Prawo Cywilne

Zobowi

ą

zania

NOTATKI

Uprzejmie przypominam,

ż

e do poprawnego przygotowania si

ę

do sesji nale

ż

y

zajrze

ć

do podr

ę

cznika, a notatki traktowa

ć

jedynie jako pomoc przy powtarza-

niu materiału =).

Adam „…AAA…” A.

PODSTAWY

Poj

ę

cie czynno

ś

ci prawnej

To konwencjonalna czynno

ść

podmiotu prawa cywilnego, której tre

ść

okre

ś

la co

najmniej konsekwencje tego zdarzenia prawnego. Instytucja ta istnieje, aby podmioty
mogły same kształtowa

ć

wi

ążą

ce je stosunki cywilnoprawne, na mocy swoich decy-

zji. Czynno

ść

prawna musi zawiera

ć

przynajmniej jedno o

ś

wiadczenie woli, lecz nie

nale

ż

y uto

ż

samia

ć

samej czynno

ś

ci z o

ś

wiadczeniem woli. Czynno

ść

prawna wywo-

łuje nie tylko skutki w niej wyra

ż

one, lecz równie

ż

te, które wynikaj

ą

z ustawy, z za-

sad współ

ż

ycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

O

ś

wiadczenie woli art. 60

Jedyny konieczny element ka

ż

dej czynno

ś

ci prawnej, a zarazem element wył

ą

cznie

charakteryzuj

ą

cy czynno

ś

ci prawne. O

ś

wiadczenie woli zawiera tre

ść

czynno

ś

ci,

okre

ś

laj

ą

c

ą

jej konsekwencje prawne. Wbrew potocznemu znaczeniu, nie odnosi si

ę

do wypowiedzi sprawozdawczych, a do ustalonych przez prawo reguł znaczenio-
wych. Trzeba te

ż

pami

ę

ta

ć

,

ż

e cho

ć

o

ś

wiadczenie woli stanowi rdze

ń

czynno

ś

ci

prawnej, to nie jest z ni

ą

to

ż

same. Cz

ę

sto bowiem normy prawne wi

ążą

konsekwen-

cje prawne nie z jednym, lecz dopiero kilkoma o

ś

wiadczeniami woli lub wymagaj

ą

spełnienia dodatkowych okoliczno

ś

ci.

Poj

ę

cie długu

Długiem nazywamy obowi

ą

zek

ś

wiadczenia, jaki wynika ze stosunku zobowi

ą

zanio-

wego, który musi spełni

ć

dłu

ż

nik na rzecz wierzyciela. Pomi

ę

dzy długiem a wierzytel-

no

ś

ci

ą

wyst

ę

puje korelatywno

ść

, zawsze mo

ż

na ustali

ć

tre

ść

jednego elementu zna-

j

ą

c drugi. Kodeks stanowi,

ż

e dłu

ż

nik powinien wykona

ć

zobowi

ą

zanie zgodnie z jego

tre

ś

ci

ą

i w sposób odpowiadaj

ą

cy jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasa-

dom

ż

ycia społecznego, a tak

ż

e, je

ś

li istniej

ą

ustalone zwyczaje w tym zakresie, w

sposób im odpowiadaj

ą

cy. W ten sam sposób powinien współdziała

ć

wierzyciel.

Odpowiedzialno

ść

za dług

Najszerzej rozumian

ą

odpowiedzialno

ść

prawn

ą

ł

ą

czy si

ę

z ujemnymi nast

ę

pstwami

prawnymi, przewidzianymi dla jakiego

ś

podmiotu w zwi

ą

zku ze ziszczeniem si

ę

pew-

nych zdarze

ń

. Do takich zdarze

ń

niew

ą

tpliwie nale

ż

y niewykonanie lub nienale

ż

yte

wykonanie zobowi

ą

zania przez dłu

ż

nika. System przewiduje rozmaite sposoby przy-

musowego zaspokojenia interesu wierzyciela.

Pojawia si

ę

tu w

ęż

sze znaczenie

odpowiedzialno

ś

ci, czyli uprawnienie do zastosowania przymusu.

Dłu

ż

nik za

swój dług odpowiedzialny jest osobi

ś

cie. Egzekucja kierowana jest do jego maj

ą

tku i

polega na przymusowym odebraniu pieni

ę

dzy lub okre

ś

lonych przedmiotów. Odpo-

wiada on wi

ę

c całym swoim maj

ą

tkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko nie-

mu egzekucji. Odst

ę

pstwem jest ograniczona odpowiedzialno

ść

osobista, w dwóch

postaciach. Pierwsza polega na tym,

ż

e dłu

ż

nik odpowiada okre

ś

lon

ą

cz

ęś

ci

ą

swoje-

go maj

ą

tku. Drugi sposób polega na wskazaniu maksymalnej warto

ś

ci, jaka mo

ż

e

by

ć

uzyskana z maj

ą

tku osoby odpowiedzialnej. Warto te

ż

wskaza

ć

kategori

ę

zobo-

wi

ą

za

ń

niezupełnych, w których dłu

ż

nik nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci za swój dług.

W konsekwencji wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do zwrócenia si

ę

do s

ą

du

lub innego organu. Chodzi tu przede wszystkim o zobowi

ą

zania przedawnione oraz

wynikaj

ą

ce z gier i zakładów.

Poj

ę

cie

ś

wiadczenia

Ś

wiadczeniem jest zachowanie si

ę

dłu

ż

nika zgodnie z tre

ś

ci

ą

zobowi

ą

zania i czyni

ą

-

ce zado

ść

interesom wierzyciela.

Zachowanie to mo

ż

e dotyczy

ć

ró

ż

nego rodzaju

dóbr materialnych lub niematerialnych, które cz

ę

sto okre

ś

la si

ę

mianem

przedmiotu

ś

wiadczenia.

Dyskusyjne pozostaje, czy realizacji

ś

wiadczenia musi

towarzyszy

ć

wola wykonania danego zobowi

ą

zania. W nauce polskiej przewa

ż

a jed-

nak pogl

ą

d, który nie stawia ogólnego wymagania, aby za

ś

wiadczenie uzna

ć

wy-

ł

ą

cznie zachowanie skierowane intencjonalnie na spełnienie okre

ś

lonego zobowi

ą

-

zania. Zachowanie dłu

ż

nika b

ę

d

ą

ce

ś

wiadczeniem mo

ż

e polega

ć

na działaniu albo

zaniechaniu. Te dwie postacie zachowa

ń

wyczerpuj

ą

cały zakres tre

ś

ci

ś

wiadcze

ń

.

Ś

wiadczenia mo

ż

na dzieli

ć

według wielu kryteriów. Ze wzgl

ę

du na czas na: jednora-

zowe (dla okre

ś

lenia tre

ś

ci nie trzeba si

ę

odwoływa

ć

do czasu), okresowe (powtarza-

j

ą

ce si

ę

cyklicznie) i ci

ą

głe (stałe zachowanie si

ę

dłu

ż

nika). Na mo

ż

liwo

ść

podziału

na: niepodzielne (nie mo

ż

na wykona

ć

go cz

ęś

ciowo) i podzielne.

Ś

wiadczenia w miejsce wykonania art. 453

O

ś

wiadczeniu w miejsce wykonania, datio in solutum, mówimy gdy dłu

ż

nik spełnia

za zgod

ą

wierzyciela inne

ś

wiadczenie od pierwotnie ustalonego. Instytucja ta pro-

wadzi jednocze

ś

nie do wyga

ś

ni

ę

cia istniej

ą

cego ju

ż

zobowi

ą

zania i zwolnienia si

ę

dłu

ż

nika. Datio in solutum obejmuje wi

ę

c dwa elementy: Umow

ę

mi

ę

dzy dłu

ż

nikiem a

wierzycielem co do zmiany przedmiotu

ś

wiadczenia oraz faktyczne spełnienie nowe-

go

ś

wiadczenia.

Przykłady: Dłu

ż

nik jest winny wierzycielowi kwot

ę

1000 zł z tytułu umowy po

ż

yczki.

Za jego zgod

ą

zamiast tej kwoty przenosi na rzecz wierzyciela własno

ść

rzeczy ru-

chomej, zwalniaj

ą

c si

ę

w ten sposób z obowi

ą

zku zwrotu długu.

Ś

wiadczenia podzielne i niepodzielne art. 379

Ś

wiadczenie niepodzielne charakteryzuje si

ę

tym,

ż

e mo

ż

na wykona

ć

go cz

ęś

ciowo

bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub warto

ś

ci. Z reguły decydowa

ć

o tym b

ę

d

ą

cechy przedmiotów, których działania dłu

ż

nika dotycz

ą

. Jednak

ż

e samo zachowanie

dłu

ż

nika równie

ż

poddaje si

ę

tej kwalifikacji. Przykładowo, zaniechanie dłu

ż

nika zaw-

sze uznaje si

ę

za

ś

wiadczenie niepodzielne. Z podziałem

ś

wiadcze

ń

na podzielne i

niepodzielne ł

ą

cz

ą

si

ę

konsekwencje prawne w zakresie dopuszczalno

ś

ci i skutków

spełnienia cz

ęś

ci

ś

wiadczenia.

Ś

wiadczenie niemo

ż

liwe art. 475

Mo

ż

e si

ę

zdarzy

ć

,

ż

e

ś

wiadczenie oka

ż

e si

ę

niemo

ż

liwe do wykonania. Je

ż

eli zacho-

dzi pierwotna niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia, to znaczy, gdy ju

ż

w momencie zawarcia

umowy

ś

wiadczenie było niewykonalne, zobowi

ą

zanie w ogóle nie powstaje, zgodnie

z zasad

ą

impossibilium nulla obligatio est. Natomiast je

ż

eli

ś

wiadczenie staje si

ę

niemo

ż

liwe ju

ż

po zawarciu umowy, to nale

ż

y rozró

ż

ni

ć

dwie sytuacje. Je

ż

eli niemo

ż

-

liwo

ść

jest nast

ę

pstwem okoliczno

ś

ci, za które dłu

ż

nik ponosi odpowiedzialno

ść

, to

obowi

ą

zek

ś

wiadczenia przemienia si

ę

w obowi

ą

zek naprawienia szkody wynikłej z

niewykonania zobowi

ą

zania. Wyłania si

ę

tu zagadnienie surogatów

ś

wiadczenia.

Wydania surogatów wierzyciel mo

ż

e

żą

da

ć

niezale

ż

nie od odszkodowania za niewy-

konanie zobowi

ą

zania wskutek niemo

ż

liwo

ś

ci

ś

wiadczenia. Niemniej szkoda zostaje

wówczas zmniejszona o warto

ść

surogatów. Je

ż

eli niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia jest

nast

ę

pstwem okoliczno

ś

ci, za które dłu

ż

nik nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci, zobowi

ą

-

zanie wygasa. Z jednej bowiem strony

ś

wiadczenie nie mo

ż

e by

ć

ju

ż

spełnione, z

drugiej za

ś

dłu

ż

nik nie ma obowi

ą

zku naprawienia szkody. Niewypłacalno

ść

dłu

ż

nika,

czyli aktualny brak

ś

rodków materialnych, nigdy nie zwalnia dłu

ż

nika z zobowi

ą

zania.

Zobowi

ą

zanie przemienne art. 365

Zobowi

ą

zania przemienne s

ą

rodzajem zobowi

ą

za

ń

, w których

ś

wiadczenie nie jest

jeszcze

ś

ci

ś

le okre

ś

lone w chwili powstania tych zobowi

ą

za

ń

. Polegaj

ą

one bowiem

na tym,

ż

e dłu

ż

nik mo

ż

e spełni

ć

jedno z kilku

ś

wiadcze

ń

.

To oznacza,

ż

e zobowi

ą

-

zanie przemienne to jeden stosunek o kilku alternatywnych

ś

wiadczeniach.

Ko-

nieczn

ą

przesłank

ą

dla jego powstania stanowi wyznaczenie w nim kilku

ś

wiadcze

ń

,

co mo

ż

e niekiedy wywoła

ć

w

ą

tpliwo

ś

ci. Niew

ą

tpliwie odr

ę

bnymi

ś

wiadczeniami s

ą

działania o ró

ż

nej tre

ś

ci lub dotycz

ą

ce ró

ż

nych przedmiotów. Koncentracja

ś

wiad-

cze

ń

, czyli okre

ś

lenie jakie maj

ą

zosta

ć

spełnione, nast

ę

puje przez wybór. Prawo do-

konania wyboru mo

ż

e przysługiwa

ć

dłu

ż

nikowi, wierzycielowi, a nawet osobie trze-

ciej. Decyduje o tym tre

ść

czynno

ś

ci prawnej. Je

ż

eli nie wynika z niej nic innego,

prawo wyboru przysługuje dłu

ż

nikowi. Wyboru dłu

ż

nik dokonuje przez o

ś

wiadczenie

woli lub samo spełnienie

ś

wiadczenia.

Upowa

ż

nienie przemienne

Od zobowi

ą

zania nale

ż

y odró

ż

ni

ć

upowa

ż

nienie przemienne. Opiewa ono od po-

cz

ą

tku na jedno

ś

wiadczenie, jednak dłu

ż

nik mo

ż

e spełni

ć

inne, co tak

ż

e powoduje

wykonanie i wyga

ś

ni

ę

cie zobowi

ą

zania.

Przykłady: Je

ż

eli darczy

ń

ca popadnie w niedostatek, obdarowany musi dostarczy

ć

mu

ś

rodki do utrzymania. Natomiast, obdarowany mo

ż

e zwolni

ć

si

ę

od tego obo-

wi

ą

zku, zwracaj

ą

c darczy

ń

cy warto

ść

wzbogacenia, a wi

ę

c spełniaj

ą

c inne

ś

wiad-

czenie.

Poj

ę

cie umowy

Umowa to stan faktyczny polegaj

ą

cy na zło

ż

eniu dwóch lub wi

ę

cej zgodnych o

ś

wiad-

cze

ń

woli zmierzaj

ą

cych do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnie

ń

i obowi

ą

z-

ków podmiotów składaj

ą

cych te o

ś

wiadczenia woli. Umowy s

ą

zawsze co najmniej

dwustronnymi czynno

ś

ciami prawnymi. Wyst

ę

puje jednak wyj

ą

tek jednostronny – do-

tyczy to podpisania weksla.

UMOWY ZOBOWI

Ą

ZANIOWE

Umowa wzajemna art. 487

Umowa wzajemna jest rodzajem umowy dwustronnie zobowi

ą

zuj

ą

cej, a wi

ę

c takiej, z

której wynika obowi

ą

zek

ś

wiadczenia dla obu stron. Jest to najcz

ęś

ciej wykorzysty-

wany typ umów przy transferze dóbr i usług. Swoista cecha umów wzajemnych pole-
ga na tym,

ż

e obie strony zobowi

ą

zuj

ą

si

ę

w taki sposób,

ż

e

ś

wiadczenie jednej z

nich ma by

ć

odpowiednikiem

ś

wiadczenia drugiej. Kwalifikacji nale

ż

y dokona

ć

na

podstawie analizy zobowi

ą

za

ń

przyj

ę

tych przez strony stosunku.

Umowa jest wza-

jemna, gdy obie strony zobowi

ą

zuj

ą

si

ę

w taki sposób,

ż

e według oceny stron

ś

wiadczenia s

ą

równowarto

ś

ciowe.

Nie wymaga si

ę

wi

ę

c ekwiwalentno

ś

ci obiek-

tywnej, to znaczy

ś

wiadczenia niekoniecznie musz

ą

mie

ć

równ

ą

warto

ść

ekono-

miczn

ą

. Oczywi

ś

cie, mimo to, ta obiektywna ekwiwalentno

ść

cz

ę

sto ma miejsce,

gdy

ż

strony staraj

ą

si

ę

działa

ć

racjonalnie. Z tego te

ż

wzgl

ę

du o wzajemnym charak-

terze umowy przes

ą

dza, nie tyle ekwiwalentno

ść

subiektywna, ile decyzja stron o

sprz

ęż

eniu

ś

wiadcze

ń

w ten sposób,

ż

e

ś

wiadczenie jednej strony zostaje uzale

ż

nio-

ne od

ś

wiadczenia drugiej strony. Strona umowy wzajemnej zobowi

ą

zuje si

ę

ś

wiad-

czy

ć

, poniewa

ż

otrzyma

ś

wiadczenie od swojego kontrahenta. Wedle zasady do ut

des, daj

ę

aby

ś

dawał.

Konsekwencje: Sprz

ęż

enie wyra

ż

a si

ę

w tym,

ż

e niewa

ż

no

ść

zobowi

ą

zania jednej

strony powoduje niewa

ż

no

ść

zobowi

ą

zania drugiej, jako kauzalnie uzale

ż

nionego od

ś

wiadczenia wzajemnego.

Przykłady: Do umów wzajemnych nale

żą

na pewno sprzeda

ż

, zamiana, najem i

dzier

ż

awa. Powa

ż

ne rozbie

ż

no

ś

ci dotycz

ą

umowy po

ż

yczki. W

ą

tpliwo

ś

ci budzi wza-

jemny charakter umów przedwst

ę

pnych, ramowych i innych, organizuj

ą

cych proces

kontraktowania. Raczej odmawia si

ę

im cechy wzajemno

ś

ci, wskazuj

ą

c przykładowo,

ż

e w dwustronnie zobowi

ą

zuj

ą

cej umowie przedwst

ę

pnej ka

ż

da ze stron zobowi

ą

zuje

si

ę

nie dlatego,

ż

e zobowi

ą

zała si

ę

druga strona, ale w celu uzyskania

ś

wiadczenia.

Swoboda umów art. 353(1)

Swobod

ę

umów mo

ż

na okre

ś

li

ć

jako kompetencj

ę

do kształtowania przez podmioty,

wi

ążą

cych je stosunków prawnych w drodze wielostronnych o

ś

wiadcze

ń

woli. Nie-

kiedy kwalifikuje si

ę

swobod

ę

umów jako uprawnienie lub prawo podmiotowe, jed-

nak

ż

e jest to stanowisko nie

ś

cisłe, gdy

ż

wtedy zasada ta podlegałaby innemu re

ż

i-

mowi prawnego. Zasada ta wynika z zało

ż

e

ń

pa

ń

stwa demokratycznego oraz spo-

łecznej gospodarki rynkowej. Wa

ż

nym poj

ę

ciem dla swobody umów jest autonomia

woli, obejmuj

ą

ca te

ż

inne oprócz umów mo

ż

liwo

ś

ci kształtowania stosunków cywil-

noprawnych. Na zasad

ę

swobody umów składaj

ą

si

ę

przede wszystkim: swoboda

kształtowania tre

ś

ci, swoboda zawierania umów oraz swoboda formy. Zasada swo-

body umów dotyczy wył

ą

cznie stosunków zobowi

ą

zaniowych, które mog

ą

by

ć

kształ-

towane drog

ą

umowy. Oznacza to,

ż

e przyznana podmiotom szeroka kompetencja

nie dotyczy czynno

ś

ci jednostronnych.

Konsekwencje: Strony uzyskuj

ą

kompetencj

ę

do tworzenia zupełnie nowych typów

umów, niepodobnych. Mog

ą

tak

ż

e wzorowa

ć

si

ę

na umowach nazwanych, ale okre-

ś

laj

ą

c ł

ą

cz

ą

cy ich stosunek zobowi

ą

zaniowy dokonywa

ć

pewnych modyfikacji lub

uzupełnie

ń

.

Przykłady: Umowa franchisingu, polegaj

ą

ca na sprzeda

ż

y towarów, usług lub tech-

nologii, który jest oparty na

ś

cisłej i ci

ą

głej współpracy pomi

ę

dzy prawnie i finansowo

odr

ę

bnymi i niezale

ż

nymi przedsi

ę

biorstwami - franczyzodawc

ą

i jego indywidualny-

mi franczyzobiorcami.

Ograniczenia swobody umów art. 58, 353(1)

Konieczne jest istnienie ogranicze

ń

zasady swobody umów, bowiem system prawny

nie mo

ż

e pozostawi

ć

stron poza kontrol

ą

pa

ń

stwa. Podstawowe ograniczenia wska-

zuje art. 58, wskazuj

ą

cy przesłanki niewa

ż

no

ś

ci czynno

ś

ci prawnej: obej

ś

cie ustawy i

niezgodno

ść

z dobrymi obyczajami. Trzy konkretniejsze granice swobody umów

wskazuje art. 353(1): ustawa, zasady współ

ż

ycia społecznego oraz wła

ś

ciwo

ść

sto-

sunku zobowi

ą

zaniowego.

Przepis ten nakazuje jednocze

ś

nie, aby poddawa

ć

badaniu nie tylko tre

ść

, ale i cel zobowi

ą

zania przy ocenie.

Przez cel zobowi

ą

za-

nia nale

ż

y rozumie

ć

stan rzeczy, który powinien zosta

ć

osi

ą

gni

ę

ty w nast

ę

pstwie wy-

konania zobowi

ą

zania. Najmniej oczywista wydaje si

ę

granica wyznaczona przez

wła

ś

ciwo

ść

, lub natur

ę

zobowi

ą

zania. Ka

ż

e ona respektowa

ć

ogólne wła

ś

ciwo

ś

ci

ka

ż

dego stosunku zobowi

ą

zaniowego. W szczególno

ś

ci reguł

ę

,

ż

e umowa wi

ąż

e je-

dynie strony, które j

ą

zawarły, czy niedopuszczenie aby umowa ukształtowała sytu-

acj

ę

stron w ten sposób,

ż

e tylko jedna strona mogłaby dowolnie okre

ś

la

ć

obowi

ą

zki

stron. W znaczeniu w

ęż

szym natura zobowi

ą

zania wi

ąż

e si

ę

z zakazem zniekształ-

cenia umowy typowej w sposób logicznie sprzeczny, naruszaj

ą

cy dan

ą

kategori

ę

.

Takie rozumienie przyj

ą

ł np. SN, przyjmuj

ą

c,

ż

e zamieszczenie w umowie najmu za-

wartej na czas oznaczony klauzuli o mo

ż

liwo

ś

ci wcze

ś

niejszego jej rozwi

ą

zania, by-

łoby sprzeczne z istot

ą

samej umowy najmu na czas oznaczony.

Konsekwencje: Dla okre

ś

lenia skutków naruszenia granic swobody umów, nale

ż

y

odwoła

ć

si

ę

do ogólnych reguł odnosz

ą

cych si

ę

do czynno

ś

ci prawnych. Chodzi o

niewa

ż

no

ść

czynno

ś

ci sprzecznej z ustaw

ą

. Je

ż

eli niewa

ż

no

ś

ci

ą

dotkni

ę

ta byłaby

tylko cz

ęść

czynno

ś

ci, to umowa jest wa

ż

na w pozostałej cz

ęś

ci.

Przykłady: Umowa zawieraj

ą

ca niedozwolon

ą

klauzul

ę

, naruszaj

ą

ca zasady słusz-

no

ś

ci kontraktowej, b

ę

dzie wa

ż

na, poniewa

ż

strony b

ę

d

ą

zwi

ą

zane umow

ą

w pozo-

stałym zakresie.

Wyzysk art. 388

Wzgl

ę

dy moralne ka

żą

kontrolowa

ć

tre

ść

umowy w razie wyzysku, ograniczaj

ą

c tym

samym swobod

ę

kontraktow

ą

stron. Nale

ż

y wi

ę

c podzieli

ć

pogl

ą

d,

ż

e przepis ten od-

nosi si

ę

wył

ą

cznie do umów wzajemnych, a wi

ę

c takich, w których mi

ę

dzy

ś

wiadcze-

niami stron wyst

ę

puje sprz

ęż

enie. Aby nast

ą

pił wyzysk musz

ą

by

ć

spełnione dwie

przesłanki: obiektywna, czyli wyra

ź

na dysproporcja

ś

wiadcze

ń

, oraz subiektywna,

czyli wykorzystanie poło

ż

enia, niedoł

ę

stwa lub niedo

ś

wiadczenia drugiej strony. Nie-

do

ś

wiadczenie strony polega na braku do

ś

wiadczenia, praktyki, przy czym mo

ż

e by

ć

równoznaczne z ogólnym niedo

ś

wiadczeniem

ż

yciowym, wynikaj

ą

cym z młodego

wieku lub warunków

ż

ycia. Jednak prawnie relewantny mo

ż

e okaza

ć

si

ę

tak

ż

e brak

do

ś

wiadczenia pokrzywdzonego, ograniczony do dziedziny, której dotyczy zawierana

umowa, zwłaszcza przy transakcji o zło

ż

onej strukturze prawnej i w skomplikowanym

stanie normatywnym.
Konsekwencje: Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzgl

ę

dnie niewa

ż

na. Po-

krzywdzony mo

ż

e jednak

żą

da

ć

wyrównania

ś

wiadczenia. Dopiero, gdyby te modyfi-

kacje były niemo

ż

liwe, pokrzywdzony mo

ż

e

żą

da

ć

uniewa

ż

nienia umowy.

Przykłady: Ustalenie,

ż

e osoba cierpi na uzale

ż

nienie alkoholowe, nie stanowi wy-

starczaj

ą

cej podstawy przyj

ę

cia wyst

ą

pienia u niej stanu niedoł

ę

stwa.

Coulpa in contrahendo art. 72

Reguł

ą

, jaka obowi

ą

zuje w dziedzinie prawa kontraktowego, jest zasada pacta sunt

servanda. Mianem winy kontraktowej, coulpa In contrahendo, okre

ś

la si

ę

nienale

ż

yte

post

ę

powanie podmiotów w stadiach poprzedzaj

ą

cych zawarcie umowy. Co prawda,

ka

ż

da strona mo

ż

e odst

ą

pi

ć

od prowadzenia dalszych rokowa

ń

i zgodnie z zasad

ą

swobody umów zadecydowa

ć

o zawarciu b

ą

d

ź

nie zawarciu umowy. Zasada ta, zo-

staje jednak w tym zakresie ograniczona, gdy jedna ze stron w wysokim stopniu
wzbudziła zaufanie u drugiej strony, i

ż

umow

ę

tak

ą

zawrze i mimo tego jej nie zawar-

ła. Je

ż

eli strony same nie sprecyzowały, jakie działania lub zaniechania b

ę

d

ą

uwa

ż

a-

ne za

nielojalne prowadzenie negocjacji

, do przypadków, które z obiektywnego

punktu widzenia nale

ż

ałoby oceni

ć

jako culpa in contrahendo mo

ż

emy mi

ę

dzy innymi

zaliczy

ć

: celowe przewlekanie w negocjacjach; negocjowanie bez rzeczywistego za-

miaru zawarcia umowy i fałszywe przedstawienie okoliczno

ś

ci faktycznych.

Konsekwencje: Poszkodowany mo

ż

e domaga

ć

si

ę

naprawienia szkody poniesionej

przez to,

ż

e liczył na zawarcie umowy, która nie doszła do skutku w zwi

ą

zku z nielo-

jalnym zachowaniem kontrahenta. To oznacza,

ż

e wysoko

ść

odszkodowania wyzna-

czona jest przez ujemny interes umowny.

Umowa przedwst

ę

pna art. 389

Umow

ą

przedwst

ę

pn

ą

nazywamy umow

ę

, przez któr

ą

strony zobowi

ą

zuj

ą

si

ę

do za-

warcia oznaczonej umowy przyrzeczonej. U

ż

yteczno

ść

umowy przedwst

ę

pnej poja-

wia si

ę

w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest aktualnie

niemo

ż

liwe lub niedogodne, lecz strony chc

ą

zapewni

ć

sobie zawarcie takiej umowy

w przyszło

ś

ci. SN wyraził równie

ż

pogl

ą

d, i

ż

dopuszczalne jest zawarcie umowy

przedwst

ę

pnej obliguj

ą

cej do zawarcia kolejnej umowy przedwst

ę

pnej. Nie ma te

ż

przeszkód ku temu, aby umowa przedwst

ę

pna, obliguj

ą

ca do zawarcia kolejnej

umowy przedwst

ę

pnej, zawierała tre

ść

zbli

ż

on

ą

lub identyczn

ą

z zawart

ą

nast

ę

pnie

drug

ą

umow

ą

przedwst

ę

pn

ą

jako umow

ą

przyrzeczon

ą

. Umowa przedwst

ę

pna nale-

ż

y do umów

o charakterze organizatorskim, przygotowawczym i nale

ż

y j

ą

od-

ró

ż

ni

ć

od umowy definitywnej

, która realizuje zamierzony przez strony cel gospo-

darczy. Dla wa

ż

no

ś

ci umowy przedwst

ę

pnej nie ma znaczenia forma, w jakiej została

dokonana, ani forma, jakiej prawo wymaga dla wa

ż

no

ś

ci umowy przyrzeczonej.

Przepisy prawne nie wymagaj

ą

tak

ż

e dla umów przedwst

ę

pnych zachowania formy

szczególnej dla celów dowodowych, ad probationem. Od umowy przedwst

ę

pnej na-

le

ż

y odró

ż

ni

ć

umow

ę

ramow

ą

nieregulowan

ą

w przepisach prawnych, ale b

ę

d

ą

c

ą

tworem praktyki gospodarczej. Oba typy ł

ą

czy funkcja organizuj

ą

ca zawarcie umowy

w przyszło

ś

ci. Jednak

ż

e umowa ramowa przystosowana jest do wielokrotnego za-

wierania danego rodzaju umów.
Konsekwencje: Zawarcie umowy przyrzeczonej jest w tym układzie

ś

wiadczeniem.

Je

ż

eli strona bezpodstawnie uchyla si

ę

od zawarcia umowy przyrzeczonej, mo

ż

e to

wywoła

ć

nast

ę

pstwa prawne słabsze lub silniejsze. Skutek słabszy wyra

ż

a si

ę

w

obowi

ą

zku naprawienia szkody w granicach ujemnego interesu umownego. To zna-

czy szkody, jak

ą

osoba poniosła licz

ą

c na zawarcie umowy. Skutek silniejszy polega

na obowi

ą

zku zawarcia umowy przyrzeczonej. Jest on dopuszczalny jedynie, gdy

umowa przedwst

ę

pna spełnia wszelkie wymagania, zwłaszcza dotycz

ą

ce formy

szczególnej.
Przykłady: Przyj

ę

cie przez sprzedawc

ę

przedpłaty w wysoko

ś

ci odpowiadaj

ą

cy ce-

nie towaru stanowi zawarcie definitywnej umowy sprzeda

ż

y, a nie tylko umowy

przedwst

ę

pnej.

Wzorce umów art. 384

Nie ma obecnie w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e nale

ż

y odrzuci

ć

stanowisko upatruj

ą

ce kiedy

ś

we

wzorcach normy prawne, tworzone przez podmioty prawa cywilnego na podstawie
upowa

ż

nienia ustawy. Wzorzec umowy to sporz

ą

dzony w formie pisemnej wzór po-

stanowie

ń

umowy, który przedsi

ę

biorca przedstawia konsumentowi w celu zawarcia

umowy. Pojawia si

ę

pod ró

ż

nymi nazwami: wzory, umowy typowe, regulaminy, for-

mularze lub ogólne warunki umów. Ich główna funkcja polega na

przy

ś

pieszeniu

procedury zawierania umów

. Jednak wynikiem takiego stypizowania umów jest

tak

ż

e osłabienie pozycji kontrahentów przedsi

ę

biorcy, którym łatwiej narzuci

ć

ko-

rzystne dla przedsi

ę

biorcy rozwi

ą

zania, a przez to trac

ą

oni wpływ na tre

ść

umowy.

Mankamentem jest tak

ż

e zjawisko masowego powielania nieodpowiednich standar-

dów. Cech

ą

wzorca jest mo

ż

liwo

ść

posłu

ż

enia si

ę

nim wielokrotnie, nie zawiera on

bowiem oznacze

ń

indywidualizuj

ą

cych drug

ą

stron

ę

umowy, lecz powtarzalne klau-

zule, które b

ę

d

ą

uzupełnia

ć

tre

ść

zobowi

ą

za

ń

powstałych z umów. Za wzorzec nie

mo

ż

e by

ć

uznana pojedyncza klauzula.

Konsekwencje: Wzorzec umowny mo

ż

e mie

ć

moc wi

ążą

c

ą

wył

ą

cznie wówczas, gdy

umowa mi

ę

dzy stronami została wa

ż

nie zawarta. Nie jest to jednak przesłanka wy-

starczaj

ą

ca. Kodeks wskazuje jako reguł

ę

,

ż

e dla nadania wzorcowi mocy wi

ążą

cej

dla kontrahentów wzorzec umowy powinien zosta

ć

dor

ę

czony drugiej stronie jednak

w pewnych sytuacjach mo

ż

na poprzesta

ć

na stworzeniu warunków do łatwego do-

wiedzenia si

ę

o tre

ś

ci wzorca.

Wzorzec a umowa art. 385

Kodeks okre

ś

la relacj

ę

mi

ę

dzy nimi na wypadek sprzeczno

ś

ci mi

ę

dzy tre

ś

ci

ą

umowy

i wzorca. Ustawa jednoznacznie wskazuje,

ż

e

pierwsze

ń

stwo ma w tym układzie

umowa

. Sprzeczno

ść

mi

ę

dzy tre

ś

ci

ą

umowy a wzorcem mo

ż

e istnie

ć

od chwili za-

warcia umowy przy u

ż

yciu wzorca, ale mo

ż

e równie

ż

pojawi

ć

si

ę

dopiero po zawarciu

umowy, w nast

ę

pstwie wydania wzorca w czasie trwania zobowi

ą

zania ci

ą

głego albo

pó

ź

niejszych zmian umowy. We wszystkich tych przypadkach do powstałej sprzecz-

no

ś

ci mi

ę

dzy tre

ś

ci

ą

umowy a wzorcem nale

ż

y stosowa

ć

reguł

ę

prymatu umowy.

Konsekwencje: Sprzeczno

ść

mi

ę

dzy tre

ś

ci

ą

umowy a wzorcem nie ma

ż

adnych

konsekwencji dla umowy. Jej skuteczno

ść

pozostaje bez zmian. Tak

ż

e wzorzec

umowy zachowuje doniosło

ść

prawn

ą

i w stosunkach z innymi kontrahentami mo

ż

e

skutecznie kształtowa

ć

prawa i obowi

ą

zki umownych stosunków obligacyjnych pro-

ponenta. Konsekwencje sprzeczno

ś

ci mi

ę

dzy tre

ś

ci

ą

umowy a wzorcem polegaj

ą

na

braku mocy wi

ążą

cej wzorca wobec adherenta. Z reguły brak zwi

ą

zania dotyczy

ć

b

ę

dzie wył

ą

cznie kwestii, które w sposób odmienny uregulowane zostały umow

ą

stron.

Umowy konsumenckie art. 22

Przez umowy konsumenckie rozumie si

ę

takie umowy zobowi

ą

zuj

ą

ce, w których po

jednej stronie wyst

ę

puje przedsi

ę

biorca, a po drugiej konsument. Za konsumenta

uwa

ż

a si

ę

osob

ę

fizyczn

ą

, która dokonuje czynno

ś

ci niezwi

ą

zanej bezpo

ś

rednio z

działalno

ś

ci

ą

gospodarcz

ą

. Przedsi

ę

biorc

ą

mo

ż

e by

ć

ka

ż

dy podmiot, który we wła-

snym imieniu prowadzi działalno

ść

gospodarcz

ą

lub zawodow

ą

. Przy okazji umów

konsumenckich nale

ż

y pami

ę

ta

ć

o koncepcji ochrony konsumentów, zmierzaj

ą

cej do

pełnego respektowania rzeczywistych decyzji konsumenta i zawierania umowy po je-
go dojrzałym namy

ś

le.

Konsekwencje: Realizacja tego celu wymaga szczególnego re

ż

imu prawnego.

Re-

gulacje te polegaj

ą

przede wszystkim na obowi

ą

zku dokładnego informowania

konsumenta o przedmiocie i tre

ś

ci umowy oraz o przedsi

ę

biorcy.

Istniej

ą

dwa

główne typy instytucji dotycz

ą

cych ochrony konsumenta. Pierwszy odnosi si

ę

do po-

szczególnych typów umów konsumenckich, zale

ż

nie od ich tre

ś

ci i nale

ż

y do cz

ęś

ci

szczególnej prawa zobowi

ą

za

ń

. Drugi typ odnosi si

ę

do wszystkich umów konsu-

menckich.
Przykłady: Do instytucji odnosz

ą

cych si

ę

do niemal wszystkich umów konsumenc-

kich nale

ż

y zaliczy

ć

: klauzule niedozwolone, umowy zawierane poza lokalem przed-

si

ę

biorstwa oraz umowy zawierane na odległo

ść

.

Niedozwolone klauzule umowne art. 385(1)

Niedozwolone postanowienia, czy klauzule abuzywne kształtuj

ą

prawa i obowi

ą

zki

konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ra

żą

co naruszaj

ą

c jego inte-

resy. Dla uznania klauzuli za niedozwolon

ą

, poza kształtowaniem praw i obowi

ą

zków

konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona

ra

żą

co narusza

ć

jego interesy

. Przyjmuje si

ę

,

ż

e postanowienia umowy ra

żą

co naruszaj

ą

interes kon-

sumenta, je

ż

eli powa

ż

nie, znacz

ą

co odbiega od sprawiedliwego wywa

ż

enia praw i

obowi

ą

zków stron.

Nie ka

ż

de postanowienie umowy konsumenckiej podlega ocenie co do uznania go za

klauzul

ę

niedozwolon

ą

. Kodeks cywilny nie dopuszcza mo

ż

liwo

ś

ci uznania za klau-

zul

ę

niedozwolon

ą

postanowie

ń

uzgodnionych indywidualnie z konsumentem. Prze-

słanka ta została przez ustawodawc

ę

okre

ś

lona jako te postanowienia umowy, na

których tre

ść

konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególno

ś

ci odnosi si

ę

to do postanowie

ń

umowy przej

ę

tych z wzorca umowy. Obok postanowie

ń

uzgodnio-

nych indywidualnie z konsumentem, nie dopuszcza mo

ż

liwo

ś

ci uznania za klauzul

ę

niedozwolon

ą

postanowie

ń

okre

ś

laj

ą

cych jednoznacznie główne

ś

wiadczenia stron.

Konsekwencje: Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nale

żą

ce do ka-

tegorii niedozwolonych klauzul umownych nie wi

ążą

go, w pozostałym za

ś

zakresie

strony s

ą

nadal zwi

ą

zane postanowieniami umowy.

Przykłady: Kodeks Cywilny zawiera przykłady niedozwolonych klauzul umownych.
Do ich głównych grup trzeba zaliczy

ć

: klauzule uzale

ż

niaj

ą

ce wykonanie lub zawarcie

umowy od zawarcia innej umowy, klauzule pozbawiaj

ą

ce konsumenta prawa do roz-

wi

ą

zania umowy oraz klauzule dotycz

ą

ce odpowiedzialno

ś

ci jednej ze stron.

UMOWY ODNOSZ

Ą

CE SI

Ę

DO OSÓB TRZECICH

Umowy o

ś

wiadczenie przez osob

ę

trzeci

ą

art. 391

Stosunek zobowi

ą

zaniowy w zasadzie stwarza wi

ęź

prawn

ą

tylko mi

ę

dzy wierzycie-

lem i dłu

ż

nikiem. Wynika st

ą

d,

ż

e strony zawieraj

ą

ce umow

ę

nie mog

ą

zasadniczo

nało

ż

y

ć

obowi

ą

zku

ś

wiadczenia na osob

ę

trzeci

ą

, która w umowie nie uczestniczy

ani na to nie wyraziła zgody. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by w umowie
zawartej mi

ę

dzy oznaczonymi stronami zamieszczone zostało przyrzeczenie,

ż

e

osoba trzecia zaci

ą

gnie wobec jednego z kontrahentów zobowi

ą

zanie lub spełni

ś

wiadczenie. Wprawdzie dla osoby trzeciej nie wynikn

ą

st

ą

d

ż

adne obowi

ą

zki, jed-

nak

ż

e zło

ż

enie przyrzeczenia tworzy je mi

ę

dzy stronami takiej umowy. Chodzi o

umow

ę

, której

przyrzekaj

ą

cy, gwarant, przyrzeka drugiej stronie, beneficjentowi

gwarancji,

ż

e osoba trzecia zaci

ą

gnie okre

ś

lone zobowi

ą

zanie albo spełni

okre

ś

lone

ś

wiadczenie

. Zaci

ą

gni

ę

cie zobowi

ą

zania polega na dokonaniu czynno

ś

ci

prawnej, natomiast spełnienie

ś

wiadczenia odnosi si

ę

do istniej

ą

cego ju

ż

zobowi

ą

za-

nia. Przyrzeczenie mo

ż

e by

ć

dwojako rozumiane: albo przyrzekaj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

do poczynienia stara

ń

w celu skłonienia osoby trzeciej, by odpowiednio si

ę

zachowa-

ła, albo przyrzekaj

ą

cy przyjmuje gwarancj

ę

,

ż

e osoba trzecia zaci

ą

gnie zobowi

ą

za-

nie.

Konsekwencje: Trafne jest twierdzenie,

ż

e zawarcie umowy o

ś

wiadczenie przez

osob

ę

trzeci

ą

nie kreuje trójstronnego stosunku. Umowa obliguje wył

ą

cznie przyrze-

kaj

ą

cego wobec beneficjenta. Je

ż

eli gwarant przyrzekł tylko,

ż

e osoba trzecia zaci

ą

-

gnie zobowi

ą

zanie, to odpowiada w ramach ujemnego interesu umownego. Nato-

miast je

ż

eli zapewnił,

ż

e osoba trzecia spełni

ś

wiadczenie, powinien on wyrówna

ć

beneficjentowi gwarancji wszelkie szkody.

Umowy o

ś

wiadczenie na rzecz osoby trzeciej art. 393

W umowie na rzecz osoby trzeciej, pactum in faworem tertio, jedna ze stron zobo-
wi

ą

zuje si

ę

wobec drugiej spełni

ć

nale

ż

ne jej

ś

wiadczenie, na rzecz osoby trzeciej.

U

ż

yteczno

ść

pactum in faworem tertio polega zwłaszcza na skróceniu drogi obrotu

gospodarczego. Konstrukcja ta mo

ż

e stanowi

ć

zastrze

ż

enie dodatkowe, modyfikuj

ą

-

ce stosunek obligacyjny mi

ę

dzy wierzycielem i dłu

ż

nikiem ju

ż

po jego powstaniu.

Strony tego stosunku zwykło si

ę

nazywa

ć

zastrzegaj

ą

cym i przyrzekaj

ą

cym. Mi

ę

dzy

zastrzegaj

ą

cym a przyrzekaj

ą

cym wyst

ę

puje stosunek pokrycia, mi

ę

dzy zastrzegaj

ą

-

cym a osob

ą

trzeci

ą

stosunek waluty, a mi

ę

dzy przyrzekaj

ą

cym a osob

ą

trzeci

ą

sto-

sunek zapłaty.

Kodeks wprowadza reguł

ę

, według której osoba trzecia mo

ż

e

żą

-

da

ć

spełnienia

ś

wiadczenia bezpo

ś

rednio od przyrzekaj

ą

cego.

Je

ś

li zastrze

ż

o-

no,

ż

e dłu

ż

nik wykona

ś

wiadczenie do r

ą

k osoby trzeciej, z tym jednak ogranicze-

niem,

ż

e osoba trzecia nie nab

ę

dzie prawa do

żą

dania

ś

wiadczenia, to tak

ą

umow

ę

zwykło si

ę

okre

ś

la

ć

nazw

ą

niewła

ś

ciwej umowy na rzecz osoby trzeciej.

Przykłady: Umowy ubezpieczenia, w których nale

ż

no

ść

ubezpieczeniowa ma by

ć

przez zakład ubezpieczenia wypłacona osobie trzeciej.

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Poj

ę

cie bezpodstawnego wzbogacenia art. 405

Ogóln

ą

reguł

ą

jest,

ż

e ka

ż

de przesuni

ę

cie maj

ą

tkowe z jednej osoby na drug

ą

musi

by

ć

prawnie uzasadnione. Je

ż

eli przesuni

ę

cie nast

ą

piło bez uzasadnionej prawnie

podstawy, wówczas mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem. Nie-
usprawiedliwione przesuni

ę

cie maj

ą

tkowe jest

symetryczne

w tym sensie,

ż

e z jed-

nej strony oznacza wzbogacenie, za

ś

z drugiej zubo

ż

enie, a pomi

ę

dzy wzbogace-

niem a zubo

ż

eniem zachodzi pewien zwi

ą

zek.

Nie nale

ż

y jednak do przesłanek ani

wiedza, ani te

ż

wola osoby wzbogaconej

, wr

ę

cz odwrotnie, do bezpodstawnego

wzbogacenia doj

ść

mo

ż

e nawet wbrew woli osoby, na rzecz której przysporzenie na-

st

ą

piło.

Konsekwencje: Je

ż

eli spełnione zostan

ą

przesłanki, zubo

ż

ony mo

ż

e

żą

da

ć

od

wzbogaconego zwrotu korzy

ś

ci maj

ą

tkowej.

Nienale

ż

ne

ś

wiadczenie art. 410

Nienale

ż

nym

ś

wiadczeniem nazywamy szczególny przypadek bezpodstawnego

wzbogacenia. Wzbogacony uzyskuje w tym przypadku korzy

ść

w nast

ę

pstwie działa-

nia zubo

ż

onego podj

ę

tego przez niego w celu wykonania okre

ś

lonego zobowi

ą

zania.

Bezpodstawno

ść

polega na tym, i

ż

w rzeczywisto

ś

ci wzbogaconemu nie nale

ż

y si

ę

korzy

ść

. Kodeks w nawi

ą

zaniu do

rzymskich condictiones

, reguluje te przypadki,

wskazuj

ą

c nast

ę

puj

ą

ce sytuacje, w których zubo

ż

onemu przysługuje roszczenie. Do

tych kondykcji nale

żą

: brak zobowi

ą

zania, odpadni

ę

cie podstawy prawnej

ś

wiadcze-

nia, nie osi

ą

gni

ę

cie celu

ś

wiadczenia i niewa

ż

no

ść

czynno

ś

ci prawnej.

Przykłady: Pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy, jest przykładem nienale

ż

nego

ś

wiadczenia przez rzeczywisty brak zobowi

ą

zania.

Roszczenie o wydanie wzbogacenia art. 410

Roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze warto

ś

ci

ą

mniejsz

ą

, a wi

ę

c zubo

ż

ony nie

mo

ż

e

żą

da

ć

wi

ę

cej ni

ż

wynosi jego uszczerbek albo korzy

ść

uzyskana przez wzbo-

gaconego. W porównaniu do roszczenia odszkodowawczego, ma znaczenie to czy
wzbogacony odniósł jak

ąś

korzy

ść

. Zasadniczo istnienie pierwotnego stosunku

umownego wył

ą

cza zastosowanie instytucji roszcze

ń

o bezpodstawne wzbogacenie.

Natomiast

ś

wiadczenia dokonywane co prawda przez stron

ę

stosunku umownego,

ale nie b

ę

d

ą

ce jego elementem, stanowi

ć

mog

ą

przedmiot bezpodstawnego wzbo-

gacenia. Roszczenie zubo

ż

onego o wydanie wzbogacenia obejmuje zwrot uzyskanej

korzy

ś

ci, ale wzbogacony mo

ż

e za

żą

da

ć

zwrotu nakładów koniecznych na przedmiot

wzbogacenia. Zwrot korzy

ś

ci, je

ś

li to tylko mo

ż

liwe,

powinien nast

ą

pi

ć

w naturze

-

tzn. wzbogacony powinien wyda

ć

zubo

ż

onemu to, co bez podstawy prawnej uzyskał,

jak te

ż

po

ż

ytki naturalne i cywilne, jakie przyniósł mu przedmiot wzbogacenia. Tam,

gdzie zwrot w naturze nie jest mo

ż

liwy, wzbogacony ma przede wszystkim obowi

ą

-

zek wydania tzw. surogatów korzy

ś

ci, czyli rzeczy i praw, jakie uzyskał w zamian za

t

ę

korzy

ść

. Tam, gdzie nie ma surogatu, lecz mimo to istnieje stan wzbogacenia, na

wzbogaconym ci

ąż

y obowi

ą

zek zwrotu warto

ś

ci korzy

ś

ci poprzez zapłat

ę

okre

ś

lonej

kwoty pieni

ęż

nej. Obowi

ą

zek wydania korzy

ś

ci wygasa, je

ż

eli wzbogacony zu

ż

ył j

ą

lub utracił w taki sposób,

ż

e nie jest ju

ż

wzbogacony. To znaczy,

ż

e obowi

ą

zek wy-

dania korzy

ś

ci obejmuje jedynie aktualne wzbogacenie. Roszczenie ulega przedaw-

nieniu według zasad ogólnych, a wi

ę

c standardowo po upływie 10 lub 3 lat, je

ż

eli

roszczenie zwi

ą

zane jest z prowadzeniem działalno

ś

ci gospodarczej.

Chwila miarodajna dla ustalenia rozmiaru wzbogacenia

Kwestia, która chwila jest miarodajna dla ustalenia rozmiaru bezpodstawnego wzbo-
gacenia, nie została rozstrzygni

ę

ta ustawowo.

Istniej

ą

ró

ż

ne mo

ż

liwo

ś

ci: data po-

wstania wzbogacenia, data wytoczenia powództwa, data wyrokowania lub data
utraty przedmiotu wzbogacenia.

Kieruj

ą

c si

ę

funkcj

ą

instytucji bezpodstawnego

wzbogacenia, najlepiej wskaza

ć

moment podniesienia o zwrot wzbogacenia. Trzeba

jednak mie

ć

na wzgl

ę

dzie ceny aktualne dla chwili wyrokowania i zasad

ę

nominali-

zmu.

Wyj

ą

tki od zwrotu wzbogacenia art. 411

Kodeks cywilny wymienia jednak wyj

ą

tki, kiedy to bezpodstawnie uzyskana korzy

ść

w postaci nienale

ż

nego

ś

wiadczenia nie podlega zwrotowi. Po pierwsze, nie mo

ż

na

żą

da

ć

zwrotu

ś

wiadczenia, je

ż

eli spełniaj

ą

cy

ś

wiadczenie wiedział,

ż

e nie był do

ś

wiadczenia zobowi

ą

zany, jednak

ż

e mimo

ś

wiadomo

ś

ci braku obowi

ą

zku

ś

wiadcze-

nia, wzbogacenie podlega zwrotowi, gdy spełnienie

ś

wiadczenia nast

ą

piło z zastrze-

ż

eniem zwrotu albo w celu unikni

ę

cia przymusu lub w wykonaniu niewa

ż

nej czynno-

ś

ci prawnej. Po drugie, nie mo

ż

na

żą

da

ć

zwrotu

ś

wiadczenia jako nienale

ż

nego, je-

ż

eli jego spełnienie

czyni zado

ść

zasadom współ

ż

ycia społecznego

. Po trzecie,

nie mo

ż

na

żą

da

ć

zwrotu

ś

wiadczenia, je

ż

eli

ś

wiadczenie zostało spełnione w celu

zado

ść

uczynienia przedawnionemu roszczeniu. W sytuacji, gdy wierzyciel nie sko-

rzystał z zarzutu przedawnienia i dobrowolnie spełnił

ś

wiadczenie nie mo

ż

e

żą

da

ć

jego zwrotu. Wreszcie po czwarte, nie mo

ż

na

żą

da

ć

zwrotu

ś

wiadczenia, je

ż

eli

ś

wiadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelno

ść

stała si

ę

wymagalna. Ponadto

kto spełnia

ś

wiadczenie z gry lub zakładu, nie mo

ż

e

żą

da

ć

zwrotu, chyba

ż

e gra lub

zakład były zakazane albo nierzetelne.
Przykłady: Jako przykład

ś

wiadczenia czyni

ą

cego zado

ść

zasadom współ

ż

ycia spo-

łecznego, poda

ć

mo

ż

na

ś

wiadczenie pomocy finansowej krewnym dalszego stopnia.

WYKONANIE ZOBOWI

Ą

ZANIA

Zasady ogólne art. 450

Wykonanie zobowi

ą

zania nast

ę

puje przez spełnienie

ś

wiadczenia, czyli zaspokojenie

interesu wierzyciela. W polskim prawie najcz

ęś

ciej uznaje si

ę

pogl

ą

d,

ż

e wykonanie

zobowi

ą

zanie nie poddaje si

ę

jednolitej kwalifikacji prawnej. Nale

ż

y wi

ę

c w ka

ż

dym

poszczególnym przypadku bada

ć

czy jest to czynno

ść

prawna czy faktyczna. Zale

ż

-

nie od kwalifikacji, do wykonania zobowi

ą

zania trzeba b

ę

dzie stosowa

ć

inne normy.

Główn

ą

dyrektyw

ą

wykonania zobowi

ą

zania

jest wykonanie go zgodnie z jego tre-

ś

ci

ą

i w sposób odpowiadaj

ą

cy celowi społeczno gospodarczemu oraz zasadom

współ

ż

ycia społecznego, a je

ś

li istniej

ą

w tej materii okre

ś

lone zwyczaje tak

ż

e w

sposób im odpowiadaj

ą

cy. Je

ż

eli brak przepisu szczególnego, obowi

ą

zkiem dłu

ż

nika

jest równie

ż

wykona

ć

zobowi

ą

zanie z nale

ż

yt

ą

staranno

ś

ci

ą

, aby nie narazi

ć

si

ę

na

zarzut niedbalstwa. Obie strony zobowi

ą

zania musz

ą

ze sob

ą

współpracowa

ć

. Brak

współdziałania ze strony wierzyciela mo

ż

e uchyli

ć

odpowiedzialno

ść

dłu

ż

nika za

niewykonanie zobowi

ą

zania.

Pacta sunt servanda

Zasada pacta sunt servanda uznawana jest powszechnie za gwarancj

ę

stabilizacji sytu-

acji prawnej stron i pewno

ś

ci obrotu cywilnoprawnego. Zmiana stosunków w okresie

mi

ę

dzy powstaniem zobowi

ą

zania a jego wykonaniem w zwykłych warunkach obrotu

gospodarczego nie ma I nie powinna mie

ć

wpływu na wykonanie zobowi

ą

zania. Ewen-

tualna rewizja tre

ś

ci zobowi

ą

zania mo

ż

e nast

ą

pi

ć

co najwy

ż

ej za zgod

ą

obu stron.

Zmiana stosunków art. 357

Dylematem prawa cywilnego jest to, czy przy okre

ś

laniu nale

ż

nego

ś

wiadczenia powin-

no si

ę

bra

ć

pod uwag

ę

zmian

ę

stosunków społeczno-gospodarczych. Zasada pacta

sunt servanda, sugeruje,

ż

e zobowi

ą

zanie jest niezmienne. Druga tendencja zmierza do

stworzenia mo

ż

liwo

ś

ci modyfikowania

ś

wiadczenia, gdy byłoby ono niesłuszne wskutek

zmian stosunków społeczno-gospodarczych. Jest to zasada

clausula rebus sic stanti-

bus

, umowa obowi

ą

zuje dopóki stosunki istniej

ą

ce przy jej zawarciu nie ulegn

ą

zasad-

niczej zmianie. S

ą

d mo

ż

e zastosowa

ć

ś

rodki przewidziane przez rebus sic stantibus, je-

ż

eli spełnione zostan

ą

trzy przesłanki: nadzwyczajna zmiana stosunków, nadmierna

trudno

ść

w spełnieniu

ś

wiadczenia, strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej

zmiany. Istnieje mo

ż

liwo

ść

zmiany tre

ś

ci wi

ążą

cego stosunku umownego, w drodze po-

rozumienia stron, poprzez zamieszczenie klauzul adaptacyjnych. Klauzule te okre

ś

laj

ą

sposób dostosowania umowy do ewentualnej zmiany stosunków.

Termin spełnienia

ś

wiadczenia art. 455

O terminie spełnienia

ś

wiadczenia decyduje tre

ść

lub wła

ś

ciwo

ść

zobowi

ą

zania. Ter-

min jest tu rozumiany jako ostatni dzie

ń

, w którym

ś

wiadczenie powinno zosta

ć

speł-

nione. Moment ten jest zawsze

dniem poprzedzaj

ą

cym dzie

ń

wymagalno

ś

ci

. W

przypadku

ś

wiadcze

ń

bezterminowych, pojawia si

ę

kłopotliwa sytuacja dłu

ż

nika, któ-

ry musi niezwłocznie spełni

ć

ś

wiadczenie po wezwaniu wierzyciela. Z drugiej strony

dochodzi tu do ochrony jego interesu, gdy

ż

przepis nie przyznaje wierzycielowi

uprawnienia do okre

ś

lania terminu spełnienia

ś

wiadczenia w sposób korzystny dla

niego. Wezwanie dłu

ż

nika przez wierzyciela do wykonania zobowi

ą

zania nie wymaga

ż

adnej szczególnej formy, jednak wierzyciel powinien mie

ć

ś

wiadomo

ść

,

ż

e to jego

obci

ąż

a dowód,

ż

e dłu

ż

nik powzi

ą

ł wiadomo

ść

o wezwaniu. Inaczej sprawa si

ę

ma

przy umowach wzajemnych. Kodeks stanowi ogóln

ą

reguł

ę

,

ż

e

ś

wiadczenia wzajem-

ne powinny by

ć

spełnione jednocze

ś

nie. W konsekwencji ka

ż

da ze stron mo

ż

e po-

wstrzyma

ć

si

ę

ze spełnieniem swojego

ś

wiadczenia, dopóki druga nie zaofiaruje

ś

wiadczenia wzajemnego. Norma ta ma jednak charakter wzgl

ę

dny. Znajduje zasto-

sowanie dopiero, gdy ani tre

ść

umowy, ani orzeczenie nie wska

ż

e, i

ż

która

ś

strona

nie jest zobowi

ą

zana do

ś

wiadczenia wcze

ś

niejszego.

Przykład: Zobowi

ą

zaniem bezterminowym jest zobowi

ą

zanie do naprawienia szkody

spowodowanej czynem niedozwolonym.

Dowody wykonania zobowi

ą

zania art. 455

Wykonanie zobowi

ą

zania powoduje,

ż

e zobowi

ą

zanie wygasa, a dłu

ż

nik staje si

ę

wolny od obowi

ą

zków, które miał wobec wierzyciela. Zgodnie z ogólnymi zasadami,

fakt wykonania w razie sporu powinien udowodni

ć

dłu

ż

nik, gdy

ż

z faktu tego wywodzi

korzystne dla siebie skutki prawne.

Je

ż

eli wierzyciel przyj

ą

ł

ś

wiadczenie dłu

ż

nika,

istnieje domniemanie,

ż

e

ś

wiadczenie zostało wykonane zgodnie z tre

ś

ci

ą

zo-

bowi

ą

zania.

Gdyby wierzyciel okoliczno

ść

t

ę

kwestionował, musiałby z kolei wyka-

za

ć

,

ż

e wypełnienie zobowi

ą

zania nie nast

ą

piło. Ustawa, maj

ą

c ułatwi

ć

stronom roz-

strzygni

ę

cie kwestii spornych, ustala pewne zasady dotycz

ą

ce dowodów wykonania

zobowi

ą

za

ń

. Tak dłu

ż

nik, który spełnił

ś

wiadczenie, mo

ż

e

żą

da

ć

od wierzyciela po-

kwitowania. Wymaganie pokwitowania od wierzyciela w stosunkach, w którym dłu

ż

-

nikiem jest podmiot gospodarczy, jest reguł

ą

porz

ą

dkow

ą

, a wymaga jej wła

ś

ciwa

dokumentacja działalno

ś

ci tego podmiotu.

SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWI

Ą

ZANIA

Zasady ogólne art. 471

Płonn

ą

jest nadzieja, i

ż

ka

ż

dy podmiot, który zaci

ą

gnie zobowi

ą

zanie, zachowa si

ę

zgodnie z jego tre

ś

ci

ą

. Norma stanowi w sposób prosty,

ż

e dłu

ż

nik obowi

ą

zany jest

do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienale

ż

ytego wykonania zobo-

wi

ą

zania. Jest to odpowiedzialno

ść

kontraktowa,

ex contractu

. Mo

ż

e by

ć

ona uchy-

lona, je

ś

li niewykonanie zobowi

ą

zania jest nast

ę

pstwem okoliczno

ś

ci, za które dłu

ż

-

nik odpowiedzialno

ś

ci nie ponosi. Wyodr

ę

bni

ć

wi

ę

c mo

ż

na trzy przesłanki odpowie-

dzialno

ś

ci ex contractu: szkoda wierzyciela w postaci uszczerbku maj

ą

tkowego,

szkoda musi by

ć

spowodowana niewykonaniem zobowi

ą

zania przez dłu

ż

nika, musi

istnie

ć

zwi

ą

zek przyczynowy mi

ę

dzy faktem niewykonania zobowi

ą

zania a poniesio-

n

ą

szkod

ą

. Szkod

ę

stanowi zarówno damnum emergens, czyli rzeczywista szkoda,

jak i lucrum cessans, czyli utracone korzy

ś

ci. Kodeks przyjmuje domniemanie,

ż

e

niewykonanie lub nienale

ż

yte wykonanie zobowi

ą

zania nast

ą

piło wskutek okoliczno-

ś

ci, za które dłu

ż

nik ponosi odpowiedzialno

ść

. Je

ż

eli wi

ę

c dłu

ż

nik uchybia swoim

obowi

ą

zkom, to wierzyciel mo

ż

e podj

ąć

kroki zmierzaj

ą

ce do przymusowej realizacji

ś

wiadczenia. W wypadkach, w których przymusowa egzekucja jest niemo

ż

liwa, albo

wierzyciel stracił zainteresowanie pierwotnym

ś

wiadczeniem, przysługuje mu rosz-

czenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowi

ą

zania. Odszkodowanie

to jest

ś

wiadczeniem maj

ą

cym powetowa

ć

szkod

ę

spowodowan

ą

niewła

ś

ciwym za-

chowaniem dłu

ż

nika. Trzeba te

ż

podkre

ś

li

ć

,

ż

e rekompensata obejmuje jedynie

szkody bezpo

ś

rednio poniesione przez samego pokrzywdzonego, a nie szkody po-

ś

rednie doznane przez inne osoby.

Przykład: Je

ż

eli X nie dostarczył Y surowca, na skutek czego Y nie zdołał wykona

ć

dla Z produktu, to Z nie ma roszczenia do X, a tylko do Y.

Ius retentionis art. 461

Ius retentionis to prawo retencji, czyli zatrzymania rzeczy. Istot

ą

tej instytucji jest to,

ż

e osoba zobowi

ą

zana do wydania cudzej rzeczy mo

ż

e j

ą

zatrzyma

ć

do czasu za-

spokojenia lub zabezpieczenia przysługuj

ą

cych jej roszcze

ń

o zwrot nakładów na

rzecz oraz roszcze

ń

o naprawienie szkody przez rzecz wyrz

ą

dzonej. Rzecz mo

ż

na

równie

ż

zatrzyma

ć

je

ż

eli wskutek odst

ą

pienia od umowy strony maj

ą

dokona

ć

zwrotu

ś

wiadcze

ń

wzajemnych, ka

ż

dej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga

strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego

ś

wiadczenia albo nie zabezpieczy rosz-

czenia o zwrot. Ius retentionis nie ma zastosowania przy zobowi

ą

zaniach wynikaj

ą

-

cych z czynu niedozwolonego, najmu, dzier

ż

awy lub u

ż

yczenia.

Wina dłu

ż

nika art. 472

Wina dłu

ż

nika jest konieczn

ą

przesłank

ą

do wyst

ą

pienia odpowiedzialno

ś

ci ex con-

tractu. Główn

ą

okoliczno

ś

ci

ą

, która uzasadnia uczynienie dłu

ż

nikowi zarzutu jest

nie-

zachowanie nale

ż

ytej staranno

ś

ci

. Wzorzec nale

ż

ytej staranno

ś

ci nale

ż

y konstru-

owa

ć

według kryteriów obiektywnych. Powinno si

ę

uwzgl

ę

dnia

ć

oczekiwania spo-

łeczne wobec osób, które znalazły si

ę

w sytuacji danego typu. Zagadnienie nale

ż

ytej

staranno

ś

ci jest najlepiej widoczne przy okazji odpowiedzialno

ś

ci zawodowej. Mówi-

my o niej kiedy profesjonalista jest dłu

ż

nikiem, a wierzycielem jego klient. Jest oczy-

wiste,

ż

e zwykły obywatel musi w pewnych sytuacjach ucieka

ć

si

ę

do pomocy spe-

cjalistów w danej dziedzinie. Tworzy si

ę

wi

ę

c zale

ż

no

ść

podobna jak pomi

ę

dzy

przedsi

ę

biorc

ą

i konsumentem – nierówno

ść

pozycji stron, w której profesjonalista

ma pozycj

ę

dominuj

ą

c

ą

. Pojawia si

ę

tu jednak pytanie: czy zachowanie zgodne ze

wzorcem nale

ż

ytej staranno

ś

ci zawsze uchyla odpowiedzialno

ść

dłu

ż

nika? Repre-

zentowany jest pogl

ą

d,

ż

e przesłanka odpowiedzialno

ś

ci ma charakter obiektywny, a

termin wina jest w ogóle niewła

ś

ciwy. W przeciwie

ń

stwie do prawa karnego dłu

ż

nik

odpowiada za ka

ż

d

ą

win

ę

, w tym równie

ż

nieumy

ś

ln

ą

, okre

ś

lan

ą

mianem niedbal-

stwa. W obr

ę

bie niedbalstwa wyró

ż

nia si

ę

z kolei ra

żą

ce niedbalstwo. Ustawa nie wy-

ja

ś

nia według jakich kryteriów nale

ż

y dokona

ć

tego podziału winy nieumy

ś

lnej.

Ci

ęż

ar dowodu odpowiedzialno

ś

ci kontraktowej art. 471

Dowód ci

ąż

y na wierzycielu wyst

ę

puj

ą

cym z roszczeniem odszkodowawczym. Powi-

nien wi

ę

c on udowodni

ć

: istnienie i rozmiar szkody, fakt

ż

e szkoda powstała w wyni-

ku niewykonania lub nienale

ż

ytego wykonania zobowi

ą

zania przez dłu

ż

nika oraz

wi

ą

zek przyczynowy. Udowodnienie drugiej przesłanki musi obj

ąć

ustalenie istnienia

wa

ż

nego zobowi

ą

zania. Musi dalej obj

ąć

fakt naruszenia obowi

ą

zków. S

ą

to okolicz-

no

ś

ci obiektywne, nie znaczy jednak,

ż

e ich dowód jest zawsze łatwy do przeprowa-

dzenia. Dowód b

ę

dzie trudniejszy, ilekro

ć

działa

ń

sprzecznych z tre

ś

ci

ą

obowi

ą

zków

nie sposób ustali

ć

; wówczas trzeba posłu

ż

y

ć

si

ę

dowodami po

ś

rednimi. Wierzyciel

nie ma obowi

ą

zku udowadniania czegokolwiek wi

ę

cej. W szczególno

ś

ci

nie ci

ąż

y na

nim dowód,

ż

e niewykonanie lub nienale

ż

yte wykonanie zobowi

ą

zania nast

ą

pi-

ło wskutek okoliczno

ś

ci, za które dłu

ż

nik odpowiada

. Istnieje tu domniemanie

prawne,

ż

e to nast

ę

pstwo tych wła

ś

nie okoliczno

ś

ci. To dłu

ż

nik musi udowodni

ć

,

ż

e

jest inaczej.

Odpowiedzialno

ść

kontraktowa za inne osoby art. 474

Odst

ę

pstwo od reguły,

ż

e dłu

ż

nik odpowiada za swoj

ą

win

ę

, stanowi norma odpo-

wiedzialno

ś

ci dłu

ż

nika za inne osoby. Chodzi o osoby, z pomoc

ą

których dłu

ż

nik wy-

konuje zobowi

ą

zanie, jak pracownicy, lub którym powierza wykonanie zobowi

ą

zania,

jak równie

ż

przedstawicieli ustawowych dłu

ż

nika. Za działania tych osób

dłu

ż

nik od-

powiada jak za działania własne

. Odpowiedzialno

ść

dłu

ż

nika została tu ukształto-

wana na zasadzie ryzyka. Przyj

ąć

trzeba,

ż

e jego odpowiedzialno

ść

nie si

ę

ga dalej

ni

ż

by on sam wykonywał zobowi

ą

zanie i przez swoje zachowanie nie doprowadził do

satysfakcji kontraktowej wierzyciela.

Niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia art. 475

Poj

ę

cie niemo

ż

liwo

ś

ci

ś

wiadczenia nie zostało zdefiniowane w przepisach. W doktry-

nie reprezentowane s

ą

dwa uj

ę

cia tego zagadnienia. Koncepcja korelatywna, czyli

subiektywna, rozpatruje t

ę

kwesti

ę

z punktu widzenia konkretnego dłu

ż

nika. Niemo

ż

-

liwe jest

ś

wiadczenie, jakiego dany dłu

ż

nik nie mo

ż

e wykona

ć

.

Koncepcja obiek-

tywna

kładzie nacisk na okoliczno

ść

uniemo

ż

liwiaj

ą

c

ą

ka

ż

demu wykonanie

ś

wiad-

czenia. Koncepcja obiektywna jest dominuj

ą

ca w polskim systemie prawnym. Je

ż

eli

ju

ż

w chwili powstania zobowi

ą

zania

ś

wiadczenie jest niewykonalne, wówczas zobo-

wi

ą

zanie w ogóle nie powstaje. Inne skutki poci

ą

ga za sob

ą

nast

ę

pcza niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia. Je

ż

eli niemo

ż

liwo

ść

jest nast

ę

pstwem okoliczno

ś

ci, za które dłu

ż

nik nie

odpowiada, zobowi

ą

zanie po prostu wygasa. W zobowi

ą

zaniach wzajemnych, gdzie

ś

wiadczenia s

ą

ze sob

ą

zwi

ą

zane, niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia jednej strony z ko-

nieczno

ś

ci musi wywiera

ć

wpływ na obowi

ą

zek drugiej. Z tego wzgl

ę

du przepisy

zwalniaj

ą

t

ę

drug

ą

stron

ę

od obowi

ą

zku

ś

wiadczenia, a je

ż

eli

ś

wiadczenie ju

ż

spełni-

ła, mo

ż

e

żą

da

ć

zwrotu, i to według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W

przypadku gdy niemo

ż

liwo

ść

ś

wiadczenia jest obj

ę

ta odpowiedzialno

ś

ci

ą

dłu

ż

nika,

dłu

ż

nik zobowi

ą

zany jest do naprawienia szkody. W zobowi

ą

zaniach wzajemnych

wierzycielowi przysługuj

ą

do wyboru dwa uprawnienia. Po pierwsze mo

ż

e on

żą

da

ć

od dłu

ż

nika odszkodowania na zasadach ogólnych lub surogatów, musi jednak speł-

ni

ć

swoje

ś

wiadczenie. Po drugie, mo

ż

e on od umowy odst

ą

pi

ć

, w nast

ę

pstwie czego

tak

ż

e sam b

ę

dzie zwolniony od obowi

ą

zku

ś

wiadczenia.

Prawo zatrzymania art. 461

Prawo zatrzymania, ius retentionis, to

instytucja pozwalaj

ą

ca osobie zobowi

ą

za-

nej do wydania cudzej rzeczy, zatrzyma

ć

j

ą

do chwili zaspokojenia

lub zabez-

pieczenia przysługuj

ą

cych jej roszcze

ń

. Chodzi o roszczenia o zwrot nakładów na

rzecz oraz roszcze

ń

o naprawienie szkody przez rzecz wyrz

ą

dzonej. Jednak

ż

e ius

retentionis nie przysługuje, gdy obowi

ą

zek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwo-

lonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynaj

ę

tych, wydzier

ż

awionych lub u

ż

yczo-

nych. W tych sytuacjach interes wierzyciela jest silniejszy ni

ż

interes dłu

ż

nika. Prawo

zatrzymania ma charakter uprawnienia wzgl

ę

dnego, skutecznego tylko wobec wie-

rzyciela, a nie osób trzecich.

Opó

ź

nienie i zwłoka dłu

ż

nika art. 476

Niedotrzymanie terminu spełnienia

ś

wiadczenia, mo

ż

e nast

ą

pi

ć

wskutek dwóch oko-

liczno

ś

ci. Je

ż

eli dłu

ż

nik za niedotrzymanie terminu ponosi odpowiedzialno

ść

, mamy

do czynienia ze

zwłok

ą

. Je

ż

eli za

ś

dłu

ż

nik nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci, to wyst

ę

pu-

je zwykłe

opó

ź

nienie

. Istnieje domniemanie,

ż

e niewykonanie zobowi

ą

zania w ter-

minie nast

ą

piło, z przyczyn za które dłu

ż

nik odpowiada. Nast

ę

pstwa zwykłego opó

ź

-

nienia, nie s

ą

w szczególny sposób uregulowane. Wierzyciel mo

ż

e wi

ę

c domaga

ć

si

ę

wykonania

ś

wiadczenia, lecz nie posiada roszcze

ń

odszkodowawczych. Dłu

ż

nik jest

jednak zawsze zmuszony zapłaci

ć

odsetki za czas opó

ź

nienia. Dokładniej uregulo-

wane s

ą

nast

ę

pstwa zwłoki dłu

ż

nika. Oprócz mo

ż

liwo

ś

ci domagania si

ę

spełnienia

ś

wiadczenia, wierzyciel mo

ż

e

żą

da

ć

naprawienia wynikłej z powodu niedotrzymania

terminu szkody. Je

ś

li jednak wskutek zwłoki

ś

wiadczenie utraciło dla wierzyciela w

znacz

ą

cy sposób znaczenie, to mo

ż

e go nie przyj

ąć

i

żą

da

ć

naprawienia szkody wy-

nikłej z niewykonania zobowi

ą

zania. W tym przypadku odszkodowanie obejmuje co

najmniej cał

ą

warto

ść

niespełnionego w terminie

ś

wiadczenia. Ostatni

ą

konsekwen-

cj

ą

zwłoki jest uprawnienie wierzyciela do wykonania zast

ę

pczego. Wierzyciel mo

ż

e

żą

da

ć

upowa

ż

nienia przez s

ą

d do wykonania czynno

ś

ci na koszt dłu

ż

nika.

Zwłoka wierzyciela art. 486

W niektórych przypadkach dłu

ż

nik nie zdoła spełni

ć

ś

wiadczenia przez brak współ-

działania ze strony wierzyciela. Jednak

ż

e nawet mimo braku współdziałania, nie

zmieniaj

ą

zasadniczej pozycji wierzyciela i nie mog

ą

by

ć

traktowane jak zwłoka dłu

ż

-

nika. Wierzyciel dopuszcza si

ę

zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu: uchyla si

ę

od zaofiarowanego faktycznie

ś

wiadczenia, odmawia dokonania czynno

ś

ci bez której

ś

wiadczenie nie mo

ż

e by

ć

spełnione, albo o

ś

wiadcza,

ż

e

ś

wiadczenia nie przyjmie.

Kontrowersje budzi kwestia, czy chodzi te

ż

o okoliczno

ś

ci zwi

ą

zane z osob

ą

wierzy-

ciela, które jednak nie uzasadniaj

ą

zarzutu jego nagannego post

ę

powania, jak cho-

roba. Raczej nie, gdy

ż

ryzyko takich zdarze

ń

powinno obci

ąż

a

ć

wierzyciela, a nie

dłu

ż

nika.

Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłu

ż

nika z obowi

ą

zku spełnienia

ś

wiadczenia

i nie powoduje tym samym zga

ś

ni

ę

cia zobowi

ą

zania. Natomiast dłu

ż

nik

zostaje chroniony w trojaki sposób: Mo

ż

e on zło

ż

y

ć

przedmiot

ś

wiadczenia do depo-

zytu s

ą

dowego, mo

ż

e

żą

da

ć

od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

oraz zostaje zwolniony z wszelkich ujemnych dla niego konsekwencji, nie tylko zwi

ą

-

zanych ze zwłok

ą

, ale nawet opó

ź

nieniem dłu

ż

nika. Nie dotyczy to jednak odsetek za

korzystanie z pieni

ę

dzy wierzyciela. W umowach wzajemnych zwłoka wierzyciela

obezwładnia przysługuj

ą

ce mu uprawnienie powstrzymywania si

ę

ze spełnieniem

ś

wiadczenia wzajemnego.

WYGA

Ś

NI

Ę

CIE ZOBOWI

Ą

ZANIA

Potr

ą

cenie art. 498

Potr

ą

cenie, zwane tak

ż

e kompensacj

ą

, polega na umorzeniu dwóch przeciwstaw-

nych sobie wierzytelno

ś

ci w nast

ę

pstwie zło

ż

enia o

ś

wiadcze

ń

woli przez jednego

wierzyciela drugiemu wierzycielowi.

Terminu potr

ą

cenia u

ż

ywa si

ę

tak

ż

e dla ozna-

czenia pomniejszenia wysoko

ś

ci

ś

wiadczenia.

U

ż

yteczno

ść

kompensacji polega

na tym,

ż

e uchyla ona konieczno

ść

realnego wykonania

ś

wiadcze

ń

przez obie strony;

zostaj

ą

one bowiem zaspokojone przez zwolnienie z obowi

ą

zku. Potr

ą

cenie jest do-

puszczalne gdy zostan

ą

spełnione nast

ę

puj

ą

ce przesłanki: dwie osoby s

ą

wzgl

ę

dem

siebie wierzycielami i dłu

ż

nikami (co nie znaczy,

ż

e to umowa wzajemna), przedmio-

tem

ś

wiadcze

ń

s

ą

pieni

ą

dze lub rzeczy tej samej jako

ś

ci oznaczone co do gatunku,

obie wierzytelno

ś

ci s

ą

wymagalne wi

ę

c musiały ju

ż

upłyn

ąć

terminy ich spełnienia, i

wreszcie wierzytelno

ść

osoby potr

ą

caj

ą

cej jest zaskar

ż

alna. Ziszczenie si

ę

przesła-

nek ma ten skutek,

ż

e ka

ż

da ze stron uzyskuje prawo do potr

ą

cenia, które realizuje

si

ę

dopiero przez zło

ż

enie o

ś

wiadczenia woli drugiej stronie.

Zwolnienie z długu art. 508

Wbrew pozorom, zwolnienie z długu nie zostało skonstruowane jako jednostronne
o

ś

wiadczenie woli wierzyciela, lecz jako umowa. O

ś

wiadczenie wierzyciela w tym

wzgl

ę

dzie wymaga przyj

ę

cia przez dłu

ż

nika, co zapewnia dłu

ż

nikowi udział w czyn-

no

ś

ci prowadz

ą

cej do korzystnych dla niego skutków prawnych.

Umowa o zwolnie-

nie z długu niekoniecznie ma nieodpłatny charakter. Strony mog

ą

si

ę

umówi

ć

,

ż

e zwolnienie nast

ą

pi odpłatnie.

Przykłady: To oznacza,

ż

e strona mo

ż

e si

ę

nie zgodzi

ć

na zwolnienie z długu, bo

uwa

ż

a,

ż

e nie jest dłu

ż

nikiem.

Rozwi

ą

zanie umowy art. 508

Prawo nie reguluje rozwi

ą

zania umowy pierwotnej przez pó

ź

niejsz

ą

umow

ę

rozwi

ą

-

zuj

ą

c

ą

. Jest to jednak dopuszczalne w granicach zasady swobody umów.

Mo

ż

na w

drodze wykładni j

ę

zykowej doj

ść

do stwierdzenia,

ż

e chodzi o umow

ę

przeciw-

n

ą

umowie pierwotnej, a wi

ę

c o zdarzenie maj

ą

ce likwidowa

ć

skutki prawne.

Pozostawia to jednak wiele pyta

ń

otwartych. Nale

ż

y do nich kwestia, czy umowa

rozwi

ą

zuj

ą

ca dopuszczalna jest tylko w okresie gdy trwa jeszcze zobowi

ą

zanie, czy

tak

ż

e po zako

ń

czeniu. Kontrowersyjna jest tak

ż

e kwestia, z jakim momentem nast

ę

-

puj

ą

owe niwecz

ą

ce skutki umowy rozwi

ą

zuj

ą

cej. Zgodnie z obecn

ą

my

ś

l

ą

, nieko-

nieczne jest aby rozwi

ą

zanie nast

ą

piło z moc

ą

wsteczn

ą

.

DODATKOWE ZASTRZE

Ż

ENIA W RAZIE NIEWYKONANIA

Zadatek art. 394

Mianem zadatku okre

ś

la si

ę

pewn

ą

sum

ę

pieni

ęż

n

ą

lub rzecz dan

ą

przy zawarciu

umowy. To oznacza,

ż

e kwota wr

ę

czona po zawarciu umowy nie mo

ż

e by

ć

uznana

za zadatek, chyba,

ż

e co innego wynika z postanowie

ń

umowy. Zadatek wymaga

konsensu stron i znajduje zastosowanie we wszelkich umowach obligacyjnych, tak

ż

e

przedwst

ę

pnych. Umo

ż

liwia tak ukształtowa

ć

stosunek prawny, aby dłu

ż

nik był bar-

dziej zmotywowany do wykonania

ś

wiadczenia. Wysoko

ść

zadatku nie jest oboj

ę

tna

dla kwalifikowania czynno

ś

ci prawnej. Przyj

ę

te jest,

ż

e suma wr

ę

czana tytułem za-

datku stanowi zazwyczaj niewielki ułamek

ś

wiadczenia pieni

ęż

nego nale

ż

nego z

umowy.
Konsekwencje: Zastrze

ż

enie zadatku powoduje, i

ż

w razie niewykonania zobowi

ą

-

zania z powodu okoliczno

ś

ci za które dłu

ż

nik ponosi wył

ą

czn

ą

odpowiedzialno

ść

,

strona mo

ż

e od umowy odst

ą

pi

ć

i przedmiot zadatku zachowa

ć

. Je

ż

eli strona sama

dała zadatek do mo

ż

e

żą

da

ć

sumy dwukrotnie wy

ż

szej.

Dany zadatek pełni tu funk-

cj

ę

surogatu odszkodowania

za niewykonanie umowy i dlatego wierzyciel nie mo

ż

e

domaga

ć

si

ę

uzupełniaj

ą

cego odszkodowania na zasadach ogólnych. Wierzyciel nie

musi jednak korzysta

ć

z prawa do odst

ą

pienia umowy i zachowania zadatku, lecz

mo

ż

e obstawa

ć

przy umowie.

Prawo odst

ę

pnego i odst

ę

pne art. 395

Umowa prawidłowo zawarta w zasadzie nie mo

ż

e by

ć

z mocy decyzji jednej strony

rozwi

ą

zana. Celem złagodzenia tego rygoru, ustawa zezwala na zastrze

ż

enie prawa

odst

ą

pienia. Prawo odst

ą

pienia polega na tym,

ż

e stosownie do tre

ś

ci dokonanego

zastrze

ż

enia,

strona mo

ż

e odst

ą

pi

ć

od umowy bez konieczno

ś

ci uzasadnienia

tej decyzji.

Tego rodzaju zastrze

ż

enie osłabia w

ę

zeł umowny. Prawo odst

ę

pnego

wymaga jednak podania terminu, w ci

ą

gu którego uprawniony mo

ż

e odst

ą

pi

ć

od

umowy, lub spełni si

ę

okre

ś

lony warunek.

Szczególnym rodzajem prawa odst

ą

pienia jest odst

ę

pne. W zastrze

ż

eniu tym strony

uzale

ż

niaj

ą

prawo do odst

ą

pienia od zapłaty okre

ś

lonej sumy pieni

ęż

nej.

Konsekwencje: W razie wykonania prawa odst

ą

pienia umow

ę

uwa

ż

a si

ę

za nieza-

wart

ą

.

Kara umowna art. 483

W zastrze

ż

eniu kary umownej, strony postanawiaj

ą

,

ż

e naprawienie szkody wynikłej

z niewykonania lub nienale

ż

ytego wykonania zobowi

ą

zania niepieni

ęż

nego, nast

ą

pi

przez zapłat

ę

okre

ś

lonej sumy. Ograniczenie do zobowi

ą

za

ń

niepieni

ęż

nych, uza-

sadnione jest tym,

ż

e w odniesieniu do pieni

ęż

nych funkcj

ę

kary w umowie pełni

ą

odsetki. Kara umowna niekoniecznie musi by

ć

zastrze

ż

ona w tym samym akcie, któ-

ry kreuje stosunek zobowi

ą

zaniowy. Cz

ę

sto zastrze

ż

enie takie zawiera wzorzec

umowy. Oznaczenie sumy kary umownej mo

ż

e polega

ć

na bezpo

ś

rednim wskazaniu

sumy albo odsetka warto

ś

ci

ś

wiadczenia głównego. Kara umowna zast

ę

puje od-

szkodowanie, wi

ę

c dłu

ż

nik nie mo

ż

e bez zgody wierzyciela zwolni

ć

si

ę

ze zobowi

ą

-

zania przez zapłat

ę

kary umownej

. W porównaniu do odst

ę

pnego, kara umowna

nale

ż

y si

ę

tylko, gdy dłu

ż

nik ponosi odpowiedzialno

ść

za niewykonanie zobo-

wi

ą

zania.

Zastrze

ż

enie kary umownej jest dla wierzyciela korzystne, poniewa

ż

zwal-

nia go z konieczno

ś

ci wykazywania istnienia i wysoko

ś

ci szkody, który to dowód ci

ą

-

ż

y na nim.

ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁU

Ż

NIKA

Cesja art. 509

Przelew wierzytelno

ś

ci, czyli cesja, jest umow

ą

na podstawie której dotychczasowy

wierzyciel – cedent, przenosi wierzytelno

ść

ze swojego maj

ą

tku na do maj

ą

tku osoby

trzeciej – cesjonariusza. Do przeniesienia wierzytelno

ś

ci zb

ę

dna jest zgoda dłu

ż

nika.

Zmiana wierzyciela nie wpływa bowiem na sytuacj

ę

prawn

ą

dłu

ż

nika i nie zagra

ż

a je-

go interesom. Wierzyciel mo

ż

e przela

ć

ka

ż

d

ą

wierzytelno

ść

z nast

ę

puj

ą

cymi wyj

ą

t-

kami: gdy zakazuj

ą

tego szczególne normy prawne, przelew sprzeciwia si

ę

wła

ś

ci-

wo

ś

ci zobowi

ą

zania, oraz gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrze

ż

eniem,

zawartym w umowie.

Wst

ą

pienie osoby trzeciej w prawa wierzyciela art. 518

Polskie prawo przewiduje ustawowe wst

ą

pienie osoby trzeciej w prawa zaspokojo-

nego wierzyciela, czyli subrogacj

ę

ustawow

ą

.

Subrogacja słu

ż

y ochronie intere-

sów osoby trzeciej

, która dokonuje spłaty wierzyciela i w konsekwencji doprowadza

do wyga

ś

ni

ę

cia długu. Owa osoba trzecia nabywa wierzytelno

ść

, do wysoko

ś

ci do-

konanej zapłaty. Aby subrogacja mogła mie

ć

miejsce, ustawa wymaga aby: zacho-

wana była to

ż

samo

ść

zobowi

ą

zania, osoba trzecia spłacaj

ą

ca cudzy dług odpowia-

dała za niego osobi

ś

cie, jak por

ę

czyciel, osobie trzeciej przysługiwało prawo, przed

którym wierzytelno

ść

ma pierwsze

ń

stwo zaspokojenia, oraz zapłata cudzego długu

nast

ą

piła za zgod

ą

dłu

ż

nika. Wst

ą

pienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wie-

rzyciela dokonuje si

ę

jednak tylko w zakresie rzeczywistego, całkowitego zaspokoje-

nia wierzyciela.

Zmiana dłu

ż

nika art. 519

Przej

ę

cie długu stanowi umow

ę

, na podstawie której osoba trzecia, wst

ę

puje w miej-

sce dotychczasowego dłu

ż

nika, który zostaje uwolniony z długu. Przej

ę

cie długu nie

wpływa na tre

ść

stosunku, ł

ą

cz

ą

cego wierzyciela z poprzednim dłu

ż

nikiem. W my

ś

l

kodeksu przej

ę

cie długu znamionuj

ą

trzy cechy: syngularna sukcesja osoby trzeciej w

dług okre

ś

lonego dłu

ż

nika; zwolnienie z długu dotychczasowego dłu

ż

nika; oraz za-

chowanie to

ż

samo

ś

ci przejmowanego długu. Kodeks nie zawiera wprawdzie przepi-

sów, które by wskazywały jakie długi nie podlegaj

ą

przej

ę

ciu. Jednak

ż

e dominuj

ą

cy

pogl

ą

d uznaje,

ż

e

nie mo

ż

na zby

ć

długu immanentnie zwi

ą

zanego z osob

ą

dłu

ż

-

nika

, jak namalowanie okre

ś

lonego obrazu. Zmiana dłu

ż

ników mo

ż

e jednak zagra

ż

a

ć

interesom wierzyciela, gdyby przejemca długu był niewypłacalny. Interesy te chroni
ustawodawca w ró

ż

ny sposób. Je

ż

eli wierzyciel wyst

ę

puje w roli strony tej umowy, je-

go o

ś

wiadczenie woli pozwala mu uwzgl

ę

dni

ć

ryzyko zwi

ą

zane ze zmian

ą

dłu

ż

nika.

Ochrona jest dodatkowo wzmocniona, gdy

ż

zgoda jest bezskuteczna, gdy wierzyciel

nie wiedział, i

ż

przejemca jest niewypłacalny. Z kolei uzale

ż

nienie przej

ę

cia długu od

zgody dłu

ż

nika, przy umowie zawartej mi

ę

dzy wierzycielem a przejemc

ą

, znajduje sła-

be uzasadnienie. Ustawodawca polski uznał zapewne,

ż

e interes dłu

ż

nika w pozosta-

niu z dotychczasowym stosunku prawnym zasługuje na ochron

ę

ze wzgl

ę

du na ewen-

tualne korzystne zmiany tre

ś

ci zobowi

ą

zania. O

ś

wiadczenia woli stron umowy o prze-

j

ę

cie długu powinny by

ć

, pod sankcj

ą

niewa

ż

no

ś

ci, zło

ż

one na pi

ś

mie.

OCHRONA WIERZYCIELA

Skarga paulia

ń

ska art. 527

Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalno

ś

ci dłu

ż

nika, okre

ś

lana jest cz

ę

sto jako

ochrona paulia

ń

ska lub skarga paulia

ń

ska, gdy

ż

jej pierwowzorem była rzymska actio

pauliana. Zgodnie z zasad

ą

dłu

ż

nik odpowiada za zobowi

ą

zanie całym swym maj

ą

t-

kiem, zarówno obecnym jak i przyszłym. Jednak

ż

e zobowi

ą

zanie dłu

ż

nika nie wpły-

wa na swobod

ę

dłu

ż

nika w dysponowaniu swym maj

ą

tkiem. Wskutek nowych działa

ń

maj

ą

tek dłu

ż

nika mo

ż

e zosta

ć

doprowadzony do stanu uniemo

ż

liwiaj

ą

cego lub za-

gra

ż

aj

ą

cego zaspokojeniu wierzyciela, który ponosi ryzyko niewypłacalno

ś

ci dłu

ż

ni-

ka.

Celem instytucji skargi paulia

ń

skiej jest ochrona interesów wierzyciela na

wypadek nielojalnego post

ę

powania dłu

ż

nika

.

Konstrukcja skargi paulia

ń

skiej oparta jest na wzgl

ę

dnej bezskuteczno

ś

ci czynno

ś

ci

prawnej dokonanej przez dłu

ż

nika z pokrzywdzeniem wierzyciela. Polega na mo

ż

li-

wo

ś

ci zaskar

ż

enia przez wierzyciela krzywdz

ą

cej go czynno

ś

ci celem uznania jej za

bezskuteczn

ą

wzgl

ę

dem niego. Bezskuteczno

ść

wzgl

ę

dna nie powstaje jednak ipso

iure, a po stwierdzeniu jej w orzeczeniu s

ą

dowym. Koniecznie musz

ą

wyst

ą

pi

ć

trzy

przesłanki: pokrzywdzenie wierzycieli, działanie dłu

ż

nika z zamiarem i

ś

wiadomo

ś

ci

ą

pokrzywdzenia, wiedza lub mo

ż

liwo

ść

dowiedzenia si

ę

o tym przez osob

ę

trzeci

ą

.

Korzy

ść

uzyskana bezpłatnie art. 528

Kolejny przepis wył

ą

cza przesłank

ę

złej wiary osoby trzeciej, gdy osoba ta uzyskała

korzy

ść

maj

ą

tkow

ą

bezpłatnie. Korzy

ś

ci

ą

uzyskan

ą

bezpłatnie jest korzy

ść

, za któr

ą

osoba trzecia nie spełniła

ś

wiadczenia, lub cz

ęś

ciowo płatne, o symbolicznym zna-

czeniu dla stron. W przypadku takiej czynno

ś

ci prawnej, cho

ć

by osoba trzecia nie

wiedziała i nie mogła si

ę

dowiedzie

ć

,

ż

e chodzi o pokrzywdzenie wierzyciela,

wie-

rzyciel mo

ż

e domaga

ć

si

ę

uznania czynno

ś

ci tej za bezskuteczn

ą

.

Sposób zaskar

ż

enia skarg

ą

paulia

ń

sk

ą

art. 531

Kodeks przewiduje dwa sposoby dochodzenia ochrony paulia

ń

skiej. Pierwszy, naj-

cz

ęś

ciej stosowany, to

wytoczenie powództwa przeciw osobie, która uzyskała

korzy

ść

wskutek czynno

ś

ci dokonanej przez dłu

ż

nika

. Drugi polega na podnie-

sieniu zarzutu procesowego w tocz

ą

cej si

ę

przeciwko niemu sprawie wytoczonej

przez osob

ę

trzeci

ą

, na przykład w procesie przeciwegzekucyjnym. Dłu

ż

nik nie jest

stron

ą

procesu pauli

ń

skiego. Mo

ż

e by

ć

on jednak przez osob

ę

trzeci

ą

wezwany do

wzi

ę

cia udziału w sprawie i wst

ą

pi

ć

do niej jako interwenient uboczny.

Wierzyciel mo

ż

e równie

ż

wyst

ą

pi

ć

przeciwko osobie dalszej, która uzyskała korzy

ść

od zaskar

ż

onej osoby trzeciej. Jest to mo

ż

liwe jednak tylko wtedy, gdy rozporz

ą

dze-

nie było nieodpłatne, albo je

ż

eli osoba ta działała w złej wierze, to jest wiedziała o

okoliczno

ś

ciach uzasadniaj

ą

cych uznanie tej czynno

ś

ci za bezskuteczn

ą

.

CZYNY NIEDOZWOLONE

Poj

ę

cie czynu niedozwolonego art. 415

Czyny niedozwolone, delikty, to grupa zachowa

ń

o pejoratywnej ocenie, powoduj

ą

-

cych szkod

ę

. Odpowiedzialno

ść

deliktowa jest równie

ż

przypisywana podmiotom za

zachowania niezawinione, a nawet w pewnych sytuacjach za zdarzenia. Naprawienie
szkody jest

ś

wiadczeniem, osoba odpowiedzialna za szkod

ę

dłu

ż

nikiem, a poszko-

dowany wierzycielem. Odpowiedzialno

ść

deliktowa tworzy

ś

wiadczenie pierwotne

,

w porównaniu do odpowiedzialno

ś

ci kontraktowej, pojawiaj

ą

cej si

ę

jako nast

ę

pstwo

istniej

ą

cego ju

ż

zobowi

ą

zania, niewykonanego lub wykonanego nienale

ż

ycie. Do

przesłanek odpowiedzialno

ś

ci deliktowej zaliczy

ć

nale

ż

y: zdarzenie z jakim prawo

wi

ąż

e odpowiedzialno

ść

, szkoda i zwi

ą

zek przyczynowy mi

ę

dzy owym zdarzeniem a

szkod

ą

. Istniej

ą

równie

ż

trzy zasady, według których nale

ż

y rozpatrywa

ć

odpowie-

dzialno

ść

cywiln

ą

: zasada winy, zasada ryzyka oraz zasada słuszno

ś

ci. Pierwsza

odnosi si

ę

do subiektywnego poj

ę

cia winy. Zasada ryzyka przewiduje odpowiedzial-

no

ść

nawet w wypadkach, w których nie da si

ę

przypisa

ć

winy, ale osoba ponosi ry-

zyko wyst

ą

pienia okre

ś

lonego rodzaju szkód. Zasada słuszno

ś

ci jest u

ż

ywana w

drodze wyj

ą

tku, gdy nie działa zasada winy ani ryzyka, a jednak osoba mo

ż

e by

ć

ob-

ci

ąż

ona obowi

ą

zkiem naprawienia danej szkody.

Konsekwencje: Podmiot odpowiedzialny za czyn niedozwolony zobowi

ą

zany jest do

jej naprawienia. Odnosi si

ę

to równie

ż

o do osoby prawnej, która odpowiada za dzia-

łania swoich organów.

Zwi

ą

zek przyczynowy art. 361

Przesłank

ę

odpowiedzialno

ś

ci stanowi zwi

ą

zek przyczynowy. Powszechnie uznaje

si

ę

,

ż

e zwi

ą

zek taki powinien istnie

ć

mi

ę

dzy zdarzeniem, z którym sprz

ęż

ona została

czyja

ś

odpowiedzialno

ść

, a doznan

ą

szkod

ą

. Zwi

ą

zek wpływa równie

ż

na wielko

ść

nale

ż

nego odszkodowania. Kodeks stanowi,

ż

e zobowi

ą

zany do odszkodowania po-

nosi odpowiedzialno

ść

tylko za normalne nast

ę

pstwa działania lub zaniechania, z

którego szkoda wynikła. Dominuj

ą

cym pogl

ą

dem jest wi

ę

c teoria adekwatnego

zwi

ą

zku przyczynowego. Zaleca ona odwoływa

ć

si

ę

do reguł obiektywnie ustalonych,

a nie do wiedzy o zwi

ą

zkach przyczynowych osoby odpowiedzialnej. Teoria ade-

kwatnego zwi

ą

zku

uznaje za miarodajne dla ustalenia odpowiedzialno

ś

ci nie

wszystkie skutki, lecz tylko niektóre z nich, a mianowicie nast

ę

pstwa normalne.

Realizacja tej koncepcji wymaga dwustopniowego post

ę

powania. Pierwszy polega na

zastosowaniu warunku sine qua non. Je

ż

eli doprowadzi do pozytywnego wniosku,

pojawia si

ę

kwestia, czy zwi

ą

zek ten odpowiada kryteriom normalno

ś

ci. Na tej pod-

stawie dokonuje si

ę

wi

ę

c selekcji nast

ę

pstw kauzalnych, uwzgl

ę

dniaj

ą

c tylko skutki

normalne.
Przykłady: S

ą

d Najwy

ż

szy uznał,

ż

e normalny zwi

ą

zek przyczynowy mi

ę

dzy okre-

ś

lonym zdarzeniem a szkod

ą

zachodzi, gdy w danym układzie stosunków i warunków

oraz zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczno

ś

ci, szkoda

jest normalnym nast

ę

pstwem tego rodzaju zdarze

ń

.

Szkoda a krzywda art. 361

Kolejn

ą

przesłank

ą

powstania odpowiedzialno

ś

ci odszkodowawczej jest szkoda. Po-

j

ę

cie szkody nie zostało w ustawie zdefiniowane. Najogólniej mo

ż

na stwierdzi

ć

,

ż

e

okre

ś

lenie odnosi si

ę

do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie

chronionych, doznanych wbrew swojej woli. To ostatnie pozwala odró

ż

ni

ć

szkod

ę

od

uszczerbków jakie nast

ą

piły na mocy decyzji samego zainteresowanego podmiotu.

Poj

ę

cie szkody nie uwzgl

ę

dnia równie

ż

jakichkolwiek dóbr płyn

ą

cych z działa

ń

niele-

galnych. Kontrowersje wywołuje kwestia, czy szkoda obejmuje wył

ą

cznie uszczerbki

typu maj

ą

tkowego, czy te

ż

niemaj

ą

tkowego. W kodeksie uszczerbek typu niemaj

ą

t-

kowego okre

ś

lony został mianem krzywdy, a suma pieni

ęż

na przeznaczona na zła-

godzenie tej krzywdy zado

ść

uczynieniem. Oznaczenie to sugeruje,

ż

e chodzi o poj

ę

-

cie ró

ż

ne od szkody i odszkodowania. Temu zało

ż

eniu przeczy jednak cały szereg

innych zwrotów ustawowych, które wskazuj

ą

na to,

ż

e krzywda i zado

ść

uczynienie

stanowi

ą

szczególn

ą

posta

ć

szkody i odszkodowania. Z kolei czym innym jest roz-

ró

ż

nienie na szkod

ę

na osobie oraz szkod

ę

na mieniu. Podział ten ma na wzgl

ę

dzie

dobro bezpo

ś

rednio naruszone, a nie maj

ą

tkowe lub niemaj

ą

tkowe konsekwencje.

Dlatego szkoda na osobie mo

ż

e obj

ąć

nie tylko krzywd

ę

, lecz tak

ż

e szkod

ę

ma-

j

ą

tkow

ą

, jak koszty leczenia czy utrat

ę

zarobku.

Jednak szkoda na mieniu mo

ż

e

przejawi

ć

si

ę

tylko w postaci szkody maj

ą

tkowej. Istniej

ą

dwa rodzaje szkody maj

ą

t-

kowej: strata rzeczywista damnum emergens, oraz utracone korzy

ś

ci lucrum

cessans. Nale

ż

y uwzgl

ę

dnia

ć

oba wspomniane rodzaje szkód maj

ą

tkowych wsz

ę

dzie

tam, gdzie pojawi si

ę

odszkodowanie. Dla ustalenia wysoko

ś

ci szkody trzeba porów-

na

ć

rzeczywisty stan maj

ą

tku ze stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby nie na-

st

ą

piło zdarzenie sprawcze. Metoda ta nazywana jest ró

ż

nicow

ą

lub dyferencyjn

ą

.

Odpowiedzialno

ść

za czyn własny art. 415

Odpowiedzialno

ść

za własne czyny oparta jest

na zasadzie winy

. Poj

ę

cie winy nie

zostało jednak w kodeksie wyja

ś

nione. Mimo to, nie ulega w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e za czyn

zawiniony mo

ż

e uchodzi

ć

jedynie takie zachowanie człowieka, które jest zarazem

bezprawne. Jednocze

ś

nie za zachowanie uznaje si

ę

zarazem działanie jak i zanie-

chanie. Bezprawno

ść

pojmuje si

ę

w prawie cywilnym szeroko, jako niezgodno

ść

za-

chowania sprawcy z porz

ą

dkiem prawnym. To oznacza,

ż

e obejmuje nie tylko naru-

szenie przepisów, ale równie

ż

zasady współ

ż

ycia społecznego. Oczywi

ś

cie bez-

prawno

ść

jest wył

ą

czona w takich sytuacjach jak: obrona konieczna, stan wy

ż

szej

konieczno

ś

ci czy zgoda poszkodowanego. Wina jest poj

ę

ciem bardziej subiektyw-

nym, odnosz

ą

cym si

ę

do podmiotowej strony czynu. Najcz

ęś

ciej win

ę

w prawie cy-

wilnym traktuje si

ę

podobnie jak w prawie karnym. To oznacza,

ż

e podmiot jest winny

w sytuacji, gdy mo

ż

na mu postawi

ć

zarzut z powodu jego decyzji, gdy ujemnie zo-

stanie oceniona jego umy

ś

lno

ść

b

ą

d

ź

nieumy

ś

lno

ść

. Umy

ś

lno

ść

polega na tym,

ż

e

sprawca chce wyrzuci

ć

drugiemu szkod

ę

lub co najmniej

ś

wiadomie godzi si

ę

na to.

Natomiast nieumy

ś

lno

ść

wi

ąż

e si

ę

z niedbalstwem, nie doło

ż

eniem wymaganej sta-

ranno

ś

ci. Zarzut niedbalstwa b

ę

dzie uzasadniony wtedy, gdy dany sprawca szkody

zachował si

ę

w sposób odbiegaj

ą

cy od modelu wzorcowego. Podobnie jak w prawie

karnym, konsekwencje wył

ą

cza stan niepoczytalno

ś

ci. Przyczyny, jakie zadecydowa-

ły o stanie niepoczytalno

ś

ci sprawcy, nie zostały wymienione w ustawie i mog

ą

by

ć

ró

ż

norakiego rodzaju. Podobnie małoletni, który nie uko

ń

czył 13 lat, nie ponosi od-

powiedzialno

ś

ci.

Konsekwencje: W przeciwie

ń

stwie do prawa karnego, podstawowym celem odpo-

wiedzialno

ś

ci cywilnej jest rekompensata szkody, a nie oddziaływanie wychowawcze

na sprawc

ę

.

Przykłady: Nie ponosi winy lekarz dokonuj

ą

cy zabiegu operacyjnego w nienale

ż

y-

tych warunkach, w sytuacji nagłej, gdy była to jedyna szansa uratowania pacjenta.

Ci

ęż

ar dowodu art. 415

Zgodnie z ogóln

ą

zasad

ą

, ci

ęż

ar dowodu spoczywa w cało

ś

ci na poszkodowanym.

Odnosi si

ę

to do istnienia szkody, zwi

ą

zku przyczynowego oraz bezprawnego za-

chowania si

ę

sprawcy. W praktyce zadanie poszkodowanemu ułatwiaj

ą

stosowane

przez s

ą

dy

domniemania faktyczne

, dotycz

ą

ce zwłaszcza winy sprawcy. Innego

ułatwienia dowodowego dostarcza

koncepcja winy anonimowej

. Pozwala ona

przypisa

ć

win

ę

osobie prawnej, je

ż

eli wyka

ż

e si

ę

,

ż

e szkoda została wyrz

ą

dzona

przez niezidentyfikowan

ą

osob

ę

fizyczn

ą

działaj

ą

c

ą

w jej strukturze. Wina anonimo-

wa nie ma wyrazu w kodeksie i jest tworem judykatury.

Odpowiedzialno

ść

za władz

ę

publiczn

ą

art. 417

Konstytucja stanowi,

ż

e ka

ż

dy ma prawo do naprawienia szkody, jaka została mu wy-

rz

ą

dzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. To legło u

podstaw kodeksowych reguł odpowiedzialno

ś

ci Skarbu Pa

ń

stwa oraz jednostek sa-

morz

ą

du za szkod

ę

wyrz

ą

dzon

ą

władczym działaniem władz publicznych. Przepis

znajdzie zastosowanie, o ile szkoda wyrz

ą

dzona została przy wykonywaniu władzy

publicznej. Przepis dotyczy wył

ą

cznie skutków działania pa

ń

stwa i jednostek samo-

rz

ą

du w sferze imperium, a wi

ę

c funkcji władczej. W przypadku szkód poza sfer

ą

im-

perium, organy odpowiadaj

ą

na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Skarb Pa

ń

stwa

nie ponosi jednak odpowiedzialno

ś

ci, za działania organów niezwi

ą

zane z wykony-

waniem władzy publicznej. Obowi

ą

zek naprawienia szkody jest niezale

ż

ny od winy

władz, a wi

ę

c mamy do czynienia z odpowiedzialno

ś

ci

ą

na

zasadzie ryzyka

. Pod-

miotami odpowiedzialnymi mog

ą

by

ć

wszelkie osoby prawne wykonuj

ą

ce władz

ę

pu-

bliczn

ą

: Skarb Pa

ń

stwa, jednostki samorz

ą

du oraz inne osoby, którym zlecono wy-

konywanie zada

ń

publicznych. Zało

ż

ona jest odpowiedzialno

ść

wył

ą

cznie osoby

prawnej. Odpowiada ona za zachowania osób fizycznych tworz

ą

cych jej organizacj

ę

,

bez wzgl

ę

du na miejsce w jej strukturze. Wa

ż

ne jest, i

ż

w przypadku wyrz

ą

dzenia

szkody przez podmiot wykonuj

ą

cy władz

ę

na podstawie zlecenia, ponosi on odpo-

wiedzialno

ść

solidarn

ą

wraz ze zlecaj

ą

cym.

Współsprawstwo i współodpowiedzialno

ść

art. 422

Szkoda mo

ż

e by

ć

wyrz

ą

dzona nie tylko przez jednego sprawc

ę

, lecz tak

ż

e przez kil-

ku działaj

ą

cych w porozumieniu lub bez porozumienia. W takich przypadkach odpo-

wiedzialno

ść

ponosz

ą

wszyscy i to solidarn

ą

. Kodeks wi

ąż

e odpowiedzialno

ść

z

trzema typami zachowa

ń

:

pod

ż

eganiem, pomocnictwem oraz

ś

wiadomym korzy-

staniem z wyrz

ą

dzonej szkody

.

Odpowiedzialno

ść

za osoby, którym nie mo

ż

na przypisa

ć

winy art. 427

Zawiniony czyn człowieka mo

ż

e równie

ż

polega

ć

na niedopełnieniu ci

ążą

cego na

nim obowi

ą

zku nadzoru nad inn

ą

osob

ą

. Konkretnie chodzi o odpowiedzialno

ść

za

osoby, którym winy przypisa

ć

nie mo

ż

na przez wzgl

ą

d na niepoczytalne poprzez

wiek, stan psychiczny lub cielesny. W takim przypadku zobowi

ą

zany do nadzoru po-

nosi odpowiedzialno

ść

za własne zachowanie,

win

ę

w nadzorze

, cho

ć

przyczyn

ę

bezpo

ś

redni

ą

stanowi zachowanie podopiecznego. Ta wina jest obj

ę

ta domniema-

niem faktycznym wi

ę

c ułatwia si

ę

sytuacj

ę

poszkodowanego, gdy

ż

ci

ęż

ar dowodu

przerzucony jest na pozwanego - on ma udowodni

ć

,

ż

e brak jest winy. Pozwany Mo-

ż

e obali

ć

domniemanie je

ż

eli uczyniła zado

ść

obowi

ą

zkowi nadzoru, lub udowodnił,

ż

e szkoda powstałaby tak

ż

e przy starannym nadzorze. W sytuacji, w której nie mo

ż

-

na przypisa

ć

winy w nadzorze, kodeks przewiduje odpowiedzialno

ść

posiłkow

ą

na

zasadzie słuszno

ś

ci

. Odpowiedzialno

ść

ta wchodzi w gr

ę

gdy: nie mo

ż

na od osób

zobowi

ą

zanych do nadzoru uzyska

ć

naprawienia szkody, osoba zobowi

ą

zana do

nadzoru zwolniła si

ę

od odpowiedzialno

ś

ci lub osoba jest odpowiedzialna i odpowia-

da, ale nie ma

ś

rodków na zaspokojenie poszkodowanego. Gdy spełnione s

ą

warun-

ki to poszkodowany mo

ż

e

żą

da

ć

naprawienia szkody od samego sprawcy, je

ż

eli z

okoliczno

ś

ci, a zwłaszcza z porównania stanu maj

ą

tkowego poszkodowanego i

sprawcy, wynika,

ż

e wymagaj

ą

tego zasady współ

ż

ycia społecznego.

Odpowiedzialno

ść

za osob

ę

, której powierzono wykonanie czynno

ś

ci art. 429

Odpowiedzialno

ść

za osoby, którymi si

ę

posłu

ż

ono do wykonania jakiej

ś

czynno

ś

ci

ma stosunkowo rzadkie zastosowanie. Uzasadnieniem dla regulacji jest zało

ż

enie o

lepszym poło

ż

eniu maj

ą

tkowym powierzaj

ą

cego, umo

ż

liwiaj

ą

cym łatwiejsze docho-

dzenie naprawienia szkody, ni

ż

u bezpo

ś

redniego sprawcy. Instytucja ta przewiduje

odpowiedzialno

ść

innego podmiotu ni

ż

bezpo

ś

redni sprawca. Za osob

ę

, której powie-

rzono wykonanie czynno

ś

ci uznaje si

ę

podmiot wykonuj

ą

cy prac

ę

samodzielnie, nie

b

ę

d

ą

cy wi

ę

c podwładnym. Odpowiedzialno

ść

opiera si

ę

na zasadzie

winy w wybo-

rze

. Chodzi przede wszystkim o wybór wykonawcy umowy o dzieło lub zlecenia,

cho

ć

wcale nie musi obowi

ą

zywa

ć

ż

aden stosunek prawny. Tote

ż

, aby zwolni

ć

si

ę

od

odpowiedzialno

ś

ci, powierzaj

ą

cy musi wykaza

ć

,

ż

e wybrał starannie osob

ę

o odpo-

wiedniej kwalifikacji zawodowej, odpowiednim stanie psychicznym, czy fizycznym. Z
odpowiedzialno

ś

ci zwalnia równie

ż

dowód,

ż

e wykonanie czynno

ś

ci powierzył on

osobie, przedsi

ę

biorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalno

ś

ci zawodo-

wej trudni

ą

si

ę

wykonywaniem takich czynno

ś

ci. Odpowiedzialno

ść

za osob

ę

, której

powierzono wykonanie czynno

ś

ci, jest wi

ę

c odpowiedzialno

ś

ci

ą

bardzo słab

ą

, a jej

znaczenie praktyczne jest nikłe, gdy

ż

na ogół powierza si

ę

wykonanie czynno

ś

ci oso-

bom, które si

ę

tym trudni

ą

.

Odpowiedzialno

ść

za podwładnego art. 430

Regulacja szczególna przewiduje odpowiedzialno

ść

za podwładnego. Podwładny, to

osoba, która przy wykonywaniu powierzonej jej czynno

ś

ci podlega kierownictwu i ma

obowi

ą

zek stosowa

ć

si

ę

do wskazówek przeło

ż

onego. Ustawa nie wymaga podstawy

prawna stosunku zale

ż

no

ś

ci, mo

ż

e to by

ć

stosunek czysto faktyczny, który wytworzy

si

ę

w okre

ś

lonej rzeczywisto

ś

ci. Z drugiej strony faktyczny zwierzchnik mo

ż

e nie od-

powiada

ć

za pracownika wysoko wykwalifikowanego, który jest podwładnym tylko w

sferze organizacyjnej, jak np. lekarz. Odpowiedzialno

ść

za podwładnego normuje

wi

ę

c sytuacje, w której podwładny, wykonuj

ą

c powierzon

ą

mu czynno

ść

i wyrz

ą

dził

szkod

ę

czynem zawinionym. Zwierzchnik ponosi wówczas niezale

ż

n

ą

od swojej winy

odpowiedzialno

ść

za t

ę

szkod

ę

. Jest to kolejne unormowanie przewiduj

ą

ce odpowie-

dzialno

ść

odszkodowawcz

ą

innych podmiotów ni

ż

sprawca bezpo

ś

redni. Przesłan-

kami, koniecznymi do stwierdzenia odpowiedzialno

ś

ci s

ą

: szkoda wyrz

ą

dzona przez

podwładnego, powierzenie na własny rachunek wykonania czynno

ś

ci podwładnemu

oraz wina podwładnego. Je

ż

eli zlecenie wykonania czynno

ś

ci wydał organ osoby

prawnej, wówczas powierzenie nast

ę

puje na rachunek osoby prawnej. Podstaw

ą

od-

powiedzialno

ś

ci jest

zasada ryzyka

, czyli zwierzchnik ponosi odpowiedzialno

ść

nie-

zale

ż

nie od winy własnej, bez wzgl

ę

du na to czy starał si

ę

, kontrolował pracowników,

nadzorował, informował. Przeło

ż

ony powinien osi

ą

ga

ć

korzy

ś

ci z działa

ń

podwład-

nych, wi

ę

c ponosi te

ż

ci

ęż

ary czy ryzyko ich działa

ń

. Przeło

ż

ony odpowiada w spo-

sób absolutny, brak jest okoliczno

ś

ci zwalniaj

ą

cych, chyba

ż

e podwa

ż

y któr

ąś

z

przesłanek odpowiedzialno

ś

ci.

Odpowiedzialno

ść

za zwierz

ę

ta art. 431

Odpowiedzialno

ść

za szkody wyrz

ą

dzone przez zwierz

ę

ta ponosi ten, kto je chowa

lub nimi si

ę

posługuje. Zgodnie z dominuj

ą

cym pogl

ą

dem, zwierz

ę

chowa ten, kto

przez dłu

ż

szy czas sprawuje nad nim piecz

ę

dla własnych celów. Chodzi wi

ę

c nie

tylko o zwierz

ę

ta domowe, lecz tak

ż

e dzikie, które przebywaj

ą

pod piecz

ą

człowieka.

Chowaj

ą

cy niekoniecznie musi by

ć

jego wła

ś

cicielem. Odpowiedzialno

ść

ponosz

ą

tak

ż

e osoby, które nie chowaj

ą

zwierz

ę

cia, lecz posługuj

ą

si

ę

nim dorywczo.

Opiera

si

ę

ona na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby, która chowa zwierz

ę

lub si

ę

nim posługuje.

Obalenie tego domniemania jest jednak nader trudne, po-

niewa

ż

utrzymuj

ą

cy zwierz

ę

nie mo

ż

e broni

ć

si

ę

tym, i

ż

si

ę

ono zabł

ą

kało i uciekło.

Ponosi on równie

ż

odpowiedzialno

ść

za inne osoby, którym powierzył opiek

ę

nad

zwierz

ę

ciem. Chowaj

ą

cy odpowiada za własny czyn zawiniony, je

ż

eli sam pokieruje

zachowaniem zwierz

ę

cia tak, aby wyrz

ą

dziło ono komu

ś

szkod

ę

. Warto doda

ć

,

ż

e

posiadacz gruntu, na którym cudze zwierz

ę

wyrz

ą

dza szkod

ę

, mo

ż

e uciec si

ę

do

samopomocy i zaj

ąć

to zwierz

ę

. Uprawnienie to przysługuje mu gdy zaj

ę

cie zwierz

ę

-

cia jest potrzebne do zabezpieczenia roszcze

ń

o naprawienie szkody. Norma nie od-

nosi si

ę

jednak do zwierz

ą

t

ż

yj

ą

cych w stanie wolnym, którymi zajmuj

ą

si

ę

inne usta-

wy, jak Prawo łowieckie.

Okoliczno

ś

ci egzoneracyjne art. 435

Z istoty odpowiedzialno

ś

ci na zasadzie ryzyka wynika,

ż

e dowód braku winy prowa-

dzi do wył

ą

czenia odpowiedzialno

ś

ci. Ci

ęż

ar dowodu tych okoliczno

ś

ci spoczywa na

osobie ponosz

ą

cej odpowiedzialno

ść

.

Okoliczno

ś

ci egzoneracyjne obejmuj

ą

: sił

ę

wy

ż

sz

ą

, win

ę

poszkodowanego i win

ę

osoby trzeciej.

Poj

ę

cie siły wy

ż

szej ozna-

cza,

ż

e brak jest adekwatnego zwi

ą

zku przyczynowego mi

ę

dzy działaniem sprawcy a

powstał

ą

szkod

ą

. O winie poszkodowanego mówimy, maj

ą

c na wzgl

ę

dzie,

ż

e nie

okazał on nale

ż

ytej troski o swe własne interesy. Mo

ż

na mu wi

ę

c uczyni

ć

zarzut,

ż

e

nie doło

ż

ył staranno

ś

ci, jak

ą

powinien przejawia

ć

w danej sytuacji. Nie mo

ż

na mu

jednak przypisa

ć

winy, gdy działał z pobudek altruistycznych oraz gdy jest niepoczy-

talny. W podobny sposób nale

ż

y rozumie

ć

równie

ż

wyrz

ą

dzenie szkody wył

ą

cznie z

winy osoby trzeciej. Do kr

ę

gu tych podmiotów nale

żą

osoby, za które prowadz

ą

cy

przedsi

ę

biorstwo lub posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci.

Przedawnienie roszcze

ń

art. 442

W my

ś

l reguł ogólnych, tylko roszczenia maj

ą

tkowe ulegaj

ą

przedawnieniu, i to po

upływie 10 lat, a roszczenia o

ś

wiadczenia zwi

ą

zane z prowadzeniem działalno

ś

ci

gospodarczej po upływie lat 3. Szczegółowe postanowienia reguluj

ą

ce przedawnie-

nie roszcze

ń

o naprawienie szkody wyrz

ą

dzonej czynem niedozwolonym zawarte

jest w Kodeksie Cywilnym: Roszczenie takie ulega przedawnieniu z upływem lat 3 od

dnia, w którym poszkodowany dowiedział si

ę

o szkodzie i o osobie obowi

ą

zanej do

jej naprawienia; chyba,

ż

e była to szkoda na osobie, wtedy przedawnienie nie mo

ż

e

nast

ą

pi

ć

wcze

ś

niej ni

ż

po 3 latach. Jednak

ż

e termin ten nie mo

ż

e by

ć

dłu

ż

szy ni

ż

10

lat od dnia, w którym nast

ą

piło zdarzenie wywołuj

ą

ce szkod

ę

. Roszczenie ulega jed-

nak przedawnieniu dopiero po 20 latach, bez wzgl

ę

du na to kiedy poszkodowany

dowiedział si

ę

o szkodzie, je

ś

li wynikła ona ze zbrodni lub wyst

ę

pku.

CZ

ĘŚĆ

SZCZEGÓLNA

Sprzeda

ż

art. 535

Konstrukcja: Przez umow

ę

sprzeda

ż

y sprzedawca zobowi

ą

zuje si

ę

przenie

ść

na

kupuj

ą

cego własno

ść

rzeczy i wyda

ć

mu rzecz, a kupuj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

rzecz

odebra

ć

i zapłaci

ć

sprzedawcy cen

ę

. Ten typ umowy ukształtował si

ę

w prawie rzym-

skim pod nazw

ą

kupna-sprzeda

ż

y. Oprócz Kodeksu Cywilnego, doniosłe znaczenie

maj

ą

: Ustawa o szczególnych warunkach sprzeda

ż

y konsumenckiej oraz Konwencja

Narodów Zjednoczonych o umowach mi

ę

dzynarodowej sprzeda

ż

y towarów, sporz

ą

-

dzona w Wiedniu. Przedmiotem sprzeda

ż

y mog

ą

by

ć

rzeczy i nie tylko, zwłaszcza

postacie energii. Sama umowa ma charakter wzajemny i konsensualny. Wydanie
rzeczy nie jest wi

ę

c konieczn

ą

przesłank

ą

jej zawarcia, lecz elementem wykonania

zawartej umowy.
Obowi

ą

zki sprzedawcy: 1. Do obowi

ą

zków nale

ż

y wydanie rzeczy kupuj

ą

cemu.

Rzecz musi by

ć

oznaczona w umowie, a sprzedawca powinien j

ą

wyda

ć

zgodnie z

tre

ś

ci

ą

umowy. Kupuj

ą

cy mo

ż

e zastrzec dopiero po zawarciu umowy okre

ś

lone bli

ż

ej

cechy rzeczy. Je

ż

eli dopu

ś

ci si

ę

zwłoki, to sprzedaj

ą

cy mo

ż

e wykona

ć

uprawnienia

wierzyciela przy zwłoce dłu

ż

nika lub dokona

ć

oznaczenia samemu. Analogicznie po-

st

ę

puje si

ę

z wyborem terminu i miejsca wydania rzeczy. 2. Wydanie rzeczy powinno

nast

ą

pi

ć

z odpowiednimi dokumentami, a tak

ż

e z instrukcj

ą

i wszelkimi niezb

ę

dnymi

informacjami. 3. Sprzedaj

ą

cy odpowiada za opakowanie i zabezpieczenie rzeczy

oraz zapewnienie odpowiedniego przewozu.
Obowi

ą

zki kupuj

ą

cego: 1. Najwa

ż

niejszym obowi

ą

zkiem jest zapłata ceny, b

ę

d

ą

cej

oznaczon

ą

sum

ą

pieni

ęż

n

ą

. Mo

ż

e by

ć

wyra

ż

ona zarówno w walucie polskiej jak i w

obcej. Pomimo ustalenia ceny w walucie obcej, kupuj

ą

cy przy dokonaniu zapłaty mo-

ż

e posłu

ż

y

ć

si

ę

walut

ą

polsk

ą

.

Forma: Przepisy o umowie sprzeda

ż

y nie zastrzegaj

ą

dla sprzeda

ż

y

ż

adnej formy

szczególnej. Natomiast na mocy innych przepisów wymagana jest forma aktu nota-
rialnego dla nieruchomo

ś

ci, u

ż

ytkowania wieczystego oraz spadku. Zbycie przedsi

ę

-

biorstwa powinno by

ć

dokonane pisemnie z podpisami notarialnie po

ś

wiadczonymi.

Przy sprzeda

ż

y konsumenckiej o warto

ś

ci przekraczaj

ą

cej dwa tysi

ą

ce złotych,

sprzedawca musi potwierdzi

ć

na pi

ś

mie wszystkie istotne postanowienia umowy.

R

ę

kojmia: R

ę

kojmia to odpowiedzialno

ść

za wady fizyczne i prawne sprzedawanej

rzeczy. Kodeksowe uregulowania r

ę

kojmi nie obejmuj

ą

sprzeda

ż

y na warunkach

konsumenckich. Wada fizyczna polega na tym,

ż

e: rzecz ma cechy zmniejszaj

ą

ce jej

warto

ść

lub u

ż

yteczno

ść

, rzecz nie ma wła

ś

ciwo

ś

ci o których istnieniu zapewniał

sprzedawca, lub rzecz została wydana w stanie niezupełnym. Do wad prawnych zali-
cza si

ę

sytuacje, w których rzecz stanowi własno

ść

osoby trzeciej, b

ą

d

ź

jest obci

ąż

o-

na prawem osoby trzeciej. Wada prawna wyst

ę

puje nie tylko wtedy, gdy sprzedawca

nie jest wła

ś

cicielem, ale równie

ż

gdy jest jedynie współwła

ś

cicielem. Sprzeda

ż

wa-

dliwej rzeczy zawsze nale

ż

y oceni

ć

jako nienale

ż

yte wykonanie zobowi

ą

zania, co

wi

ąż

e si

ę

z odpowiedzialno

ś

ci

ą

ex contractu. R

ę

kojmi

ą

obj

ę

te s

ą

wady fizyczne, któ-

re powstały przed przej

ś

ciem na kupuj

ą

cego niebezpiecze

ń

stwo uszkodzenia rzeczy.

Wydaje si

ę

równie

ż

,

ż

e sprzedawca nie odpowiada za wady, o których kupuj

ą

cy wie-

dział.
Uprawnienia z tytułu r

ę

kojmi: 1. Odst

ą

pienie od umowy, chyba

ż

e sprzedawca nie-

zwłocznie wymieni rzecz. 2.

Żą

danie obni

ż

enia ceny. 3.

Żą

danie dostarczenia rzeczy

wolnej od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opó

ź

nienia. 4.

Żą

danie usuni

ę

cia

wady rzeczy, je

ż

eli przedmiotem jest rzecz okre

ś

lona co do to

ż

samo

ś

ci.

Gwarancja: Udzielona kupuj

ą

cemu gwarancja polega na zobowi

ą

zaniu si

ę

gwaranta

do spełnienia odpowiednich

ś

wiadcze

ń

na wypadek, gdyby w oznaczonym terminie

ujawniły si

ę

wady fizyczne sprzedanej rzeczy. Przepisów kodeksu o gwarancji, po-

dobnie jak tych o r

ę

kojmi, nie stosuje si

ę

do sprzeda

ż

y konsumenckiej. Gwarancja

jako

ś

ci ma wzgl

ę

dem sprzeda

ż

y charakter akcesoryjny, uzale

ż

niona jest od istnienia

wa

ż

nej umowy sprzeda

ż

y. W odró

ż

nieniu od r

ę

kojmi, powstaje na mocy czynno

ś

ci

prawnej. Jej udzielenie jest dobrowolne. Gwarancja powstaje wi

ę

c w wyniku umowy

b

ę

d

ą

cej zastrze

ż

eniem dodatkowym do umowy sprzeda

ż

y. Do zawarcia potrzebne

jest wr

ę

czenie kupuj

ą

cemu dokumentu gwarancyjnego, wymaga wi

ę

c formy pisem-

nej. Kupuj

ą

cemu słu

ż

y wybór mi

ę

dzy dwoma systemami ochrony, z tym,

ż

e gwaran-

cja chroni jedynie przed wadami fizycznymi.
Uprawnienia z tytułu gwarancji: 1. Usuni

ę

cie wad fizycznych rzeczy. 2. Dostarcze-

nie rzeczy wolnej od wad. Termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia
rzeczy wolnej od wad.
Kupuj

ą

cy ma wi

ę

c skromniejsze uprawnienia ni

ż

te, z tytułu r

ę

kojmi.

Terminy: Roszczenia kupuj

ą

cego wzgl

ę

dem sprzedawcy ulegaj

ą

przedawnieniu z

upływem ogólnych terminów. Doniosłym wyj

ą

tkiem jest roszczenie dotycz

ą

ce osób

zawodowo trudni

ą

cych si

ę

sprzeda

żą

. Dwuletni termin przedawnienia ma zastoso-

wanie do sprzeda

ż

y dokonanej w zakresie działalno

ś

ci przedsi

ę

biorstwa sprzedawcy.

Szczególne rodzaje sprzeda

ż

y art. 583

Sprzeda

ż

na prób

ę

: Sprzeda

ż

z zastrze

ż

eniem zbadania rzeczy przez kupuj

ą

cego

jest umow

ą

warunkow

ą

. W razie w

ą

tpliwo

ś

ci poczytuje si

ę

j

ą

za zawart

ą

pod warun-

kiem zawieszaj

ą

cym,

ż

e kupuj

ą

cy uzna przedmiot sprzeda

ż

y za dobry.

Znacze-

nie ma wi

ę

c subiektywne przekonanie kupuj

ą

cego. Uzasadnione jest przy tym, aby

zbyt długo nie utrzymywała si

ę

niepewno

ść

co do skuteczno

ś

ci umowy. Je

ż

eli strony

nie oznaczyły terminu próby, termin mo

ż

e wyznaczy

ć

sprzedawca. Przy braku

o

ś

wiadczenia we wła

ś

ciwym terminie, uwa

ż

a si

ę

,

ż

e kupuj

ą

cy uznał przedmiot za

dobry. Od sprzeda

ż

y na prób

ę

nale

ż

y odró

ż

ni

ć

sprzeda

ż

z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

wymiany za-

kupionego towaru na innych towar albo sprzeda

ż

z zastrze

ż

eniem prawa odst

ą

pienia

od umowy.
Sprzeda

ż

z prawem odkupu: Prawo odkupu umo

ż

liwia ponowne nabycie rzeczy

sprzedanej, dzi

ę

ki czemu umowa zaspokaja jaki

ś

szczególny interes sprzedawcy w

wyzbyciu si

ę

własno

ś

ci tylko na jaki

ś

czas. Wykonanie prawa odkupu polega na zło-

ż

eniu przez sprzedawc

ę

odpowiedniego o

ś

wiadczenia woli, osobie, które od niego

rzecz uprzednio kupiła.

Dochodzi do skutku sprzeda

ż

powrotna.

Prawo odkupu

mo

ż

e by

ć

wykonane w oznaczonym terminie, który okre

ś

la umowa. Dla ochrony inte-

resów kupuj

ą

cego, ustawa zastrzega,

ż

e to prawo nie mo

ż

e by

ć

ustanowione na

okres dłu

ż

szy ni

ż

5 lat. Prawo odkupu jest skuteczne tylko wzgl

ę

dem kupuj

ą

cego. W

wypadku zatem zbycia rzeczy albo jej obci

ąż

enia, kupuj

ą

cy ponosi odpowiedzialno

ść

ex contractu. Nie jest tu przewidziana

ż

adna forma szczególna, chyba,

ż

e zachowa-

nie okre

ś

lonej formy było wymagane do zawarcia umowy sprzeda

ż

y.

Prawo pierwokupu: Polega na tym,

ż

e okre

ś

lonemu podmiotowi przysługuje pierw-

sze

ń

stwo kupna oznaczonej rzeczy, w razie gdyby jej wła

ś

ciciel zawarł umow

ę

sprzeda

ż

y z innym podmiotem. Wła

ś

ciciel rzeczy obowi

ą

zany jest zawrze

ć

umow

ę

sprzeda

ż

y z osob

ą

trzeci

ą

pod warunkiem,

ż

e

uprawniony nie skorzysta z prawa

pierwokupu oraz niezwłocznie zawiadomi

ć

uprawnionego o tre

ś

ci warunkowej

umowy.

Ź

ródłem prawa pierwokupu mo

ż

e by

ć

nie tylko czynno

ść

prawna, ale rów-

nie

ż

ustawa. Je

ż

eli nie zastrze

ż

ono innego terminu, uprawniony mo

ż

e skorzysta

ć

z

prawa pierwokupu w ci

ą

gu jednego miesi

ą

ca w razie sprzeda

ż

y nieruchomo

ś

ci, albo

jednego tygodnia w razie sprzeda

ż

y rzeczy ruchomych.

Darowizna art. 888

Konstrukcja: Przez umow

ę

darowizny, darczy

ń

ca dokonuje nieodpłatnego

ś

wiad-

czenia na korzy

ść

obdarowanego, kosztem swojego maj

ą

tku. Darowizna została

skonstruowana jako umowa, a nie jednostronne o

ś

wiadczenie woli darczy

ń

cy. W ten

sposób wył

ą

czona została mo

ż

liwo

ść

obdarowania kogokolwiek wbrew jego woli. Z

zakresu darowizny wył

ą

czono zrzeczenie si

ę

prawa jeszcze nie nabytego, jak zrze-

czenie si

ę

dziedziczenia, oraz prawa nabytego w taki sposób,

ż

e w razie zrzeczenia

si

ę

, uwa

ż

a si

ę

je za nie nabyte, jak odrzucenie spadku.

Obowi

ą

zki darczy

ń

cy: 1. Obowi

ą

zek zrealizowania przysporzenia okre

ś

lonego w

umowie poprzez stosowne czynno

ś

ci. 2. Znacznie złagodzona została odpowiedzial-

no

ść

za szkody wynikłe z niewykonania umowy. Odpowiada on bowiem tylko wtedy,

gdy mo

ż

na mu przypisa

ć

win

ę

umy

ś

ln

ą

lub ra

żą

ce niedbalstwo. 3. Odpowiedzialno

ść

za wady rzeczy darowanej ogranicza si

ę

do naprawienia szkody, jaka powstała przez

to,

ż

e darczy

ń

ca wiedz

ą

c o wadach nie zawiadomił o nich obdarowanego w czasie

wła

ś

ciwym. Jest to wi

ę

c słaba odpowiedzialno

ść

, oparta na zaniedbaniu.

Obowi

ą

zki obdarowanego: 1. Obdarowany nie mo

ż

e wykaza

ć

ra

żą

cej niewdzi

ę

cz-

no

ś

ci w stosunku do darczy

ń

cy. Jest to uzasadnione moralnym postulatem wdzi

ę

cz-

no

ś

ci za korzy

ść

maj

ą

tkow

ą

. Za objaw ra

żą

cej niewdzi

ę

czno

ś

ci, jak przest

ę

pstwo lub

ci

ęż

kie naruszenie obowi

ą

zków rodzinnych, dopuszczalne jest odwołanie darowizny.

2. Obdarowany w razie popadni

ę

cia darczy

ń

cy w niedostatek, mo

ż

e by

ć

zmuszony

do dostarczenia mu

ś

rodków utrzymania. Obowi

ą

zek ten jest jednak ograniczony do

istniej

ą

cego jeszcze wzbogacenia. Je

ż

eli popadni

ę

cie w niedostatek miało miejsce

jeszcze przed wykonaniem darowizny, sytuacja jest prostsza, gdy

ż

darczy

ń

ca mo

ż

e

po prostu odwoła

ć

darowizn

ę

.

Forma: Z uwagi na nieodpłatny charakter, ustawa zastrzega w interesie darczy

ń

cy,

ze jego o

ś

wiadczenie woli powinno by

ć

zło

ż

one w formie aktu notarialnego. Ma to

zapobiega

ć

nieprzemy

ś

lanym decyzjom. O

ś

wiadczenie drugiej strony, mo

ż

e przy-

bra

ć

form

ę

w zasadzie dowoln

ą

, wł

ą

czaj

ą

c w to milcz

ą

ce przyj

ę

cie darowizny.

Polecenie: Nie uchybiaj

ą

c bezpłatnemu charakterowi darowizny, mo

ż

na zamie

ś

ci

ć

w

niej postanowienie nakładaj

ą

ce na obdarowanego obowi

ą

zek oznaczonego działania

lub zaniechania. Jest to tak zwana darowizna cum modo. Polecenie charakteryzuje
si

ę

tym,

ż

e nie czyni ono nikogo wierzycielem. Wypełnienia polecenia mo

ż

na doma-

ga

ć

si

ę

dopiero po wykonaniu darowizny. Sytuacja obdarowanego jest o tyle wygod-

na,

ż

e mo

ż

e on si

ę

od obowi

ą

zku wypełnienia polecenia zwolni

ć

, przez wydanie

przedmiotu darowizny.

Najem art. 659

Konstrukcja: Wynajmuj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

odda

ć

przedmiot najmu do u

ż

ywania

najemcy, na czas oznaczony lub nieoznaczony, w zamian za wynagrodzenie w po-
staci czynszu płaconego przez najemc

ę

. Przedmiotem najmu mog

ą

by

ć

wszelkiego

rodzaju rzeczy, jak równie

ż

cz

ęś

ci składowe. Z najmu wypływa uprawnienie najemcy

do korzystania rzeczy tylko w ograniczonym zakresie, a mianowicie do jej u

ż

ywania.

Oznacza to,

ż

e w porównaniu do dzier

ż

awy, najem nie uprawnia do pobierania po-

ż

ytków.

Obowi

ą

zki wynajmuj

ą

cego: 1. Zobowi

ą

zany jest wyda

ć

najemcy rzecz naj

ę

t

ą

, i to w

stanie przydatnym do u

ż

ytku. 2. Powinien t

ę

rzecz utrzymywa

ć

w takim stanie przez

czas trwania najmu z dwoma ograniczeniami. Po pierwsze, drobne nakłady poł

ą

czo-

ne ze zwykłym u

ż

ytkowaniem rzeczy obci

ąż

aj

ą

najemc

ę

. Po drugie wynajmuj

ą

cy nie

płaci za zniszczenie z powodu okoliczno

ś

ci za które nie ponosi odpowiedzialno

ś

ci. 3.

Obowi

ą

zek zapewnienia najemcy spokojnego u

ż

ywania rzeczy, tak

ż

e ochrony przed

wszelkimi zakłóceniami ze strony osób trzecich.
Obowi

ą

zki najemcy: 1. Obowi

ą

zany jest do

ś

wiadczenia wzajemnego w postaci

czynszu, który ma charakter okresowy. Je

ż

eli termin płatno

ś

ci nie został okre

ś

lony,

czynsz powinien by

ć

płacony z góry. Gdy najem trwa nie dłu

ż

ej ni

ż

miesi

ą

c, za cały

czas najmu; a gdy dłu

ż

ej, miesi

ę

cznie do dziesi

ą

tego dnia ka

ż

dego miesi

ą

ca. Zwłoka

przy płaceniu czynszu, obejmuj

ą

ca dwa okresy płatnicze, daje mo

ż

liwo

ść

rozwi

ą

za-

nia umowy przez wynajmuj

ą

cego. 2. Dla zabezpieczenia czynszu, wynajmuj

ą

cemu

przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych
do przedmiotu najmu. 3. Najemca powinien u

ż

ywa

ć

rzeczy w sposób w umowie okre-

ś

lony lub w sposób odpowiadaj

ą

cy wła

ś

ciwo

ś

ciom i przeznaczeniu rzeczy.

Ustawowe prawo zastawu: Jednym z przypadków zastawu ustawowego o du

ż

ym

znaczeniu praktycznym jest prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy, przy-
sługuj

ą

ce wynajmuj

ą

cemu z tytułu zawarcia umowy najmu dla zabezpieczenia wyni-

kaj

ą

cych z tej umowy roszcze

ń

. Wyst

ą

pi

ć

musz

ą

dwie przesłanki: wyst

ą

pienie pod-

stawy zabezpieczenia, czyli

ś

wiadcze

ń

najemcy, z których realizacj

ą

zalega on nie

dłu

ż

ej ni

ż

rok oraz, wyst

ą

pienie przedmiotu zastawu, jakim s

ą

wniesione do przed-

miotu najmu rzeczy najemcy. Nale

ż

no

ś

ci, których niespełnienie usprawiedliwia ko-

rzystanie z zastawu ustawowego przez wynajmuj

ą

cego, to czynsz oraz

ś

wiadczenia

dodatkowe. Do normy ustawowego prawa zastawu odsyłaj

ą

równie

ż

przepisy doty-

cz

ą

ce dzier

ż

awy i leasingu.

Forma: Umowa najmu, co do zasady, mo

ż

e by

ć

zawarta w formie dowolnej. Nato-

miast dla umów najmu nieruchomo

ś

ci lub pomieszcze

ń

na czas dłu

ż

szy ni

ż

rok, wy-

magana jest forma pisemna ad eventum, której niezachowanie powoduje,

ż

e umow

ę

uwa

ż

a si

ę

za zawart

ą

na czas nieokre

ś

lony.

Terminy: W trosce o to, aby najem nie kreował zbyt uci

ąż

liwych dla stron obowi

ą

z-

ków, zastrze

ż

ony został maksymalny termin zwi

ą

zania. Wynosi on 10 lat, a umow

ę

zawart

ą

na czas dłu

ż

szy poczytuje si

ę

jako zawart

ą

na czas nieoznaczony. W razie

najmu mi

ę

dzy przedsi

ę

biorcami maksymalny czas ustalono na 30 lat. Je

ż

eli umowa

jest zawarta na czas nieoznaczony, ulega zako

ń

czeniu przez wypowiedzenie przez

ka

ż

d

ą

ze stron. Przy oznaczonym czasie trwania, wynajmuj

ą

cy i najemca mog

ą

wy-

powiedzie

ć

umow

ę

w wypadkach w niej okre

ś

lonych.

Dzier

ż

awa art. 693

Konstrukcja: Przez dzier

ż

aw

ę

wydzier

ż

awiaj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

odda

ć

dzier

ż

awcy

rzecz lub prawo do u

ż

ywania i pobierania po

ż

ytków na czas oznaczony lub nieozna-

czony, a dzier

ż

awca zobowi

ą

zuje si

ę

płaci

ć

wydzier

ż

awiaj

ą

cemu czynsz. Jest to

umowa wzajemna, w konstrukcji podobna do najmu, i dlatego ustawodawca general-
nie odsyła do przepisów o najmie. Dzier

ż

awa ró

ż

ni si

ę

przede wszystkim tym,

ż

e

dzier

ż

awca jest uprawniony nie tylko do u

ż

ywania przedmiotu dzier

ż

awy, ale i do po-

bierania z niego po

ż

ytków naturalnych lub cywilnych. W zwi

ą

zku z tym przedmiotem

dzier

ż

awy mo

ż

e by

ć

jedynie rzecz, która daje po

ż

ytki.

Obowi

ą

zki dzier

ż

awcy: 1. W braku odpowiednich postanowie

ń

umownych, czynsz

płatny jest półrocznie, i to z dołu. Przyjmuje si

ę

,

ż

e

ś

rodki na ten cel dzier

ż

awca uzy-

skuje z pobranych ju

ż

po

ż

ytków. 2. Je

ś

li dzier

ż

awca dopuszcza si

ę

zwłoki, wydzier-

ż

awiaj

ą

cy ma rozszerzone prawo zastawu, na wszelkie rzeczy słu

żą

ce do prowadze-

nia gospodarstwa lub przedsi

ę

biorstwa, cho

ć

by nie były własno

ś

ci

ą

dzier

ż

awcy. 3.

Dzier

ż

awca u

ż

ywa rzeczy zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki. Nie mo-

ż

e on zmienia

ć

przeznaczenia przedmiotu dzier

ż

awy bez zgody wydzier

ż

awiaj

ą

cego.

Terminy: Z uwagi na produkcyjn

ą

funkcj

ę

dzier

ż

awy stosunek został ukształtowany

trwalej od najmu. Maksymalny termin zwi

ą

zania stron oznaczony został na 30 lat. Po

upływie tego terminu dzier

ż

aw

ę

zawart

ą

na czas dłu

ż

szy, poczytuje si

ę

za zawart

ą

na czas nieoznaczony. Dzier

ż

awa zawarta na czas nieoznaczony ko

ń

czy si

ę

na sku-

tek wypowiedzenia przez ka

ż

d

ą

ze stron. W braku postanowie

ń

umowy, wypowie-

dzenie powinno mie

ć

miejsce na sze

ść

miesi

ę

cy naprzód.

Dzier

ż

awa nieruchomo

ś

ci rolnej: W szczególno

ś

ci przedłu

ż

ony został do jednego

roku termin wypowiedzenia dzier

ż

awy gruntu rolnego. Poza tym przyznano dzier-

ż

awcy ustawowe prawo pierwokupu, uregulowane w ustawie o kształtowaniu ustroju

rolnego.

Leasing art. 709

Konstrukcja: Nazwa leasing pochodzi z angielskiego, gdzie oznacza dzier

ż

aw

ę

lub

najem. Instytucji tych prawo anglosaskie nie odró

ż

nia. Leasing był pocz

ą

tkowo umo-

w

ą

nienazwan

ą

, po czym został uj

ę

ty w ramy cywilnoprawne. Stronami leasingu s

ą

finansuj

ą

cy i korzystaj

ą

cy. Finansuj

ą

cym mo

ż

e by

ć

tylko osoba prowadz

ą

ca przed-

si

ę

biorstwo. Po stronie korzystaj

ą

cego mo

ż

e wyst

ę

powa

ć

ka

ż

da osoba fizyczna lub

prawna, cho

ć

ten typ umowy ma najpowa

ż

niejsze znaczenie w obrocie profesjonal-

nym. Umowa leasingu polega na tym,

ż

e finansuj

ą

cy przekazuje korzystaj

ą

cemu

prawo do korzystania z rzeczy, lub korzystania i pobierania po

ż

ytków przez oznaczo-

ny b

ą

d

ź

nieoznaczony okres, a korzystaj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

zapłaci

ć

wynagrodzenie

w uzgodnionych ratach. Przedmiot leasingu finansuj

ą

cy nabywa od oznaczonego

zbywcy. Korzystaj

ą

cy aprobuje tre

ść

umowy, podstawie której finansuj

ą

cy ma naby

ć

rzecz, a tak

ż

e wyra

ż

a zgod

ę

na osob

ę

zbywcy.

Obowi

ą

zki finansuj

ą

cego: 1. Przede wszystkim finansuj

ą

cy musi naby

ć

rzecz, we-

dług uzgodnie

ń

z korzystaj

ą

cym, aby potem wyda

ć

j

ą

korzystaj

ą

cemu. 2. Z wyda-

niem rzeczy ł

ą

czy si

ę

obowi

ą

zek wydania korzystaj

ą

cemu dokumentacji dotycz

ą

cej

umowy ze zbywc

ą

, czy odpisu gwarancji. 3. Finansuj

ą

cy powinien wyda

ć

rzecz w ta-

kim stanie, w jakim znajdowała si

ę

ona w chwili, gdy otrzymał j

ą

od zbywcy.

Obowi

ą

zki korzystaj

ą

cego: 1. Zasadniczym obowi

ą

zkiem jest zapłata wynagrodze-

nia pieni

ęż

nego, które pokrywa co najmniej wydatek finansuj

ą

cego na nabycie rze-

czy. Powinno by

ć

zapłacone w umówionych ratach. 2. W razie niewypłacalno

ś

ci ko-

rzystaj

ą

cego, stosuje si

ę

odpowiednio przepisy o najmie, dotycz

ą

ce ustawowego

prawa zastawu. 3. Na korzystaj

ą

cym spoczywa obowi

ą

zek utrzymania rzeczy w na-

le

ż

ytym stanie, w tym dokonywania konserwacji i niezb

ę

dnych napraw.

Forma: Umowa leasingu zawiera si

ę

na pi

ś

mie pod rygorem niewa

ż

no

ś

ci ad solem-

nitatem.

Umowa zlecenia art. 734

Konstrukcja: Stronami umowy zlecenia s

ą

: daj

ą

cy zlecenie i przyjmuj

ą

cy zlecenie.

Przyjmuj

ą

cy zlecenie zobowi

ą

zuje si

ę

do dokonania okre

ś

lonej czynno

ś

ci prawnej

dla daj

ą

cego zlecenie. Tak

ą

czynno

ś

ci

ą

prawn

ą

mo

ż

e by

ć

cho

ć

by prowadzenie

przez adwokata czynno

ś

ci w s

ą

dzie. Wydaje si

ę

jednak,

ż

e wył

ą

czone s

ą

czynno

ś

ci,

mog

ą

ce by

ć

wykonane tylko osobi

ś

cie. Zlecenie nie obejmuje równie

ż

umów, w któ-

rych przedmiotem

ś

wiadczenia jest spełnienie usługi polegaj

ą

cej na czynno

ś

ci fak-

tycznej, cho

ć

do umów o

ś

wiadczenie usług stosuje si

ę

odpowiednio przepisy doty-

cz

ą

ce umowy zlecenia. Zobowi

ą

zanie przyjmuj

ą

cego zlecenie polega na

ś

wiadczeniu

zindywidualizowanych czynno

ś

ci, co odró

ż

nia ten stosunek od stosunku pracy. Umo-

wa zlecenia ma charakter konsensualny i wzajemny, nawet gdy nie jest odpłatna.
Obowi

ą

zki daj

ą

cego zlecenie: 1. Obowi

ą

zek pokrycia wydatków przyjmuj

ą

cego zle-

cenie, zwi

ą

zanych z nale

ż

ytym wykonaniem zlecenia. 2. Je

ż

eli zlecenie jest odpłat-

ne, najwa

ż

niejszym obowi

ą

zkiem jest zapłata wynagrodzenia z dołu, aczkolwiek ter-

miny mog

ą

by

ć

w umowie inaczej ustalone.

Obowi

ą

zki przyjmuj

ą

cego zlecenie: 1. Dokonanie przewidzianej w umowie czyn-

no

ś

ci. Powinien przy tym działa

ć

z nale

ż

yt

ą

staranno

ś

ci

ą

. Przyjmuj

ą

cy w razie szko-

dy, nawet z winy nieumy

ś

lnej, odpowiada za ni

ą

. 2. Zlecenie oparte jest na zaufaniu

do osoby przyjmuj

ą

cej, tote

ż

sposób wykonania czynno

ś

ci z reguły jest pozostawiony

przyjmuj

ą

cemu zlecenie. Daj

ą

cy mo

ż

e mu jedynie udzieli

ć

wi

ążą

cych wskazówek. 3.

Przyjmuj

ą

cy obowi

ą

zany jest bie

żą

co informowa

ć

daj

ą

cego zlecenie o przebiegu

sprawy i zło

ż

y

ć

mu sprawozdanie z wykonania zlecenia, a tak

ż

e powinien wyda

ć

mu

wszystko, co przy wykonywaniu zlecenia dla niego uzyskał. Nie wolno mu u

ż

ywa

ć

we

własnym interesie rzeczy i pieni

ę

dzy daj

ą

cego zlecenie.

Forma: Forma umowy zlecenia mo

ż

e by

ć

dowolna, chyba

ż

e zlecenie ł

ą

czy si

ę

z

pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest forma szczególna. Na przyjmuj

ą

cym

zlecenie ci

ąż

y obowi

ą

zek niezwłocznego zawiadomienia daj

ą

cego zlecenie oferenta

o nie przyj

ę

ciu zlecenia; obowi

ą

zek taki nało

ż

ony został na zawodowo trudni

ą

cych

si

ę

załatwianiem spraw dla innych.

Terminy: Roszczenia z umowy zlecenia przedawniaj

ą

si

ę

w zasadzie według przepi-

sów ogólnych, od czego s

ą

przewidziane dwa odst

ę

pstwa. Po pierwsze z upływem

lat dwóch ulegaj

ą

przedawnieniu roszczenia o wynagrodzenie oraz zwrot poniesio-

nych nakładów, dla osób profesjonalnie trudni

ą

cych si

ę

przyjmowaniem zlece

ń

. Po

drugie, tak

ż

e z upływem lat dwóch przedawniaj

ą

si

ę

nie wynikaj

ą

ce z umowy w zna-

czeniu

ś

cisłym, roszczenia dotycz

ą

ce czynno

ś

ci faktycznych, z tytułu utrzymania,

piel

ę

gnowania lub nauki.

Umowa o dzieło art. 627

Konstrukcja: Stronami umowy o dzieło s

ą

: przyjmuj

ą

cy zlecenie i zamawiaj

ą

cy.

Przyjmuj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiaj

ą

cy do

zapłaty wynagrodzenia. Trzeba stwierdzi

ć

,

ż

e w odró

ż

nieniu od umowy zlecenia i o

prac

ę

, wykonanie dzieła polega nie na samym tylko prowadzeniu działalno

ś

ci, ale i

na doprowadzeniu do oznaczonego rezultatu. A zatem, rezultat ten powinien by

ć

w

umowie dokładnie okre

ś

lony, za

ś

jego osi

ą

gni

ę

cie musi by

ć

przez strony uwa

ż

ane za

pewne.
Obowi

ą

zki zamawiaj

ą

cego: 1. Zamawiaj

ą

cy obowi

ą

zany jest ui

ś

ci

ć

wynagrodzenie

w chwili oddania dzieła, je

ż

eli w umowie nie zastrze

ż

ono innego terminu. W praktyce

stosowane s

ą

dwa sposoby ustalania wynagrodzenia. Wynagrodzenie ryczałtowe po-

lega na okre

ś

leniu z góry oznaczonej kwoty, bez wzgl

ę

du na rzeczywiste koszty wy-

konania dzieła. Wynagrodzenie kosztorysowe obejmuje jedynie zestawienie potrzeb-
nych do wykonania dzieła materiałów i planowanych prac z podaniem cen jednost-
kowych. Na tej podstawie oblicza si

ę

po wykonaniu dzieła nale

ż

ne wynagrodzenie. 2.

Nawet mimo niewykonania dzieła, na zamawiaj

ą

cym ci

ąż

y obowi

ą

zek zapłacenia

wynagrodzenia w kilku przypadkach. Je

ż

eli wykonanie doznało przeszkody z przy-

czyn dotycz

ą

cych zamawiaj

ą

cego. Je

ż

eli dzieło uległo zniszczeniu wskutek wadliwo-

ś

ci materiałów dostarczonych przez zamawiaj

ą

cego. Je

ż

eli zamawiaj

ą

cy bez uza-

sadnionej przyczyny odst

ę

puje od umowy. 3. Cz

ę

sto do wykonania dzieła potrzebne

jest współdziałanie zamawiaj

ą

cego. Je

ż

eli zamawiaj

ą

cy mimo wezwania go, odma-

wia takiego współdziałania, przyjmuj

ą

cy mo

ż

e od umowy odst

ą

pi

ć

.

Obowi

ą

zki przyjmuj

ą

cego zlecenie: 1. Przyjmuj

ą

cy obowi

ą

zany jest do wykonania

dzieła, wedle sposoby okre

ś

lonego w umowie. Nie jest on poza tym zobowi

ą

zany

stosowa

ć

si

ę

do wskazówek zamawiaj

ą

cego; mo

ż

e jednak to zrobi

ć

na jego ryzyko,

uprzedzaj

ą

c go niebezpiecze

ń

stwie. 2. Z reguły przyjmuj

ą

cy obowi

ą

zany jest zapew-

ni

ć

odpowiednie materiały potrzebne do wykonania dzieła, cho

ć

obowi

ą

zek ten mo

ż

e

przej

ąć

zamawiaj

ą

cy. W tym drugim przypadku, przyjmuj

ą

cy powinien zbada

ć

przy-

datno

ść

dostarczonego materiału i niezwłocznie zawiadomi

ć

zamawiaj

ą

cego o ewen-

tualnych problemach. 3. Gotowe dzieło przyjmuj

ą

cy obowi

ą

zany jest wyda

ć

. Wydanie

przybiera ró

ż

n

ą

posta

ć

w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju dzieła. W przypadku gdy nie wymaga

ono przeniesienia posiadania, wydanie mo

ż

e polega

ć

na samym wykonaniu, jak np.

usługa fryzjerska.
Forma: Do umowy o dzieło nie wymagana jest

ż

adna forma szczególna. Nie jest ko-

nieczne aby strony okre

ś

liły w umowie wysoko

ść

wynagrodzenia. W braku tego ro-

dzaju postanowie

ń

, nale

ż

y przyj

ąć

,

ż

e strony miały na my

ś

li zwykłe wynagrodzenia

za dzieło tego rodzaju. W praktyce umowy o dzieło zawierane s

ą

przy u

ż

yciu wzoru

umowy, zaproponowanego przez przyjmuj

ą

cego zamówienie prowadz

ą

cego działal-

no

ść

gospodarcz

ą

.

Terminy: Roszczenia wynikaj

ą

ce z umowy o dzieło przedawniaj

ą

si

ę

z upływem

dwóch lat od dnia oddania dzieła, a je

ż

eli dzieło nie zostało oddane, od dnia w któ-

rym powinno by

ć

oddane. Uprawnienia z tytułu r

ę

kojmi za wady wygasaj

ą

po upływie

terminów okre

ś

lonych w przepisach o sprzeda

ż

y.

U

ż

yczenie art. 710

Konstrukcja: Stronami s

ą

u

ż

yczaj

ą

cy i bior

ą

cy. Przez umow

ę

u

ż

yczenia u

ż

yczaj

ą

cy

zobowi

ą

zuje si

ę

zezwoli

ć

bior

ą

cemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na

bezpłatne u

ż

ywanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Konstrukcja u

ż

yczenia jest wi

ę

c

podobna do umowy najmu, lecz w odró

ż

nieniu od niej jest nieodpłatne. Umowa o

nieodpłatne u

ż

ywanie rzeczy i pobieranie z niej po

ż

ytków nie jest jednak u

ż

yczeniem

a umow

ą

nienazwan

ą

. Stosuje si

ę

jednak do niej per analogiam postanowienia Doty-

cz

ą

ce u

ż

yczenia i dzier

ż

awy. U

ż

yczenie skonstruowane zostało jako umowa realna.

W zwi

ą

zku z tym dochodzi ona do skutku dopiero po wydaniu rzeczy u

ż

yczonej.

Umowa u

ż

yczenia nale

ż

y do najcz

ęś

ciej zawieranych zobowi

ą

za

ń

.

Obowi

ą

zki u

ż

yczaj

ą

cego: 1. W przeciwie

ń

stwie do wynajmuj

ą

cego, u

ż

yczaj

ą

cy nie

ma obowi

ą

zku wydania rzeczy u

ż

yczonej. U

ż

yczaj

ą

cy zobowi

ą

zany jest jedynie do

znoszenia tego,

ż

e bior

ą

cy u

ż

ywa rzeczy ju

ż

mu wydanej. 2. Odpowiada jedynie za

takie wady rzeczy, które wyrz

ą

dziły bior

ą

cemu szkod

ę

. Podobnie jak przy darowi

ź

nie,

powstaje wtedy, gdy u

ż

yczaj

ą

cy wiedział o wadach ukrytych. Jest wi

ę

c ona oparta na

zasadzie winy.
Obowi

ą

zki bior

ą

cego: 1. Bior

ą

cy powinien u

ż

ywa

ć

rzeczy zgodnie z jej przeznacze-

niem i wła

ś

ciwo

ś

ciami i bez zgody u

ż

yczaj

ą

cego nie mo

ż

e jej odda

ć

osobie trzeciej

do u

ż

ywania. 2. Na bior

ą

cym ci

ąż

y obowi

ą

zek ponoszenia zwykłych kosztów utrzy-

mania rzeczy, a je

ż

eli poczynił nakłady przekraczaj

ą

ce te granic

ę

, rozliczenie nast

ę

-

puje według zasad prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia. 3. Zaostrzona odpo-
wiedzialno

ść

, nawet w razie przypadkowego uszkodzenia rzeczy (casus mixtus).

Terminy: U

ż

yczenie zawarte na czas nieoznaczony wygasa, gdy bior

ą

cy uczynił z

rzeczy u

ż

ytek odpowiadaj

ą

cy umowie albo gdy upłyn

ą

ł czas, w ci

ą

gu którego mógł

ten u

ż

ytek uczyni

ć

. Umowa mo

ż

e wskazywa

ć

tak

ż

e inne zdarzenia powoduj

ą

c za-

ko

ń

czenie u

ż

yczenia. Niezwłocznego wydania rzeczy u

ż

yczaj

ą

cy mo

ż

e za

żą

da

ć

w

ka

ż

dym czasie, je

ż

eli rzecz jest niewła

ś

ciwie u

ż

ywana, została powierzona osobie

trzeciej lub stała si

ę

mu potrzebna z powodów, których nie mógł przewidzie

ć

.

Umowa przechowania art. 835

Konstrukcja: Stronami umowy przechowania s

ą

przechowawca oraz składaj

ą

cy.

Przechowawca zobowi

ą

zuje si

ę

zachowa

ć

w stanie nie pogorszonym rzecz ruchom

ą

,

oddan

ą

mu przez składaj

ą

cego na przechowanie. Piecza nad nieruchomo

ś

ciami sta-

nowi tre

ść

umów podobnych do zlecenia. Do essentialia negoti nie nale

ż

y odpłatno

ść

albo nieodpłatno

ść

.

Obowi

ą

zki przechowawcy: 1. W odró

ż

nieniu od najemcy lub dzier

ż

awcy, nie mo

ż

e

przedmiotu u

ż

ywa

ć

. Zadaniem przechowawcy jest czuwanie, piecza nad przedmio-

tem oddanym na przechowanie. 2. Przechowawca mo

ż

e u

ż

ywa

ć

rzeczy tylko wtedy,

gdy uzyska na to zgod

ę

składaj

ą

cego lub gdy jest to konieczne dla zachowania jej w

stanie nie pogorszonym. 3. Okre

ś

lone w umowie miejsce przechowania mo

ż

e prze-

chowawca zmieni

ć

, gdyby okazało si

ę

do konieczne dla ochrony rzeczy.

Obowi

ą

zki składaj

ą

cego: 1. Składaj

ą

cy jest obowi

ą

zany zwróci

ć

przechowawcy

wszelkie wydatki poniesione przez niego w celu nale

ż

ytego przechowania rzeczy, jak

i zwolni

ć

go z zaci

ą

gni

ę

tych w tym celu zobowi

ą

za

ń

. 2. Je

ż

eli przechowanie jest od-

płatne, składaj

ą

cy uiszcza odpowiednie wynagrodzenie.

Terminy: Charakterystyczne jest to,

ż

e składaj

ą

cy mo

ż

e w ka

ż

dym czasie

żą

da

ć

zwrotu rzeczy, doprowadzaj

ą

c przez to do zako

ń

czenia stosunku prawnego. Prze-

chowawc

ę

wi

ąż

e zastrze

ż

ony termin, ale tylko wtedy, gdy przechowanie było odpłat-

ne. W takim przypadku przechowawca mo

ż

e

żą

da

ć

wcze

ś

niejszego odebrania rze-

czy jedynie w razie pojawienia si

ę

nieprzewidzianych okoliczno

ś

ci zagra

ż

aj

ą

cych je-

go interesom lub rzeczy.

Umowa hotelowa art. 846

Konstrukcja: Umowa o przyj

ę

cie go

ś

cia do hotelu lub podobnego zakładu, mimo

cz

ę

stego zastosowania, nie została w prawie polskim uregulowana jako oddzielny typ

umowy. Obejmuje ona elementy ró

ż

nych umów nazwanych: najmu, przechowania,

sprzeda

ż

y. Z tego wzgl

ę

du cz

ę

sto zalicza si

ę

j

ą

do umów nienazwanych lub miesza-

nych. Utrzymuj

ą

cy zarobkowo hotele, ponosz

ą

odpowiedzialno

ść

za bezpiecze

ń

stwo

mienia go

ś

ci.

Obowi

ą

zki wła

ś

ciciela hotelu: 1. Szczególna odpowiedzialno

ść

za wniesione, przez

osob

ę

korzystaj

ą

c

ą

z zakładu, rzeczy. Powstaje ona ex lege, w wyniku zdarzenia nie

b

ę

d

ą

cego czynno

ś

ci

ą

prawn

ą

. 2. Kwalifikacj

ę

rzeczy wniesionej uzyskuje rzecz, która

w okre

ś

lonym czasie i miejscu, a zarazem w okre

ś

lony sposób znalazła si

ę

pod pie-

cz

ą

zakładu hotelarskiego. Z zakresu rzeczy wniesionych wył

ą

czono pojazdy me-

chaniczne oraz

ż

ywe zwierz

ę

ta. 3. Zaostrzenie odpowiedzialno

ś

ci wyra

ż

a si

ę

przede

wszystkim w zasadzie ryzyka. Hotelarz mo

ż

e si

ę

wi

ę

c uwolni

ć

jedynie gdy szkoda

wynikła z: wła

ś

ciwo

ś

ci rzeczy wniesionej, wskutek siły wy

ż

szej oraz wył

ą

cznie z winy

poszkodowanego.
Terminy: Roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z uszkodzenia rzeczy wniesio-
nej przedawniaj

ą

si

ę

z upływem sze

ś

ciu miesi

ę

cy od dnia, w którym poszkodowany

dowiedział si

ę

o szkodzie, a w ka

ż

dym razie z upływem roku od zaprzestania korzy-

stania z usług hotelu.

Umowa przewozu art. 774

Konstrukcja: Stronami umowy przewozu s

ą

przewo

ź

nik, działaj

ą

cy w zakresie dzia-

łalno

ś

ci przedsi

ę

biorstwa, oraz druga strona, zlecaj

ą

ca przewiezienie rzeczy lub oso-

by. Je

ż

eli zleca przewiezienie rzeczy, nazywa si

ę

j

ą

wysyłaj

ą

cym lub nadawc

ą

. Je

ż

eli

wykonania takich usług podejmuje si

ę

osoba, która nie prowadzi przedsi

ę

biorstwa

przewozowego, umow

ę

nale

ż

ałoby zakwalifikowa

ć

do umów podobnych do zlecenia.

Przewo

ź

nik zobowi

ą

zuje si

ę

dokona

ć

czynno

ś

ci faktycznej polegaj

ą

cej na przewie-

zieniu osób lub rzeczy z jednego miejsca w inne w okre

ś

lonym czasie, a druga strona

do zapłaty wynagrodzenia.
Obowi

ą

zki przewo

ź

nika: 1. Przewóz rzeczy lub osoby w okre

ś

lonym czasie w

oznaczone miejsce. 2. W razie zakłóce

ń

w przewozie, przewo

ź

nik ma obowi

ą

zek do-

starczenia zast

ę

pczych

ś

rodków transportowych. W razie za

ś

przerwy w ruchu po-

dró

ż

nemu przysługuje zwrot nale

ż

no

ś

ci za cały przejazd. 3. Przewo

ź

nik odpowiada

za szkod

ę

poniesion

ą

przez podró

ż

nego wskutek przedwczesnego odjazdu

ś

rodka

transportu, a tak

ż

e za szkod

ę

wynikł

ą

z opó

ź

nionego przyjazdu.

Terminy: Roszczenia z umowy przewozu osób przedawniaj

ą

si

ę

z upływem terminu

rocznego od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany, od dnia,
kiedy miał by

ć

wykonany.

Spedycja art. 794

Konstrukcja: Stronami umowy spedycji s

ą

spedytor, którym mo

ż

e by

ć

tylko osoba

prowadz

ą

ca przedsi

ę

biorstwo, oraz daj

ą

cy zlecenie. Przez spedycj

ę

spedytor zobo-

wi

ą

zuje si

ę

za wynagrodzeniem do wysyłania lub odbioru przesyłki albo dokonania

innych usług zwi

ą

zanych z jej przewozem. S

ą

to wi

ę

c czynno

ś

ci pomocnicze w sto-

sunku do przewozu rzeczy: zwa

ż

enie, załadunek, dostarczenie opakowa

ń

, ubezpie-

czenie przesyłki. Czynno

ś

ci te mog

ą

mie

ć

charakter faktyczny jak i prawny, a ł

ą

czy

jedynie funkcja zwi

ą

zana z przewozem. Umowa spedycji jest konsensualna i wza-

jemna. W kwestiach, które nie zostały uregulowane w przepisach, do umowy spedycji
nale

ż

y stosowa

ć

odpowiednio przepisy o umowie zlecenia.

Po

ż

yczka art. 720

Konstrukcja: Stronami s

ą

daj

ą

cy po

ż

yczk

ę

oraz bior

ą

cy po

ż

yczk

ę

. Przez umow

ę

da-

j

ą

cy po

ż

yczk

ę

zobowi

ą

zuje si

ę

przenie

ść

na własno

ść

bior

ą

cego po

ż

yczk

ę

, okre

ś

lo-

n

ą

ilo

ść

pieni

ę

dzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a bior

ą

cy zobowi

ą

-

zuje si

ę

zwróci

ć

t

ę

sam

ą

ilo

ść

pieni

ę

dzy albo t

ę

sam

ą

ilo

ść

rzeczy tego samego ga-

tunku i tej samej jako

ś

ci. Wbrew tradycji po

ż

yczka jest skonstruowana jako umowa

konsensualna, a nie realna. Gospodarczy sens po

ż

yczki wyra

ż

a si

ę

w tym,

ż

e bior

ą

-

cy uzyskuje mo

ż

liwo

ść

korzystania przez pewien czas z maj

ą

tku przekazanych mu

przez daj

ą

cego po

ż

yczk

ę

. W przeciwie

ń

stwie do kredytu bankowego nie jest wyma-

gane okre

ś

lenie celu na jaki pieni

ą

dze zostan

ą

wydatkowane oraz naliczenie i po-

branie odsetek.
Obowi

ą

zki daj

ą

cego po

ż

yczk

ę

: 1. Dokonanie wszelkich czynno

ś

ci niezb

ę

dnych do

przeniesienia na własno

ść

bior

ą

cego przedmiotu po

ż

yczki, szczególnie do wydania

gotówki lub rzeczy zamiennych. 2. Je

ż

eli termin nie został okre

ś

lony, musi spełni

ć

ś

wiadczenie niezwłocznie po wezwaniu do wykonania. 3. Obowi

ą

zek wydania po-

ż

yczki wyst

ę

puje gdy: daj

ą

cy odst

ę

puje od umowy co mo

ż

e uczyni

ć

, gdy zwrot jest

w

ą

tpliwy z powodu złego stanu maj

ą

tkowego drugiej strony, co nie przysługuje mu

jednak gdy wiedział o złym stanie maj

ą

tkowym bior

ą

cego; je

ż

eli roszczenie bior

ą

ce-

go o wydanie po

ż

yczki uległo przedawnieniu, co nast

ę

puje z upływem sze

ś

ciu mie-

si

ę

cy od chwili, kiedy przedmiot miał by

ć

wydany.

Obowi

ą

zki bior

ą

cego po

ż

yczk

ę

: 1. Odebranie przedmiotu po

ż

yczki, przez co przy-

sługuje mu roszczenie o jej wydanie. 2. Powinien zwróci

ć

po

ż

yczk

ę

w terminie umó-

wionym. W razie nieoznaczeni terminu, zwrot musi nast

ą

pi

ć

w ci

ą

gu sze

ś

ciu tygodni

po wypowiedzeniu przez daj

ą

cego po

ż

yczk

ę

. 3. Obowi

ą

zek płacenia odsetek ci

ąż

y

na bior

ą

cym tylko wówczas, gdy zastrze

ż

ony został w umowie.

Forma: Je

ż

eli warto

ść

przedmiotu po

ż

yczki przekracza 500 zł, umowa powinna by

ć

stwierdzona pisemnie, co jednak nie ma zastosowania do umowy mi

ę

dzy przedsi

ę

-

biorcami.

Umowa kredytu art. 725

Konstrukcja: Stronami umowy kredytu s

ą

bank oraz kredytobiorca. Przez bank ro-

zumiemy osob

ę

prawn

ą

utworzon

ą

zgodnie z przepisami ustaw, działaj

ą

c

ą

na pod-

stawie zezwole

ń

uprawniaj

ą

cych do wykonywania czynno

ś

ci bankowych. Od kredy-

tobiorcy wymaga si

ę

zdolno

ś

ci kredytowej, rozumianej jako zdolno

ść

do spłaty zaci

ą

-

gni

ę

tego kredytu wraz z odsetkami. Umowa kredytu uregulowana jest w Prawie ban-

kowym. Bank zobowi

ą

zuje si

ę

odda

ć

do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony

w umowie kwot

ę

ś

rodków pieni

ęż

nych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredyto-

biorca zobowi

ą

zuje si

ę

do korzystania z niej na warunkach okre

ś

lonych w umowie,

zwrotu kwoty kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty
prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu jest umow

ą

konsensualn

ą

, ale nie

wzajemn

ą

.

Obowi

ą

zki banku: 1. Oddanie do dyspozycji kredytobiorcy okre

ś

lonej kwoty

ś

rod-

ków pieni

ęż

nych. Bank powinien dokona

ć

stosownych czynno

ś

ci faktycznych umo

ż

-

liwiaj

ą

cych korzystanie z udzielonego kredytu. 2. Bank mo

ż

e

żą

da

ć

od kredytobiorcy

zabezpieczenia zwrotu kredytu w postaci zabezpiecze

ń

przewidzianych w kodeksie i

w prawie wekslowym. Mog

ą

to by

ć

zabezpieczenia osobiste jak por

ę

czenie, hipoteka

czy zastaw. 3. Ze wzgl

ę

du na znaczne ryzyko, banko mo

ż

e

żą

da

ć

od kredytobiorcy

informacji i przedstawienia dokumentów pozwalaj

ą

cych na ocen

ę

jego sytuacji finan-

sowej. 4. Z czynno

ś

ciami bankowymi ł

ą

czy si

ę

tajemnica bankowa. Obejmuje ona

wszystkie informacje dotycz

ą

ce czynno

ś

ci bankowej, uzyskane na etapie poprzedza-

j

ą

cym zawarcie umowy, w trakcie jej zawierania i realizacji.

Obowi

ą

zki kredytobiorcy: 1. Kredytobiorca jest uprawniony do korzystania z udzie-

lonego kredytu w zwi

ą

zku z czym mo

ż

e

żą

da

ć

udost

ę

pnienia przez banko

ś

rodków

pieni

ęż

nych zgodnie z umow

ą

. Nie ma natomiast obowi

ą

zku korzystania z kredytu,

cho

ć

umowa mo

ż

e zastrzega

ć

wyga

ś

ni

ę

cie stosunku w wypadku nieskorzystania z

kredytu. 2. Na kredytobiorcy ci

ąż

y obowi

ą

zek zwrotu wykorzystanego kredytu w usta-

lonym czasie oraz zapłaty ustalonych odsetek. Termin zastrze

ż

ony jest na rzecz obu

stron, co znaczy,

ż

e bank nie mo

ż

e

żą

da

ć

jego wcze

ś

niejszej spłaty. 3. Zapłata okre-

ś

lonej w umowie prowizji, b

ę

d

ą

cej rodzajem wynagrodzenia za czynno

ś

ci banku

zwi

ą

zane z przyznaniem kredytu. Obowi

ą

zek powstaje z udzieleniem kredytu, bez

wzgl

ę

du na to, czy nast

ą

piło jego wykorzystanie.

Forma: Zawarcie wymaga zachowania formy pisemnej, a w umowie nale

ż

y w szcze-

gólno

ś

ci okre

ś

li

ć

: strony umowy, kwot

ę

i walut

ę

kredytu, jego przeznaczenie, termin

spłaty, oprocentowanie i zabezpieczenie spłaty.

Umowa rachunku bankowego art. 725

Konstrukcja: Stronami umowy rachunku bankowego s

ą

bank oraz posiadacz ra-

chunku. W podstawowym zakresie umow

ę

reguluj

ą

przepisy Kodeksu i Prawa ban-

kowego. Przez rachunek bankowy bank zobowi

ą

zuje si

ę

wzgl

ę

dem posiadacza ra-

chunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego

ś

rodków

pieni

ęż

nych oraz, je

ż

eli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie

rozlicze

ń

pieni

ęż

nych. Bank ma wi

ę

c mo

ż

liwo

ść

dysponowania zgromadzonymi

ś

rodkami pieni

ęż

nymi i obowi

ą

zek ich zwrotu na

żą

danie.

Rodzaje rachunków bankowych: 1. Rachunki rozliczeniowe i lokat terminowych.
Przeznaczone s

ą

wył

ą

cznie dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie po-

siadaj

ą

cych osobowo

ś

ci, którym przysługuje zdolno

ść

prawna oraz dla osób fizycz-

nych prowadz

ą

cych działalno

ść

zarobkow

ą

. 2. Rachunki oszcz

ę

dno

ś

ciowe,

oszcz

ę

dno

ś

ciowo-rozliczeniowe, terminowych lokat oszcz

ę

dno

ś

ciowych. Zastrze

ż

o-

ne dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszcz

ę

dno

ś

ciowych i pracowniczych kas

zapomogowych. Bank mo

ż

e wyda

ć

posiadaczowi rachunku imienny dokument po-

twierdzaj

ą

cy zawarcie umowy, jak ksi

ąż

eczka oszcz

ę

dno

ś

ciowa. Ma to na celu zwol-

nienie banku z obowi

ą

zku przesyłania posiadaczowi rachunku wyci

ą

gów z tego ra-

chunku.
Obowi

ą

zki banku: 1. Prowadzenie rachunku, przez dokonywanie odpowiednich

wpisów ukazuj

ą

cych wszelkie zmiany ilo

ś

ci

ś

rodków pieni

ęż

nych na rachunku. Za

szkody spowodowane nieprawidłowym wpisem bank ponosi odpowiedzialno

ść

na

zasadach ogólnych. 2. Informowanie posiadacza rachunku o ka

ż

dej zmianie stanu

rachunku. Wyci

ą

g z rachunku, z informacj

ą

o zmianach bank powinien przesyła

ć

po-

siadaczowi bezpłatnie co najmniej raz w miesi

ą

cu. 3. Zwrot

ś

rodków pieni

ęż

nych, w

cało

ś

ci lub w cz

ęś

ci, na ka

ż

de

żą

danie posiadacza rachunku, chyba

ż

e umowa uza-

le

ż

nia ten obowi

ą

zek od wypowiedzenia.

Obowi

ą

zki posiadacza rachunku: 1. Zawiadomienie banku o zmianie zamieszkania

lub siedziby, a wi

ę

c o aktualnym adresie, potrzebnym do wywi

ą

zania si

ę

banku z

obowi

ą

zku przesyłania informacji o stanie rachunku. 2. W razie niezgodno

ś

ci zmian

stanu rachunku lub salda, posiadacz ma obowi

ą

zek zgłoszenia bankowi niezgodno-

ś

ci w terminie 14 dni.

Terminy: Roszczenia ka

ż

dej ze stron przedawniaj

ą

si

ę

z upływem lat dwóch, z wy-

j

ą

tkiem roszcze

ń

o zwrot wkładów oszcz

ę

dno

ś

ciowych, przy czym bieg przedawnie-

nia rozpoczyna si

ę

od dnia wyga

ś

ni

ę

cia stosunku rachunku bankowego.

Spółka cywilna art. 860

Konstrukcja: Praktyka

ż

ycia gospodarczego, wymagaj

ą

nawi

ą

zywania mi

ę

dzy pod-

miotami prawa cywilnego

ś

ci

ś

lejszej i zamierzonej na dłu

ż

szy czas współpracy. Spół-

k

ę

uregulowan

ą

w Kodeksie Cywilnym nazywa si

ę

spółk

ą

cywiln

ą

, bowiem oprócz

niej wyst

ę

puj

ą

równie

ż

spółki obj

ę

te Kodeksem Spółek Handlowych: spółki osobowe i

kapitałowe. Przez umow

ę

spółki cywilnej, wspólnicy zobowi

ą

zuj

ą

si

ę

d

ąż

y

ć

do osi

ą

-

gni

ę

cia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w

szczególno

ś

ci przez wniesienie wkładów. Uczestnicz

ą

cymi mog

ą

by

ć

osoby fizyczne

oraz prawne, przy czym wspólników mo

ż

e by

ć

wi

ę

cej ni

ż

dwóch. Mamy wi

ę

c do czy-

nienia z umow

ą

wielostronn

ą

.

Obowi

ą

zki wspólników: 1. Najbardziej znamienn

ą

cech

ę

spółki jest zamierzony

wspólny cel. To poj

ę

cie szersze od celu zarobkowego. Wspólny cel nie musi polega

ć

na osi

ą

gni

ę

ciu zysku, mo

ż

e obejmowa

ć

inne korzystne rezultaty w sferze maj

ą

tkowej

wspólników, wyra

ż

aj

ą

ce si

ę

cho

ć

by w zaoszcz

ę

dzaniu wydatków. 2. Zamierzony cel

ma by

ć

wspólny. Wszyscy wi

ę

c wspólnicy powinni by

ć

zainteresowani jego realizacj

ą

i dla wszystkich powinny istnie

ć

korzy

ś

ci. Je

ż

eli cel polega na osi

ą

ganiu zysków, nie-

dopuszczalne byłoby wył

ą

czanie któregokolwiek wspólnika od udziału w zyskach. 3.

Spółki cywilnej nie mo

ż

na traktowa

ć

jak osób prawnych ani przedsi

ę

biorcy, cho

ć

przedsi

ę

biorcami s

ą

wspólnicy. Natomiast otwarta jest droga do przekształcenia

spółki cywilnej w handlow

ą

, co prowadzi do ukonstytuowania si

ę

osoby prawnej. 4.

Ka

ż

dy ze wspólników musi przyczynia

ć

si

ę

do osi

ą

gni

ę

cia celu. Obowi

ą

zek wniesie-

nia wkładu nie musi jednak obci

ąż

a

ć

wszystkich wspólników; jedni mog

ą

zobowi

ą

za

ć

si

ę

do wniesienia wkładu, a pozostali do innych

ś

wiadcze

ń

. Wkład mo

ż

e polega

ć

na

wniesieniu własno

ś

ci, innych praw albo

ś

wiadczeniu usług. 5. Spółka cywilna nie ma

wydzielonego, nale

żą

cego do niej maj

ą

tku. Z wkładów wspólników tworzy si

ę

nato-

miast wspólny maj

ą

tek wspólników. Ka

ż

dy ma w nim udział, jednak w porównaniu do

współwłasno

ś

ci nie jest oznaczony ułamkiem. Wspólny maj

ą

tek tworzy wspólno

ść

typu ł

ą

cznego. Wspólnik wi

ę

c nie mo

ż

e rozporz

ą

dza

ć

udziałem, a tak

ż

e domaga

ć

si

ę

podziału wspólnego maj

ą

tku w czasie trwania spółki.

Terminy: Je

ż

eli mimo nadej

ś

cia przyczyny rozwi

ą

zania umowy spółka trwa nadal,

poczytuje si

ę

j

ą

za przedłu

ż

on

ą

na czas nieoznaczony. Oprócz nadej

ś

cia terminu,

spółka ulega rozwi

ą

zaniu przez zgodn

ą

uchwał

ę

wspólników; gdy pozostał w niej tyl-

ko jeden wspólnik; lub gdy osi

ą

gni

ę

cie celu okazało si

ę

niemo

ż

liwe.

Umowa przekazu art. 921

Konstrukcja: Podstawowym elementem umowy przekazu jest jednostronna czyn-
no

ść

prawna przekazuj

ą

cego, której tre

ść

obejmuje upowa

ż

nienia: dla przekazane-

go, do spełnienia

ś

wiadczenia na rzecz odbiorcy, oraz dla odbiorcy przekazu, do

odebrania

ś

wiadczenia od przekazanego.

Ś

wiadczenie ma nast

ą

pi

ć

na rachunek

przekazuj

ą

cego. Realizacja upowa

ż

nie

ń

prowadzi do stworzenia stosunków mi

ę

dzy

podmiotami. W stosunku mi

ę

dzy przekazuj

ą

cym a przekazanym wyst

ę

puje stosunek

pokrycia. Mi

ę

dzy przekazuj

ą

cym a odbiorc

ą

przekazu powstanie za

ś

stosunek walu-

ty. W wyniku zastosowania przekazu jedno

ś

wiadczenie spełnione przez przekaza-

nego do r

ą

k odbiorcy przekazu, zast

ę

puje dwa

ś

wiadczenia. Znaczenie przekazu po-

lega wi

ę

c na uproszczeniu obrotu. Przekazanie

ś

wiadczenia, nie oznaczaj

ą

jeszcze

zwolnienia przekazuj

ą

cego z długu wobec odbiorcy. Skutek ten ma dopiero spełnie-

nie

ś

wiadczenia.

Do nawi

ą

zania stosunku mi

ę

dzy przekazanym a odbiorc

ą

do-

chodzi wówczas, gdy przekazany przyjmie przekaz.

Przyj

ę

cie, akcept, stanowi

odr

ę

bn

ą

od przekazu, jednostronn

ą

czynno

ść

prawn

ą

przekazanego, której tre

ś

ci

ą

jest zobowi

ą

zanie do spełnienia przekazanego

ś

wiadczenia.

Forma: Przekaz mo

ż

e by

ć

dokonany w formie dowolnej, cho

ć

w praktyce stosowana

jest forma pisemna. O

ś

wiadczenie woli przekazuj

ą

cy mo

ż

e zło

ż

y

ć

zarówno odbiorcy

przekazu jak i przekazanemu.

Papiery warto

ś

ciowe art. 921

Poj

ę

cie papierów warto

ś

ciowych w kodeksie nie zostało okre

ś

lone. Przyjmuje si

ę

,

ż

e

to dokument lub zapis w systemie informatycznym na rachunku papierów warto

ś

cio-

wych, który uciele

ś

nia prawa maj

ą

tkowe w taki sposób,

ż

e dane uprawnienia przy-

sługuj

ą

osobie wskazanej jako uprawniona w tre

ś

ci dokumentu. Kto

ś

, kto nie ma pa-

pieru warto

ś

ciowego, nie mo

ż

e powoła

ć

si

ę

na prawo w nim wyra

ż

one. Natomiast do

wykonywania tego prawa jest konieczne, a zarazem wystarczaj

ą

ce, przedstawienie

dłu

ż

nikowi dokumentu. Do powstania zobowi

ą

zania z papieru warto

ś

ciowego ko-

nieczne jest wystawienie dokumentu o tre

ś

ci okre

ś

lonej przepisami prawnymi.

Do-

kument taki zawsze wymaga podpisania przez dłu

ż

nika

, przy czym podpis na pa-

pierach warto

ś

ciowych, mo

ż

e by

ć

odbity sposobem mechanicznym, jak w obligacjach

czy bonach skarbowych.
Rodzaje: 1. Ze wzgl

ę

du na przedmiot uprawnie

ń

, jakie uciele

ś

niaj

ą

: papiery opiewa-

j

ą

ce na wierzytelno

ś

ci (zwłaszcza pieni

ęż

ne: weksle, czeki); papiery opiewaj

ą

ce na

prawa inne (rozporz

ą

dzanie towarami: konosament). 2. Z uwagi na sposób przeno-

szenia praw z papierów warto

ś

ciowych: papiery imienne, które legitymuj

ą

jedynie

osob

ę

imiennie wskazan

ą

, w drodze przelewu poł

ą

czonego z wydaniem dokumentu;

papiery na zlecenie, które legitymuj

ą

osob

ę

wymienion

ą

oraz ka

ż

dego, na kogo pra-

wo zostało przeniesione indos. Do przeniesienia prawa potrzebne jest wydanie do-
kumentu oraz nieprzerwany szereg indosów. Indosem lub indosamentem, nazywa
si

ę

o

ś

wiadczenie woli zbywcy weksla, czeku lub innego papieru warto

ś

ciowego.

Ostatni

ą

grup

ą

s

ą

papiery na okaziciela, które nie wskazuj

ą

w ogóle uprawnionego.

Jest nim ka

ż

da osoba, która przedstawi dokument.

Franczyza

Konstrukcja: Stronami s

ą

franczyzodawca i franczyzobiorca. Przez umow

ę

franchi-

singu franczyzodawca obowi

ą

zuje si

ę

do udzielenia praw i upowa

ż

nienia do korzy-

stania z pakietu franczyzowego, a franczyzobiorca do przyj

ę

cia okre

ś

lonych obo-

wi

ą

zków i płacenia wynagrodzenia. Istota systemu polega na tym,

ż

e franczyzodaw-

ca nadaje swoim poszczególnym franczyzobiorcom prawo oraz nakłada na nich obo-
wi

ą

zek prowadzenia działalno

ś

ci zgodnie z jego koncepcj

ą

.

Obowi

ą

zki franczyzobiorcy: 1. Płaci franczyzodawcy ustalone wynagrodzenie.

Opłata podstawowa uiszczana jest za przył

ą

czenie ju

ż

istniej

ą

cego punktu do sieci

franczyzodawcy. W zwi

ą

zku z działalno

ś

ci

ą

bie

żą

c

ą

, franczyzobiorca wnosi opłaty

bie

żą

ce. S

ą

nimi cz

ęś

ci z zysku, którym dzieli si

ę

z franczyzodawc

ą

. 2. Prowadzi

przedsi

ę

biorstwo na własny rachunek, według koncepcji i pakietu franczyzowego. 3.

Udost

ę

pnia swoje przedsi

ę

biorstwo do kontroli franczyzodawcy.

Przykłady: Przykładami firm działaj

ą

cych na zasadzie franczyzy s

ą

sieci fast food jak

McDonald's czy Telepizza, a tak

ż

e sie

ć

cukierni Bliklego.

Know-How

Konstrukcja: Stronami s

ą

udzielaj

ą

cy lub dostawca oraz zamawiaj

ą

cy lub odbiorca.

Przez umow

ę

Know-How udzielaj

ą

cy zobowi

ą

zuje si

ę

do przekazania odbiorcy wie-

dzy technicznej lub organizacyjnej o charakterze poufnym lub tajnym, bezpo

ś

rednio

u

ż

ytecznej w działalno

ś

ci gospodarczej w zakresie okre

ś

lonym w umowie.

Obowi

ą

zki odbiorcy: 1. Utrzyma

ć

wiadomo

ść

w tajemnicy. 2. Wypłaci

ć

wynagro-

dzenie za mo

ż

liwo

ść

korzystania z technologii. 3. Mo

ż

e zosta

ć

nało

ż

ony obowi

ą

zek

udzielenia gwarancji, zabezpieczenia lub zapewnie

ń

co do warto

ś

ci i efektów eko-

nomicznych know-how.

Faktoring

Konstrukcja: Faktoring to umowa nienazwana, ł

ą

cz

ą

ca elementy cesji wierzytelno-

ś

ci i umowy zlecenia, wykształcona w praktyce anglosaskich instytucji finansowych.

Stronami s

ą

faktor i faktorant oraz klienci faktoranta. Faktorant to zazwyczaj przed-

si

ę

biorca, który w ramach prowadzonej przez siebie działalno

ś

ci gospodarczej zbywa

towary lub

ś

wiadczy usługi. Faktorem jest natomiast bank lub wyspecjalizowana w

factoringu spółka. Istot

ą

faktoringu jest nabywanie od przedsi

ę

biorców za okre

ś

lon

ą

cen

ę

wierzytelno

ś

ci, przysługuj

ą

cych im w stosunku do dłu

ż

ników oraz

ś

wiadczenia

dodatkowych usług. Wierzytelno

ś

ci te nie mog

ą

by

ć

przeterminowane.

Forfaiting

Konstrukcja: Stronami tej umowy nienazwanej s

ą

forfaiter i forfetysta. Forfetyst

ą

jest

zazwyczaj podmiot prowadz

ą

cy działalno

ść

gospodarcz

ą

, szczególnie eksporter, na-

tomiast forfaiterem podmiot nabywaj

ą

cy w drodze cesji udokumentowan

ą

wierzytel-

no

ść

pieni

ęż

n

ą

. Forfaiting polega na zbyciu przez eksportera wierzytelno

ś

ci o odro-

czonym terminie płatno

ś

ci, zabezpieczonych w formie weksla własnego importera lub

weksla trasowanego, akceptowanej przez importera. Przedmiotem forfaitingu mog

ą

by

ć

nie tylko weksle, ale tak

ż

e inne wierzytelno

ś

ci handlowe, które mog

ą

by

ć

wyku-

pione przed terminem ich wymagalno

ś

ci. W Polsce jednak forfaiting wykorzystywany

jest najcz

ęś

ciej w transakcjach zagranicznych.

Timesharing

Konstrukcja: Timesharing to umowa o długoterminowy produkt wakacyjny. Umowa
timesharingowa polega na zakupie w pełni umeblowanego i wyposa

ż

onego aparta-

mentu lub domu wakacyjnego za ułamek kosztu posiadania tradycyjnego. Wskutek
jej zawarcia nabywca nie uzyskuje własno

ś

ci nieruchomo

ś

ci, a jedynie prawo u

ż

yt-

kowania obiektu przez okre

ś

lony czas w ka

ż

dym roku, przez okre

ś

lon

ą

liczb

ę

lat (w

Polsce co najmniej na trzy lata). Timesharing wymy

ś

lono dla osób

ś

rednio zamo

ż

-

nych, umo

ż

liwia bowiem czasowe korzystanie z nieruchomo

ś

ci w zamian za ryczał-

towe wynagrodzenie. Instytucja ta powstała w połowie lat sze

ść

dziesi

ą

tych we Fran-

cji.