W

PROWADZENIE

LA
T

O

:: T

EMAT

::

W

PROWADZENIE

W

PROWADZENIE

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

C

ELE

OGÓLNE

:

»

rozwijanie zdolności manualnych,

»

rozwijanie aktywności twórczej,

współdziałania w grupie.

C

ELE

OPERACYJNE

:

Uczestnik wykona następujące czynno-
ści:
»

potrafi wymienić nazwy trzech zbóż,

»

umie opowiedzieć jakie produkty spo-

żywcze powstają ze zbóż.

F

ORMA

PRACY

:

»

indywidualna, zbiorowa

W

IEK

: 5 - 6 lat

M

ATERIAŁY

:

Naczynia na bukiety (wazony), gąbka
fl orystyczna (styropian), wstążki, bibu-
ła, sznurek, karton na etykiety, nożyczki,
łopata, grabie, konewka, lupa, tabliczki
plastikowe, fl amastry wodoodporne,
ewentualnie skrzynki balkonowe na
kwiaty, nasiona zbóż, traw, roślin ole-
istych.

Trawy pojawiły się na Ziemi około 30 milionów lat temu, jak na rośliny

stosunkowo późno. Według nomenklatury botanicznej rodzina ta obecnie
nosi nazwę wiechlinowatych. Należy do niej około 11 tysięcy gatunków. Na-
turalnymi siedliskami zdominowanymi przez wiechlinowate są rozległe te-
reny otwarte - stepy, sawanny. Dzięki człowiekowi masowo występują także
w środowiskach półnaturalnych, takich jak łąki i pastwiska (hale) oraz pola,
gdzie uprawiane są liczne gatunki zbóż m.in. pszenica, żyto, jęczmień, proso,
kukurydza. Dzięki swojemu przystosowaniu ich przedstawicieli spotkamy
od wybrzeży morskich aż po szczyty górskie.

Cechą charakterystyczną traw jest zdolność krzewienia się czyli wy-

puszczania licznych łodyg z jednego punktu. Dzięki temu są one odporne
na zgryzanie i ścinanie. Jest to jedna z zalet pozwalających funkcjonować
w miejscach występowania dużej ilości zwierząt roślinożernych. Nawiasem
mówiąc ich występowanie skutecznie reguluje konkurencję w postaci innych
form roślinnych i umożliwia trawom dominowanie.

Trawy

towarzyszą na co dzień człowiekowi od tysięcy lat. Ich rola

zmienia się, jedne gatunki tracą na wartości, inne zyskują. Nadal jadamy ich
nasiona w postaci mąk, kasz i płatków. Wciąż z trzciny cukrowej produkuje
się cukier, a bambus ma wielorakie zastosowanie od uczestniczenia w die-
cie po meblarstwo. Trawy to bardzo zróżnicowana grupa roślin. Powinniśmy
pamiętać o jednym. Zaistnienie człowieka związane jest z otwartymi sawan-
nami Afryki. Ze środowiskiem stworzonym przez trawy. Jesteśmy zatem ze
sobą od zarania dziejów. I chyba nam z tym dobrze.

4

C

ELE

OGÓLNE

:

p

o

r

y

r

o

k

u

p

r

z

e

dszk

o

l

a

ka

1

LA

T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

M

IEJSCE

:

SALA

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Zabierz przedszkolaków na spacer w trakcie którego zgromadzicie kwiaty i trawy potrzebne na suche bukiety.

Wśród roślin ogrodowych do zasuszenia nadają się róże, szałwia, gipsówka wytworna, miesięcznica dwuletnia,
trawy ozdobne. Z pól i łąk: kłosy zbóż, trawy (kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, drżączka średnia), pałka
wąskolistna, krwawnik pospolity itp. W czasie wycieczki krótko opowiedz o każdej z roślin.

2. Po zebraniu, rośliny należy powiązać w pęczki o niewielkiej średnicy i zawiesić kwiatami w dół w miejscu

suchym i przewiewnym. Można na ten cel przeznaczyć jeden z kącików w sali. Nie należy kwiatów i kłosów
suszyć bezpośrednio na słońcu, ponieważ zbyt szybkie ususzenie roślin zwiększy ich kruchość, a kolory wy-
płowieją i rośliny nie będą się nadawały do tworzenia bukietów. Rośliny powinny schnąć przynajmniej dwa
tygodnie.

3. Przygotuj naczynia, nożyczki, wstążki, sznurki, bibułę i inne elementy, które zamierzasz wykorzystać przy two-

rzeniu suchego bukietu.

4. Stwórz wzór kartonowej ozdobnej etykiety po jednej dla każdej grupy tworzącej bukiet.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

1. Osobno rozłóż na stołach poszczególne rośliny przygotowane do tworzenia bukietów. Zaproś uczniów, aby obej-

rzeli zasuszone zboża, trawy i kwiaty.

2. Posługując się planszami opowiedz o uprawianych obecnie zbożach. W pojemnikach zapoznaj dzieci z ziarnem

pszenicy, owsa, jęczmienia. Zaprezentuj produkty z nich powstające: mąkę, kaszę, płatki.

3. Porównaj zboża z innym trawami. Pamiętaj, że zboża należą do rodziny traw, jednak ze względów użytkowych

posługujemy się tymi dwoma kategoriami. Poproś dzieci, aby znalazły ich wspólne cechy - łodyga zazwyczaj
pusta w środku z charakterystycznymi „kolankami” czyli węzłami, kwiat i ziarna zebrane w kłosy itp.

4. Zabawa w Kopciuszka. Podziel grupę na dwa zespoły. Przed każdym połóż dwa duże pudełka z wsypanymi do

środka nasionami słonecznika, dyni, orzechami laskowymi, ziarnami pszenicy, fasolami itp. Krótko przypomnij
treść bajki o Kopciuszku. Zadaniem przedszkolaków będzie posegregowanie nasion. Podczas zabawy uważaj,
aby dzieci nie zjadły nasion lub nie wsunęły ich do nosa lub ucha. Po zakończeniu zadaj pytanie o nazwy roślin
których nasiona były oddzielne od siebie?

B. Ć

WICZENIA

1. Rozdaj dzieciom potrzebne przybory (nożyczki, wstążki itp.) oraz zasuszone rośliny. Można także użyć inne

elementy np. sztuczne kwiaty, owoce, szyszki. Na dnie pojemników umieść gąbkę fl orystyczną (styropian).

2. Poproś, aby dobierając rośliny ułożyły bukiet w naczyniach. Z tyłu kompozycji powinny znajdować się elemen-

ty wyższe, przód powinny dekorować rośliny niższe. Suszone zboża i kwiaty należy tak układać by nie rozsypy-
wały się na boki, wbijając delikatnie w gąbkę fl orystyczną.

3. Całość suchego bukietu można przyozdobić wstążkami lub bibułą.
4. Na koniec każdej z grup rozdaj ozdobną etykietę, na której powinni się podpisać wszyscy twórcy bukietu. Zo-

stanie ona umieszczona przed nim na wystawie kończącej zajęcia.

Z

AJĘCIA

1. Z

ASUSZONE

PIĘKNO

2

LA
T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

3

przedszkola

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

M

IEJSCE

:

TEREN

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Wiosną zakup nasiona różnych gatunki traw np. tymotka łąkowa, kupkówka pospolita oraz zbóż jarych np. psze-

nica, owies, jęczmień, proso.

2. Wybierz fragment ogrodu pod uprawę zbóż i traw. Przekop go, wyrównaj grabiami, zbierz korzenie zeszłorocz-

nych roślin. Każda z grządek winna mieć co najmniej 30 cm szerokości oraz 100 cm długości. W zastępstwie
funkcję grządek mogą spełniać skrzynki balkonowe wypełnione ziemią.

3. W sklepie ogrodniczym nabądź tabliczki w celu oznakowania każdej grządki z innym gatunkiem zboża i trawy.

Napisy na tabliczkach muszą być wykonane wodoodpornym mazakiem.

4. Pod koniec marca lub na początku kwietnia wspólnie z dziećmi rozsiejcie nasiona na grządkach. Po wysianiu

ziarna glebę należy spulchnić grabiami.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

5. Przygotuj z dziećmi duży kalendarz obserwacji uprawy zbóż i traw. Każdemu tygodniowi winien odpowiadać

jeden kwadrat w którym rysunek będzie obrazował aktualny wygląd roślin. Poproś dzieci, aby ozdobiły kalen-
darz.

6. Prowadź raz w tygodniu wraz z przedszkolakami obserwacje zboża i traw. W razie konieczności podlewaj rośli-

ny. Swoje spostrzeżenia notujcie w kalendarzu.

B. Ć

WICZENIA

1. Około dwóch tygodni po wysianiu nasion będzie można obserwować wschodzenie zbóż. Przy pomocy szkła

powiększającego można z bliska zobaczyć pękające pod wpływem wilgoci nasiona i wychodzące kiełki. Porów-
najcie niewielkie nasiona i dużą roślinę.

2. Kolejnym etapem rozwoju będzie wypuszczenie pojedynczego liścia zarodkowego, skąd wzięło się zaliczanie

traw (w tym zbóż) do roślin jednoliściennych. Jeśli w uprawie będą różne odmiany, na tym etapie warto wykazać
ich duże podobieństwo, choć będą nieco różnić się na odcieniem zielonych liści.

3. Następnie przez kilka tygodni na uprawie będzie można obserwować wykształcanie się łodyg, na których końcu

pojawią się kłosy z kwiatami; na źdźbłach charakterystyczne dla traw węzły (zgrubienia). Tutaj będą już wyraź-
ne różnice, zwłaszcza pomiędzy np. pszenicą, owsem, a trawami łąkowymi.

4. Około czerwca zboża i trawy zakwitają i następnie rozpoczyna się proces formowania ziaren. Początkowo są one

miękkie, jednak w miarę dojrzewania zboża twardnieją. Zwróć uwagę dzieci na wielkość nasion zbóż uprawnych
i traw łąkowych. Ludziom potrzebne są duże ziarna zawierające duże ilości skrobi potrzebnej do wytwarzania
mąki.

5. Na przełomie lipca i sierpnia zboże jest dojrzałe i zdatne do zbioru. Jeśli pozostawimy kłosy do końca wakacji

będzie można obserwować wysypanie się nasion i następnie ich kiełkowanie. Po osiągnięciu dojrzałości wie-
chlinowate usychają stanowiąc łatwopalny materiał, co czasem jest wykorzystywane przez ludzi wypalających
trawy. Wyjaśnij negatywne skutki takiego procederu (zabijanie owadów, ślimaków, dżdżownic i małych ssaków,
zagrożenie pożarem).

Z

AJĘCIA

2. U

PRAWA

ZBÓŻ

I

TRAW

LA

T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

6. W czasie prowadzenia obserwacji zwracaj uwagę dzieci na szybki rozwój roślin, a także na gatunki towarzyszące

uprawom np. chaber bławatek, mak polny. Są one często nazywane chwastami z powodu rywalizacji o wodę
i substancje odżywcze z roślinami hodowlanymi.

7. Jeśli uda się zebrać ziarno można spróbować zemleć go na mąkę np. w młynku do kawy lub wyhodować z niego

kiełki, które dzieci zjedzą w trakcie posiłków.

uwagę dzieci na szybki rozwój roślin a także na gatunki towarzyszące

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Z

ADANIE

DLA

PRZEDSZKOLAKÓW

W domu namocz w letniej wodzie przez czas około 6 godzin nasiona np. pszenicy, słonecznika, ciecierzycy.
Następnie wsyp je odcedzone do słoika, który następnie nakryj mokrą gazą. Możesz tutaj także wykorzystać
specjalnie skonstruowany tzw. kiełkownik, który można kupić w sklepach ze zdrową żywnością. Codziennie
płucz nasiona w wodzie oraz zraszaj je. Po kilku dniach uzyskasz kiełki, które będą doskonałym uzupełnieniem
diety w kanapkach i sałatkach.

1. Wszystkie uprawiane obecnie na świecie zboża należą do traw. Są nimi zarówno pszenica czy żyto, jak i ryż,

sorgo, kukurydza. Człowiek, dzięki selekcji określonych gatunków i osobników, uzyskał stopniowe powięk-
szanie się ich nasion tak, aby spełniały jego zapotrzebowania spożywcze. Początek upraw zbóż nazywany
rewolucją neolityczną całkowicie przekształcił dotychczasowe życie człowieka ze zbieracza-łowcy
i koczownika-hodowcy w osiadłego rolnika. Miało to miejsce 10000 - 11000 lat p.n.e. w rejonie Tygry-
su i Eufratu.

2. Przemieszczanie wraz z człowiekiem ziarna zbóż umożliwiło rozprzestrzenianie się innych roślin,dzisiaj czę-

sto uznawanych za chwasty. Gatunki obcego pochodzenia, które dotarły do nas i zadomowiły się w czasach
starożytnych, noszą nazwę archeofi tów. Należą do nich np. chaber bławatek, mak polny, miotła zbożowa. Z
powodu stosowania coraz lepszych środków chemicznych część z nich obecnie należy do gatunków ginących
w naszej fl orze. Za przykład można tutaj podać kąkol polny.

3. Zboża, podobnie jak inne trawy, są roślinami wiatropylnymi. Ich niepozorne kwiaty męskie produkują

olbrzymie ilości pyłku, który jest odporny na warunki atmosferyczne i swobodnie unosi się w powietrzu.
W jednym kłosie żyta stwierdzono aż 42 mln kwiatów.

C

IEKAWOSTKI

S

ŁOWNICZEK

TRUDNIEJSZYCH

POJĘĆ

Kopieniactwo - najprostsza metoda uprawy pól przy pomocy zaostrzonego kija, kopaczki i sierpa.

Zboże jare - gatunki zbóż, których pełny rozwój zachodzi w ciągu jednego roku wegetacyjnego.

Zboże ozime - gatunki zbóż, które do pełnego rozwoju potrzebują okresu przechłodzenia (jarowizacji), stąd ich
wysiew odbywa się jesienią.

4

OWADY WOKÓŁ NAS

LA
T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

5

przedszkolak

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

1. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN. Warszawa

2006.

2. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN. Warszawa 2006.
3. Krzyściak-Kosińska R., Kosiński M. Rośliny Polski. Ilustrowana encyklopedia od A do Z. Publicat. Warszawa

2005.

4. http://ksabak.republika.pl/rolnictwo.htm
5. http://www.orkisz.com/
6. http://trawy.info/ciekawostki/

W

YBRANE

POZYCJE

LITERATURY

Fot 2. Uprawa kukurydzy

LA

T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Jeden z około dwudziestu znanych gatunków pszenicy. W Polsce uprawianych jest jej wiele od-
mian zarówno jarych, jak i ozimych charakteryzujących się różnym zastosowaniem np. na cele
młynarsko-piekarskie, na kasze itp. Pszenica, podobnie jak inne zboża, została udomowiona
najprawdopodobniej na Bliskim Wschodzie, skąd wraz z wędrówkami ludów trafi ła do Europy.
Najstarsze uprawy zbóż w Polsce systemem kopieniactwa datuje się na 4500 lat p.n.e.

Pszenica zwyczajna Triticum aestivum

T

RAWY

I

ZBOŻA

-

TABLICA

1

6

OWADY WOKÓŁ NAS

LA
T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

7

przedszkolak

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Dawniej podstawowe zboże wykorzystywane do wypieku chleba, na pasze oraz do budowy po-
szycia dachowego w postaci strzechy. Żyto posiada małe wymagania glebowe oraz jest odporne
na wymarzanie, dlatego mogło być uprawiane także w miejscach o trudniejszych warunkach
klimatycznych np. w górach. Obecnie spotykane na polach coraz rzadziej.

Żyto zwyczajne Secale cereale

T

RAWY

I

ZBOŻA

-

TABLICA

2

Owies zwyczajny jest gatunkiem uprawianym głównie na pasze dla zwierząt, choć wytwarzane
są z niego także produkty spożywcze np. płatki. Jest stosowany także w lecznictwie. Roślina
posiada bardzo małe wymagania glebowe i klimatyczne, dlatego bywa uprawiana wysoko
w górach.

LA

T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Owies zwyczajny Avena sativa

T

RAWY

I

ZBOŻA

-

TABLICA

3

7

Pospolita trawa łąk i pastwisk. Łatwa do rozpoznania po walcowatym kwiatostanie na długiej
łodydze. Ceniona przez rolników jako doskonały materiał na siano odznaczające się wysokimi
walorami użytkowymi i smakowymi.

OWADY WOKÓŁ NAS

LA
T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

9

przedszkola

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Tymotka łąkowa Phleum pratense

T

RAWY

I

ZBOŻA

-

TABLICA

4

LA

T

O

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

ŁANY ZBÓŻ I TRAW

Trawa zwana także rajgrasem niemieckim. Kwitnie od maja do lipca. Spotykana często na
łąkach, gdzie bywa wysiewana ze względu na swoje wysokie walory jako roślina pastewna.
Chętnie zjadana przez owce.

Kupkówka pospolita Dactylis glomerata

T

RAWY

I

ZBOŻA

-

TABLICA

5

10