowiązków z osobą zmarłego może
również wynikać z faktu, iż stosunek cywilnoprawny, którego treścią są określone prawa i obowiązki majątkowe opiera
się na osobistym zaufaniu stron tego stosunku. Prawami i obowiązkami ściśle związanymi z osobą spadkodawcy są: -
prawo do alimentacji i obowiązek alimentacyjny; - prawa majątkowe, mające na celu zaspokojenie indywidualnego
interesu ekonomicznego uprawnionego w szczególności: a) użytkowanie; b) służebność osobista; c) prawo do renty;
d) prawo do żądania wyłożenia z góry określonej sumy na koszty leczenia lub koszty przygotowania do innego
zawodu (na żądanie pokrzywdzonego); e) prawo dożywocia – dożywotnie utrzymanie; powstaje wówczas, jeżeli w
zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie;
Nie przechodzi na spadkobierców prawo do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Roszczenie o
zadośćuczynienie wygasa z chwilą śmierci uprawnionego, chyba, że roszczenie to zostało uznane przez dłużnika na
piśmie oraz powództwo o to roszczenie zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Ścisły związek praw czy
obowiązków z osobą zmarłego może również wynikać z faktu, iż stosunek cywilnoprawny, którego treścią są
określone prawa i obowiązki majątkowe opiera się na osobistym zaufaniu stron tego stosunku Np.: - umowa o dzieło;
- umowa zlecenia – zlecenie wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie zaś śmierć zleceniodawcy nie powoduje
wygaśnięcia zlecenia; - umowa agencyjna; - umowa spółki cywilnej – ulega ona rozwiązaniu w stosunku do zmarłego
wspólnika, pod warunkiem, że wspólników było tylko dwóch;
- stosunek pełnomocnictwa.

224. Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one
spadkobiercami.
Prawa te przechodzą na określone osoby poza porządkiem dziedziczenia oraz braku ścisłego związku z osobą
spadkodawcy. Jest to następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna). Do takich praw należą: - prawo
najmu lokalu mieszkalnego – w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu wstępują, o ile stale
zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci ściśle określone podmioty: małżonek, dzieci najemcy i
jego współmałżonka, osoby, wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych a także osoba,
która pozostała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. - służebność mieszkania – w umowie o ustanowienie
tego ograniczonego prawa rzeczowego można zastrzec, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania
przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. - uprawnienie do otrzymania sumy ubezpieczenia –
ubezpieczony może wskazać w umowie jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na
wypadek jego śmierci. - tzw. zapis bankowy – posiadacz rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo –
rozliczeniowego lub lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie po swojej śmierci wypłaty z
rachunku określonej kwoty pieniężnej wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub
rodzeństwu. Dyspozycja taka może być w każdym czasie zmieniona lub odwołana na piśmie. - prawa majątkowe ze
stosunku pracy – przechodzą one po śmierci pracownika w równych częściach na małżonka oraz inne osoby
spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. - prawo do uzyskania środków zgromadzonych na
rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego. Członek takiego funduszu może wskazać imiennie
jedną lub klika osób fizycznych, którym po jego śmierci zostaną wypłacone środki zgromadzone na rachunku w
otwartym funduszu emerytalnym. - roszczenie o naprawienie szkody i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. - prawo
do odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie – w razie śmierci oskarżonego
prawo to przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił należne
mu od uprawnionego utrzymanie oraz stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie.

225 Powołanie do spadku
Określenie powołanie do spadku oznacza źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i
obowiązków zmarłej osoby fizycznej. Prawo polskie przewiduje dwa źródła powołania do spadku: ustawę i testament.
Pierwszeństwo ma testament. Dziedziczenie ustawowe, co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie
powołał spadkobiercy albo, gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Prawo polskie
przewiduje możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy częściowo na podstawie
testamentu. Odnosi się to jednak wyłącznie do ułamkowych części spadku, co, do których spadkodawca nie powołał
spadkobiercy lub też spadkobiercy powołanie do tych części nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Np. spadkodawca
sporządził testament, w których powołuje spadkobiercę, „ co do połowy mojego majątku”. Co do drugiej połowy nie
nastąpiło powołanie spadkobiercy w testamencie i podlega ona dziedziczeniu ustawowemu. Jeżeli natomiast
spadkodawca powołał dwóch współspadkobierców w częściach równych, a jedne z nich odrzucił spadek, połowa

spadku podlega dziedziczeniu ustawowemu, a połowa – testamentowemu. Ta reguła działa, o ile ustawa nie
przewiduje wyjątków. Przewidziane ustawą wyjątki to podstawienie zwykł oraz przyrost.

226. Otwarcie spadku.
I Śmierć spadkodawcy Pojęcia „otwarcie spadku” używa się dla określenia zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w
postaci przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jego następcę prawnego. Chwilą otwarcia
spadku jest chwila śmierci spadkodawcy. Otwarcie spadku określa się nie tylko datą dzienną, ale także godziną, w
której nastąpiła śmierć spadkodawcy. Można także oznaczyć minuty. Spadkobiercą może być osoba fizyczna żyjąca w
chwili otwarcia spadku. Do aktu zgonu wpisuje się datę i godzinę zgonu. Jeżeli godziny zgonu nie da się oznaczyć w
sposób precyzyjny Np. w razie znalezienia zwłok, należy wpisać moment najbardziej prawdopodobny lub granice
czasowe chwili gonu Np. między godziną… Osoby, które zmarły w tej samej chwili, nie mogą po sobie dziedziczyć. II
Uznanie za zmarłego W przypadku uznania osoby fizycznej za zmarłą chwilę jej śmierci oznacza się w orzeczeniu o
uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci, oznacza się chwilę najbardziej prawdopodobną, a w braku
wszelkich danych – pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie stało się możliwe,. W orzeczeniu sąd
powinien oznaczyć także godzinę domniemanej śmierci. Jeżeli jednak chwila ta w orzeczeniu została oznaczona tylko
datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci uważa się koniec tego dnia. Ta chwila jest chwilą otwarcia spadku po
osobie uznanej za zmarłą. III Sądowe stwierdzenie zgonu, akt zgonu Akt zgonu wystawiany jest na podstawie karty
zgonu, bądź też na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie, co do
okoliczności zgonu. Jeżeli mimo braku takiego aktu śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa, możliwe jest
przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie zgonu. W postanowieniu stwierdzającym zgon sąd ściśle oznacza
chwilę śmierci. Chwila oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon jest chwilą otwarcia spadku.

227. Nabycie spadku.
I Nabycie ex lege Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Nabycie to następuje z mocy prawa i nie jest
uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę, ani nawet od jego wiedzy o fakcie i tytule powołania.
Nabycie spadku ex lege w chwili jego otwarcia nie ma jednak charakteru definitywnego. Spadkobierca może, bowiem
odrzucić spadek i jest wówczas traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli jednak w terminie 6 miesięcy
od chwili, w której dowiedział się o tytule swego powołania, spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia, co do
spadku jest traktowany tak, jakby przyjął spadek wprost, chyba, że jest osobą niemającą zdolności do czynności
prawnych lub jest osobą ubezwłasnowolnioną lub osobą prawną. Taki spadkobierca traktowany jest jakby złożył
oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. II Sukcesja generalna Ogół praw i obowiązków
majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę. Jest to przypadek sukcesji generalnej.
Spadkobierca nabywa, zatem, w drodze jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć spadkodawcy, ogół praw i
obowiązków majątkowych należących do spadku. Na spadkobiercę przechodzi całość praw i obowiązków należących
do spadku. Konsekwencje takiego nabycia: - spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do
spadku, niezależnie od ich charakteru; - jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, nabywają oni
wspólnie cały spadek. Udział każdego z nich, określany ułamkiem, jest udziałem zarówno w całości spadku, jak i w
poszczególnych przedmiotach należących do spadku; - nabycie w drodze sukcesji jest nabyciem pochodnym; - na
spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu.

228 Zdolność do dziedziczenia.
Możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego określana jest jako zdolność do dziedziczenia,
inaczej jako zdolność do bycia spadkobiercą. Podmioty, które mogą posiadać zdolność do dziedziczenia: dziecko
poczęte, osoba prawna. Dziecko poczęte – zdolność do dziedziczenia ma nasciturus, a więc dziecko poczęte w chwili
otwarcia spadku. Jest to jednak zdolność warunkowa, ponieważ dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być
spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Spełnienie tego warunku, powoduje, że nasciturus dziedziczy tak, jak pozostali
spadkobiercy. Spełnienie wymaganego ustawą warunku rodzi skutki ex tunc. Osoba prawna – zdolność do
dziedziczenia mają także osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku. Jednak osoba prawna nie może nabyć
spadku na podstawie ustawy. Nie może, zatem należeć do kręgu spadkobierców ustawowych, z wyjątkiem Skarbu
Państwa i gminy. Prawo polskie przyznaje w pewnych sytuacjach zdolność dziedziczenia przyszłym osobom prawnym.
Chodzi o fundacje, które w chwili otwarcia spadku jeszcze nie istnieją z uwagi no to, że ustanowione zostały w
testamencie. Fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie może być spadkobiercą, jeżeli zostanie
wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Jej zdolność do nabycia spadku zależy od spełnienia
powyższego warunku. Zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku. Tylko ten moment decyduje o
kręgu spadkobierców. Osoba fizyczna dochodząca do spadku musi, zatem być przynajmniej poczęta i musi przeżyć
spadkodawcę. Jeżeli tylko śmierć osoby fizycznej nastąpiła później niż śmierć spadkodawcy, osoba taka dochodzi do
dziedziczenia. Osoba prawna musi zaś istnieć w chwili otwarcia spadku. Chodzi o to, że w chwili śmierci spadkodawcy
osoba prawna została już wpisana do rejestru, a nie została z niego wykreślona. Jedyny wyjątek stanowi fundacja.

229. Niezdolność do dziedziczenia bezwzględna i względna.
Zdolność do dziedziczenia nie podlega ograniczeniom zarówno w odniesieniu do osób fizycznych jak i osób prawnych.
Nie może być spadkobiercą jedynie osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku oraz osoba prawna, która
w tym czasie nie istnieje. Podmioty te określane są jako osoby niezdolne do dziedziczenia. W doktrynie wyróżnia się

przy tym niezdolność bezwzględną, czyli niemożliwość dziedziczenia w ogóle oraz niezdolność względną, tzn.
niemożliwość dziedziczenia po określonej osobie, jak w przypadku spadkobiercy niegodnego, osoby, która zrzekła się
dziedziczenia. Zdolność dziedziczenia o charakterze względnym oznacza jedynie, że dana osoba nie może stać się
podmiotem praw i obowiązków należących do spadku ze względu na osobę spadkodawcy, precyzyjniej ze względu na
relacje występujące w konkretnych okolicznościach pomiędzy spadkodawcą a potencjalnym spadkobiercą. Nie jest
równoznaczna z ograniczeniem zdolności do dziedziczenia.

230. Niegodność dziedziczenia.
Instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot działający przeciwko
osobie spadkodawcy lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po
spadkodawcy. Np. dziedziczenie przez zabójcę po swojej ofierze. Niegodność powoduje powstanie względnej
niezdolności do dziedziczenia. Niegodność dziedziczenia może zostać ukształtowana w dwojaki sposób: po pierwsze
osoba należąca do kręgu spadkobierców, która dokonała czynu pociągającego za sobą niegodność, jest wyłączona od
dziedziczenia z mocy samego prawa bez konieczności wydania przez sąd stosownego orzeczenia. Po drugie dla
uznania spadkobiercy za niegodnego ustawa może wymagać, aby sąd wydał orzeczenie o charakterze
konstytutywnym. Za niegodnego może być uznany zarówno spadkobierca ustawowy jak i testamentowy. Ponadto za
niegodnego może być uznany także zapisobierca. Stwierdzenie niegodności następuje w trybie procesowym. Oznacza
to, że dla osiągnięcia skutku w postaci wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia niezbędne jest wytoczenie
powództwa zawierającego stosowne żądanie. Legitymację czynną do wystąpienia z powództwem ma każdy, kto ma w
tym interes, zarówno prawny jak i majątkowy. Legitymowany czynnie jest również prokurator. Sąd Najwyższy uznał,
że legitymacja czynna służy osobie należącej do kręgu spadkobierców ustawowych, która w konkretnym stanie
faktycznym nie zostałaby powołana do dziedziczenia. Możliwość wystąpienia z powództwem o uznanie za niegodnego
ograniczone zostało terminem zawitym. Z żądaniem można wystąpić w ciągu roku od powzięcia wiadomości o
przyczynie niegodności, jednak nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku. Upływ terminu pociąga za
sobą niemożliwość wytoczenia powództwa o uznanie za niegodnego. Uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza
wyłączenie go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W jego miejsce wejdą, zatem, przy dziedziczeniu
ustawowym, spadkobiercy powołani w dalszej kolejności. Przy dziedziczeniu testamentowym do dziedziczenia może
dojść spadkobierca podstawiony, zaś, jeżeli jest kliku spadkobierców udział niegodnego może przypaść pozostałym
spadkobiercom w drodze przyrostu.

231. Przyczyny niegodności.
Przyczyny niegodności dziedziczenia zostały wyliczone wyczerpująco a art. 928 KC. Nie jest możliwe stosownie
instytucji niegodności w odniesieniu do stanów faktycznych niebieszczących się w dyspozycji art. 928. I Umyślne,
ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy Nie ma wątpliwości, co do określenia pojęcia umyślne oraz pojęcia
przestępstwo. Wątpliwości pojawiają się przy określeniu pojęcia „ciężkie”. KK pojęcia takiego nie używa, dokonując
jedynie podziału przestępstw na zbrodnie i występki. Zarówno zbrodnia jak i występek, w konkretnym stanie
faktycznym może stanowić podstawę niegodności. Przestępstwo musi być skierowane przeciwko spadkodawcy.
Przyczynę niegodności może także stanowić usiłowanie popełnienia przestępstwa oraz podżeganie i pomocnictwo, o
ile chodzi o przestępstwo ciężkie. II Naruszenie swobody testowania Spadkobierca może być uznany za niegodnego,
gdy podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób
przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Z podstępem będziemy mieli do czynienia, gdy u spadkodawcy
zostanie w sposób zamierzony wywołane mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw. Np. nakłonienie
spadkodawcy do sporządzenia testamentu w taki sposób, że będzie on nieważny. Groźba musi mieć charakter
poważny i bezprawny. Możliwość uznania za niegodnego uzależniona jest od wystąpienia skutku w postaci
sporządzenia lub odwołania testamentu wbrew woli spadkodawcy. Koniecznym warunkiem jest także to, aby
spadkodawca do ostatnich chwil życia pozostawał w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozrządzeń
zgodnych ze swą rzeczywistą wolą. III Działania przeciwko testamentowi Dzielimy je na 3 grupy: - ukrycie lub
zniszczenie testamentu spadkodawcy; (podjęte przed i po otwarciu spadku), - jego podrobienie lub przerobienie;
(podjęte przed i po otwarciu spadku), - świadome korzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez
inną osobę. (Po otwarciu spadku). Ukrycie lub zniszczenie testamentu, a także jego podrobienie lub przerobienie musi
zostać dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku dziedziczenia ukształtowanym przez spadkodawcę.
Działania spadkobiercy muszą być podejmowane tyko i wyłącznie w przekonaniu, że chodzi o ważny testament.
Skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez osobę trzecią musi być świadome. Spadkobierca
musi mieć świadomość, że rozrządzenia, z których wynikają dla niego określone korzyści, nie pochodzą od
spadkodawcy, nie odzwierciedlają jego rzeczywistej woli

232. Zrzeczenie się dziedziczenia.
Prawo polskie zawiera zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest
umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy przyszłym spadkodawcą i spadkobiercą
ustawowym. Dla ważności tej umowy niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Podmiotami umowy mogą
być przyszły spadkodawca oraz spadkobierca ustawowy. Podmiotem takiej umowy może być, zatem małżonek
spadkodawcy, jego zstępni, rodzice rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. Stroną umowy nie może być natomiast Skarb
Państwa ani gmina. Podmioty te nie mogą zrzec się dziedziczenia, podobnie jak nie mogą odrzucić spadku, ponieważ

z założenia spadek nie może pozostać bez spadkobiercy. Przedmiotem takiej umowy jest „ podmiotowe prawo
dziedziczenia”. Zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się i w zasadzie jego zstępni, zostają wyłączeni
od dziedziczenia tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Umowa może jednak stanowić, że skutki zrzeczenia się
obejmują jedynie zrzekającego się. Z uwagi na to, że zrzekający się jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia
spadku traci on także prawo do zachowku, gdyż uprawnionym do zachowku jest ten, kto w braku testamentu
dziedziczyłby z ustawy. Osoba, która zrzekła się dziedziczenia może dziedziczyć na podstawie testamentu, niezależnie
od tego czy testament sporządzany został przed czy po zawarciu umowy. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia mogą
zostać zniweczone w drodze ich umownego uchylenia. Tak umowa musi również być zawarta w formie aktu notarialne

233. Krąg spadkobierców ustawowych

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu wyłączającego
lub modyfikującego reguły ustawowe albo też, gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być
spadkobiercami. Dziedziczenie ustawowe, co do części spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie powołał do
tej części spadkobiercy albo, gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku nie chce lub nie może
być spadkobiercą. Ustawowy porządek dziedziczenia może być uważany za oparty na dorozumianej woli
spadkodawcy, ponieważ wie on jak kształtuje się ustawowy porządek dziedziczenia i świadomie rezygnuje ze
sporządzenia testamentu. Krąg spadkobierców ustawowych wyznaczany jest przez związki rodzinne tzn. wynikające z
więzów krwi, małżeństwa lub przysposobienia. KC przewiduje ustawowe dziedziczenie następujących bliskich
spadkodawcy: małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa, dziadkowie spadkodawcy i (na
zasadzie ograniczonej reprezentacji) ich zstępni, nadto pasierbowie spadkodawcy. Pojęcie „dziadków spadkodawcy”
obejmuje zarówno dziadka, jak i babkę spadkodawcy (w obu liniach, tak ojcowskiej, jak i macierzyńskiej).


234. Dziedziczenie spadkobierców ustawowych pierwszej grupy

Spadkobiercami ustawowymi w pierwszej kolejności są dzieci zmarłego i jego małżonek
Małżonek i dzieci – dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być
mniejsza niż ¼. Oznacza to, że w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił małżonka i czworo dzieci ich udziały w
spadku będą wynosić: małżonek – ¼, każde z dzieci po 3/16 całości spadku. W chwili śmierci jednego z małżonków
wspólność majątkowa ustaje a do majątku nią objętego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach
ułamkowych. Udziały małżonków są równe, co oznacza, że w skład spadku wchodzi z reguły połowa
dotychczasowego majątku wspólnego. Małżonek pozostaje jedynym uprawnionym, co do drugiej połowy stanowiącej
jego udział w dotychczasowym majątku wspólnym, a ponadto uzyskuje, co najmniej ¼ ze spadku, czyli drugiej
połowy dotychczasowego majątku wspólnego. Dzieci i dalsi wstępni - Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie
pozostawał w związku małżeńskim lub orzeczono prawomocnie separację, jeżeli jego małżeństwo zostało
unieważnione po jego śmierci, a także, gdy małżonek został wyłączony od dziedziczenia dsziedziczenia powołani są
tylko jego dzieci. Dziedziczą one w częściach równych. Jeżeli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział
przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Osoby przysposobione, zarówno w
przysposobieniu pełnym jak i niepełnym dziedziczą w taki sam sposób po przysposabiającym jak dzieci i dalsi zstępni.

235. Dziedziczenie spadkobierców drugiej grupy

W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego
z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli
ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego
małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego
rodzicom w częściach równych Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy,
który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa
spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał,
przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych
zstępnych spadkodawcy. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi
rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich
zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.


Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego miejsce zajmują bracia i siostry spadkodawcy (jego
rodzeństwo). Dziedziczą oni część spadku, która przypadałaby zmarłemu (wcześniej) rodzicowi, w częściach równych.
W sytuacji gdy brak jest zstępnych spadkodawcy i rodziców, jego rodzeństwo – to jego najbliżsi krewni. Jeżeli któreś
z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego miejsce zajmują jego dzieci. Dziedziczą oni w częściach równych udział
w spadku, który przypadałby ich rodzicowi, będącemu zarazem bratem lub siostrą spadkodawcy. Jeżeli z kolei któreś z
powołanych do dziedziczenia dzieci brata lub siostry spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego miejsce zajmują

jego dzieci (wnuki brata lub siostry spadkodawcy). Zasada wstępowania zstępnego w miejsce przodka, który nie
przeżył spadkodawcy rozciąga się także na dalszych zstępnych braci i sióstr spadkodawcy. Dziadkowie i ich zstępni
dziedziczą z mocy ustawy w dalszej kolejności, gdy brak jest małżonka, zstępnych spadkodawcy, jego rodziców,
rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, Udziały dziadków są jednakowe. Nie ma przy tym znaczenia to czy osoby
należące do tej grupy spadkobierców ustawowych pozostawały w związkach małżeńskich. Jeżeli któreś z dziadków
nie dożyło otwarcia spadku, udział, który miałby mu (jej) przypaść, dziedziczą w równych częściach dzieci tego z
dziadków, a gdy i któreś z jego (jej) dzieci nie dożyło otwarcia spadku, powołani są z kolei jego (jej) dzieci (i dalej, na
podobnej zasadzie, dalsi ich zstępni). W ten oto sposób wśród spadkobierców ustawowych danej osoby może znaleźć
się rodzeństwo rodziców spadkodawcy (wujkowie, stryjkowie, ciocie, stryjenki spadkodawcy), a w braku któregoś z
rodzeństwa – ich zstępni. W sytuacji gdy brak jest małżonka spadkodawcy i kogokolwiek spośród krewnych
należących do przedstawionej wyżej grup spadkobierców ustawowych, chcących i mogących dziedziczyć, spadek
przypada dzieciom małżonka spadkodawcy (czyli pasierbom) w częściach równych.

236. Dziedziczenie dziadków spadkodawcy.

Dziadkowie dziedziczą z mocy ustawy w dalszej kolejności, gdy brak jest małżonka, zstępnych spadkodawcy, jego
rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, chcących i mogących dziedziczyć. Udziały dziadków są jednakowe. Nie
ma przy tym znaczenia to czy osoby należące do tej grupy spadkobierców ustawowych pozostawały w związkach
małżeńskich. Jeżeli któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, udział, który miałby mu przypaść, dziedziczą w
równych częściach dzieci tego z dziadków, a gdy i któreś z jego dzieci nie dożyło otwarcia spadku, powołani są z
kolei jego dzieci (i dalej, na podobnej zasadzie, dalsi ich zstępni). W ten oto sposób wśród spadkobierców
ustawowych danej osoby może znaleźć się rodzeństwo rodziców spadkodawcy (wujkowie, stryjkowie, ciocie, stryjenki
spadkodawcy), a w braku któregoś z rodzeństwa - ich zstępni. dziadkowie dziedziczący po spadkodawcy mają równe
udziały. Teoretycznie więc dziedziczyć mogą po 1/4, w sytuacji gdy spadkodawcę przeżyją zarówno dziadkowie ze
strony matki, jak i ojca. Jak wskazano, zasada przyjęta w kodeksie, by dziadkowie dziedziczyli w częściach równych
jest prosta i sprawiedliwa W sytuacji, gdy ojcostwo rodzica spadkodawcy nie zostało ustalone, a spadkodawca nie
pozostawił zstępnych, małżonka i rodzeństwa, rodziców, dziedziczyć po spadkodawcy będą zatem dziadkowie od
strony matki oraz babka - matka ojca spadkodawcy po 1/3, a więc zastosowanie znajdzie art. 934 § 3 k.c.
Dziedziczenie w tej sytuacji pozostałych dziadków w częściach równych będzie zatem przebiegało tak samo, jak gdyby
dziadek ten nie dożył otwarcia spadku i nie pozostawił zstępnych. W razie gdy dziadek nie dożył otwarcia spadku,
pozostawiając zstępnych, jego udział dziedziczą zstępni dziadka, a więc ciotki i wujowie spadkodawcy w częściach
równych, a gdyby i któreś z nich nie dożyło otwarcia spadku po spadkodawcy, pozostawiając zstępnych, w ich miejsce
wstępują ich zstępni.

237. Dziedziczenie dzieci małżonka spadkodawcy.

W sytuacji gdy brak jest małżonka spadkodawcy i kogokolwiek spośród krewnych należących do przedstawionej wyżej
grup spadkobierców ustawowych, chcących i mogących dziedziczyć, spadek przypada dzieciom małżonka
spadkodawcy (czyli pasierbom) w częściach równych. (powinowactwo w linii prostej pierwszego stopnia).„W życiu
zdarza się, że dziecko będące pasierbem jednego z małżonków traci wpierw swojego rodzica naturalnego (będącego
współmałżonkiem ojczyma lub macochy), następnie zaś traci również ojczyma lub macochę. Względy słuszności
przemawiają za tym, aby zaliczyć je do kręgu spadkobierców ustawowych. Bywa przecież i tak, że do powstania i
pomnożenia majątku ojczyma lub macochy przyczynił się za życia (jego lub jej) współmałżonek, będący rodzicem
naturalnym pasierba. Zapewne też majątek ojczyma lub macochy został w jakiejś części uzyskany w drodze
dziedziczenia po zmarłym wcześniej współmałżonku. Sytuacja przedstawia się zgoła inaczej, gdy pasierb ma swojego
naturalnego rodzica, którego małżeństwo ze spadkodawcą zostało już wcześniej rozwiązane przez rozwód. Brak jest
uzasadnienia do zaliczenia takiego pasierba do kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawcy (będącego byłym
mężem lub żoną rodzica). W każdym razie by pasierb nie mógł dziedziczyć, wystarczające jest wykazanie, że jeden z
jego rodziców naturalnych żyje. Nie wyłącza pasierba od dziedziczenia po macosze czy ojczymie jednak to, że jest
dzieckiem jednego z wcześniejszych małżonków spadkodawcy. Jeżeli do dziedziczenia powołanych jest więcej
pasierbów, wówczas udziały ich powinny być równe.


238. Dziedziczenie gminy
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie
ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina stała się spadkobiercą
ustawowym dopiero z dniem wejścia w życie ustawy z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych
innych ustaw tj. z dniem 25.9.2003 r. Jeżeli spadkobiercą ustawowym jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania
spadkodawcy, to spadek przypada jej w całości, nawet jeżeli w skład spadku wchodzą prawa do nieruchomości
położonych na obszarze innej gminy. Ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy określa się na podstawie przepisów
Kodeksu cywilnego. Gmina spadku nie może odrzucić, a spadek przez nich przyjęty uważa się za przyjęty z
dobrodziejstwem inwentarza. Jak wskazuje się doktrynie, nie mogą być ci spadkobiercy ustawowi wyłączeni w drodze

testamentu negatywnego. Wydaje się, że można uznać za dopuszczalny testament, w którym spadkodawca wyłącza
gminę ostatniego miejsca zamieszkania i nie powołuje w to miejsce innego spadkobiercy. Spadek wówczas, jak się
wydaje, przypadnie Skarbowi Państwa. Istnieje jednak też stanowisko, zgodnie z którym nie dojdzie w tej sytuacji do
zastąpienia dziedziczenia gminy dziedziczeniem Skarbu Państwa, a testament będzie nieważny, głównie dlatego, że
kodeks cywilny przewiduje szczegółowo sytuacje, w których Skarb Państwa dochodzi do dziedziczenia i nic tego nie
powinno zmieniać. Dopuszczalne wydaje się także wyznaczenie w testamencie innej gminy w miejsce gminy
ostatniego miejsca zamieszkania czy inny podmiot



239. Dziedziczenie Skarbu Państwa
Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania
spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Ani
gmina, ani Skarb Państwa nie mogą odrzucić spadku, który dziedziczą z ustawy. Nie składają również oświadczenia o
przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Artykuł 935 § 3 KC ma zastosowanie
tylko wtedy, gdy prawem właściwym dla dziedziczenia ustawowego jest prawo polskie. Prawo polskie będzie
właściwe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim. Jeżeli nie miał żadnego obywatelstwa albo
obywatelstwa nie można ustalić, a zamieszkiwał na terytorium Polski, właściwe będzie również prawo polskie.

240. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Jeżeli w trakcie postępowania o rozwód lub separację umrze jedna ze stron postępowania, to postępowanie ulega
umorzeniu. Co do zasady, małżonek pozostający przy życiu dojdzie do dziedziczenia z ustawy. Gdyby jednak
małżonek pozostający przy życiu ponosił winę rozkładu pożycia, to można go wyłączyć od dziedziczenia na podstawie
art. 940 KC. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub
separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie od dziedziczenia w takim przypadku nie następuje z
mocy ustawy, tylko w drodze orzeczenia sądu. Zwykle z powództwem o wyłączenie od dziedziczenia występuje się
przeciwko małżonkowi, który był wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Powództwo takie jest uzasadnione
również wtedy, jeżeli winę rozkładu pożycia ponoszą obydwoje małżonkowie. Legitymacja czynna w procesie o
wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego przysługuje każdemu ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w
zbiegu z małżonkiem. Z roszczeniem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia,
w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku. Sądem wyłącznie
właściwym miejscowo w postępowaniu o wyłączenie małżonka od dziedziczenia jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania
spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek
spadkowy lub jego część. Natomiast właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości przedmiotu sporu, tzn. wartości udziału
pozwanego małżonka w spadku. Można przyjąć, że proces o wyłączenie małżonka od dziedziczenia stanowi kontynuacje
procesu rozwodowego, ale w ograniczonym zakresie. Sąd w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego
bada przesłanki rozwodu lub separacji. Wydanie wyroku zgodnego z żądaniem pozwu będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy
sąd uzna, że żądanie rozwodu lub separacji było uzasadnione, a jedyną przeszkodą do wydania wyroku rozwodowego lub
orzekającego separację była śmierć jednego z małżonków. Małżonek wyłączony od dziedziczenia jest traktowany tak, jakby
nie dożył otwarcia spadku.


241. Dziedziczenie w przypadku przysposobienia
Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym a przysposabiającym uzależnione są od tego czy mamy do
czynienia z przysposobieniem pełnym, czy też z przysposobieniem niepełnym. Przy przysposobieniu pełnym
przysposobiony i przysposabiający dziedziczą tak, jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego, ponieważ
przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.
Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a
przysposobionym, reguły dziedziczenia ukształtowane zostały następująco:1) przysposobiony dziedziczy po
przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych sa-
mych zasadach, co dalsi zstępni spadkodawcy. 2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych
przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. 3) rodzice
przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym
przysposabiający. Poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

242. Wpływ separacji małżonków na dziedziczenie
Ustawą z 21.5.1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks Cywilny, Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw została do polskiego porządku wprowadzona separacja małżonków.
Prawomocne orzeczenie separacji pociąga za sobą m.in. wyłączenie stosowania przepisów o powołaniu do
dziedziczenia z ustawy pozostającego w separacji małżonka spadkodawcy. Małżonek taki nie dochodzi do
dziedziczenia z ustawy. Jeżeli zaś spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z winy małżonka, a żądanie było
uzasadnione – sąd może wyłączyć takiego małżonka od dziedziczenia. Legitymacja czynna w procesie o wyłączenie
małżonka od dziedziczenia ustawowego przysługuje każdemu ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z

małżonkiem. Z roszczeniem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym
spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku. Sądem wyłącznie właściwym
miejscowo w postępowaniu o wyłączenie małżonka od dziedziczenia jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a
jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego
część. Natomiast właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości przedmiotu sporu, tzn. wartości udziału pozwanego małżonka
w spadku. Sąd w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego bada przesłanki separacji. Wydanie wyroku
zgodnego z żądaniem pozwu będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy sąd uzna, że żądanie separacji było uzasadnione, a jedyną
przeszkodą do wydania wyroku orzekającego separację była śmierć jednego z małżonków. Małżonek wyłączony od
dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

243. Uprawnienia dziadów spadkodawcy znajdujących się w niedostatku

Każdemu z dziadków przysługuje odrębne roszczenie odnośnie do żądania dostarczenia środków utrzymania.
Roszczenia te przysługują zarówno dziadkom naturalnym, jak i osobom, które pełnią tę rolę na podstawie stosunku
przysposobienia łączącego ich i spadkodawcę Natomiast osobami zobowiązanymi do zaspokojenia roszczeń dziadków
spadkodawcy będą spadkobiercy ustawowi i testamentowi, którzy nie są obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym
względem dziadków spadkodawcy. Spadkobiercy są zobowiązani do zaspokojenia roszczenia dziadków spadkodawcy
zarówno wtedy, gdy nie ma osób zobowiązanych do alimentowania, jak też wówczas, gdy wprawdzie dziadkowie
alimenty takie otrzymują, jednakże w wysokości niewystarczającej do zaspokojeni usprawiedliwionych potrzeb
Obowiązek dostarczania środków utrzymania dziadkom spadkodawcy powstaje przy łącznym spełnieniu dwóch
przesłanek, a mianowicie: dziadkowie muszą znajdować się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków
utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny. Pozostawanie dziadków
w niedostatku oznacza, że nie mają oni możliwości zaspokojenia w całości lub w części swoich podstawowych,
usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami. Druga przesłanka w postaci niemożności otrzymania należnych im
środków utrzymania zostaje spełniona, gdy brak jest w ogóle osób zobowiązanych z ustawy do dostarczania
dziadkom środków utrzymania bądź też takie osoby żyją, ale nie można od nich wyegzekwować świadczeń, np. z tego
powodu, że osoby te są niewypłacalne lub same pozostają w niedostatku. Obowiązkiem dostarczania środków
utrzymania dziadkom spadkodawcy obciążony jest spadkobierca, który nie jest obciążony względem nich ustawowym
obowiązkiem alimentacyjnym. W każdym przypadku ustawowy obowiązek alimentacji krewnych wyprzedza obowiązek
spadkobiercy określony w art. 938 k.c. Roszczenie dziadków spadkodawcy powstaje już w chwili otwarcia spadku,
jednakże może być realizowane w terminie późniejszym. Uprawnienie to nie podlega bowiem przedawnieniu,
przedawnić się mogą jedynie poszczególne raty świadczenia, jako świadczenia okresowe Uprawnienie dziadków ma
charakter roszczenia

quasi

-alimentacyjnego , pomiędzy uprawnionym i zobowiązanym powstaje stosunek

zobowiązaniowy. Zakres uprawnień dziadków określają dwa kryteria, a mianowicie: potrzeby uprawnionego i wartość
udziału spadkowego zobowiązanego. Stąd też należy uznać, że współspadkobiercy odpowiadają wobec dziadków
samodzielnie, każdy w stosunku do wielkości swojego udziału, w żadnym przypadku nie ma tu bowiem zastosowania
art. 1034 § 1 k.c. wprowadzający solidarną odpowiedzialność współspadkobierców za długi spadkowe. Świadczenia
na rzecz dziadków zostają ustalone w formie pieniężnej i są należne od chwili zgłoszenia żądania, a ich dochodzenie
następuje przed sądem w trybie procesowym. Artykuł 938 zd. 2 k.c. przyznaje zobowiązanemu spadkobiercy
możliwość zwolnienia się z obowiązku dostarczania dziadkom środków utrzymania. Spadkobierca może uczynić zadość
temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości 1/4
części swojego udziału spadkowego. Możliwość zwolnienia się z obowiązku względem dziadków ma
charakter upoważnienia przemiennego wybór formy zaspokojenia roszczeń dziadków przysługuje wyłącznie
zobowiązanemu. Oznacza to, że dziadkowie nie mogą żądać wartości udziału spadkowego, a jedynie świadczeń
alimentacyjnych. Zapłata przez spadkobiercę 1/4 wartości udziału spadkowego prowadzi do definitywnego
wygaśnięcia roszczenia dziadków. Należy w pełni zgodzić się z poglądem, że uprawnienie do zwolnienia się z
obowiązku wobec dziadków poprzez jednorazową zapłatę sumy pieniężnej przysługuje zobowiązanemu także
wówczas, gdy świadczenia na rzecz dziadków zostały już zasądzone prawomocnym orzeczeniem Powołanie dziadków
do dziedziczenia w testamencie może rodzić wątpliwość, czy zostają oni tym samym pozbawieni uprawnienia z art.
938 i 966 k.c. Wprawdzie kodeks cywilny kwestii tej nie rozstrzyga jednoznacznie, jednakże przyjęta konstrukcja
wydaje się przemawiać za wyłączeniem powyższych uprawnień dziadków będących spadkobiercami testamentowymi
swojego wnuka Wyłączenie to można uzasadnić tym, że po pierwsze, z reguły nie zostanie spełniona przesłanka
niedostatku, a po drugie, trudno byłoby obciążać spadkobierców ustawowych lub testamentowych wnuka,
dziedziczących obok dziadków, dodatkowymi obowiązkami wobec nich. Otrzymanie korzyści ze spadku wyłącza
roszczenia dziadków z tytułu dostarczania im środków utrzymania i prowadzi do definitywnego wygaśnięcia obowiązku
spadkobiercy. Obowiązek ten nie odżywa także wówczas, gdy po pewnym czasie, po otwarciu spadku, dziadkowie
popadną w niedostatek.


244 Testament jako czynność prawna
Określenie testament rozumie się dwojako: 1) oznacza on czynność, przez którą osoba fizyczna określa losy swego
majątku na wypadek śmierci; 2) jest to dokument, w którym zawarte zostaje oświadczenie woli testatora. Testament

jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek
śmierci. Wskazuje się na trzy cechy charakterystyczne dla testamentu: jest to czynność prawna jednostronna, mortis
causa,

odwołalna. Wystąpienie tych trzech cech jest konieczne, aby dana czynność mogła być uznana za testament.

Testament może ponadto charakteryzować się innymi cechami, które nie mogą jednak zmienić ani modyfikować
trzech zasadniczych, wskazanych wyżej. Testament to czynność prawną o następujących cechach: charakter

mortis

causa,

odwołalność, jednostronność i ściśle osobisty charakter oraz poddanie daleko posuniętym rygorom formalnym,

których niedopełnienie powoduje nieważność testamentu. Z faktu, że testament jest czynnością prawną

mortis causa

wynikają dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze, testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych w chwili
jego sporządzenia, w szczególności nie powoduje powstania jakichkolwiek praw ani obowiązków zarówno dla
testatora, jak i innych osób. Po drugie, testator może swój testament w dowolnej chwili odwołać w całości lub w
części. Ściśle osobisty charakter wyraża się w ustawowym zakazie sporządzania oraz odwoływania testamentu przez
przedstawiciela. Natomiast tzw. formalizm testamentu oznacza niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż
przewidziana ustawą. Dla ważności tej czynności prawnej niezbędne jest także ścisłe przestrzeganie formalnych wy-
magań ustawowych.

245. Zdolność testowania
Zdolność testowania to możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu. W każdym systemie
prawnym jest to uzależnione od posiadania przez osobę fizyczną pewnych cech osobistych, takich jak odpowiedni
wiek, pełna lub przynajmniej ograniczona zdolność do czynności prawnych. Zdolność testowania należy, zatem uznać
za wycinek zdolności do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obo-
wiązków za pomocą czynności prawnych dokonywanych przez samego zainteresowanego. W ramach zdolności do
czynności prawnych pozostaje możliwość rozporządzania swoim majątkiem zarówno w drodze czynności

inter vivos,

jak i

mortis causa

. Zdolność testowania nabywa się z chwilą uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych.

Zdolność testowania zgodnie z prawem polskim ma, zatem osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego
wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona. Zdolność dziedziczenia traci osoba
ubezwłasnowolniona (całkowicie lub częściowo), a także osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego.
Kodeks cywilny nie przyjął rozwiązania zawartego w art. 75 PrSp pozwalającego sporządzić testament osobie, która
ukończyła 16 lat. Testament taki mógł jednak zostać sporządzony jedynie w formie notarialnej lub szczególnej. Nie
wymagał natomiast zgody przedstawiciela ustawowego. Kodeks cywilny unormowania tego nie przejął, uzależniając
istnienie zdolności testowania od pełnej zdolności do czynności prawnych. Osoby w wieku pomiędzy 13. a 18. rokiem
życia i osoby ubezwłasnowolnione częściowo nie mogą, zatem rozrządzić na wypadek śmierci nawet swoim zarobkiem
ani przedmiotami majątkowymi oddanymi im do swobodnego użytku. Spadkodawca musi mieć zdolność testowania w
chwili sporządzenia testamentu. Późniejsza utrata lub nabycie zdolności testowania pozostaje bez wpływu na ważność
testamentu sporządzonego wcześniej.


246. Wady oświadczenia woli przy testamencie
Wola rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci musi być powzięta i wyrażona niewadliwie. Testament jest
nieważny, jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyra-
żenie woli; 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem
błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; 3) pod wpływem groźby. Stan określany jako brak świadomości lub
swobody musi występować w chwili sporządzania testamentu. Sama choroba psychiczna spadkodawcy nie pociąga za
sobą automatycznie nieważności sporządzonego testamentu, gdyż osoba chora psychicznie, pełnoletnia a
nieubezwłasnowolniona, nie traci zdolności testowania. Ważny jest testament takiej osoby sporządzony w okresie tzw.

lucidum intervallum.

Samo stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje automatycznie

nieważności testamentu. Konieczne jest przeprowadzenie dowodu czy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca
działał z rozeznaniem. Przy błędzie należy brać pod uwagę każdy błąd istotny subiektywnie. Decydujące znaczenie ma
jedynie okoliczność czy spadkodawca sporządziłby testament określonej treści, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy lub
spraw. Nie ma także znaczenia czy błąd dotyczył treści testamentu, czy innych okoliczności. Błąd spadkodawcy
pociąga za sobą nieważność bezwzględną testamentu. Groźba nie musi stanowić jedynej przyczyny sporządzenia
testamentu. Wystarczy, aby miała poważny wpływ na decyzję spadkodawcy. Groźba nie musi być obiektywnie
poważna. Podobnie jak błąd należy ją oceniać z punktu widzenia testatora – wg kryteriów subiektywnych. Groźba
także pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu.

247. Problem testamentów wspólnych
Zgodnie z art. 942 KC testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Sformułowanie ustawy
oznacza zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Z testamentem wspólnym mamy do czynienia, gdy treść
dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy.

Zakaz

sporządzania takich

testamentów obejmuje zarówno testamenty zawierające rozrządzenia powiązane ze sobą, jak i całkowicie niezależne.

Zakaz testamentów wspólnych wynikający z art. 942 KC nie odnosi się do testamentu ustnego oraz do pisma
stwierdzającego treść takiego testamentu.

Zakaz zawarty w art. 942 KC używa, bowiem pojęcia „testament" w

znaczeniu dokumentu. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne zawarcie w jednym akcie notarialnym, protokóle przy
testamencie allograficznym czy też w piśmie przy testamencie holograficznym rozrządzeń dwóch lub więcej osób.

Wprowadzenie do systemu prawnego zakazu sporządzania wspólnych testamentów uzasadniane jest argumentem, że
testament taki ogranicza swobodę testowania w ten sposób, iż utrudnia lub wręcz uniemożliwia swobodne odwołanie
raz sporządzonego testamentu. Naruszenie zakazu i sporządzenie wspólnego testamentu pociąga za sobą jego
bezwzględną nieważność.

248. Sposoby i skutki odwołania testamentu
Oświadczenie spadkodawcy zawarte w testamencie nie jest skierowane do określonego adresata i, jako czynność

mortis causa,

nie wywiera żadnych skutków prawnych za życia testatora

.

Stąd możliwość odwołania sporządzonego

już testamentu w każdej chwili. Jedyne ograniczenia w tym zakresie wynikają z istnienia wymogu, aby spadkodawca
miał zdolność testowania, odwołania dokonał osobiście i aby wola odwołania powzięta była niewadliwie. Odwołanie
testamentu może dotyczyć - wszystkich lub tylko niektórych rozrządzeń. Odwołanie testamentu może zostać
dokonane na kilka sposobów. Spadkodawca może: 1) sporządzić nowy testament; 2) w zamiarze odwołania zniszczyć
dokument zawierający jego oświadczenie lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (podarcie testamentu
własnoręcznego lub oddarcie podpisu); 3) dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego
postanowień (Np. przekreślenie testamentu, może temu towarzyszyć napis uchylony odwołany lub nieważny). Pewne
kontrowersje budzi kwestia czy w sytuacji, gdy spadkodawca odwołał dokonane już odwołanie testamentu, moc
prawną odzyskuje najwcześniejszy testament. Większość doktryny wyraża przekonanie, że testament wcześniejszy nie
odzyskuje mocy prawnej. Natomiast Sąd Najwyższy wskazuje, że ocena powinna zostać dokonana z uwzględnieniem
okoliczności konkretnego wypadku. Jeżeli z treści testamentu, w którym dokonano odwołania, wynika, że wolą
testatora było przywrócenie mocy odwołanemu testamentowi, wolę tę należy uszanować. Skutki prawne odwołania
testamentu, a także odwołania testamentu, w którym odwołano testament wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia
spadku. Odwołanie dokonane w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc, jest bezskuteczne.

249. Nieważność testamentu

W określonych sytuacjach ustawa przewiduje sankcję w postaci nieważności testamentu. Przyczyny nieważności mogą
być związane z treścią testamentu. Testament, jak każda czynność prawna, jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z
ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy. Sprzeczność z ustawą wystąpi przede
wszystkim wtedy, gdy naruszone zostaną przepisy Księgi IV KC. Nieważny jest także testament wspólny. Ponadto nie-
ważność testamentu może stanowić skutek naruszenia przepisów o formie. Wreszcie nieważny jest testament
sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania, sporządzony przez przedstawiciela oraz obarczony wadą
oświadczenia woli. Sporządzenie testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną
jego nieważność. Taki wniosek wypływa w sposób jedno znaczny z art. 945 § l KC, który wyraźnie stanowi „
Testamnet jest nieważny, eżeli został sporządzony: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie
decyzji i wyrażenie woli; pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod
wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści pod wpływem groźby. Na nieważność testamentu
sporządzonego pod wpływem wady nie można się powoływać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca
w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia
spadku.

250. Problem konwersji testamentu
Konwersja testamentu, czyli możliwość potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej formy
jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie. Konwersja polega na tym, że w miejsce
zamierzonej czynności prawnej zostaje substytuowana inna czynność prawna, o ile zamierzona czynność odpowiada
wszystkim wymogom owej, innej, zastępczej czynności prawnej. Zastępcza czynność prawna umożliwia realizację
tego samego lub podobnego celu. Konwersja taka charakteryzuje się następującymi cechami: dokonuje się na
podstawie szczególnego przepisu ustawy odnoszącego się do konkretnego stanu faktycznego; następuje z mocy
prawa; rezultat jest ściśle określony przez normę prawną. W odniesieniu do testamentu konwersja jest również
ujmowana jako wynik wykładni prawa. W odniesieniu do testamentu termin „konwersja" nie jest używany w ścisłym
znaczeniu, gdyż do skutku dochodzi ta sama czynność prawna, tzn. testament, jakkolwiek dokonana w innej formie.
W odniesieniu do testamentów dopuszcza się możliwość konwersji mimo pewnych zastrzeżeń teoretycznych. Oparte
jest to na założeniu, że należy - w miarę możliwości

-

dążyć do utrzymania w mocy raz dokonanej czynności prawnej,

zwłaszcza czynności

mortis causa.

Kwestia dopuszczalności konwersji jest szczególnie istotna przy testamentach

allograficznych gdyż przy tej formie szczególnie często występowało nieprzestrzeganie prawa przez funkcjonariuszy
uprawnionych do przyjmowania oświadczeń spadkodawców. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że
testament allograficzny nieważny z powodu braków formalnych, może być uznany za ważny testament ustny.
Nieumiejętność właściwego funkcjonariusza w zakresie sporządzenia testamentu allograficznego w sposób zgodny z
przepisami może stanowić przesłankę uzasadniającą sporządzenie testamentu ustnego.

251. Testamenty zwykłe i szczególne
Prawo polskie wyróżnia dwie kategorie testamentów: zwykłe i szczególne. Testamenty zwykłe (holograficzny,
notarialny, allograficzny) mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą zdolność testowania w dowolnie wybranej

chwili i - jeżeli nie zostaną odwołane przez testatora - określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile czasu
upłynęło pomiędzy sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku. Testamenty szczególne (ustny, sporządzony na
polskim statku morskim lub powietrznym, wojskowy) mogą być sporządzone tylko wtedy, gdy zostały spełnione
dodatkowe przesłanki przewidziane ustawą. Przykładowo testament ustny może zostać sporządzony tylko wówczas,
gdy niemożliwe lub znacznie utrudnione jest skorzystanie ze zwykłej formy lub występuje obawa rychłej śmierci
spadkodawcy. Testamenty szczególne charakteryzują się ponadto czasowo ograniczoną mocą. Testament szczególny
traci moc z upływem sześciu miesięcy do ustania okoliczności, które uzasadniały nie zachowanie formy testamentu
zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

252. Testament holograficzny
Przesłanki ważności testamentu własnoręcznego (holograficznego): własnoręczne pismo, data i podpis. Dla ważności
takiego testamentu wystarczy napisanie go w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, położenie podpisu i
opatrzenie datą. Testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora. Sfałszowanie całego pisma
jest bardziej utrudnione niż sfałszowanie samego podpisu. Wyłączone jest posługiwanie się jakimikolwiek
urządzeniami do pisania (Np. maszyną), gdyż pismo powinno wykazywać indywidualne cechy testatora. Możliwe jest
natomiast napisanie testamentu protezą czy nawet nogą, jeżeli spadkodawca był inwalidą. Takie pismo zachowuje,
bowiem indywidualne cechy piszącego. Nieistotne jest, jakim narzędziem piszącym posługuje się spadkodawca i na
jakim podłożu utrwala pismo. Testament może być, zatem napisany ołówkiem lub piórem na papierze, kredą na
murze. Spisane własnoręcznie przez spadkodawcę rozrządzenia muszą zostać podpisane. Podpis pod testamentem
holograficznym odgrywa istotną rolę. Ma na celu ułatwić stwierdzenie, że sporządzone pismo jest ukończonym
testamentem. Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska lub przynajmniej
nazwiska. Nazwisko nie musi być napisane w pełnym brzmieniu, Np. osoba nosząca nazwisko dwuczłonowe może
posłużyć się tylko jednym z nich; można także użyć skrótu nazwiska, jeżeli testator stale się tym skrótem posługiwał.
Równoznaczne z umieszczeniem nazwiska jest podpisanie się pseudonimem. Podpis powinien zostać umieszczony pod
pismem zawierającym rozrządzenia spadkodawcy. Umieszczenie go w innym miejscu (Np. na kopercie, w której
znajduje się testament), pociąga za sobą nieważność testamentu. Umieszczenie w testamencie daty służy osiągnięciu
dwóch celów: ustalenia czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania oraz ustalenia
kolejności kilku sporządzonych testamentów. Data powinna zawierać: dzień, miesiąc i rok sporządzenia testamentu.
Brak daty w zasadzie powoduje nieważność testamentu, chyba, że nie ma wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy
do sporządzenia testamentu.

253. Testament allograficzny
Ta forma testamentu określana jest czasami jako forma testamentu urzędowego z uwagi na to, że przy jego
sporządzaniu wymagana jest obecność osoby pełniącej funkcje publiczne. Dla jego ważności niezbędne jest
dopełnienie następujących formalności: 1) ustne oświadczenie woli przez spadkodawcę wobec odpowiedniej osoby
urzędowej i dwóch świadków; 2) spisanie woli testatora w protokole z podaniem daty jego sporządzenia; 3)
odczytanie spadkodawcy protokołu w obecności świadków; 4) podpisanie odczytanego protokołu przez spadkodawcę,
osobę urzędową i świadków testamentu. Sporządzając testament allograficzny spadkodawca ma obowiązek
oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie. Taki testament nie może być sporządzony przez osoby nieme i głuche. Chodzi
o to, aby wola ta była powzięta swobodnie i świadomie. W czasie ustnego oświadczania woli przez spadkodawcę
niezbędna jest obecność osoby urzędowej i świadków. Spadkodawca powinien swoją wolę oświadczyć wobec wójta
(burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika
urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy zostaje spisane w protokole. Może on zostać sporządzony przez
osobę urzędową lub przez inną osobę, ręcznie lub na maszynie. Nie ma przeszkód, aby protokół taki został
sporządzony przez jednego ze świadków testamentu. W protokole należy podać datę jego sporządzenia. Wymogowi
temu odpowiada podanie dnia, miesiąca i roku sporządzenia protokołu. Data ta powinna być także zgodna z prawdą.
Data nieprawdziwa lub brak daty sporządzenia protokołu pociąga za sobą nieważność testamentu. Protokół odczytuje
się spadkodawcy w obecności świadków a następnie zostaje on podpisany przez spadkodawcę, osobę, wobec której
wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, należy to zaznaczyć w
protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Oświadczenie spadkodawcy musi być złożone w obecności dwóch
świadków. Obecność większej ich liczby nie wpływa na ważność testamentu. Świadkiem może być osoba
sporządzająca protokół zapierający rozrządzenia spadkodawcy. Niedopełnienie któregokolwiek wymogu formalnego
pociąga za sobą nieważność testamentu. Dopuszcza się natomiast możliwość dokonania tzw. konwersji testamentu
allograficznego i potraktowanie go jako ważnego testamentu ustnego.

254. Testament ustny
Testament ustny jest testamentem szczególnym. Nie może być sporządzony w każdej, dowolnie wybranej przez
spadkodawcę chwili tylko, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy; zachowanie zwykłej formy testamentu
jest niemożliwe; zachowanie zwykłej formy testamentu jest znacznie utrudnione. Wymóg wystąpienia obawy rychłej
śmierci spadkodawcy powoduje konieczność dokonania oceny czy śmierć rzeczywiście groziła spadkodawcy w
najbliższym czasie po sporządzeniu testamentu. Ocena ta może być dokonywana z punktu widzenia wiedzy lekarskiej i
doświadczenia życiowego lub jedynie pod kątem subiektywnych odczuć spadkodawcy. Muszą wystąpić takie stany
chorobowe lub skutki nagłych wypadków, które w świetle wiedzy lekarskiej oraz doświadczenia życiowego mogą

spowodować rychły zgon. Obawa rychłej śmierci musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Okoliczności
uniemożliwiające lub znacznie utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu - należy przyjąć, że chodzi o
okoliczności niecodzienne, odbiegające od normalnego stanu rzeczy. Mogą to być zdarzenia o charakterze
obiektywnym (powódź, przerwanie komunikacji), ale mogą także leżeć po stronie spadkodawcy i pozostawać w
związku Np. z jego stanem zdrowia. Okoliczności szczególne muszą prowadzić do powstania niemożliwości
sporządzenia testamentu zwykłego lub do znacznych utrudnień w tym zakresie. Taka sytuacja wystąpi, gdy
spadkodawca nie jest w stanie udać się do osoby urzędowej uprawnionej do odebrania oświadczenia przy
testamencie allograficznym lub do notariusza i nie jest możliwe przywołanie tych osób. Testament ustny zostaje
sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie przy jednoczesnej obecności, co najmniej
trzech świadków. Spadkodawca musi zatem w obecności świadków wyraźnie wskazać, co i komu przeznacza na
wypadek swojej śmierci. Może także posłużyć się innym systemem znaków, (Np. językiem migowym). System
znaków, jakiego używa spadkodawca musi jednak być znany nie tylko jemu samemu, ale także świadkom testamentu.
Testament ustny zostaje sporządzony w chwili złożenia przez spadkodawcę oświadczenia przy jednoczesnej
obecności, co najmniej 3 świadków. Dla jego skuteczności niezbędne jest jednak stwierdzenie treści dokonanych
rozrządzeń w sposób określony prawem: KC przewiduje dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego:
spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia lub po przez zgodne zeznania świadków złożone
przed sądem w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku.

255. Niezdolność bezwzględna pełnienia roli świadka testamentu
Wyróżniamy dwa rodzaje niezdolności do bycia świadkiem: bezwzględną, czyli niemożliwość pełnienia roli świadka
przy każdym testamencie oraz względną, polegającą na niemożliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu
przez określone osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozrządzeń. Zgodnie z art. 956 KC, nie mogą być świadkami
testamentu: 1) osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnej. Nie mają zdolności do bycia świadkiem osoby
niepełnoletnie, ubezwłasnowolnione oraz takie, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego. Należy także
przyjąć, że nie mogą być świadkami testamentu osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione, ale które z
uwag na stan zdrowia nie są w stanie pojąć znaczenia czynności dokonywanych w ich obecności; 2) osoby
niewidome, głuche lub nieme. Ich kalectwo powoduje, że nie są w stanie należycie wypełnić roli świadka; 3) osoby
niemogące czytać i pisać. Wyłączenie to odnosi się zarówno do osób, które nie są w stanie czytać i pisać z uwagi na
stan zdrowia, jak i do osób, które nie potrafią czytać i pisać; 4) osoby niewładające językiem, w którym spadkodawca
sporządza testament. Okoliczność ta została wymieniona wśród powodujących bezwzględną niezdolność do pełnienia
roli świadka testamentu. Tymczasem jest to przypadek niezdolności jedynie względnej. Osoba niewładająca językiem,
w którym spadkodawca sporządza testament może, bowiem pełnić rolę świadka przy testamentach sporządzanych
przez innych spadkodawców, a nawet tego samego spadkodawcę, jeżeli sporządza testament w innym języku,
znanym świadkowi; 5) osoby skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Świadectwo osoby
skazanej za fałszywe zeznania przestaje być wiarygodne i to zadecydowało o pozbawieniu takich osób zdolności do
bycia świadkiem testamentu. Niezdolność spowodowana skazaniem za fałszywe zeznania trwa od chwili
uprawomocnienia się wyroku skazującego do zatarcia skazania.

256. Niezdolność względna pełnienia roli świadka testamentu
Wyróżniamy dwa rodzaje niezdolności do bycia świadkiem: bezwzględną, czyli niemożliwość pełnienia roli świadka
przy każdym testamencie oraz względną, polegającą na niemożliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu
przez określone osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozrządzeń. Nie może być świadkiem testamentu osoba, dla
której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek takiej
osoby, jej krewni i powinowaci pierwszego lub drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku
przysposobienia. Naruszenie jednak zakazu ustawowego pociąga za sobą jedynie nieważność tych postanowień
testamentu, które przysparzają korzyść świadkowi, jego małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub
drugiego stopnia albo osobie pozostającej w stosunku przysposobienia. Obecność świadka wyłączonego może także
pociągnąć za sobą nieważność całego testamentu, jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez
nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści. Przepis art. 957 § l KC wyłącza
możliwość pełnienia roli świadka przez osobę fizyczną, będącą organem osoby prawnej, dla której została przewidzia-
na w testamencie jakaś korzyść. Osoba prawna działa zaś przez swoje organy. Działanie organu jest działaniem osoby
prawnej. Pełnienie roli świadka przez osobę fizyczną będącą organem osoby prawnej oznacza, że w istocie świadkiem
testamentu jest ta osoba prawna, a więc podmiot, dla którego w testamencie przewidziana została korzyść
majątkowa.

257. Testament negatywny
W języku potocznym określeniem „wydziedziczenie" obejmuje się wszystkie sytuacje, w których spadkodawca
pozbawia swoich spadkobierców ustawowych udziału w spadku. Kodeks cywilny jednak terminem tym posługuje się
jedynie w odniesieniu do pozbawienia spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku. Można, zatem mówić w takich
sytuacjach o wydziedziczeniu

sensu stricto.

Pozbawienie spadkobiercy ustawowego jego udziału w spadku (wydziedzi-

czenie w języku potocznym) występuje przy dziedziczeniu testamentowym stosunkowo często. Wyłączenie od
dziedziczenia może zostać dokonane w sposób dorozumiany polegający na tym, że spadkodawca powoła do
dziedziczenia całego majątku inną osobę. Może także nastąpić w tzw. testamencie negatywnym. Pod tym pojęciem

rozumie się testament, którego treść obejmuje jedynie wyłączenie spadkobiercy ustawowego (lub spadkobierców) od
dziedziczenia. Testament taki może przykładowo brzmieć: „Moją wolą jest, aby najstarszy syn nie dziedziczył po
mnie". W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą pozostałe dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, z wyłączeniem
najstarszego syna.

Dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego nie została wyraźnie przewidziana w prawie polskim. Zarówno
w orzecznictwie, jak i w doktrynie jego dopuszczalność nie budzi jednak wątpliwości.

258. Wydziedziczenie – przyczyny i skutki
Wydziedziczenie

sensu stricto

to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Wydziedziczenie w

znaczeniu potocznym takich skutków za sobą nie pociąga - odsunięty od dziedziczenia może realizować roszczenie o
zachowek. Pozbawienie prawa do zachowku stanowi najsurowszą sankcję w stosunku do spadkobiercy ustawowego,
który postępuje w sposób naganny. Przyczyny wydziedziczenia to: 1) uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z
zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. 2) dopuszczenie się przez spadkobiercę względem
spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo
rażącej obrazy czci. 3) uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Niedopełnianie
względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi mieć charakter trwały. Chodzi tu nie tylko o obowiązek
alimentacyjny, ale także Np. obowiązek opieki i pomocy niedołężnemu rodzicowi. Jeżeli przyczynę wydziedziczenia
stanowi pewien stan trwały musi on istnieć w chwili sporządzania testamentu. Zdarzenie jednorazowe musi nastąpić
przed wydziedziczeniem. Wydziedziczenie może być dokonane wyłącznie w testamencie, a przyczyna wydziedziczenia
musi być określona w treści testamentu. Wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli spadkodawca przebaczył
spadkobiercy. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest
skuteczne, jeżeli nastąpiło

z

dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu może

nastąpić tylko w drodze sporządzenia nowego testamentu

259. Podstawienie

Podstawienie polega na tym, że testator w testamencie powołuje do dziedziczenia określoną osobę (tzw.
spadkobiercę podstawionego) na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca testamentowy lub
ustawowy (tzw. spadkobierca ustanowiony) nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. W testamencie musi być
oznaczony (zindywidualizowany) i spadkobierca ustanowiony, i spadkobierca podstawiony. . Spadkobierca
podstawiony dojdzie do dziedziczenia, gdy spadkobierca ustanowiony nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Sytuacja taka może być następstwem różnych zdarzeń. Powołany nie chce być spadkobiercą, jeżeli spadek odrzuca
lub zrzeka się dziedziczenia jako spadkobierca ustawowy. Natomiast nie może być spadkobiercą, jeżeli nie żyje lub nie
istnieje w chwili otwarcia spadku lub został uznany za niegodnego dziedziczenia W przypadku powołania do
dziedziczenia kilku spadkobierców podstawienie może dotyczyć wszystkich spadkobierców ustanowionych, jak też
tylko niektórych z nich. Nie ma też przeszkód do powołania kilku spadkobierców podstawionych, np. spadkobiercami
zostają ustanowieni syn, żona i matka spadkodawcy, gdyby którekolwiek z nich nie chciało lub nie mogło dziedziczyć,
to w miejsce syna dziedziczyć będzie brat spadkodawcy, w miejsce żony jego siostra, a w miejsce matki bratanek.
Możliwe też jest powołanie dalszego podstawionego na wypadek, gdyby podstawiony w pierwszej kolejności nie chciał
lub nie mógł dziedziczyć Nadto podstawienie - tak jak ustanowienie spadkobiercy w testamencie - nie musi dotyczyć
całego spadku, testator może podstawić w prawa spadkobiercy powołanego do części spadku, jak też
może podstawić jedynie do części udziału przypadającego spadkobiercy ustanowionemu.
Niedopuszczalne jest natomiast dokonanie podstawienia powierniczego. Polega ono na zobowiązaniu spadkobiercy do
zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie. Takie postanowienie testamentu ma tylko ten
skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być
spadkobiercą. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia
nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Ustawa nakazuje, zatem traktować podstawienie
powiernicze jak podstawienie zwykłe. Rozgraniczenie rodzajów podstawienia dokonywane jest przy uwzględnieniu
treści dyspozycji: czy w testamencie przeznaczono określonej osobie spadek z braku innej osoby (podstawienie
zwykłe), czy też po innej osobie (podstawienie powiernicze). Tym samym nie może on być powołany pod warunkiem
lub z zastrzeżeniem terminu dotyczących powołania go do dziedziczenia jako spadkobiercy podstawionego.
Spadkobierca podstawiony dziedziczy spadek tak jakby był powołany do dziedziczenia już w chwili
otwarcia spadku, przy czym musi wykonać zapisy i polecenia obciążające spadkobiercę ustanowionego w pierwszej
kolejności oraz może przyjąć lub odrzucić udział przypadający mu z tytułu podstawienia niezależnie od przyjęcia lub
odrzucenia udziału przypadającego mu z innego tytułu


260. Przyrost

Przyrost polega na tym, że w przypadku, gdy jeden ze spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może być
spadkobiercą następuje zwiększenie udziału spadkowego pozostałych spadkobierców testamentowych. Przyrost
będzie miał zastosowanie nie tylko wówczas, gdy spadkodawca rozrządzi w testamencie całym spadkiem (ustanowi

spadkobierców całego majątku spadkowego), ale także wówczas, gdy rozrządzenie takie dotyczy tylko części spadku
(w testamencie zostają powołani spadkobiercy ułamkowej części spadku, pozostała część jest dziedziczona przez
spadkobierców ustawowych). Udział przypadający spadkobiercy, który nie chce lub nie może dziedziczyć przypada
pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do wielkości przypadających im udziałów. Jeżeli będzie miała
miejsce taka sytuacja, że kilku spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może dziedziczyć, zasada przyrostu
będzie miała zastosowanie, o ile dziedziczył będzie przynajmniej jeden spadkobierca powołany w testamencie,
przypadnie mu wówczas cały spadek Zasady przyrostu nie stosuje się, jeżeli spadkodawca inaczej w testamencie
postanowił. Wyłączenie to może nastąpić wprost, np. w testamencie jest umieszczony zapis o wyłączeniu zasady
przyrostu, lub pośrednio, np. testator ustanawia spadkobiercę podstawionego na wypadek, gdyby któryś z
powołanych spadkobierców nie chciał lub nie mógł dziedziczyć lub postanawia, że zwolniony udział przypadnie
spadkobiercom ustawowym. Zasada przyrostu ma zastosowanie tylko przy dziedziczeniu testamentowym,
przy dziedziczeniu ustawowym obowiązują bowiem zupełnie inne zasady, z reguły w miejsce spadkobiercy
ustawowego, który nie chce lub nie może dziedziczyć wstępują jego zstępni. Przyrost nie ma więc zastosowania,
chyba że spadkodawca w testamencie zmodyfikuje zasady dziedziczenia ustawowego wprowadzając w miejsce
ustawowego zastępstwa zasadę przyrostu lub też spadkobierca ustawowy nie pozostawił zstępnych.


261. Zapis
Zapisem określa się dyspozycję spadkodawcy, którą nakłada on na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek
dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby. Osoba ta nie staje się spadkobiercą a jedynie z
chwilą otwarcia spadku uzyskuje roszczenie o wykonanie zapisu. Z reguły otrzymuje ona pewną korzyść z majątku
spadkowego. Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zob., w którym zapisobierca jest wierzycielem a
spadkobierca lub zapisobiorca – dłużnikiem. Cechy zapisu: 1) może zostać ustanowiony jedynie w testamencie, jego
źródłem nie może być inna czynność prawna; 2) musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby; 3) istota zapisu
wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony obowiązku spełnienia określonego świadczenia majątkowego.
Zapisobiercą może być zarówno osoba fizyczna jak i prawna, byleby żyła lub istniała w chwili otwarcia spadku.
Zapisobiercą może być także nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywy. W razie ustanowienia zapisu dla kilku
osób bez określenia wielkości ich udziałów, zapis przypadnie im w częściach równych. Zapis może być ustanowiony
pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Treść zapisu może być bardzo zróżnicowana. Może obejmować zob.
obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy. Spadkodawca Może nałożyć na obciążonego zapisem
obowiązek ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na korzyść zapisobiercy. Przedmiotem zapisu może być
także świadczenie polegające na wypłaceniu zapisobiorcy pewnej sumy pieniędzy. Wysokość sumy może zostać
określona jako równowartość Np. części nieruchomości, może także przybrać postać renty miesięcznej w wysokości
określonej w testamencie. Przedmiotem zapisu może być własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu lub inne prawa
spółdzielcze mające charakter ograniczonych praw rzeczowych. Roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne,
w braku odmiennej woli spadkodawcy, niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Roszczenie o wykonanie zapisu
przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

262. Polecenie
Rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiorcę obowiązek oznaczonego działania lub
zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem to polecenie. Cechy polecenia: 1) jest rozrządzeniem dokonanym
przez spadkodawcę w testamencie; 2) obciążonym może być spadkobierca lub zapisobiorca, który zostaje zob. do
pewnego działania lub zaniechania; 3) brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zob. 4) uprawnienia i obowiązki
wynikające z polecenia nie są między sobą korelatywne. W chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w
którym istnieje obowiązek określonego zachowania się, ale zachowania tego nie musi wynikać korzyść dla innego
podmiotu; 5) tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnia polecenia; 6) celem polecenia jest dokonanie
przez spadkobiercę lub zapisobiercę określonej czynności; 7) nie wykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych
sankcji w stosunku do obciążonego; 8) polecenie może mieć zarówno charakter majątkowy jak i niemajątkowy.
Polecenie może być nałożone tylko na spadkobiercę lub zapisobiorcę. Nieskuteczne jest obciążenie poleceniem osoby
niezdolnej do dziedziczenia a także niegodnego. Jeżeli poleceniem został obciążony zapisobiorca, może ona
wstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę. Jeżeli osoba, na której rzecz
został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca
zostaje zwolniony z obowiązku wykonania zapisu, ale powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy, wykonać
polecenie. Treść polecenia może być różna. Często treścią polecenia jest nałożenie na obciążonego obowiązku użycia
w określony sposób uzyskanej wartości majątkowej. Celem polecenia może być zapewnienie korzyści określonej
osobie, grupie osób lub zbiorowości. Obowiązek może zostać nałożony w interesie samego spadkodawcy. Zachowanie
się obciążonego może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Treść obowiązku musi zostać określona osobiście przez
spadkodawcę. Dopuszczalne jest natomiast nałożenie obowiązku spełnienia świadczenia na określony cel, bez
wskazywania jakiegokolwiek podmiotu. Wykonania polecenia mogą żądać: każdy ze spadkobierców, a także
wykonawca testamentu, chyba, że polecenia na celu wyłącznie korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma
na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

263. Różnice pomiędzy zapisem a poleceniem

Zapis to rozrządzenie testamentowe w wyniku którego na spadkobiercę lub zapisobiercę nakładany jest obowiązek
spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz innej oznaczonej osoby (np. przeniesienia własności rzeczy
oznaczonej co do tożsamości). Osoba ta uzyskuje tym samym pewną korzyść, z reguły kosztem majątku spadkowego
sama jednak nie staje się spadkobiercą. Polskie prawo nie przewiduje jednak powstania bezpośrednio skutków
rzeczowych. Nawet gdy przedmiotem zapisu jest więc rzecz oznaczona co do tożsamości, własność nie przechodzi
automatycznie na zapisobiercę. Nabywa on jedynie roszczenie o przeniesienie własności. Do przejścia własności
przedmiotu zapisu niezbędna będzie więc umowa przenosząca własność. Polecenie Jest to rozrządzenie
testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania (np. wybudowanie
grobowca) lub zaniechania, bez czynienia kogokolwiek wierzycielem. Polecenie nie prowadzi do powstania
wierzytelności, jednak jego wykonania może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu,
chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes
społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.


264. Wykonawca testamentu
Do pełnienia funkcji wykonawcy testamentu można powołać każdą osobę, która ma pełną zdolność do czynności
prawnych. Spadkodawca musi wyraźnie wskazać, komu powierza pełnienie takiej funkcji. Nie jest możliwe wskazanie
wykonawcy przez inną osobę. Nie ma natomiast przeszkód, aby wykonawcą był jeden ze spadkobierców albo
zapisobierca. Powołanie wykonawcy testamentu stwarza większy stopień prawdopodobieństwa, że wola spadkodawcy
zostanie w należyty sposób wypełniona. Osobie powołanej do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu sąd
wydaje odpowiednie zaświadczenie. Osoba powołana do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu może tego
obowiązku nie przyjąć. Musi jednak złożyć stosowne oświadczenie przed sądem. Ustawa nie określa terminu, w jakim
osoba powołana do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu powinna złożyć oświadczenie. Powinno ono zostać
jednak złożone przed podjęciem obowiązków przez wykonawcę. Zakres obowiązków wykonawcy określa przede
wszystkim sam spadkodawca. Jeżeli spadkodawca inaczej nie postanowił, wykonawca testamentu powinien zarządzać
majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy i polecenia, a następnie wydać
spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą. Wykonawca testamentu może pozywać i
być pozywanym w sprawach wynikających z zarządu spadkiem. Może także pozywać w sprawach o prawa należące
do spadku i być pozywanym w sprawach o długi spadkowe. Wykonawca testamentu powinien przede wszystkim
zarządzać spadkiem. Wykonawca ma obowiązek płacić długi spadkowe, realizuje także wierzytelności należące do
spadku. Po wypełnieniu swoich obowiązków wykonawca testamentu wydaje majątek spadkowy spadkobiercom,
zgodnie z wolą spadkodawcy. Wykonawcy testamentu należy się wynagrodzenie, a także zwrot kosztów zarządu
majątkiem spadkowym, jeżeli takie koszty poniósł. Koszty te oraz wynagrodzenie wykonawcy należą do długów
spadkowych. Uprawnienia i obowiązki wykonawcy testamentu wygasają z chwilą wykonania przez niego zadań
określonych przez spadkodawcę. Gasną także z chwilą śmierci wykonawcy oraz po zwolnieniu go przez sąd z
obowiązków.

265. Przyjęcie spadku
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa. Nabycie praw i obowiązków spadkowych
nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku. Jednak nabycie to nie ma charakteru
definitywnego. W określonym terminie może bowiem złożyć oświadczenie, co do spadku. Spadkobierca może przyjąć
spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Może też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu spadku może
samodzielnie złożyć osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Za osoby niemające pełnej zdolności w tym
zakresie działają ich przedstawiciele ustawowi. Na przyjęcie spadku wprost w imieniu osoby niemającej pełnej
zdolności do czynności prawnych potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Brak takiej zgody pociąga za sobą
nieważność oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego. Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do
czynności prawnych może złożyć oświadczenie osobiście lub przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo do złożenia
oświadczenia o przyjęciu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Z jego treści powinno
jednoznacznie wynikać upoważnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku w określony sposób. Oświadczenie
o przyjęciu spadku może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o
tytule swego powołania. Do chwili upływu terminu i przed złożeniem oświadczenia nabycie spadku ma charakter
tymczasowy. W okresie tym sytuacja spadkobiercy charakteryzuje się pewnymi cechami szczególnymi: 1)
spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku. Jego majątek osobisty pozostaje
oddzielony od majątku spadkowego; 2) spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w spadku. Nie może także
zbyć przedmiotu należącego do spadku ani udziału w takim przedmiocie; 3) spadkobierca nie może uzyskać
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku stanowi konieczną
przesłankę takiego stwierdzenia. Oświadczenie o przyjęciu spadku składa się przed sądem albo przed notariuszem. W
wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nabycie praw i obowiązków przez spadkobiercę staje się de-
finitywne. W szczególności spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku nie może go już odrzucić. Jego
majątek osobisty ulega połączeniu z majątkiem spadkowym.

266 Odrzucenie spadku

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze
skutkiem

ex tunc.

Jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że jeżeli Np. syn spadkodawcy

odrzuci spadek przypadający mu z mocy ustawy, jego udział przechodzi na jego dzieci. Przepisy nie przewidują
natomiast możliwości odrzucenia spadku na korzyść innej osoby. Odrzucenie spadku może prowadzić m.in. do: 1)
zmiany tytułu powołania do spadku. Jeżeli jedyny spadkobierca testamentowy odrzucił spadek, do dziedziczenia dojdą
spadkobiercy ustawowi; 2) zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców, Np. w drodze przyrostu; 3)
zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia. Jeżeli Np. odrzuci spadek jedyny spadkobierca dochodzący do
dziedziczenia w pierwszej kolejności do dziedziczenia dojdą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności. Jeżeli odrzucą
spadek małżonek i krewni powołani z ustawy, do dziedziczenia dojdzie gmina ewentualnie Skarb Państwa. Jeżeli
istnieje spadkobierca podstawiony, dojdzie on do dziedziczenia, jeżeli powołany w pierwszej kolejności odrzuci
spadek. Spadkobierca, który objął w posiadanie majątek spadkowy i zaczął nim zarządzać, może go następnie
odrzucić. Podjęcie pewnych czynności w stosunku do majątku spadkowego nie jest równoznaczne z przyjęciem
spadku. Jeżeli taki spadkobierca następnie spadek odrzucił, do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy
zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Przy
dokonywaniu rozliczeń między takimi osobami ma jednak znaczenie fakt, że spadkobierca, dopóki nie odrzuci spadku,
prowadzi własne sprawy.

267. Transmisja
Mogą wystąpić sytuacje, kiedy spadkobierca umrze przed złożeniem oświadczenia, co do spadku i przed upływem
terminu do złożenia takiego oświadczenia. Jego spadkobiercy wstępują wówczas w sytuację prawną, w jakiej
znajdował się ich poprzednik i mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu przypadającego mu spadku.
Sytuacja taka określana jest jako transmisja

.

Zmarły spadkobierca jest transmitentem, natomiast osoba powołana do

dziedziczenia po nim - transmitariuszem. Zgodnie z podstawową konstrukcją prawa spadkowego spadkobierca wcho-
dzi w sytuację prawną, w jakiej znajdował się spadkodawca. Uprawnienie transmitariusza do przyjęcia lub odrzucenia
spadku po spadkodawcy transmitenta uwarunkowane jest definitywnym nabyciem spadku po transmitencie, gdyż
wchodzi skład tego spadku. Złożenie oświadczenia, co do spadku po spadkodawcy transmitenta możliwe jest po
uprzednim złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku po transmitencie lub równocześnie z takim oświadczeniem.
Niedopuszczalne jest odrzucenie spadku po transmitencie, a przyjęcie spadku po spadkodawcy transmitenta. Możliwa
jest natomiast sytuacja odwrotna, tzn. przyjęcie spadku po transmitencie, a odrzucenie spadku po spadkodawcy
transmitenta.

268. Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku
Odrzucenie spadku przez spadkobiercę może prowadzić do pogorszenia sytuacji jego wierzycieli. Sytuacja taka ma
miejsce, kiedy majątek osobisty spadkobiercy jest obciążony długami, a majątek spadkowy ma znaczną wartość.
Odrzucenie spadku przez spadkobiercę powoduje, że do jego majątku nie wchodzą przedmioty majątkowe, z których
wierzyciele mogliby egzekwować swoje należności. Dlatego też jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem
wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili otwarcia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie
spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie
niewypłacalności dłużnika. Przesłanki uzasadniające wystąpienie za stosownym żądaniem: l) z żądaniem może
wystąpić wierzyciel tego spadkobiercy, który odrzucił spadek, dowodząc, że wskutek tej czynności spadkobierca
dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu niż był przed dokonaniem czynności; 2) żądanie kierowane jest do
spadkobiercy, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli; 3)

treścią żądania wierzyciela jest uznanie za

bezskuteczne w stosunku do niego oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku; 4) z żądaniem nie może wystąpić
osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem spadkobiercy odrzucającego spadek. Uznanie
oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela oznacza, że wierzyciel
taki może kierować egzekucję do przedmiotów spadkowych, tak jakby spadek został przyjęty przez dłużnika. Stwarza
to dla spadkobierców dochodzących do dziedziczenia w miejsce odrzucającego dolegliwość polegającą na
umniejszeniu realnej wartości przypadającego im spadku. Powstaje także stan niepewności, gdyż nie wiadomo czy
wierzyciel skorzysta z możliwości stwarzanych przez prawo. Stąd możliwość wystąpienia z żądaniem uznania
odrzucenia spadku za bezskuteczne ograniczona została terminem. Wierzyciel może wystąpić z żądaniem w ciągu
sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat
od odrzucenia spadku

269. Wady oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli mają do niego zastosowanie ogólne przepisy
o czynnościach prawnych, w tym o wadach oświadczenia woli. W KC wymieniono jedynie błąd i groźbę. Ale
oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może zostać złożone także w stanie wyłączającym świadome i
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być
obarczone wadą w postaci pozorności. Błąd lub groźba nie pociąga za sobą nieważności bezwzględnej, a jedynie
możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jednak
uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia możliwe jest w drodze złożenia stosownego
oświadczenia przed sądem. Jednocześnie z uchyleniem się od skutków prawnych złożonego oświadczenia
spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Jeżeli spadkobierca

pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia, spadkobierca może uchylić się od
skutków prawnych niezachowania terminu. Ponadto uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o
przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Błąd musi dotyczyć treści oświadczenia (Np. co do
osoby spadkodawcy, tytułu powołania) i być istotny. Groźba powinna być poważna, a niebezpieczeństwo musi grozić
osobie lub dobrom majątkowym składającego oświadczenie lub osobie trzeciej. Nie jest istotne, od kogo groźba
pochodzi. Musi mieć ona charakter poważny. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego
oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca wykrył błąd
lub, w której ustał stan zagrożenia.

270. Skutki prawne stwierdzenia nabycia spadku i poświadczenia nabycia spadku

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma istotne znaczenie. W pewnych okolicznościach jest ono jedynym
dowodem, że określona osoba jest spadkobiercą, a także stanowi jeden z elementów, od których uzależniona została
ochrona osób trzecich. Względem osoby, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca
może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku. Zgodnie z art. 677 kpc
w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku sąd ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców, którzy
nabyli spadek, oraz określić wysokość przypadających im udziałów, przy czym, zgodnie z orzeczeniem Sądu
Najwyższego z dnia 23 czerwca 1967 roku, niedopuszczalne jest stwierdzenie nabycia spadku względem części
majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców. Ustawą z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie
ustawy - Prawo o notariacie i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 181, poz. 1287) została wprowadzona możliwość
uzyskania sporządzanego przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia. Po spisaniu protokołu dziedziczenia
notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości, co do osób spadkobierców i wysokości
udziałów spadkowych Zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia w rejestrze aktów poświadczeń dziedziczenia
nadaje temu aktowi moc prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku. Posiadając postanowienie
sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza, można
dokonywać rozporządzeń majątkiem spadkowym. W przypadku umów notarialnych można wykazać, że jest się
właścicielem nieruchomości przez aktualny odpis księgi wieczystej, gdzie wpisano jako właściciela spadkodawcę oraz
za pomocą prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczającego
dziedziczenie.

271. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku

W celu nabycia spadku, każdy kto ma w tym interes może złożyć wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku.
Zgodnie z art. 667 kodeksu postępowania cywilnego Postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez
spadkobierców sąd wydaje tylko na wniosek zgłoszony przez osobę mającą w tym interes. Doktryna i Judykatura
ujmuje szeroko krąg podmiotów mających interes prawny w doprowadzeniu do stwierdzenia nabycia spadku. We
wniosku należy wskazać osoby spadkobierców, jednakże sąd nie jest związany tym wskazaniem co znajduje
odzwierciedlenie w brzmieniu art. 670 § 1 zd. 1 kpc ("

Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą

"). żądanie

stwierdzenia nabycia spadku nie ulega przedawnieniu a ponadto może zostać przeprowadzone także w postępowaniu
o dział spadku. Do wniosku zalącza dokumenty, które wymagane są do potwierdzenia praw do spadku (odpis aktu
zgonu, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, oryginał testamentu,).Stwierdzenie
nabycia spadku następuje w postępowaniu prowadzonym w trybie nieprocesowym. Uczestnikami postępowania
powinny być wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Poza tym
osoba, której praw dotyczy wynik postępowania, może wziąć udział w każdym stanie sprawy - aż do zakończenia
postępowania w II instancji. W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada z urzędu, kto jest
spadkobiercą, w szczególności bada czy spadkodawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu
osobę, co, do której będzie uprawdopodobnione, że testament się u niej znajduje. Jeżeli powstanie spór, co do
ważności testamentu, sąd rozstrzyga go w toku postępowania. Nie może natomiast orzec o niegodności spadkobiercy.
W toku postępowania sąd nie bada także, jakie składniki wchodzą w skład spadku. Jedynie przy dziedziczeniu
ustawowym ma obowiązek badać czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne lub wkład gruntowy w rolniczej
spółdzielni produkcyjnej oraz którzy spadkobiercy odpowiadają warunkom przewidzianym dla dziedziczenia takiego
gospodarstwa. Stwierdzenie nabycia spadku powinno określać sytuację prawną danego majątku w sposób całościowy.
Stąd w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku sąd ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców, którzy
nabyli spadek oraz określić wysokość przypadających im udziałów. Niedopuszczalne jest stwierdzenie nabycia spadku
względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców Stwierdzenie nabycia
spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba, że wszyscy znani spadkobiercy
złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Postanowienie o stwierdzaniu nabycia spadku ma
charakter deklaratywny. Nabycie spadku następuje ex lege i orzeczenie sądowe jedynie dokumentuje ten fakt

272. Poświadczenie dziedziczenia

Poświadczenia dziedziczenia dokonuje notariusz w formie aktu poświadczenia dziedziczenia. Możliwość poświadczenia
dziedziczenia w tej formie dotyczy zarówno dziedziczenia ustawowego (kiedy spadkodawca nie pozostawił
testamentu), jak i dziedziczenia testamentowego, z wyłączeniem jednak dziedziczenia na podstawie testamentów
szczególnych (chodzi tu w szczególności o testamenty ustne).Warunkiem sporządzenia przez notariusza aktu
poświadczenia dziedziczenia jest udział w czynności wszystkich osób, powołanych do spadku z ustawy lub na mocy
testamentu a także pełne przekonanie notariusza, co do kręgu osób będących spadkobiercami oraz wysokości ich
udziałów w spadku. Podobnie jak w przypadku sądowego stwierdzenia nabycia spadku inicjatywa dokonania
poświadczenia dziedziczenia leży po stronie spadkobierców. To oni muszą uzgodnić między sobą, że decydują się na
taką właśnie formę potwierdzenia praw do spadku oraz zebrać dokumenty, które wymagane są do potwierdzenia
praw do spadku (odpis aktu zgonu, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, oryginał
testamentu, jeśli nie znajduje się on u notariusza sporządzającego akt poświadczenia dziedziczenia oraz inne
dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku). Istotną cechą tej formy poświadczenia praw do
spadku jest to, że nie można jej narzucić spadkobiercom. Jeżeli, którykolwiek ze spadkobierców nie wyrazi zgody na
taką formę potwierdzenia praw do spadku wówczas pozostaje jedynie droga sądowego stwierdzenia nabycia spadku.
Czynności związane z poświadczeniem dziedziczenia składają się z trzech faz, jakkolwiek wszystkie fazy dokonywane
są w jednym dniu przez tego samego notariusza. Pierwszą czynnością poprzedzającą sporządzenie aktu
poświadczenia dziedziczenia jest sporządzenie protokołu dziedziczenia, w którym notariusz poucza osoby biorące
udział w spisywaniu protokołu o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz
odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Do protokołu dziedziczenia załącza się odpis aktu zgonu,
odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, oryginał testamentu, jeśli nie znajduje się on u
notariusza sporządzającego akt poświadczenia dziedziczenia oraz inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie
praw do spadku. Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie
ma wątpliwości, co do osób spadkobierców i wysokości udziałów spadkowych. Akt poświadczenia dziedziczenia
podpisują wszystkie osoby biorące udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia oraz notariusz. Ostatnią czynnością
dokonywaną przez notariusza niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia jest jego wpisanie do
rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Notariusz opatruje wpis
bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikatora certyfikatu.
Zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia wywiera daleko idące skutki prawne. Dopiero bowiem
zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia w rejestrze aktów poświadczeń dziedziczenia nadaje temu aktowi
moc prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.

.
273. Domniemania związane ze stwierdzeniem nabycia spadku i poświadczeniem dziedziczenia

Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest
spadkobiercą. Domniemanie to odnosi się nie tylko do osoby lub osób spadkobierców, lecz także do wielkości
przypadających im udziałów. W doktrynie istnieje jednakże spór czy mamy tutaj do czynienia z domniemaniem sensu
stricto. Niezależnie od zajętego w tej kwestii stanowiska należy podkreślić, że Kodeks postępowania cywilnego
wyraźnie wskazuje szczególny sposób obalenia domniemania związanego ze stwierdzeniem nabycia spadku.
Wystąpienie z wnioskiem o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest możliwe jest, gdy osoba,
która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą albo przypada jej inny udział w spadku niż
stwierdzono. Stosowny wniosek może być złożony przez każdego zainteresowanego i w zasadzie jego złożenie nie jest
ograniczone terminem. Jedyne ograniczenia dotyczą uczestników postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W
razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym
postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku zmienia to postanowienie i stwierdza nabycie spadku
zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Do zmiany notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia,
zarejestrowanego w systemie teleinformatycznym, dochodzi przed sądem spadku na takich samych zasadach jak
zmienia się sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Każdy zainteresowany może złożyć
wniosek do sądu o zmianę notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy: będzie mógł udowodnić, że został
pominięty w akcie dziedziczenia, bądź gdy jego udział w spadku jest inny niż zapisano w akcie, lub gd np. istnieje
testament, zatem osoby wymienione w akcie jako spadkobiercy ustawowi nie mogą być spadkobiercami. Osoba, która
była wymieniona w akcie poświadczenia dziedziczenia (czyli brała udział w jego tworzeniu), może żądać zmiany aktu,
gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mogła powołać przed notariuszem, i gdy wniosek o zmianę składa przed
upływem roku od dnia, gdy uzyskała możność powołania się na tą podstawę. Natomiast, gdy osoba zainteresowana
nie była stroną w akcie poświadczenia dziedziczenia i nie była zawiadomiona o zamiarze jego sporządzenia, wniosek
do sądu o zmianę notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia może złożyć w każdym czasie. W postępowaniu
przed sądem spadku osoba zainteresowana, która złożyła wniosek o zmianę notarialnego aktu poświadczenia
dziedziczenia, powinna udowodnić, że spadek w całości lub w części nabyła/nabyli inna/e osoba/y niż wskazane w
akcie dziedziczenia. Jeśli taki dowód zostanie skutecznie przeprowadzony, sąd uchyli notarialny akt dziedziczenia i
wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wskazując w nim osobę/y, która powinna być spadkobiercą

274. Ochrona dziedziczenia
Spadkobiercy służy prawo żądania wydania spadku lub poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Żądanie
to kierowane jest do podmiotu, który włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest. W grę wchodzić
mogą dwie sytuacje. Pierwsza, kiedy osoba władająca spadkiem uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które
następnie zostało uchylone. Druga, kiedy osoba władająca spadkiem nie uzyskała w ogóle stwierdzenia nabycia
spadku. Roszczenie o wydanie spadku stanowi swoiste roszczenie „nieposiadającego spadkobiercy" przeciwko
„posiadającemu rzekomemu spadkobiercy". Przesłankami umożliwiającymi wystąpienie z takim roszczeniem są: tytuł
spadkobiercy; pozbawienie władania całością spadku lub niektórymi przedmiotami należącymi do spadku;
pozostawanie tych przedmiotów we władaniu spadkodawcy. Spadkobierca występujący z żądaniem wydania mu
spadku nie ma natomiast obowiązku wykazywania, że spadkodawcy przysługiwał tytuł prawny do określonego
przedmiotu. Żądanie wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku kierowane jest do osoby, która włada
spadkiem (przedmiotami spadkowymi) jako spadkobierca. Osoba taka musi, zatem uważać się za spadkobiercę i z
tego tytułu wywodzić swoje prawo do władania spadkiem lub poszczególnymi przedmiotami do niego należącymi.
Roszczenie o wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku przedawnia się, zgodnie z ogólnymi zasadami, z
upływem dziesięciu lat. Termin ten należy liczyć od chwili, w której spadkobierca został pozbawiony władania
spadkiem, a jeżeli spadkobierca taki nie władał spadkiem, od chwili otwarcia spadku.

275. Rozliczenia między spadkobiercą a władającym spadkiem
Korzystanie z przedmiotów należących do spadku przez osobę nieuprawnioną pociąga za sobą konieczność
uregulowania kwestii rozliczeń z tego tytułu pomiędzy spadkobiercą a władającym spadkiem. Art.1029 KC odsyła w
tym względzie do przepisów o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy, stosowanych
odpowiednio, czyli przy uwzględnieniu faktu, że chodzi nie tylko o rzeczy, ale także inne przedmioty majątkowe.
Spadkobiercy służyć będą roszczenia: o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot
pobranych pożytków lub zapłatę ich wartości, o naprawienie szkody powstałej na skutek zużycia, pogorszenia lub
utraty przedmiotów spadkowych. Jednocześnie spadkobierca będzie zobowiązany do zwrotu nakładów poczynionych
przez władającego spadkiem. Przepis art. 1029 KC nie będzie miał zastosowania w sytuacji, gdy spadkobierca
posiadał spadek, a następnie go odrzucił. Rozliczenia między taką osobą a spadkobiercą dokonywane są zgodnie z
przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Uprawnienia określone w art. 1029 KC przysługują także
osobie, w stosunku, do której uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego. Osoba taka może żądać zwrotu
majątku należącego do niej, a uważanego za spadek. Te same zasady, choć nie wynika to wyraźnie z brzmienia
przepisu, należy stosować w przypadku uchylenia orzeczenia stwierdzającego zgon osoby fizycznej

276. Fazy odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe.
Wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy powoduje min. że spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Ponadto z otwarciem spadku ustawa łączy
powstanie innych jeszcze zobowiązań, których podmiotem staje się spadkobierca. Zobowiązanie te nazywamy
długami spadkowymi. Odpowiedzialność ta kształtuje się w różny sposób. Zależy od złożenia i treści oświadczenia o
przyjęciu spadku, od tego czy chodzi o okres przez przyjęciem spadku czy po jego przyjęciu a gdy do dziedziczenia
dochodzi więcej niż jeden spadkobierca także od tego czy nastąpił dział spadku.
Odpowiedzialność będzie rozumiana jako normatywna możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika w
drodze postępowania egzekucyjnego. Odpowiedzialność spadkobiercy polega na tym, że wierzyciel spadkowy ma
możliwość skierowania do majątku spadkobiercy egzekucji na wypadek gdyby ten nie spełnił dobrowolnie ciążącego
na nim obowiązku świadczenia.
Odpowiedzialność spadkobiercy ma charakter odp. osobistej, polega na tym, że jeśli dłużnik nie wykona swojego
zobowiązania, wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia na całym majątku dłużnika, obecnym i przyszłym ale tylko na
jego majątku.
Ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy mogą występować w dwóch postaciach: może zostać ograniczona do
masy majątkowej, w przypadku spadkobrania- do majątku spadkowego. Może też przybrać postać ograniczenia
kwotowego (spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem ale tylko w granicach określonej wartości).


277. Odpowiedzialność za długi spadkowe przed przyjęciem spadku
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, jednak nie jest to nabycie definitywne z uwagi na możliwość
odrzucenia spadku. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze
spadku. Z punktu widzenia odpowiedzialności majątek spadkowy pozostaje zatem oddzielony od osobistego majątku
spadkobiercy. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność jedynie z przedmiotów należących do spadku. Do przedmiotów
wchodzących w skład jego majątku osobistego egzekucja nie może być kierowana. W praktyce przypadki
odpowiedzialności jedynie majątkiem spadkowym są raczej rzadkie. W toku postępowania wszczętego przez
wierzycieli spadkowych przed przyjęciem spadku przez spadkobiercę, pozwany może żądać zawieszenia postępowania
do czasu złożenia oświadczenia, co do spadku. Wniosek spadkobiercy musi zostać uwzględniony przez sąd. Jeżeli zaś
wierzyciel dysponował już tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkodawcy musi uzyskać klauzulę wykonalności
przeciwko spadkobiercy. Spadkobierca zaś będzie mógł żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia

oświadczenia o przyjęciu spadku. Odpowiedzialność spadkobiercy

cum viribus hereditatis

realizowana będzie, zatem

przede wszystkim wówczas, gdy spadkodawca zmarł w toku postępowania egzekucyjnego, a spadkobiercy nie są
znani. Na wniosek wierzyciela sąd ustanowi wówczas kuratora dla nieznanych

spadkobierców, co umożliwi

prowadzenie egzekucji do przedmiotów należących do majątku spadkowego.

278. Odpowiedzialność za długi spadkowe po przyjęciu spadku.
Przyjęcie spadku w drodze złożenia określonego oświadczenia lub w wyniku działania fikcji prawnej w art.
1015par.2KC, powoduje, że nabycie spadku traci swój dotychczasowy charakter. Od tej chwili spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem. Spadkobierca może ponosić odpowiedzialność ze
względu na obciążającą jego nieruchomość hipotekę lub zastaw na rzeczach ruchomych. Zakres odpowiedzialności
jest zależny od treści oświadczenia. Może być to odpowiedzialność nieograniczona (wprost) i ograniczona ( z
dobrodziejstwem inwentarza ( charakteryzacja szczegółowa pytanie 279 i280)

279. Odpowiedzialność za długi spadkowe w razie prostego przyjęcia spadku.
Przyjęcie spadku wprost powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim
majątkiem – zarówno spadkowym jak i osobistym, bez ograniczenia. Nieograniczona odpowiedzialność występuje w
dwóch sytuacjach: gdy spadkobierca złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia
odpowiedzialności oraz gdy nie złożył żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy od chwili
dowiedzenia się o tytule swego powołania i jest traktowany jako osoba, która przyjęła spadek wprost. Ustanowienie
nieograniczonej odpowiedzialności spadkobierców ma na celu ochronę interesów wierzycieli spadkowych, jednak w
wyjątkowych przypadkach działanie wierzyciela może zostać uznane za nadużycie prawa. Nieograniczona
odpowiedzialność powoduje, że w konkretnych przypadkach gdy spadek obciążony długami przekraczającymi wartość
aktywów, spadkobierca będzie zmuszony spłacić długi spadkowe kosztem swojego majątku osobistego. Aby
zminimalizować to niebezpieczeństwo ustawa wprowadza możliwość ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy
(spadkobierca może przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza ograniczając swoją odpowiedzialność do wysokości
wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.)

280. Odpowiedzialność za długi spadkowe w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, podobnie jak przyjęcie wprost, może nastąpić w drodze złożenia
wyraźnego oświadczenia przez spadkobiercę lub w wyniku działania fikcji prawnej z art. 1015par. 2 zd. 2 i art. 1016
KC. Odpowiedzialność za długi spadkowe ograniczona jest kwotowo- do wysokości wartości stanu czynnego spadku.
„Stan czynny spadku” to wartość należących do majątku spadkowego aktywów. Dla ustalenia, jakie aktywa należą do
spadku i jaka jest ich wartość, sporządza się spis inwentarza. Jest on sporządzany na wniosek lub z urzędu. Sąd
postanawia spis inwentarza na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku
lub zapisobiercą, albo na wniosek wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko
spadkodawcy lub właściwego urzędu skarbowego. Z urzędu natomiast sąd wydaje postanowienie o sporządzeniu
spisu inwentarza, gdy złożone zostało oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz
nie był przedtem sporządzony lub gdy ustanowiono kuratora spadku. Sąd nie jest natomiast obowiązany wydać z
urzędu postanowienie o sporządzeniu inwentarza, gdy spadkobierca jest traktowany tak, jakby przyjął spadek z
dobrodziejstwem inwentarza. Wartość stanu czynnego spadku ustalona w spisie inwentarza wyznacza granicę
odpowiedzialności spadkobiercy. Jeżeli po sporządzeniu spisu powstanie wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone
wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy istnieją długi umieszczone w spisie, sąd na wniosek spadkobiercy,
wykonawcy testamentu, wierzyciela, który uprawdopodobni ,że ujawniony w spisie stan czynny spadku nie wystarczy
na zaspokojenie długów, na wniosek administracji finansowej lub z urzędu może nakazać spadkobiercy złożenie: -
oświadczenia, że żadnego przedmiotu nie zataił ani nie usunął, oraz że nie podał do spisu nieistniejących długów;
wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli są mu wiadome, z podaniem miejsca
przechowania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, z wyjaśnieniem ich podstawy prawnej,
zapewnienia , że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne.

281. Odpowiedzialność za długi spadkowe po dziale spadku
Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność w stosunku do wielkości przypadających im
udziałów. Z chwilą dokonania działu spadku ustają związki współspadkobierców z tytułu wspólności majątku
spadkowego i przestaje istnieć uzasadnienie do solidarnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Zobowiązania
podzielne dzielą się między współspadkobierców w stosunku do wielkości przypadających im udziałów (spadkobierca
dziedziczący w 2/3 odpowiada za 2/3 należnego wierzycielowi świadczenia pieniężnego). Jeżeli jednak, świadczenie
należne wierzycielowi spadkowemu jest niepodzielne, współspadkobiercy także po dziale spadku będą odpowiadać tak
jak dłużnicy solidarni.


282. Odpowiedzialność spadkobiercy cum viribus hereditatis
Oznacza odpowiedzialność ograniczoną do masy majątkowej- w przypadku spadkobrania – do majątku spadkowego.
Odpowiedzialność ta będzie realizowana przede wszystkim wówczas, gdy spadkodawca zmarł w toku postępowania

egzekucyjnego a spadkobiercy nie są znani. Na wniosek wierzyciela sąd ustanowi wówczas kuratora dla nieznanych
spadkobierców, co umożliwi prowadzenie egzekucji do przedmiotów należących do majątku spadkowego.

283. Odpowiedzialność spadkobiercy pro viribus hereditatis
To nic innego jak odpowiedzialność spadkobiercy całym swoim majątkiem, ale tylko w granicach określonej wartości
(do wysokości aktywów spadku). Ograniczenie odpowiedzialności w tej sytuacji nie zmienia charakteru
odpowiedzialności, która pozostaje odpowiedzialnością majątkowo-osobistą. Odpowiedzialność nadal bowiem ciąży na
pewnej masie majątkowej, a nie na poszczególnych przedmiotach. Ponadto z tego rodzaju odpowiedzialnością nie
łączy się powstanie dla właściciela żadnego prawa o charakterze bezwzględnym. Odpowiedzialność spadkobiercy
ograniczona pro viribus hereditatis może rodzić trudności przy jej realizacji. W szczególności rodzi się pytanie co
będzie gdy pasywa spadkowe przewyższają aktywa, a spadkobierca spełni niektóre świadczenia w całości. 2 sytuacje:
gdy spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów oraz gdy spadkobierca spłaca
niektóre długi spadkowe wiedząc o istnieniu innych. Pierwszą sytuację normuje art. 1032par. 1 KC – jeśli
spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o
istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w
inwentarzu stanu czynnego spadku, a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Jeżeli
natomiast spadkobierca miał świadomość istnienia innych długów, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad
wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby
spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Brak staranności spadkobiercy przy spłacaniu znanych mu długów
pociąga zatem sankcję w postaci rozszerzenia odpowiedzialności.


284. Rezerwa a zachowek
Przy systemie rezerwy spadek zostaje podzielony na dwie części: rozrządzaną, którą spadkodawca może swobodnie
dysponować oraz nierozrządzalną , czyli rezerwę, do dziedziczenia, której dochodzą określone osoby z kręgu
najbliższych krewnych (tzw. spadkobiercy konieczni). Rozrządzenia spadkodawcy wykraczające poza część
rozrządzalną ulegają stosownemu zmniejszeniu. System zachowku pozwala na swobodne rozrządzanie całością
majątku. Osoby najbliższe mogą w ogóle nie dojść do dziedziczenia. Uzyskują jedynie roszczenie pieniężne
skierowane przede wszystkim do powołanego spadkobiercy. Rozmiar tego roszczenia uzależniony jest od wielkości
udziału spadkowego, jaki przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Po II wojnie światowej prawo
polskie przyjęło system zachowku. Osobom uprawnionym przysługuje roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej
nazywanej zachowkiem. Obowiązek taki powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.
Osoby uprawnione nie mogą natomiast domagać się określonej części majątku spadkowego. Obydwa systemy mają
swoje wady i zalety. Do zalet systemu rezerwy należy silniejsza ochrona najbliższych krewnych zmarłego, gdyż
zapewnia powołanie do określonej części spadku. Może jednak prowadzić do ujemnych skutków praktycznych, m.in.
do dzielenia większych całości gospodarczych. Ale spadkobiercy konieczni, jak wszyscy pozostali, ponoszą
odpowiedzialność za długi spadkowe. Zachowek nie daje osobie uprawnionej statusu spadkobiercy, ale też nie ponosi
ona takiej odpowiedzialności. Ponadto przy ustalaniu zachowku doliczeniu podlegają darowizny uczynione przez
spadkodawcę, a w określonych przypadkach odpowiedzialność za zachowek ponoszą także obdarowani przez
spadkodawcę.


285. Osoby uprawnione do zachowku
Uprawnienie do zachowku wywodzone jest z bliskiej więzi między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla w
związku z tym krąg osób uprawnionych do zachowku stosunkowo wąsko, węziej niż krąg spadkobierców ustawowych.
Do zachowku uprawnieni są małżonek i rodzice spadkodawcy, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy.
Przykładowo wskazać można sytuację, w której spadkodawca pozostawił dwoje dzieci i jedno z rodziców. Przy
dziedziczeniu ustawowym do spadku doszłyby jedynie dzieci spadkodawcy, wyłączając jego rodziców. Jeżeli
spadkodawca pozostawił testament, w którym powołał do dziedziczenia całości spadku inną osobę, uprawnienie do
żądania zachowku służy jedynie dzieciom spadkodawcy. Rodzic uzyskałby prawo do zachowku jedynie w sytuacji,
gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci. Uprawnionymi do zachowku mogą być także w pewnych sytuacjach
spadkobiercy dochodzący do dziedziczenia, jeżeli ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku.
Przykładowo wskazać można sytuację, w której do dziedziczenia dochodzi zdolny do pracy małżonek spadkodawcy w
zbiegu z jego rodzeństwem, a do substratu zachowku należy doliczyć znaczne darowizny.

286. Umowny dział spadku
Jeżeli spadek przypadł więcej niż jednej osobie, to od momentu śmierci spadkodawcy jego majątek staje się
współwłasnością wszystkich dziedziczących osób. Z testamentu lub — w przypadku jego braku — z ustawy wynika,
kto jaką część majątku otrzyma. By spadkobierca mógł skorzystać przypadającej mu części, musi nastąpić podział
spadku. Podział taki może być dokonany bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź w formie
orzeczenia sądu. Gdy spadkobiercy potrafią się porozumieć w kwestii spadku i nie występują z roszczeniami
sądowymi, wówczas mówimy o tzw. umownym podziale spadku. W porównaniu z działem sądowym jest on szybszy i
przede wszystkim tańszy. Umowny dział spadku jest to porozumienie (umowa) spadkobierców, co do tego, jakie

składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spadku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym
osobom w ramach przyznanych im udziałów. Dokonanie podziału majątku spadkowego w drodze zawarcia umowy
jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców. Jeśli jeden ze spadkobierców sprzeciwia się
przeprowadzeniu podziału w sposób ustalony przez pozostałe osoby, wówczas ma miejsce tzw. sądowy dział spadku
— sąd przeprowadza podział w drodze wydania stosownego orzeczenia. Gdyby jeden ze współspadkobierców zbył
(Np. sprzedał lub podarował) przysługujący mu udział w masie spadkowej, stroną umowy o dział spadku będzie
nabywca udziału. Sposób i warunki dokonania podziału określają same strony. Spadkobiercy nie mogą jednak określić
w umowie wielkości przysługujących im udziałów w odmienny sposób, niż wynika to z ustawy lub z treści testamentu.
Próba zmiany postanowień testamentowych lub naruszenie przepisów wynikających z ustawy sprawią, że umowa
będzie nieważna. Nie ma natomiast przeciwwskazań, by spadkobiercy objęli umownym działem spadku tylko jego
część, a nie całość. Ważne jest, by w umowie uregulować sprawy związane z zaliczeniem darowizn oraz kwestie
wzajemnych roszczeń pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych
nakładów, pobranych pożytków. Wymagania formalne samej umowy zależą od rodzaju przedmiotów należących do
spadku. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W
innych sytuacjach umowa o dział spadku może być zawarta w formie dowolnej, także ustnej.

287. Sądowy dział spadku
Sądowy dział spadku może nastąpić tylko na wniosek. Sąd nie może dokonać działu spadku z urzędu. Postępowanie o
dział spadku toczy się w trybie nieprocesowym. Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek i tylko z
ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. Wniosek o sądowy dział spadku może złożyć każdy ze
spadkobierców oraz nabywca udziału w spadku. Legitymacji do złożenia wniosku nie ma nabywca udziału w
przedmiocie należącym do spadku. Sądem właściwym w postępowaniu o dział spadku jest rejonowy - sąd spadku,
czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego miejsca w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca,
w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na
pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek
lub jego znaczna część albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy. We
wniosku należy określić: 1) skład i wartość majątku spadkowego; 2) osoby spadkobierców; 3) proponowany sposób
dokonania działu spadku. Sąd ustala skład majątku spadkowego i jego wartość. Od prawidłowego ustalenia składu i
wartości ulegającego podziałowi spadku zależy określenie wartości udziałów poszczególnych spadkobierców, mogące
mieć wpływ na układ sched spadkowych tych spadkobierców, a ponadto decydujące o wysokości przysługujących
spadkobiercom spłat lub dopłat. Sąd decyduje również o sposobie podziału tego majątku. Dla ustalenia stanu majątku
spadkowego decydujące znaczenie ma chwila otwarcia spadku, a dla ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów
– chwila dokonywania działu. Jeżeli uczestnicy postępowania zgodnie ustalają wartość przedmiotu podlegającego
podziałowi, wartość ta jest dla sądu wiążąca. W razie rozbieżności sąd dokonuje ustaleń samodzielnie lub opierając
się na opinii biegłego. W postępowaniu działowym koniecznym i jednocześnie wystarczającym rozstrzygnięciem jest
ustalenie i przyznanie poszczególnym spadkobiercom należnych im sched spadkowych. W postępowaniu działowym
sąd rozstrzyga również o: 1) istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku; 2)
wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych,
pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.


288. Sposoby działu spadku
Po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego sąd wybiera sposób podziału
tego majątku. Podział majątku między współspadkobierców może nastąpić w ten sposób, że poszczególne przedmioty
zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobierca w stosunku do wielkości ich udziałów. W
ramach tego sposobu podziału możliwe jest ustalenie dopłat, jeżeli wartość przyznanych części nie odpowiada wiel-
kości udziałów osób uprawnionych. Ponadto możliwe jest przyznanie pewnych przedmiotów w całości jednemu lub
niektórym spośród spadkobierców. Zostają oni z reguły obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych.
Ten sposób podziału określany jest jako fizyczny podział majątku spadkowego. W obrębie takiego podziału mieści się
także przyznanie pewnego przedmiotu lub pewnych przedmiotów dwóm lub więcej współspadkobiercom jako ich
współwłasności w częściach ułamkowych. Dokonanie takiego podziału uzależnione jest jednak od woli spadkobierców.
Drugim sposobem dokonania podziału jest tzw. podział cywilny. Przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a
uzyskana suma podzielona między współspadkobierców w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów. W
przypadku, gdy w skład spadku wchodzi przedmiot z istoty swej niepodzielny, podział cywilny stanowi alternatywę dla
podziału polegającego na przyznaniu przedmiotu w całości jednemu ze współspadkobierców z obowiązkiem do-
konania spłat. W toku postępowania sąd dokonuje oceny, który ze sposobów podziału należy wybrać w konkretnych
okolicznościach. Jeżeli jednak uczestnicy postępowania wskazują sposób podziału, sąd jest związany takim zgodnym
wnioskiem, chyba, że podział taki jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony
interes osób uprawnionych.

289. Skutki prawne działu spadku
Dział spadku rodzi określone skutki materialnoprawne. Przede wszystkim ustaje wspólność istniejąca między
współspadkobiercami. Każdy z nich staje się wyłącznym podmiotem praw, które przypadły mu w drodze działu.

Własność rzeczy wchodzących w skład spadku przechodzi na tych spadkobierców, którym zostały przyznane. Dlatego
też przy dokonywaniu działu sądowego plan podziału stanowi integralną część sentencji orzeczenia. W wypadku braku
planu podziału lub jego niedokładności, uniemożliwiającej wykonanie orzeczenia, jest ono wadliwe. Jeżeli dział został
dokonany postanowieniem sądu istotne znaczenie będzie miało późniejsze uchylenie lub zmiana postanowienia
stwierdzającego nabycie spadku. Zmiana kręgu spadkobierców, a także wielkość przysługujących im udziałów
spowoduje, że dokonany dział stanie się niezgodny z porządkiem dziedziczenia. Zainteresowany z reguły będzie mógł
żądać wznowienia postępowania bądź też domagać się ustalenia, że dokonany dział jest bezskuteczny. Podział
majątku spadkowego jest podziałem aktywów. Skutkiem takiego działu jest dokonujący się ex lege

podział pasywów.

Kończy się okres solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców. Jeżeli w umowie działowej strony zawarły pewne
postanowienia dotyczące podziału długów są one skuteczne jedynie w stosunkach między spadkobiercami. Może się
zdarzyć, że przedmioty przypadające poszczególnym spadkobiercom obciążone są wadami. Po dokonaniu działu spad-
kobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
Rękojmia, co do wierzytelności rozciąga się także na wypłacalność dłużnika. Wydaje się, że ujawnienie wady
(fizycznej lub prawnej) pociąga za sobą możliwość domagania się przez spadkobiercę, któremu przypadł wadliwy
przedmiot, wyrównania pieniężnego od pozostałych spadkobierców. W przypadku dokonania działu umownego, może
on także żądać uznania umowy za bezskuteczną. W sytuacji, gdy dokonano działu sądowego może wchodzić w grę
wznowienie postępowania.

290. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku
Umowa ta jest umową o podwójnym skutku (zobowiązująco – rozporządzającym). Ma ona również charakter
kazualny. Dla ważności tej umowy ustawa wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Niezachowanie takiej formy
powoduje nieważność dokonanego rozporządzenia. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku może zostać
zawarta zarówno między spadkobiercami jak i między spadkobiercą a osobą trzecią. Zawarcie takiej umowy musi być
jednak poprzedzone złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływem terminu złożenia
oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Przedmiotem umowy może być: 1) cały majątek spadkowy, gdy do
dziedziczenia doszła jedna osoba; 2) ułamkowa część spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia takiej
jedynie części; 3) udział w spadku, gdy zbywca jest jednym ze współspadkobierców; 4) część ułamkowa udziału
spadkowego, gdy współspadkobierca wyraża wolę przeniesienia na nabywcę jedynie części należnego mu udziału.
Przedmiotem umowy są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku. Zbycie spadku lub udziału w spadku może
nastąpić odpłatnie lub pod tytułem dartym. Umowa może przybrać postać umowy sprzedaży, zamiany lub darowizny.
Podstawowym skutkiem zawarcia takiej umowy jest wstąpienie nabywcy w prawa i obowiązki spadkobiercy nabywca
jest uprawniony do podejmowania działań, które mógł podjąć spadkobierca. Może on, zatem wystąpić z wnioskiem o
stwierdzenie nabycia spadku oraz z wnioskiem o dokonanie działu. Zbycie spadku lub udziału w spadku nie zwalnia
spadkobiercy od odpowiedzialności za długi spadkowe. Nabywca staje się jednak, obok spadkobiercy współdłużnikiem
solidarnym z tytułu takich długów.