PREWENCJA W SYSTEMI PROBACJI

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

PREWENCJA W SYSTEMIE PROBACJI

Robert Opora

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji kura-

teli s

dowej

Politycy, praktycy z zakresu prewencji przest

pczej oraz społecze

stwo,

wszystkie te podmioty oczekuj

, aby podejmowane przez kuratel

dow

interwencje resocjalizacyjne były jak najbardziej skuteczne, lecz samo poj

cie jej efektywno

ci zazwyczaj jest pomini

te i pozostaje niejasne.

Poj

cie efektywno

ci instytucji kurateli s

dowej w obszarze resocjalizacji

zawsze było istotne, jednak jego znaczenie i sposoby mierzenia zmieniały si

na przestrzeni czasów. Wraz z przekształcaniem si

modelu instytucji kurateli

dowej zazwyczaj ulegaj

przemianie metody oceny jej rezultatów. Prze-

obra

enia w instytucji kurateli s

dowej w pewnym stopniu wynikaj

ze zmiany

społecznych i politycznych postaw wobec przest

pstwa i post

powania

z przest

pcami, a tak

e s

rezultatem bada

naukowych nad jej efektywno

Analizuj

c funkcjonowanie i zadania instytucji kurateli s

dowej, nale

uwzgl

dni

nast

puj

ce aspekty:

−

kuratela s

dowa jako instytucja skoncentrowana na prewencji indywidualnej,

−

kuratela s

dowa jako alternatywa wobec izolacji wi

ziennej,

−

kuratela s

dowa jako

rodek karny realizowany w warunkach wolno

cio-

wych,

−

kuratela s

dowa jako instytucja realizuj

ca zadania prewencji ogólnej.

I. Kuratela s

dowa jako instytucja realizuj

ca prewencj

indy-

widualn

Takie uj

cie kurateli s

dowej polega na podejmowaniu zindywidualizo-

wanych interwencji wobec sprawców, aby zapobiec ich powrotowi do prze-

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

pstwa. Wi

kszo

ść

tych interwencji korzysta z osi

gni

ęć

psychoterapii.

W tym podej

ciu celem jest zmiana sprawcy, aby zacz

ł on prowadzi

ycie

bez naruszania norm prawnych. Za podstawow

metod

pracy ze sprawc

przyjmuje si

tu metod

caseworku, czyli pracy z indywidualnym przypad-

kiem. Metod

na zdefiniowa

jako kreowanie i wykorzystywanie relacji

dzy podopiecznym a profesjonalnie przygotowanym wychowawc

(kura-

torem s

dowym, pracownikiem socjalnym) w celu poprawienia funkcjonowa-

nia osoby podopiecznego, który potrzebuje pomocy w zakresie problemów
osobistych. Przy zało

eniu,

e podstawowym zadaniem instytucji kurateli

dowej jest praca z indywidualnym przypadkiem, jej efektywno

ść

nale

ało-

by mierzy

w oparciu o sposób prowadzonego

ycia przez podopiecznego,

a zwłaszcza powstrzymywanie si

przez niego od naruszania norm praw-

nych. Perspektywa ta jest nastawiona głównie na resocjalizacj

sprawcy

i w zwi

zku z tym wymiar sprawiedliwo

ci, orzekaj

c wobec danej osoby

rodki probacyjne, powinien kierowa

przesłankami zakładaj

cymi,

e ta

osoba nie powróci ju

cej do przest

pstwa w wyniku osobistej zmiany

zaszłej dzi

ki zastosowanym

rodkom. Czyli, w tym rozumieniu, wska

ni-

kiem efektywno

ci instytucji kurateli s

dowej b

dzie brak powrotu danej

osoby do przest

pstwa. Ewentualnie inn

liwo

oceny skuteczno

oddziaływa

kurateli s

dowej mo

e by

osobista zmiana sprawcy. Uwa

e jest to metoda bardziej subiektywna i mniej wiarygodna w porównaniu

z kryterium powrotu do przest

pstwa. Jednak wbrew pozorom kryterium

powrotu do przest

pstwa równie

e by

obci

ąż

one bł

dem diagnostycz-

nym. Dane gromadzone przez instytucje do tego powołane mog

posiada

braki oraz dost

p do nich jest do

ść

trudny. Na przykład badania wykorzystu-

ce kwestionariusze samooceny wskazuj

na wi

ksz

powrotno

ść

do prze-

pstwa poszczególnych osób w porównaniu ze statystykami policyjnymi

(Philpotts, Lancucki, 1979). Dane z ró

nych

ródeł (np. instytucji) zazwyczaj

w specyficzny sposób b

obci

ąż

one bł

dem, który nie musi przybiera

tego samego kierunku.

Praca z indywidualnym przypadkiem skoncentrowana głównie na zadaniu

cechuje si

tym,

e jest silnie ustrukturyzowana i ograniczona do rozwi

zania

okre

lonego problemu. Podstaw

tych oddziaływa

jest zało

enie,

e redu-

kowanie przest

pczo

ci jest mo

liwe poprzez stopniowe osi

ganie zada

resocjalizacyjnych przez podopiecznego. Ewaluacja pracy z indywidualnym
przypadkiem skoncentrowana na zadaniu wymaga podj

cia nast

puj

cych

czynno

ci:

−

analizy tego, co kuratorzy s

dowi dostarczaj

podopiecznemu, czyli po-

conego czasu pracy, stylu pracy oraz tre

ci przekazywanych podczas

pełnionego dozoru. Mo

e to by

mierzone poprzez kwestionariusze samo-

oceny wypełniane przez kuratorów oraz analiz

dokumentacji z prowadzo-

nych dozorów;

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

−

analizy kuratorskich opinii dotycz

cych ocen problemów ich podopiecz-

nych, np. pozostałych zada

do realizacji, zada

osi

gni

tych;

−

badania osób pozostaj

cych pod dozorem kuratora przy pomocy kwe-

stionariuszy samooceny lub wywiadów;

−

analizy pozostałych do rozwi

zania problemów, zada

resocjalizacyjnych

oraz problemów, z którymi udało im si

do tej pory upora

;

−

analizy powrotu do przest

pstw po upływie co najmniej roku od popełnio-

nego przest

pstwa przy wykorzystaniu Krajowego Rejestru Karnego.

II. Kuratela s

dowa jako alternatywa wobec izolacji wi

ziennej

Co jaki

czas pojawiaj

tendencje w polityce kryminalnej polegaj

na odwrocie od izolacji. W zwi

zku z tym,

e resocjalizacja w warunkach

izolacyjnych nie przynosi satysfakcjonuj

cej społecze

stwo efektywno

ci,

dlatego pojawiaj

głosy, aby probacja stała si

alternatyw

dla izolacji.

Idea pozostawiania ludzi w ich naturalnych warunkach

rodowiskowych swo-

im zasi

giem nie dotyczy jedynie wymiaru sprawiedliwo

ci. Podobnie poru-

szana jest ta kwestia w kontek

cie pomocy społecznej czy słu

by zdrowia,

gdzie podejmuje si

działania zapobiegaj

ce umieszczaniu ludzi w zamkni

tych instytucjach, np. całodobowych placówkach pomocy społecznej czy
szpitalach psychiatrycznych. Co prawda jednym z powodów pojawienia si

tej tendencji s

sze koszty utrzymania zamkni

tych instytucji w porów-

naniu z pomoc

tym osobom w warunkach naturalnego dla nich

rodowiska.

Zwolennicy tej idei poza finansowym argumentem zwracaj

tak

e uwag

fakt,

e umieszczanie ludzi w zamkni

tych instytucjach jest niemoralne

(Szmagalski, 2000; Bomba, 2000). W zamian za to proponuj

indywidualn

opiek

nad lud

mi, którzy jej potrzebuj

lub te

korzystanie w ci

gu dnia

z instytucji, które mog

pomocne w danym przypadku. Tak wi

c takie

podej

cie do probacji zakłada,

e cz

ęść

skazanych mo

e by

poddana pro-

gramom resocjalizacyjnym, pozostaj

c na wolno

ci.

Aby zweryfikowa

skuteczno

ść

resocjalizacyjn

tej idei, nale

ałoby stwo-

rzy

dwie grupy sprawców o takim samym lub te

bardzo zbli

onym profilu

i jedn

z tych grup podda

resocjalizacji w izolacji wi

ziennej, a drug

grup

skierowa

do programów resocjalizacyjnych w ramach probacji. Merrington

i Stanley (2007) sugeruj

e spo

ród osób poddanych oddziaływaniom re-

socjalizacyjnym podczas wykonywania

rodków probacyjnych 20% trafia do

zienia. Pozwala to przypuszcza

e wi

kszo

ść

osób, wobec których

zastosowano

rodki probacyjne, jest w stanie wywi

z okresu próby.

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

III. Kuratela s

dowa realizowana w warunkach wolno

ciowych

rodki probacyjne zazwyczaj s

ródłem pewnych dolegliwo

ci i ograni-

czaj

swobod

sprawcy. Mimo i

nie wyst

puj

one w katalogu kar kodek-

sowych, to cz

sto traktowane s

one przez władz

stwow

i społecze

stwo jako kara po

rednia mi

dzy kar

pozbawienia wolno

ci a kar

grzywny.

Karz

ca funkcja

rodków probacyjnych przejawia si

w regularnym kontro-

lowaniu sprawcy, obowi

zkowym uczestniczeniu w okre

lonych spotkaniach

oraz podporz

dkowaniu si

dodatkowo nało

onym obowi

zkom. Od spraw-

ców oczekuje si

równie

aktywnego uczestniczenia w rozwi

zaniu proble-

mów, które stanowi

przyczyn

ich zachowa

przest

pczych. Dodatkowym

przejawem karz

cej funkcji

rodków probacyjnych jest surowe egzekwowa-

nie nało

onych na sprawc

obowi

zków. Wyra

a si

to w ponownym post

powaniu s

dowym w sytuacji, kiedy osoba poddana próbie nie wywi

zuje si

z nało

onych na ni

obowi

zków lub te

powtórnie popełniła przest

pstwo.

Tak wi

c w takim rozumieniu kurateli s

dowej do jej celów nale

y silna

kontrola sprawcy pozostaj

cego w społecze

stwie, egzekwowanie od niego

uci

ąż

liwych obowi

zków oraz dyscyplinowanie go do systematycznego

uczestniczenia w okre

lonych programach dla sprawców. Zakłada si

dzi

ki realizacji tych zało

społecze

stwo uzna,

rodki probacyjne s

skuteczne i

e jest to metoda pomagaj

ca przest

pcom sta

odpowie-

dzialnymi członkami społecze

stwa.

Przedstawienie sprawcom jasnych zasad i oczekiwa

zwi

ksza prawdo-

podobie

stwo podporz

dkowania si

im. Natomiast, im bardziej te zasady

surowe i trudne do przestrzegania dla sprawcy, tym wi

ksze prawdopo-

dobie

stwo do

wiadczenia pora

ki w postaci naruszenia kontraktu lub te

nieuko

czenia okre

lonego programu resocjalizacyjnego. Tak wi

c pojawia

kolejne pytanie dotycz

ce efektywno

ci – na ile nieustanne przymusza-

nie i kontrolowanie sprawcy poprawia skuteczno

ść

rodków probacyjnych,

które ma przejawia

w mniejszej powrotno

ci do przest

pstwa. Mo

jednak danie sprawcom wi

kszej ilo

ci szans na wywi

zanie si

z nało

nych na nich obowi

zków zwi

ksza prawdopodobie

stwo pojawienia si

skutecznego efektu resocjalizacyjnego? Zwłaszcza, i

badania Merringtona

i Stanleya (2007) dowodz

e osoby, które przerywaj

uczestnictwo w pro-

gramie resocjalizacyjnym cz

ęś

ciej wracaj

do przest

pstwa ni

osoby, które

uko

czyły programy resocjalizacyjne. Natomiast Hearden i Millie (2004) po-

równali strategie interwencji opartej na presji ze strategiami bardziej łagod-
nymi. Porównanie dotyczyło liczby sprawców powracaj

cych do przest

stwa. Ich badania nie wskazały na to, aby bardziej surowe traktowanie
sprawców było skuteczniejsze od bardziej permisywnego post

powania

z nimi. Uwa

oni,

e je

li celem oddziaływa

kuratora s

dowego jest uzy-

skanie posłusze

stwa u swojego podopiecznego, to lepiej, aby akcentował

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

on sytuacje, w których podopieczny zachowuje si

poprawnie, a nie te,

w których nie spełnia on oczekiwa

kuratora. Innymi słowy, ich zdaniem,

lepsz

strategi

resocjalizacyjn

dzie bazowanie na nagradzaniu ni

karaniu. Przykładem mog

tu by

oddziaływania psychokorekcyjne, koncen-

truj

ce si

na podtrzymywaniu motywacji do zmiany, czy te

wcze

niejsze

zdejmowanie obowi

zków z podopiecznego w zwi

zku z zaistniał

jego po-

praw

. W tym momencie znowu pojawia si

tpliwo

ść

, na ile takie podej-

cie jest spójne z prezentowan

w tym miejscu perspektyw

kurateli s

do-

wej, która podkre

la potrzeb

istnienia w niej karz

cego aspektu.

W zwi

zku z tym, i

człowiek reaguje na subiektywne znaczenie kary,

warto zwróci

uwag

na sposób percepcji kary przez sprawców. Wa

ne jest,

jak sprawcy spostrzegaj

posiadanie dozoru. Je

li celem probacji jest nało-

enie obowi

zków, które skazany odbiera jako ci

ęż

kie i trudne do wykona-

nia, wówczas prawdopodobnie w takim rozumieniu probacji byłaby to najlep-
sza miara jej efektywno

ci. Istniej

badania, które wzi

ły to pod uwag

. Ja-

ciowe badania pokazuj

e sprawcy dostosowuj

do nakładanych na

nich obowi

zków, zwłaszcza takich jak stawianie si

na wezwanie s

du czy

podj

cie pracy, oraz informuj

kuratora o podejmowanych decyzjach oraz

zmianie miejsca zamieszkania. Mimo pewnych dolegliwo

ci zwi

zanych

z posiadaniem orzeczonego dozoru kuratorskiego niektórzy sprawcy uwa

e nało

ony na nich dozór kuratora jest przydatny i chroni ich przed po-

wrotem do przest

pczo

ci (More i in., 2004).

W zwi

zku z powy

szymi w

tpliwo

ciami do oceny tej perspektywy insty-

tucji kurateli s

dowej konieczne s

dalsze badania, które zilustrowałyby su-

biektywn

perspektyw

probacji u skazanych jako

rodka karnego oraz da-

łyby odpowied

na pytanie, na ile dotkliwo

ść

tych

rodków jest proporcjonal-

na do charakteru czynu.

Jeszcze jedn

kwesti

charakterystyczn

dla tej perspektywy jest potrze-

ba przekonania s

dziów, polityków, mediów oraz społecze

stwa o tym,

probacja jest dotkliwym

rodkiem. Jak dot

d, w

ród tych osób dominuje

przekonanie,

e dopiero skazanie na kar

pozbawienia wolno

ci ma charak-

ter dotkliwy dla sprawcy.

Podsumowuj

c, w punitywnym kontek

cie rozumienie efektywno

ci insty-

tucji kurateli s

dowej zale

y od dwóch elementów:

−

poziomu wymaga

stawianych przed sprawc

oraz dotkliwo

ci nało

nych na niego obowi

zków,

−

uznania przez s

dziów oraz społecze

stwo,

e okre

lone

rodki proba-

cyjne s

proporcjonalne do zawinienia i dotkliwe dla sprawcy.

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

IV. Kuratela s

dowa jako instytucja realizuj

ca zadania pozy-

tywnej prewencji ogólnej

Bezpiecze

stwo społeczne stopniowo staje si

coraz wa

niejszym ele-

mentem polityki karnej. Współcze

nie uznaje si

e podstawowymi zada-

niami kurateli s

dowej maj

cymi zapewni

społeczne bezpiecze

stwo s

−

identyfikacja i analiza czynników ryzyka zwi

zanych z rodzajem czynu,

okoliczno

ciami jego popełnienia oraz zachowaniem w czasie post

po-

wania s

dowego,

−

współpraca kurateli s

dowej z instytucjami, do których nale

y utrzymy-

wanie porz

dku społecznego, np. z policj

−

wykorzystywanie interwencji redukuj

cych skłonno

ść

sprawcy do zacho-

przest

pczych, np. uczestniczenie w terapii uzale

nie

−

szybkie odwieszanie wyroków wówczas, gdy osoby dozorowane narusza-

zasady probacji.

Zapewnienie bezpiecze

stwa społecznego

le wi

ąż

e si

ze zjawiskiem

zapobiegania powrotowi do przest

pstwa, lecz jest nieco innym podej

ciem

do efektywno

ci instytucji kurateli s

dowej. Koncepcja „bezpiecze

stwa spo-

łecznego” przenosi uwag

ze sprawcy na ofiar

(w tym społecze

stwo, które

stanowi potencjaln

ofiar

) i szereg aktywno

ci podejmowanych w celu nie-

dopuszczenia do pojawienia si

przest

pstwa. Podej

cie to nawi

zuje głów-

nie do jednego z zada

przypisywanych instytucji kurateli s

dowej, jakim jest

ochrona społecze

stwa przed przest

pcami, zwłaszcza tymi niebezpiecz-

nymi. Uzyskany stopie

bezpiecze

stwa społecznego w tej perspektywie

stanowi specyficzny wska

nik okre

laj

cy efektywno

ść

instytucji kurateli

dowej. To spojrzenie na funkcjonowanie kurateli s

dowej nie jest nowe.

Zazwyczaj kuratorzy s

dowi odpowiadali za readaptacj

społeczn

osób

opuszczaj

cych zakłady karne, co miało zapewni

bezpiecze

stwo społe-

cze

stwu. W zwi

zku z tym istnieje konieczno

ść

, aby instytucja kurateli s

dowej dokonywała prawidłowej oceny ryzyka powrotu do przest

pstwa osób

dozorowanych. W tym celu powinien by

zagwarantowany odpowiedni prze-

pływ informacji mi

dzy instytucjami, które posiadaj

informacje istotne dla

zapewnienia prewencji generalnej.

Dzi

ki zebraniu danych osobopoznawczych mo

liwa jest ocena ryzyka

ponownego pojawienia si

zachowa

przest

pczych u osoby pozostaj

cej

pod dozorem.

Dlatego niezb

dne jest, aby nieustannie podejmowa

wysiłek w celu do-

skonalenia procedur ewaluacji ryzyka wyst

pienia przest

pstw, a zwłaszcza

tych powa

nych. Wska

niki ryzyka powinny uwzgl

dnia

histori

oraz wzo-

rzec agresywnych i seksualnych ataków, okoliczno

ci czynu, takich jak: ro-

dzaj przemocy, stosunek do ofiary, zwi

zek ze

rodkami odurzaj

cymi, psy-

chiatryczne problemy, w tym samouszkodzenia, postawy wobec personelu

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

resocjalizacyjnego lub ryzyko wykorzystywania dzieci. Stworzenie takiej pro-
cedury wymaga przesiewowych bada

oceniaj

cych ró

ne rodzaje spraw-

ców oraz szczegółowych analiz. Ocena ryzyka powinna by

powtarzana

u osoby dozorowanej po pewnym okresie, aby wskaza

na zachodz

zmiany w poziomie ryzyka.

Podczas oceny ryzyka wyst

pienia przest

pstw mog

pojawi

pewne

trudno

ci. Mo

na dokona

statystycznej analizy powtórnej przest

pczo

ci,

lecz niestety nie istnieje oficjalny powszechnie stosowany system szacuj

poziom ryzyka zaistnienia przemocy. Jednym z powodów jest fakt,

e praw-

dopodobie

stwo pojawienia si

przemocy ma charakter wielowymiarowy –

e dotyczy

całego społecze

stwa b

specyficznej ofiary, np. part-

nera, własnej osoby, a tak

e kuratora s

dowego. Nie ma jednego wystarcza-

cego czynnika, który le

ałby u podstaw tych ró

nych typów zachowa

Trudno jest okre

predykatory zachowa

agresywnych oraz dokona

oceny tych predykatorów. Oceny ryzyka i poziomu zagro

enia społecznego

na dokona

w oparciu o prawdopodobie

stwo ponownego zaistnienia

przest

pstwa oraz powstałych w zwi

zku z tym przest

pstwem krzywd. Ze

wzgl

du na szczególn

krzywd

społeczn

odr

bnym analizom nale

y pod-

ocen

ryzyka zaistnienia przest

pstw wobec okre

lonych kategorii po-

tencjalnych ofiar, np. dzieci, gdy mamy do czynienia z pedofilem.

Wszystkie dokonywane oceny powrotu do ryzyka s

swoistymi progno-

zami społecznymi, które maj

charakter probabilistyczny. Dlatego te

nasu-

wa si

pytanie, na ile mo

emy polega

na tych ocenach? Zapewne, wraz ze

wzrostem wiedzy, do

wiadczenia zawodowego oraz trafno

ci i rzetelno

metod diagnostycznych z wi

ksz

precyzj

emy przewidzie

ewentualny

powrót okre

lonej osoby do przest

pstwa. Jednak, jak dot

d, nie istniej

sposoby prognozowania społecznego, które mogłyby w pełni zagwaranto-
wa

zaistnienie okre

lonego zdarzenia.

Badania nad powrotno

do przest

pstwa przest

pców seksualnych

(Hood i in., 2002) wskazały,

e osoby powracaj

ce do przest

pstwa mo

my podzieli

na trzy grupy:

1) Osoby, u których powrót do przest

pstwa nie mógł zosta

przewidziany

w oparciu o zachowanie podopiecznego ze wzgl

du na faktyczne nie-

ujawnianie

adnych czynników ryzyka.

2) Osoby zakwalifikowane do grupy wysokiego ryzyka powrotu do przest

stwa, lecz zastosowane wobec nich

rodki były niewła

ciwe, aby zapo-

biec przest

pczo

ci.

3) Osoby, u których wzorzec zachowania przemocowego był ukryty i nie

został zidentyfikowany i w zwi

zku z tym nie została podj

ta wobec nich

odpowiednia interwencja resocjalizacyjna.
W praktyce resocjalizacyjnej mo

emy wyodr

bni

nast

puj

ce trzy spo-

soby dokonywania prognoz kryminologicznych (Ostriha

ska, 2008):

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

1) Ocena ryzyka powrotu do przest

pstwa w oparciu o posiadane do

wiad-

czenia zawodowe oraz subiektywn

wiedz

osoby dokonuj

cej prognozy.

2) Wykorzystanie analiz szacuj

cych prawdopodobie

stwo powrotu do prze-

pstwa w oparciu o statyczne czynniki ryzyka, czyli takie, na które per-

sonel resocjalizacyjny nie ma wpływu.

3) Ewaluacja cało

ciowego obrazu klinicznego sprawcy. Ten sposób nie

wyklucza wykorzystywania danych statystycznych do oceny powrotu
osoby do przest

pstwa, lecz dodatkowo akcentuje dynamiczne czynniki

maj

ce znaczenie dla dokonywanej prognozy kryminologicznej. Za dy-

namiczne czynniki uznaje si

te, na które mo

na wpłyn

ąć

, aby zmniej-

szy

prawdopodobie

stwo powrotu do przest

pstwa. Mi

dzy innymi zali-

czy

do nich mo

na styl my

lenia sprawcy, jego potrzeby b

uza-

nienie.

Podsumowuj

c, pomiar efektywno

ci instytucji kurateli s

dowej w oparciu

jedynie o stopie

zapewnienia bezpiecze

stwa społecznego jest mało rze-

telny chocia

by ze wzgl

du na zbyt mał

wiedz

na temat predykatorów

okrutnych przest

pstw. Stosunkowo niewielka liczba okrutnych przest

pstw

utrudnia dostrze

enie rzetelnych i trafnych prawidłowo

ci, które mogłyby

zosta

wykorzystane do opracowywania prognoz kryminologicznych. Metody

oceniaj

ce stopie

zagro

enia zaistnienia przest

pstwa nie s

jeszcze

w pełni rozwini

te. Poniewa

przyczyny przest

pczo

ci z u

yciem siły maj

charakter wielowymiarowy, trudno jest oczekiwa

e powstaj

ce narz

dzia

cechowały si

tym samym poziomem trafno

ci i rzetelno

ci. Ci

ęż

ocena ryzyka pojawienia si

przest

pstwa przekłada si

na stopie

trudno

post

powania z danymi podopiecznymi. Wówczas koniecznym jest wykorzy-

stanie do

wiadczenia i umiej

tno

ci praktyków polegaj

cych na identyfiko-

waniu i monitorowaniu czynników ryzyka. Kluczem do dobrego planowania
post

powania z podopiecznym pozostaj

cym w grupie podwy

szonego ry-

zyka jest posiadanie odpowiedniego kontaktu z podopiecznym oraz dobra
wymiana informacji mi

dzy instytucjami odpowiedzialnymi za bezpiecze

stwo społeczne.

V. Współczesne tendencje obserwowane w instytucji kurateli
s

dowej

rodki probacyjne mog

rozumiane w kategoriach kontroli b

resocjalizacyjnych aspiracji, niestety do

ść

sto funkcjonuj

one jako me-

chanizmy kontroli, zamiast stanowi

narz

dzia do społecznej reintegracji.

Kontrolowanie osoby dozorowanej jest pewnego rodzaju form

diagnozy,

a nie metody resocjalizacyjnej. Tak wi

c trudno oczekiwa

od osób dozoro-

wanych, aby zmieniły si

jedynie pod wpływem kontroli. Kontrola osoby do-

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

zorowanej powinna słu

ocenie uzyskanych wyników b

cych efektem

zastosowanych oddziaływa

resocjalizacyjnych. W post

powaniu ze spraw-

cami przest

pstw nale

y odró

nia

czyst

kontrol

od współpracy w zakre-

sie uczenia, gdy

od tych procesów w du

ej mierze zale

y skuteczno

ść

od-

działywa

resocjalizacyjnych.

W zwi

zku z nasilaj

cymi si

w polityce kryminalnej tendencjami do puni-

tywnego traktowania sprawców, dotychczasowe tradycyjne warto

ci stano-

ce podstaw

pracy kuratora s

dowego, okre

laj

ce go jako osob

, która

doradza i pomaga sprawcy, stopniowo ulegaj

zmianie. Niesatysfakcjonuj

ca efektywno

ść

idei resocjalizacyjnej oraz

wiadomo

ść

nieskuteczno

ci pu-

nitywnego modelu prewencji przest

pczej wskazuje na konieczno

ść

poszu-

kiwania nowych warto

ci, w oparciu o które mo

na by podejmowa

oddzia-

ływania prewencyjne. Współcze

nie coraz cz

ęś

ciej akcentuje si

ide

spra-

wiedliwo

ci naprawczej i wynikaj

ce z niej praktyczne implikacje. Zadaniem

władzy w pa

stwie jest zapewnienie bezpiecze

stwa poszczególnym oso-

bom w społecze

stwie. Ta cz

ęść

społecze

stwa, która przestrzega norm

prawnych, jest nara

ona na stanie si

ofiar

. Zwłaszcza, i

zjawisko prze-

pczo

ci ma charakter wielowymiarowy, gdzie w wyniku pojedynczego

zachowania przest

pczego sprawcy krzywdy mo

e dozna

wiele osób. Tak

c osoby pokrzywdzone przest

pstwem powinny mie

liwo

ść

gło

ne-

go mówienia o tym nie tylko, aby zwi

kszy

wykrywalno

ść

przest

pczo

ci,

lecz równie

w celu stworzenia mo

liwo

ci udzielenia im pomocy b

ewentualnego zado

ść

uczynienia ze strony sprawcy. Osoby pokrzywdzone

przest

pstwem powinny by

informowane o ka

dym etapie post

powania ze

sprawc

oraz powinny otrzyma

pomoc, która pozwoli im na odzyskanie

równowagi psychofizycznej. Mo

na powiedzie

e ofiary przest

pstwa

w porównaniu ze sprawcami s

istotnie bardziej zaniedbywane. St

d współ-

cze

nie pojawia si

tendencja do umieszczania osób pokrzywdzonych prze-

pstwem w centrum zainteresowania. Oznacza to,

e kuratorzy s

dowi

powinni równie

uwzgl

dnia

zdanie ofiar przest

pstwa. Tak wi

c jest to

nowe zadanie, któremu powinna sprosta

instytucja kurateli s

dowej.

Ponadto, w podejmowanych metaanalizach skutecznych interwencji re-

socjalizacyjnych mo

na dostrzec pewne prawidłowo

ci. Przede wszystkim

w opisywanych przykładach efektywnej praktyki resocjalizacyjnej dominuj

oddziaływania bazuj

ce na teorii poznawczo-behawioralnej. Według

McGuire’a (1995) skuteczne programy resocjalizacyjne uwzgl

dniaj

nast

puj

ce kwestie:

−

specyfika oddziaływa

resocjalizacyjnych powinna by

dopasowana do

poziomu zagro

enia zwi

zanego z powrotem do przest

pstwa,

−

interwencja resocjalizacyjna powinna nawi

zywa

do istotnych proble-

mów, których obecno

ść

ma charakter kryminogenny,

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

−

oddziaływania resocjalizacyjne powinny wykorzystywa

metody dopaso-

wane do stylu uczenia si

sprawców,

−

najskuteczniejszymi programami s

wielowymiarowe programy uwzgl

niaj

ce ró

norodne problemy sprawców, nakierowane na kształtowanie

umiej

tno

ci oraz wykorzystuj

ce metody poznawczo-behawioralne,

−

oddziaływania resocjalizacyjne powinny by

dobrze zaplanowane, prawi-

dłowo monitorowane i ewaluowane oraz powinny wykorzystywa

wła

ci-

we metody przez wykwalifikowany personel,

−

projektowanie oddziaływa

resocjalizacyjnych powinno uwzgl

dnia

za-

ło

enia okre

lonej teorii, przygotowanie personelu oraz opracowanie do-

kumentacji.
Ze wzgl

du na zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci w kontek

cie resocjaliza-

cji, współcze

nie obserwujemy tendencj

do wielowymiarowej ewaluacji

oddziaływa

resocjalizacyjnych. Tak wi

c przy ocenie efektywno

ci podej-

mowanych oddziaływa

resocjalizacyjnych przez kuratel

dow

wykorzy-

stywane s

kryteria wyrosłe z ró

nych perspektyw. Do najistotniejszych mo-

emy zaliczy

−

struktur

programu, w skład której wchodz

dzy innymi teoretyczne

podstawy, dokumentacja, przygotowanie personelu,

−

spójno

ść

programu oraz sposób rekrutacji uczestników,

−

liczb

osób ko

cych program,

−

sposób spostrzegania popełnionego przest

pstwa i jego przyczyn przez

sprawc

, a tak

e podej

cie skazanego do oddziaływa

resocjalizacyj-

nych,

−

opinie personelu resocjalizacyjnego na temat podejmowanych oddziały-

oraz ich efektywno

ci,

−

rednie efekty podejmowanych oddziaływa

resocjalizacyjnych, np.

zmiany postaw sprawców, zgłaszane problemy,

−

ostateczny efekt, jakim jest kryterium powrotu do przest

pstwa: zarówno

faktyczny wska

nik powrotu do przest

pstwa, jak i prognozowany.

Reasumuj

c, mo

na dostrzec, i

poj

cie efektywno

ci w resocjalizacji ze

wzgl

du na swoj

niejasno

ść

i ró

norodno

ść

przyjmowanych kryteriów

sprawia wiele problemów, jest do

ść

kontrowersyjne i budzi wiele w

tpliwo

ci.

W zwi

zku z tym, aby okre

i oceni

poziom efektywno

ci pracy kuratora

dowego w post

powaniu wykonawczym, niezb

dne jest przyj

cie wspól-

nego kryterium. W kryminologii za kryterium skuteczno

ci resocjalizacyjnej

uwa

a si

wska

nik powrotno

ci do przest

pstwa. W zwi

zku z tym, i

ope-

racjonalizacja braku powrotno

ci do przest

pstwa zazwyczaj poprzestaje na

konstatacji poprawy jurydycznej, trudno uzna

za równoznaczn

z ocen

resocjalizacyjnej efektywno

ci podj

tych oddziaływa

(Bałandynowicz,

2003). Tak wi

c faktyczny wska

nik powrotno

ci do przest

pstwa jest trudny

do zweryfikowania ze wzgl

du na szereg dodatkowych czynników podmio-

R. Opora

Probacja 3–4, 2010

towych i

rodowiskowych, w jakich osadzony jest podopieczny. Brak kolej-

nych spraw s

dowych i ujawnionych czynów karalnych wcale nie musi ozna-

cza

sukcesu resocjalizacyjnego. Dla dokonania realnej oceny efektywno

resocjalizacyjnej nadzoru kuratorskiego wskazane byłoby zast

pienie kryte-

rium poprawy jurydycznej konstrukcj

poprawy pedagogicznej (Bałandyno-

wicz, 2002).

W sytuacji kurateli s

dowej zorientowanej głównie na terminowe składa-

nie sprawozda

nie ma przekonywuj

cych i rzetelnych dowodów na jej sku-

teczno

ść

w pracy z indywidualnym przypadkiem. W zwi

zku z tym istnieje tu

obiektywna konieczno

ść

długoterminowych bada

nad kuratorami przy jed-

noczesnej katamnestycznej analizie podopiecznych. Ewaluacji powinny by

poddane ró

ne strategie i metody wykorzystywane przez kuratorów s

do-

wych w pracy resocjalizacyjnej. Chc

c podnie

ść

metodologiczn

popraw-

ść

tych bada

, nale

ałoby dokonywa

pomiarów po dłu

szym okresie od

czasu zako

czenia nadzoru kuratorskiego w celu sprawdzenia, czy uzyska-

na poprawa utrzymuje si

Brak odpowiednio rzetelnych i trafnych narz

dzi do precyzyjnego pomiaru

skuteczno

ci kurateli s

dowej prowadzi do tego,

e cz

sto nie zauwa

a si

cennych i nowatorskich inicjatyw, zwłaszcza i

efekty w resocjalizacji mog

ró

ne w zale

ci od specyfiki sytuacji, w jakiej znalazł si

podopiecz-

ny, jego osobowo

ci oraz kwalifikacji i metod preferowanych przez kuratora.

Bibliografia

1) Bałandynowicz A. (2002), Probacja. System sprawiedliwego karania,

Warszawa, C. F. Muller Lex utilis.

2) Bomba J. (2000), Schizofrenia – ró

ne konteksty, ró

ne terapie, cz. 1,

Kraków, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.

3) Hood R., Shute S., Feilzer M., Wilcox A. (2002), Sex offenders emerg-

ing from long-term imprisonment: a study of their long-term reconviction
rates and of parole board members’ judgements of their risk, British
Journal of Criminology, nr 42 (2), s. 371–394.

4) Hearden I., Millie A. (2004), Does tougher enforcement lead to lower

reconviction?, Probation Journal, nr 51 (1), s. 48–58.

5) McGuire J. (red.) (1995), What works: Reducing reoffending, Wiley,

Chichester.

6) Merrington S., Stanley S. (2007), Effectiveness: who counts what?, (w:)

Handbook of probation, red. L. Gelsthorpe, R. Morgan, Willan Publish-
ing, Devon, UK.

7) Moore R., Gray E., Roberts C, Merrington S., Waters I., Fernandez R.,

Hayward G., Rogers R. (2004), Intensive Supervision and Surveilance
Program (ISSP): The Initial Report, Londyn, Youth Justice Board.

Zło

ono

ść

poj

cia efektywno

ci instytucji...

Probacja 3–4, 2010

8) Ostriha

ska Z. (2008), Diagnoza w pracy kuratora s

dowego, (w:) Zarys

metodyki pracy kuratora s

dowego, T. Jedynak, K. Stasiak (red.), Wy-

dawnictwo LexisNexis, Warszawa.

9) Philpotts G. J. O., Lancucki L. B. (1979), Previous Convictions, Sen-

tence and Reconviction, Home Office Research Study, nr 53, Londyn,
HMSO.

10) Szmagalski J. (2000), Deinstytucjonalizacja w pomocy społecznej –

zadania dla pracy socjalnej, (w:) Społecze

stwo, demokracja, edukacja.

Nowe wyzwania w pracy socjalnej, K. Holka-Marzec (red.), Bydgoszcz,
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PREWENCJA W SYSTEMI PROBACJI
prewencja w szst probacji
system prewencyjny
Ks.Bosko i jego system prewencyjny(1), Ks. J. Bosko
teoria wychowania, konspekt-Bosko, Nowatorskie rozwiązania w systemie prewencyjnym św
Osobowosc wychowawcy w systemie prewencyjnym(1), Ks. J. Bosko
Pedagogia systemu prewencyjnego
System prewencyjny św Jana Bosko w wychowaniu szkolnym
System finansowy w Polsce 2
Systemy operacyjne
Systemy Baz Danych (cz 1 2)
Współczesne systemy polityczne X
System Warset na GPW w Warszawie
003 zmienne systemowe
elektryczna implementacja systemu binarnego
09 Architektura systemow rozproszonychid 8084 ppt
SYSTEMY EMERYTALNE
3 SYSTEMY LOGISTYCZNE

więcej podobnych podstron