1

Rodzaje rynków i ich charakterystyka

Sposób kontaktowania się sprzedawców z nabywcami i negocjowania

transakcji, sposób prezentacji przedmiotu transakcji, metody ustalania cen na

towary będące przedmiotem obrotu, formy zawierania umów kupna-sprzedaży,

miejsce lub miejsca, w których znajdują się kontrahenci określają cechy

charakterystyczne rynku, a więc również jego nazwę.

2

W zależności od rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu można

podzielić rynki na:

rynek towarowy

usług,

rynek ubezpieczeniowy,

rynek pieniężny

3

Rynek towarowy

Obejmuje swoim zasięgiem dobra konsumpcyjne i dobra przemysłowe

Dobra konsumpcyjne – to takie towary, które służą zaspokojeniu potrzeb

indywidualnych osób lub rodziny. W tym można wyróżnić:

Rynek dóbr konsumpcji bieżącej i rynek dóbr trwałego użytku.

4

1. Rynek dóbr konsumpcji bieżącej : charakteryzuje je niska cena jednostkowa

oraz krótki okres użytkowania. Zalicza się do nich przede wszystkim :

produkty spożywcze,

artykuły piśmienne,

kosmetyki,

środki czystości.

5

Rynek dóbr trwałego użytku : charakteryzuje je wysoka cena i dłuższy okres

zużycia. Zalicza się do ich :

sprzęt motoryzacyjny,

artykuły gospodarstwa domowego,

artykuły turystyczno-rekreacyjne,

sprzęt audiowizualny,

odzież,

obuwie

Oczywiście w niektórych przypadkach artykuły bieżącej konsumpcji mogą

osiągać bardzo wysokie ceny (np. drogie wina)

6

Dobra przemysłowe – dzielone są w różny sposób przez różnych autorów.

Najbardziej przekonujący jest podział na pięć grup :

Pierwsza grupa obejmuje sprzęty inwestycyjne, do których zaliczane są

kompletne obiekty przemysłowe, maszyny wytwarzane na zamówienie i

maszyny standardowe (traktory, samochody osobowe)

Drugą grupę stanowią części i akcesoria do różnego rodzaju maszyn oraz

urządzeń, ale również do produkcji dóbr konsumpcyjnych

Trzecia grupa to surowce i paliwa, sprzedawane również na rynkach

formalnych .

Czwarta grupa obejmuje materiały wyposażeniowe

Piąta grupa to patenty, licencje, know-how; mają one wszelkie cechy towaru, a

zarazem charakteryzują się zróżnicowaną techniką obrotu. Każda transakcja w

tej dziedzinie ma swoją specyfikę.

7

Rynek usług

Obejmuje szeroką grupę towarów, które są konsumowane (użytkowane) w

trakcie ich produkcji. Z punktu widzenia transakcyjnego największe

znaczenie mają usługi:

1. transportowe,

2. spedycyjne,

3. kontrola towarów i usługi ubezpieczeniowe.

Z każdym z tych rodzajów usług związany jest odrębny rynek, a więc występują

ich różni sprzedawcy i nabywcy, w tym różnego rodzaju pośrednicy.

8

Na rynku frachtowym występują :

1. armatorzy,

2. przewoźnicy

3. załadowcy i maklerzy pośredniczący; między nimi kształtują się ceny,

występują zmiany koniunkturalne oraz strukturalne.

9

Na rynku ubezpieczeniowym występują zaś:

przedstawiciele firm asekuracyjnych i reasekuracyjnych,

agenci ubezpieczeniowi oferujący ładunki do asekuracji,

firmy ubezpieczeniowe itd.

Rynek pieniężny odnosi się do obrotu środkami dewizowymi, akcjami i

obligacjami. Na rynku tym dokonuje się również transakcji związanych ze

złotem. Rynek tworzą kupujący i sprzedający poszczególne wartości oraz

pośrednicy nazywani maklerami.

10

W przypadku przyjęcia jako kryterium określenia rynku jego zasięgu

geograficznego dzielimy rynki na :

1. lokalne,

2. regionalne,

3. narodowe,

4. międzynarodowe

5. światowy

6. zagraniczny

11

W przypadku, gdy jako kryterium podziału rynków przyjmiemy stosunek

popytu do podaży, możemy wyróżnić :

1. rynek nabywcy

2. rynek sprzedawcy.

Rynek nabywcy występuje wtedy, kiedy w wyniku nadwyżki podaży nad

popytem przewagę na rynku ma nabywca. Taki rynek charakteryzuje silna

konkurencja między dostawcami i istnienie względnie niskich cen na

sprzedawane dobra.

Rynek sprzedawcy jest odwrotnością rynku nabywcy. Przewagę na rynku ma

sprzedawca, gdyż występuje nadwyżka popytu nad podażą. Rynek taki

charakteryzują wysokie ceny, w związku z czym pozornie zachowana jest

równowaga rynkowa.

12

Ze względu na kryterium swobody dokonywania transakcji na rynku przez

podmioty gospodarcze wyróżnia się:

rynek wolny

rynek reglamentowany

rynek szary

czarny rynek

13

Rynek wolny charakteryzuje swoboda obrotu. Do podjęcia działalności

handlowej niezbędna jest jedynie jej rejestracja, a do prowadzenia działalności –

płacenie podatków.

Rynek reglamentowany występuje w warunkach istnienia deficytu określonego

dobra lub większości dóbr. Państwo, ograniczając swobodę działania

podmiotów gospodarczych, wprowadza system przydziałów i/lub upoważnia

określone podmioty do dokonywania sprzedaży. Reglamentacja może

przybierać różne formy, poczynając od ustalania kwot sprzedaży i

kontyngentów importowych oraz eksportowych, a kończąc na centralnym

planowaniu i sterowaniu procesami produkcji, obrotu wewnętrznego oraz

zagranicznego.

14

Rynek szary – Jeśli posiadanie reglamentowanych dóbr jest dozwolone, ale

obrót nimi poza wyznaczonym system reglamentacji jest zakazany, to transakcje

zawierane między nie upoważnionymi osobami tworzą tzw. drugi obieg, a więc

rynek, który można określić jako rynek szary.

Czarny rynek występuje natomiast wtedy, kiedy w określonej dziedzinie

dokonuje się obrotu wartościami, których posiadanie jest zakazane lub

ograniczone do pewnych organizacji; zakazany jest również obrót tymi

wartościami.

15

Stosując kryterium stopnia zorganizowania rynku, wyróżniamy:

rynki formalne (formalnie zorganizowane), tzw. rynki formalne ułomne, -

głównym celem rynków formalnych jest organizowanie w określonych formach

spotkań handlowych między sprzedającymi a kupującymi. Ich uczestnicy muszą

się podporządkować obowiązującym na tych rynkach regulaminom oraz

przestrzegać zwyczajów, jakie na nich panują.

rynki nieformalne.

16

Do charakterystycznych cech rynku formalnego zalicza się zawieranie :

transakcji w określonym z góry miejscu,

czasie (kiedy mogą być zawierane)

postępowanie zgodnie z regulaminem danego rynku.

Do rynków formalnych, zaliczane są:

Giełda

Współczesne giełdy są poddane regulacji i kontroli ze strony państwa, które

udziela koncesji na ich działalność i określa sposoby nadzorowania. Statut i

regulamin działania określają:

cel giełdy,

prawa i obowiązki członków,

organizację i reklamacji.

Władzami giełdy są:

walne zgromadzenie członków

rada giełdy,

sąd rozjemczy,

komisje giełdy (np. dyscyplinarna, notowań)

członkiem giełdy może być osoba fizyczna lub prawna przyjęta przez radę

giełdy. Oprócz członków giełdy jej uczestnikami są maklerzy i brokerzy, którzy

nie mają praw czynnego i biernego wyboru do władz giełdy, ale mają prawo

brania udziału w zebraniach i transakcjach za pośrednictwem pełnego członka

lub maklera.

17

Rodzaj giełdy:

giełdy towarowe

giełdy usług

Giełdy towarowe – giełdami towarowymi nazywane są takie rynki formalne, na

których w określonym czasie oraz miejscu dochodzi do przeciwstawienia się

podaży i popytu oraz do kupno-sprzedaży towarów. Przedmiotem obrotów na

giełdach towarowych są towary masowe o wspólnych cechach typowych, takie

jak zboża i rośliny przemysłowe, produkty zwierzęce, metale i surowce

przemysłowe. Na rynkach tych ogłaszane są kształtujące się na nich ceny,

nazywane kursami.

18

Transakcje giełdowe dzieli się na:

transakcje rzeczywiste lub efektywne (tzw. pot), których celem jest rzeczywiste

przeniesienie prawa własności ze sprzedającego na kupującego,

transakcje terminowe zawierane w celach spekulacyjnych lub dla

zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami cen w przyszłości.

19

Do najważniejszych giełd towarowych, które wpływają na międzynarodowe

obroty danym produktem, należy zaliczyć:

• giełdy zbożowe w Chicago, Winnipeg (Manitoba – Canada) i Rotterdamie,
• giełdy cukru w Nowym Jorku, Londynie i Paryżu,
• giełdy surowców oleistych w Londynie i Rotterdamie,
• giełdy skór w Chicago i Liverpoolu,
• giełdy metali nieżelaznych w Londynie (London Metal Exchange), Nowym

jorku (comex) oraz Tokio,

• giełdy produktów naftowych w Amsterdamie, Chicago i Nowym Jorku.

20

• Giełdy usług – przedmiotem transakcji na giełdach usług są usługi

transportowe lub frachtowe, ubezpieczeniowe oraz pośrednictwa

transakcyjnego.

• Giełdy frachtów – obejmują usługi transportu wodnego – morskiego i

śródlądowego; kontrakty są zawierane na transport czarterowany.

Publikowane przez giełdę frachtów notowania stanowią często podstawę

ustalania stawek przewozowych w transakcjach pozagiełdowych.

21

Największe światowe giełdy frachtów ( bądź towarowo-frachtowe) to:

• Baltic Mercantile and Shipping Exchange w Londynie (towarowo-frachtowa)
• New York Ship and Cargo Brokers Exchange (frachtów),
• New York Produce Exchange (towarowo-frachtowa)
• Piraeus Exhange (żeglugowa),
• Tokyo Exchange (żeglugowa)
• Giełda w Hamburgu (towarowo-frachtowa)
• Giełda w Hongkongu (frachtowa)
• Borsa Merci di Genowa (towarowo-frachtowa)
• Duisburg, Rotterdam, Antwerpia (żeglugi śródlądowej)

22

• Giełdy ubezpieczeń – w krajach wysoko rozwiniętych istnieje wiele

związków i organizacji ubezpieczycieli koordynujących działalność

ubezpieczeniową oraz reasekuracyjną w skali poszczególnych państw, a

także w skali międzynarodowej. Najbardziej znaną i najsilniej oddziałującą

na rynek ubezpieczeń w świecie jest korporacja Lloydsa (corporation of

Lloyds) w Londynie, zwana giełdą ubezpieczeń. Głównym źródłem

wpływów korporacji Lloydsa (ok. 50%) są ubezpieczenia środków

transportu. Wachlarz usług korporacji jest jednak znacznie bogatszy i

obejmuje m. in. ubezpieczenia:

samolotów, rafinerii, platform wiertniczych, fabryk, agencji lotniczych,

ekspedycji polarnych.

Notowania stawek ubezpieczeniowych, które prowadzi korporacja stanowią

podstawę negocjacyjną dla zawierających umowy ubezpieczeniowe na całym

świecie.

23

• Giełdy usług transakcyjnych – Przedmiotem transakcji na tych giełdach są

różnorakie usługi pośrednictwa i wspomagania w zawieraniu transakcji

handlowych i finansowych. Przykładem jest powołana w 1987 r. giełda

transakcji barterowych i płatności dewizowych w Miami na Florydzie.

Koncentruje ona w jednym miejscu i czasie pośrednictwa w realizacji

transakcji barterowych – głównie z krajami Ameryki Łacińskiej – oraz w

uruchamianiu zablokowanych kapitałów. Giełdy usług transakcyjnych są

nową, dopiero kształtującą się formą rynku zorganizowanego.

24

1. Aukcje

Przez aukcje należy rozumieć sprzedaż w formie przetargu towarów, których

wartość rynkową bardzo trudno z góry ustalić. Do typowych towarów

aukcyjnych należą: drewno, tytoń, herbata, owoce, ryby, futra, diamenty, a także

kwiaty, antyki i obrazy.

Charakterystyczną cechą aukcji jest występowanie bezpośredniej i publicznej

konkurencji, w danym miejscu i czasie, między potencjalnymi nabywcami

danego towaru. Towar na aukcji jest sprzedawany w drodze licytacji temu

spośród uczestników, który zaoferował najwyższą cenę. Zainteresowani

nabyciem określonego towaru korzystają często z pośrednictwa brokerów,

którzy lepiej znają zwyczaje panujące na danej aukcji.

25

Rodzaje aukcji:

• Aukcje regularne – odbywają się one w określonych terminach i w tym

samym miejscu.

• Aukcje nieregularne – organizowane dla upłynnienia towarów, które nie

znalazły nabywcy w normalnym trybie.

Najbardziej znanymi aukcjami surowców są aukcje:

• wełny w Australii i Nowej Zelandii
• kauczuku w Singapurze
• herbaty Kalkucie
• skór surowych w Amsterdamie
• skór zwierząt futerkowych w Sankt Petersburgu i Kopenhadze.

26

Do rynków formalnych ułomnych, zaliczane są:

1. Przetargi

polegają na publicznym zakupie lub sprzedaży towarów bądź usług na

najkorzystniejszych warunkach i cenach. Z punktu widzenia kryteriów

przyjętych dla określenia rynku formalnego przetargi spełniają dwa z trzech

wymienionych kryteriów. Są one prowadzone według danego regulaminu i

odbywają się w czasie ustalonym przez organizatora, natomiast w różnych

miejscach, w zależności od tego, co odpowiada organizatorowi. Miejsce to

podaje on do wiadomości oferentów w odpowiednim czasie. W związku z tym

przetarg określa się jako rynek formalny ułomny lub jako jednorazowo

występujący rynek formalny. W odróżnieniu od aukcji, na której cenę

wyznaczają bezpośrednio konkurujący ze sobą nabywcy, przetarg cechuje

pisemne zgłaszanie ofert, przez co oferenci nie mają możliwości konfrontowania

swoich propozycji z propozycjami innych uczestników przetargu. Forma

przetargu stwarza potencjalnym oferentom najbardziej wyrównane szanse

ubiegania się o zawarcie kontraktu, sprzyja najefektywniejszemu wydatkowaniu

funduszy przeznaczonych na zakup towaru czy realizację inwestycji, a także

zabezpiecza przed wystąpieniem takich ujemnych zjawisk, jak np. korupcja,

marnotrawstwo lub nieuzasadnione faworyzowanie niektórych tylko dostawców

czy wykonawców.

27

Istnieją dwa rodzaje przetargów:

• Publiczne – do przetargów publicznych, ogłaszanych w dziennikach

urzędowych lub czasopismach fachowych, może przystąpić każdy, kto

spełnia stawiane w ogłoszeniu warunki

• Zamknięte – nie są podawane do publicznej wiadomości; do udziału w

nich są zapraszane wybrane firmy.

28

2. Targi

Targi są definiowane jako spotkania handlowe organizowane regularnie, zawsze

w tym samym miejscu, w ustalonych odstępach czasu i o określonym z góry

czasie trwania.

Targi są klasyfikowane według kryteriów geograficznego i rzeczowego. Na

podstawie pierwszego kryterium dzielimy je na targi regionalne, krajowe i

międzynarodowe. W klasyfikacji rzeczowej rozróżniamy targi wielobranżowe

oraz targi jednobranżowe (specjalistyczne).

Niezależnie od formy organizacyjnej i zakresu oddziaływania współczesne targi

spełniają dwie podstawowe i uzupełniające się funkcje:

29

• kreatora rynku i informacyjną.

Ich celem jest zaprezentowanie towaru, udzielenie o nim wyczerpującej

informacji i stworzenie zachęty do jego nabycia.

Liczba imprez targowych organizowanych na świecie jest bardzo duża. Ich

organizatorzy, o większym znaczeniu międzynarodowym, są zrzeszeni w

Związku Targów Międzynarodowych (Union de Foires Internationales – UFI) w

Paryżu, który wydaje corocznie terminarz imprez swoich członków.

30

Targi międzynarodowe, podobnie jak przetargi, są rodzajem rynku formalnego

ułomnego. Spełniają one dwa z trzech wymienionych kryteriów typowych dla

rynku formalnego, tzn. odbywają się w określonym miejscu oraz z góry

ustalonym czasie, natomiast nie zawiera się na nich transakcji według

ustalonego regulaminu.

31

Rynki nieformalne – odnoszą się do obrotu wszystkimi towarami, które nie

występują na rynkach formalnych klasycznych i ułomnych. Należy jednak

wyraźnie zaznaczyć, że towary sprzedawane na rynkach formalnych są także

sprzedawane na rynkach nieformalnych. Przykładowo nawet klasyczne towary

giełdowe, jak miedź czy kawa sprzedawane są w obrocie międzynarodowym

poza giełdami.