Proces postrzegania bodźców
wzrokowych.

Proces słyszenia.

Proces widzenia

Proces widzenia realizowany jest u
człowieka przez jeden z głównych
zmysłów, za po

ś

rednictwem którego

odbiera on około 90% ogółu
napływaj

ą

cych informacji. W zmy

ś

le tym

mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

cz

ęść

wykonawcz

ą

, rol

ę

której pełni układ optyczny oraz cz

ęść

percepcyjn

ą

, która wchodzi w skład

systemu nerwowego.

Elementy składowe układu optycznego

-

rogówka wraz z soczewk

ą

maj

ą

zdolno

ść

załamywania promieni

ś

wietlnych (tzw. refrakcja),

-

ź

renica reguluje ilo

ść

przedostaj

ą

cego si

ę

do

oka

ś

wiatła,

- t

ę

czówka kieruje

ź

renic

ą

,

- soczewka odpowiada za ostro

ść

widzenia,

poprzez zmian

ę

swej geometrii,

- mi

ęś

nie rz

ę

skowe odpowiadaj

ą

za zbie

ż

no

ść

oczu ,
- siatkówka stanowi zbiór elementów
rejestruj

ą

cych i cz

ęś

ciowo przetwarzaj

ą

cych

bod

ź

ce

ś

wietlne

Elementy składowe narz

ą

du optycznego człowieka

Pierwsze ogniwo systemu percepcyjnego
stanowi

ą

receptory, które s

ą

zlokalizowane

na siatkówce. W

ś

ród nich mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

dwa rodzaje:
1. pr

ę

ciki, które reaguj

ą

na nat

ęż

enie

ś

wiatła i rozlokowane s

ą

na obrze

ż

u

siatkówki,
2. czopki - zapewniaj

ą

widzenie barw (tzw.

dzienne), reaguj

ą

na długo

ść

fali

ś

wietlnej

(l) i charakterystyczne niejednorodno

ś

ci

obrazu (w

ę

zły, kontury itd.).

Główne informacje o szczegółach obrazu
pochodz

ą

z tzw. dołka

ś

rodkowego.

Wy

ś

cielony on jest g

ę

sto czopkami. Daje

si

ę

zauwa

ż

y

ć

spadek g

ę

sto

ś

ci czopków od

dołka

ś

rodkowego do brzegów siatkówki

(wzdłu

ż

promienia). Wraz ze zmian

ą

g

ę

sto

ś

ci rozkładu czopków zmniejsza si

ę

ostro

ść

widzenia. Najwi

ę

ksza jest dla dołka

ś

rodkowego obejmuj

ą

ca k

ą

t widzenia 1

o

.

Warto

ść

k

ą

ta widzenia zmienia si

ę

w

zale

ż

no

ś

ci od przyj

ę

tej przez człowieka

pozycji ciała.

Obraz "widziany" przez mózg ma do

ść

lu

ź

ny zwi

ą

zek

z obrazem rzutowanym na siatkówk

ę

oka. W układzie

optycznym oka dochodzi do odwrócenia obrazu

ś

wiata. Najszybciej i najbardziej skutecznie

wyró

ż

niane s

ą

przez analizator wzrokowy struktury

linearne obrazu. Zlokalizowane w siatkówce oka
komórki zmysłowe:
- wydobywaj

ą

okre

ś

lone lokalne cechy analizowanych

obrazów,
- dokonuj

ą

ich przetwarzania,

- uwypuklaj

ą

takie elementy informacyjne jak:

kraw

ę

dzie, załamania, rozgał

ę

ziania, skrzy

ż

owania

linii i inne wyró

ż

niaj

ą

ce si

ę

niejednorodno

ś

ci

ą

przestrzenn

ą

rozkładu jasno

ś

ci i barwy.

Stamt

ą

d informacje przekazywane s

ą

przez nerw wzrokowy do

kory mózgowej poprzez poszczególne pi

ę

tra systemu

nerwowego w sposób kierunkowy. Sterowanie układem
optycznym odbywa si

ę

z wył

ą

czeniem

ś

wiadomo

ś

ci. Pozwala

to na dostrajanie si

ę

oka do kolejnych wymaga

ń

. Impulsy

nerwowe docieraj

ą

do lewej lub prawej półkuli mózgu wg.

podziału połówek pola widzenia tzn. obrazy widziane
obydwoma oczami w lewej połowie pola widzenia docieraj

ą

do

prawej półkuli i na odwrót. Dlatego te

ż

obraz przedmiotów,

którymi mo

ż

na manipulowa

ć

praw

ą

r

ę

k

ą

trafia do półkuli

steruj

ą

cej ruchami tej

ż

e r

ę

ki tzn. lewej. Podobnie, do tej samej

półkuli trafiaj

ą

informacje wzrokowe, słuchowe i dotykowe.

Mog

ą

zatem by

ć

łatwiej kojarzone i koordynowane (widoczne

to jest zwłaszcza w przypadkach patologicznych).

Wła

ś

ciwo

ś

ci procesu widzenia

O jako

ś

ci widzenia u

ż

ytecznego decyduj

ą

wła

ś

ciwo

ś

ci narz

ą

du wzroku,

cechy sygnału i czynniki fizyczne

ś

rodowiska zewn

ę

trznego, w jakim si

ę

ten

proces odbywa. Ogólnie mo

ż

na by okre

ś

li

ć

je nast

ę

puj

ą

co:

1. Widzenie nie jest procesem natychmiastowym. Potrzebny jest pewien
czas, by nast

ą

piła reakcja na obraz, a kiedy on zaniknie, wra

ż

enie

utrzymuje si

ę

jeszcze chwil

ę

(dziesi

ę

tne cz

ęś

ci sekundy).

2. Narz

ą

d wzroku jest zmysłem, który w sposób najbardziej widoczny

realizuje cech

ę

systemu percepcyjnego jak

ą

jest zmienno

ść

w czasie

napływaj

ą

cej informacji. Na siatkówce oka odwzorowywany jest obraz,

wówczas, je

ż

eli warto

ść

napływaj

ą

cej informacji jest zmienna w czasie.

Zmienno

ść

ta mo

ż

e by

ć

realizowana przez minimalne ruchy gałki ocznej,

zwane fiksacj

ą

wzroku. Uzyskane informacje bie

żą

ce jak i poprzednie, z

ró

ż

nych poło

ż

e

ń

oka (fiksacji) s

ą

wykorzystywane ł

ą

cznie. Oko w ci

ą

gu 1 s.

wykonuje kilka ruchów w czasie t<1/20 s. Unieruchomienie gałki ocznej
powoduje zanikanie (zaciemnianie) obrazu (dowodem na to jest brak
obrazu naczy

ń

krwiono

ś

nych w dnie oka - plamka

ż

ółta).

3. Spostrzegawczo

ść

- polega na dostrzeganiu niewielkich zmian w

ogólnym wygl

ą

dzie przedmiotów i zjawisk oraz na dostrzeganiu licznych

szczegółów niełatwych do wyodr

ę

bnienia. Zale

ż

y od wła

ś

ciwo

ś

ci

psychofizycznych od- biorcy, cech bod

ź

ca i kanału transmisji oraz struktury

przestrzennej i czasowej pola widzenia.
4. Ostro

ść

widzenia - rozpoznawanie najmniejszych obserwowanych

szczegółów. Punktem odniesienia jest mo

ż

liwo

ść

rozpoznawania dwóch

elementów (punktowych) pod k

ą

tem 1 minuty łukowej z odległo

ś

ci 5 m, lub

10 sekund k

ą

towych, co odpowiada kropce o

ś

rednicy 0,5 mm widzianej z

odległo

ś

ci 10 m. Ostro

ść

widzenia zmienia si

ę

wraz z warunkami ci

ąż

enia.

Przy braku ci

ąż

enia ostro

ść

jest najwi

ę

ksza, gdy

ż

warunki te ułatwiaj

ą

ci

ą

gł

ą

oscylacj

ą

gałki ocznej (tzw. fiksacja).

5. Zwi

ą

zek czasu i intensywno

ś

ci bod

ź

ca, charakterystyczny dla wszelkich

procesów fotochemicznych. Oko reaguje na ogóln

ą

sum

ę

działaj

ą

cej

energii. Dlatego te

ż

to samo wra

ż

enie mo

ż

na uzyska

ć

zwi

ę

kszaj

ą

c czas

oddziaływania bod

ź

ca, przy równoczesnym zmniejszeniu jego

intensywno

ś

ci.

6. Akomodacja, czyli zdolno

ść

nastawcza układu optycznego oka

(soczewki) umo

ż

liwiaj

ą

ca widzenie ostre z ró

ż

nej odległo

ś

ci. Przyjmuj

ę

si

ę

dwa charakterystyczne poło

ż

enia soczewki:

- punkt bli

ż

y, czyli najbli

ż

szy punkt o dobrej ostro

ś

ci oka,

- punkt dali, czyli najdalszy punkt o dobrej ostro

ść

.

Na akomodacj

ę

ma wpływ: wiek, zm

ę

czenie i nat

ęż

enie

o

ś

wietlenia. Wraz ze zmniejszaniem si

ę

nat

ęż

enia o

ś

wietlenia,

punkt dali si

ę

przybli

ż

a, a bli

ż

y - oddala. W zale

ż

no

ś

ci od

wieku punkt bli

ż

y kształtuje si

ę

nast

ę

puj

ą

co:

Zale

ż

no

ść

punktu bli

ż

y od wieku człowieka

Wiek

16 32 44 50 60

Poło

ż

enie punktu bli

ż

y (w cm)

8 12,5 25 50 100

7. Adaptacja, czyli zdolno

ść

dostosowywania si

ę

wra

ż

liwo

ś

ci siatkówki

do warunków o

ś

wietlenia (regulacja fotochemiczna).Czas adaptacji jest

tym dłu

ż

szy im wi

ę

kszy jest stosunek luminancji (

ś

wiatło ksi

ęż

yca i

sło

ń

ca zmienia si

ę

w stosunku 1:10000000). Analogicznie do krzywych

izofonicznych słuchu, te same wra

ż

enia wzrokowe maj

ą

charakter

warstwowy, uwzgl

ę

dniaj

ą

ce zale

ż

no

ść

od nat

ęż

enia i długo

ś

ci fali.

8. Zbie

ż

no

ść

oczu (konwergencja), czyli zdolno

ść

kierowania obojga

oczu na jeden punkt. Przy prawidłowej reakcji na obu gałkach powstaj

ą

dwa obrazy, które nakładaj

ą

si

ę

na siebie zostaj

ą

skojarzone jako

pojedynczy obraz.
9. Stereoskopowo

ść

, czyli poczucie gł

ę

bi, polega na postrzeganiu

trójwymiarowym przedmiotów i ich przestrzennego rozmieszczenia.
Zdolno

ść

ta wynika z faktu patrzenia na obraz ka

ż

dym okiem pod nieco

innym k

ą

tem. Oceniana jest ró

ż

nica obrazów powstaj

ą

cych na obu

gałkach na podstawie takich spostrze

ż

e

ń

jak:

- wzajemny stosunek wielko

ś

ci przedmiotów,

- wzgl

ę

dna szybko

ść

ruchu oddalonych przedmiotów,

- poło

ż

enie jednych w stosunku do drugich,

- wzgl

ę

dna luminancja,

- ostro

ść

widzenia.

10. Widzenie barwne, czyli zdolno

ść

reakcji na ró

ż

n

ą

długo

ść

fali

ś

wietlnej (l). W zale

ż

no

ś

ci od nat

ęż

enia o

ś

wietlenia zmienia si

ę

wra

ż

liwo

ść

oka na barwy. Dla widzenia "nocnego", najlepsz

ą

widzialno

ś

ci

ą

odznaczaj

ą

si

ę

długo

ś

ci odpowiadaj

ą

ce barwienie

niebiesko-zielonej, a dla widzenia "dziennego" - pomara

ń

czowej. Im

bardziej długo

ść

fali zbli

ż

ona jest do granic zakresu promieniowania

ś

wietlnego, tym słabsze wywołuje wra

ż

enie wzrokowe. Stwierdzono,

ż

e

mo

ż

na zastosowa

ć

podział na 3 rodzaje czopków, których reakcja

przypada na nast

ę

puj

ą

ce zakresy l: typu A - 440-450 nm (niebieska),

typu B - 530-540 nm (zielona), typu C - 560-580 nm (czer- wona).
Zaburzenia rozpoznawania barw kształtuj

ą

si

ę

ró

ż

nie w zale

ż

no

ś

ci od

płci, 8% przypadków notuje si

ę

u m

ęż

czyzn i 0,04% - u kobiet. Widzenie

barwne jest mo

ż

liwe jedynie w pewnym zakresie warto

ś

ci nat

ęż

enia

ś

wiatła. Zarówno poni

ż

ej dolnej i powy

ż

ej górnej granicy oko traci sw

ą

wła

ś

ciwo

ść

widzenia barwnego. Wra

ż

liwo

ść

na kontrasty barwne i

luminancji jest zale

ż

na od :

- wielko

ś

ci ogl

ą

danych przedmiotów,

- stopnia skontrastowania - czyli ró

ż

nic wzgl

ę

dnych,

- czasu obserwacji,
- warunków o

ś

wietlenia,

- sposobu rozmieszczenia elementów w cało

ś

ci.

11. Analiza obrazu nie jest szczegółowa lecz ogólna. 10% pola widzenia
(peryferyjna cz

ęść

oka) dostarcza informacji o ruchu obrazu.

12. Rozpoznawanie obrazów:
- proces interpretacji mo

ż

na uczyni

ć

w pełni

ś

wiadomy, przez zastosowanie

pełnej informacji,
- złudzenia optyczne w przypadku:
- obrazów pozbawionych znaczenia,
- mo

ż

liwo

ś

ci konkurencyjnej obrazu,

- usuni

ę

cie pewnych elementów obrazu,

- dopasowywanie do wzorca,
- znaczenie reguł (np. analiza przeci

ęć

i rozczłonkowanie obrazu w dowolny

sposób),
- efekty nast

ę

pcze (ci

ą

gło

ść

, ruch, zmiana jego kierunku, barwy),

- utrzymywanie si

ę

obrazu stałego mimo jego zmienno

ś

ci w czasie,

- złudzenie ruchu sygnału wywołane przemienno

ś

ci

ą

jego poło

ż

enia,

- zatrzymanie obrazu - zjawisko jego zanikania,
- spostrzeganie przestrzeni:
- odległo

ść

przedmiotu, a jego wielko

ść

,

- ta sama wielko

ść

, a inny k

ą

t widzenia,

- zmiana struktury powierzchni widzianej z ró

ż

nych odległo

ś

ci i pod ró

ż

nym

k

ą

tem,

- zbieganie linii (kraw

ę

dzi), a wymiarowo

ść

przedmiotu,

- zmiana gradientu odst

ę

pów mi

ę

dzy elementami, a informacja o odległo

ś

ci

i k

ą

tach,

- stopie

ń

rozbie

ż

no

ś

ci k

ą

tów daje informacj

ę

o poło

ż

eniu przedmiotu w

przestrzeni,
- znaczenie reguł i kontekstu (integracja informacji w spójn

ą

cało

ść

).

Proces słyszenia

Proces komunikowania si

ę

człowieka z otoczeniem

zachodzi poprzez narz

ą

d słuchu i mowy. Jest to tzw.

dwu kierunkowa ł

ą

czno

ść

. Proces mówienia zale

ż

y w

du

ż

ym stopniu od prawidłowego funkcjonowania

narz

ą

du słuchu.

Słuchanie - tj. proces koncentrowania si

ę

na

wybranym d

ź

wi

ę

ku, ze wszystkich, które do nas

docieraj

ą

.

Porozumiewanie si

ę

- wysyłanie i odbiór sygnałów o

okre

ś

lonym znaczeniu. Słuch - tj. zmysł sonduj

ą

cy,

kontaktuj

ą

cy i alarmuj

ą

cy.

Narz

ą

d słuchu mo

ż

na podzieli

ć

pod wzgl

ę

dem:

- anatomicznym lub funkcjonalnym na 3 odr

ę

bne cz

ęś

ci: zewn

ę

trzn

ą

,

ś

rodkow

ą

i wewn

ę

trzn

ą

,

- sposobu obróbki dopływaj

ą

cych informacji na: transmisyjn

ą

i

percepcyjn

ą

.

Transmisja - tj. sposób przewodzenia energii akustycznej do nerwu
słuchowego, natomiast percepcja - tj. odbiór d

ź

wi

ę

ków, czyli

przekształcenie energii, przekazywanej przez fal

ę

akustyczn

ą

, na

bodziec nerwowy, wraz z jego analiz

ą

na ró

ż

nych pi

ę

trach systemu

nerwowego. Transmisja mo

ż

e dokonywa

ć

si

ę

dwoma drogami:

1. drog

ą

powietrzn

ą

(PP) poprzez: mał

ż

owin

ę

, zewn

ę

trzny przewód

słuchowy, jam

ę

ucha

ś

rodkowego, okienko okr

ą

głe i owalne, błony i

płyny ucha wewn

ę

trznego, a

ż

do narz

ą

du spiralnego,

2. drog

ą

kostn

ą

(PK) poprzez powierzchni

ę

i ko

ś

ci czaszki, puszk

ę

kostn

ą

bł

ę

dnika i płyny ucha wew. Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

2 typy tego

przewodnictwa:
- bezpo

ś

rednie, je

ż

eli element drgaj

ą

cy bezpo

ś

rednio jest przyło

ż

ony do

ko

ś

ci czaszki,

- po

ś

rednie, je

ż

eli powierzchnia czaszki jest pobudzona do drga

ń

przez

fal

ę

akustyczn

ą

.

Bodziec docieraj

ą

cy do ucha poprzez (PK) bezpo

ś

rednie jest o

30 -40 dB słabszy ni

ż

drog

ą

powietrzn

ą

, a o 50-60 dB - w

przypadku (PK) po

ś

redniego, gdy

ż

fale akustyczne s

ą

tłumione

przez mi

ę

kkie powłoki czaszki. Dla potrzeb praktycznej

audiologii, w schemacie klinicznym, za lini

ę

graniczn

ą

mi

ę

dzy

cz

ęś

ci

ą

przewodz

ą

c

ą

a odbiorcz

ą

, przyjmuje si

ę

granic

ę

dwóch okienek: owalnego i okr

ą

głego (nie zalicza si

ę

ju

ż

do

tego płyny i błony ucha wewn

ę

trznego).

Funkcjonalny podział narz

ą

du słuchu

Ucho zewn

ę

trzne ma do spełnienia nast

ę

puj

ą

ce funkcje:

1. transmisyjn

ą

:

- zbieranie i skierowanie fal na okre

ś

lon

ą

powierzchni

ę

,

- okre

ś

lenie kierunkowo

ś

ci

ź

ródła - słyszenie dwuuszne,

2. ochronn

ą

: zabezpiecza błon

ę

b

ę

benkow

ą

(jej spr

ęż

ysto

ść

)

przed wpływem zmiennych warunków atmosferycznych,
3. pocz

ą

tkowych transformacji - przewód słuchowy:

- pełni rol

ę

rezonatora ze wzgl

ę

du na sw

ą

geometri

ę

,

- podwy

ż

sza poziom ci

ś

nienia o 5-10dB dla d

ź

wi

ę

ków w

zakresie 2-5,5 kHz
- zwi

ę

ksza ci

ś

nienie akustyczne przy błonie b

ę

benkowej w

porównaniu do przeciwległego ko

ń

ca przewodu na skutek jego

zw

ęż

enia.

Funkcje ucha

ś

rodkowego:

1. transmisyjna - przenoszenie energii z jednego o

ś

rodka poprzez układ

kostny do drugiego, ró

ż

ni

ą

cych si

ę

znacznie swymi wła

ś

ciwo

ś

ciami

(powietrze i ciecz o du

ż

ej lepko

ś

ci),

2. transformacyjne:
- zamiana energii akustycznej na mechaniczn

ą

i mechanicznej na zmiany

ci

ś

nienia w cieczy,

- wywołanie wyra

ź

nych wra

ż

e

ń

słuchowych przez stosunkowo małe siły, co

umo

ż

liwia konstrukcja układu 3 kosteczek (długo

ść

ramion d

ź

wigni),

- 15-to krotne zwi

ę

kszenie ci

ś

nienia na błon

ę

okienka owalnego w

porównaniu do ci

ś

nienia wywieranego na błon

ę

b

ę

benkow

ą

, wynikaj

ą

ce ze

stosunku powierzchni błon obu okienek,
2. ochronne:
- wyrównywanie ci

ś

nie

ń

po obu stronach błony b

ę

benkowej przez

wykorzystanie tr

ą

bki słuchowej (Eustachiusza),

- przed działaniem nagłych, silnych d

ź

wi

ę

ków o odpowiednio długim czasie

trwania, przez 2 mi

ęś

nie

ś

róduszne (jeden zwi

ę

ksza sztywno

ść

błony

b

ę

benkowej, wci

ą

gaj

ą

c j

ą

do

ś

rodka ucha

ś

rodkowego, drugi osłabia

poł

ą

czenie ucha

ś

rodkowego z wewn

ę

trznym, przez zmian

ę

drga

ń

strzemi

ą

czka).

Ucho zewn

ę

trzne i

ś

rodkowe słu

żą

do wzajemnego dopasowania

impedancji dwóch o

ś

rodków: powietrza i cieczy.

Funkcje ucha wewn

ę

trznego:

1. transmisyjna:
- przenoszenie drga

ń

mechanicznych z błony okienka owalnego na

komórki czuciowe przez zmian

ę

ci

ś

nienia perylimfy,

- przepływ impulsów elektrycznych z receptorów do nerwu
słuchowego (narz

ą

d Cortiego), a nast

ę

pnie poprzez kolejne pi

ę

tra

systemu nerwowego do mózgu,

2. transformacyjna:
- zamiana napr

ęż

e

ń

zginaj

ą

cych powstałych w błonie podstawnej na

detekcj

ę

impulsow

ą

o charakterze nieliniowym,

- w czasie przetwarzania napr

ęż

e

ń

, komórki rz

ę

skowe dokonuj

ą

u

ś

redniania sygnału ze stał

ą

czasow

ą

~ 0,01sek. i generuj

ą

impulsy

w sposób losowy,
- warunkowanie dynamiki całego systemu słuchowego przez błon

ę

podstawn

ą

,

-analiza cz

ę

stotliwo

ś

ci d

ź

wi

ę

ku (miejsce wychylenia błony

podstawnej),
- identyfikacja prostych i zło

ż

onych d

ź

wi

ę

ków, ich zapami

ę

tywanie i

symbolika,
- interferencja fal d

ź

wi

ę

kowych, efekt maskowania i dudnienia i inne,

3. ochronna:
- poło

ż

enie ucha wewn

ę

trznego w grubych warstwach ko

ś

ci czaszki

chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi,
- dzi

ę

ki istnieniu okienka okr

ą

głego mo

ż

e by

ć

oddana energia z

ucha wewn

ę

trznego do

ś

rodkowego.

System słuchowy człowieka jest wielopłaszczyznowym,
hierarchicznym systemem percepcji, analizy, rozpoznawania i
zrozumienia informacji akustycznych.

Budowa narz

ą

du słuchu człowieka w uj

ę

ciu anatomicznym (1)

i mechanicznym (2), wszystkich jego cz

ęś

ci składowych (A i C), narz

ą

du

Cortiego (B i D)

Droga nerwu słuchowego wiedzie przez poszczególne pi

ę

tra systemu

nerwowego a

ż

do kory mózgowej. Na ka

ż

dym pi

ę

trze dokonuje si

ę

zło

ż

ona

struktura analizy wra

ż

e

ń

akustycznych. W pewnym stopniu człowiek słyszy

i widzi to, co spodziewa si

ę

usłysze

ć

lub zobaczy

ć

. Jest to fakt

ś

wiadcz

ą

cy

o du

ż

ym wpływie sfery psychicznej na akt słyszenia.

Droga nerwu słuchowego

Z zewn

ę

trznych komórek rz

ę

skowych impulsy s

ą

przekazywane poprzez afarentne (do

ś

rodkowe) włókna

nerwowe do spiralnych komórek czuciowych. Jest to integrator
zbieraj

ą

cy informacje rozproszone po całym

ś

limaku. Dalej,

sygnał nerwowy jest przekazywany do j

ą

dra

ś

limakowego sk

ą

d

prowadz

ą

dwie drogi. Jedna do ciała czworobocznego, gdzie

nast

ę

puje skrzy

ż

owanie dróg słuchowych od lewego i prawego

ucha i do wzgórków czworacznych tylnych. Druga - do
przy

ś

rodkowego ciała kolankowego, które odpowiedzialne jest

za wszystkie bardziej zło

ż

one funkcje nerwu słuchowego, a

rola jego polega na wydobyciu elementarnych wra

ż

e

ń

słuchowych. Ich synteza dokonuje si

ę

w korowych o

ś

rodkach

słuchu. Stamt

ą

d, informacje przekazywane s

ą

w drodze

powrotnej poprzez eferentne (od

ś

rodkowe) włókna nerwowe

do wewn

ę

trznych komórek rz

ę

skowych. Dokładno

ść

w

poznaniu zjawisk słyszenia maleje w miar

ę

wchodzenia w

kolejne pi

ę

tra systemu nerwowego. Do ko

ń

ca nie jest jeszcze

poznany ten zło

ż

ony proces.

Wła

ś

ciwo

ś

ci narz

ą

du słuchu

1. Słyszenie obu uszne jest realizowane w o

ś

rodkowym

systemie nerwowym, gdzie nast

ę

puje synteza impulsów

przesyłanych z ka

ż

dego ucha oddzielnie:

- podnosi komfort słyszenia (na poziomie 0 fonów o 3dB, a ju

ż

na poziomie 35 fonów - o 6dB),
- umo

ż

liwia okre

ś

lenie kierunku

ź

ródła stacjonarnego i

poło

ż

enia

ź

ródła b

ę

d

ą

cego w ruchu (zjawisko Döplera),

2. Zdolno

ść

wyławiania interesuj

ą

cych odbiorc

ę

sygnałów

akustycznych z zakłócaj

ą

cego tła.

3. Zdolno

ść

adaptacyjna słuchu polegaj

ą

ca na stopniowym

zmniejszeniu wra

ż

liwo

ś

ci narz

ą

du na bodziec akustyczny wraz

ze wzrostem czasu jego działania. Wyst

ę

puje ju

ż

po 5 min.,

dotyczy zwłaszcza niskich i

ś

rednich cz

ę

stotliwo

ś

ci. Miar

ą

adaptacji jest stopie

ń

i rozci

ą

gło

ść

podwy

ż

szenia progu

słyszenia.

4. Zdolno

ść

analizowania i rozró

ż

niania d

ź

wi

ę

ków zło

ż

onych,

zale

ż

y od treningu. W d

ź

wi

ę

ku zło

ż

onym nie słyszymy

oddzielnie ka

ż

dej cz

ę

stotliwo

ś

ci. Wysoko

ść

d

ź

wi

ę

ku ocenia si

ę

wg. cz

ę

stotliwo

ś

ci tonu podstawowego, nawet wówczas, gdy

nie ma składowej podstawowej lub jej poziom jest ni

ż

szy ni

ż

tonów harmonicznych.

5. Subiektywne odczucie gło

ś

no

ś

ci zmieniaj

ą

sygnały o czasie

trwania krótszym ni

ż

0,5 sek.

6. Czuło

ść

ucha zmienia si

ę

wraz z cz

ę

stotliwo

ś

ci

ą

.

Parametry okre

ś

laj

ą

ce wra

ż

enia słuchowe

Odbiór d

ź

wi

ę

ku jest funkcj

ą

:

- poziomu ci

ś

nienia fali akustycznej, L,

- jej cz

ę

stotliwo

ś

ci, f,

- czasu trwania bod

ź

ca,

- szybko

ś

ci narastania.

Uwzgl

ę

dniaj

ą

c zło

ż

ony mechanizm odbioru wra

ż

e

ń

d

ź

wi

ę

kowych

wprowadzono parametry tzw. subiektywne, które przybli

ż

aj

ą

ten efekt. S

ą

to:
1. Poziom gło

ś

no

ś

ci (poziom nat

ęż

enia słyszalnego), P , wyra

ż

ony w

fonach, przy czym 1 fon odpowiada 1 dB tylko dla f=1kHz, a dla
pozostałych warto

ś

ci cz

ę

stotliwo

ś

ci, zale

ż

no

ść

t

ą

opisuj

ą

krzywe

jednakowego poziomu gło

ś

no

ś

ci (izofoniczne). Najwi

ę

ksza czuło

ść

ucha

wyst

ę

puje dla jego cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowych, mieszcz

ą

cych si

ę

w

pa

ś

mie oktawowym o cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej 4kHz. Powy

ż

ej i poni

ż

ej

tego pasma czuło

ść

ucha maleje. Wierny odbiór emitowanych d

ź

wi

ę

ków

wyst

ę

puje w pa

ś

mie oktawowym o cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej 1 kHz. Mo

ż

na

zatem mówi

ć

o tłumi

ą

cej i wzmacniaj

ą

cej funkcji ucha. Nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

,

ż

e wraz ze wzrostem intensywno

ś

ci

ź

ródła zmienia si

ę

dynamika

krzywych izofonicznych, poniewa

ż

wi

ę

ksze zró

ż

nicowanie mi

ę

dzy

poszczególnymi cz

ę

stotliwo

ś

ciami wyst

ę

puje dla d

ź

wi

ę

ków cichych ni

ż

gło

ś

nych.

Krzywe izofoniczne

2.

Gło

ś

no

ść

, S, wyra

ż

ona w sonach, okre

ś

la ile razy jeden d

ź

wi

ę

k jest

silniejszy od drugiego. Ujmuje ona zale

ż

no

ść

od jej poziomu Ps.

Zależność głośności od poziomu ciśnienia akustycznego

3.

Wysoko

ść

d

ź

wi

ę

ku, w melach. 1000 meli ma ton P= 40 fonów

i f=1kHz. s Parametr ten uwzgl

ę

dnia ł

ą

czny wpływ cz

ę

stotliwo

ś

ci

i intensywno

ś

ci

ź

ródła na wra

ż

enie słuchowe.

Zależność wysokości dźwięku od częstotliwości

4. Barwa d

ź

wi

ę

ku, czyli procentowa zawarto

ść

wy

ż

szych harmonicznych.

Próg słyszenia tj. okre

ś

lenie psychofizyczne zale

ż

ne

od: stopnia napi

ę

cia uwagi, zm

ę

czenia i

wytrenowania. S

ą

to czynniki niewymierne, st

ą

d

poj

ę

cie to jest mało precyzyjne.

Próg niewygodnego słyszenia jest drug

ą

skrajno

ś

ci

ą

,

okre

ś

la wra

ż

enie nieprzyjemne, jest nieco ni

ż

sze od

progu bólu. Próg bólu - zanik wra

ż

e

ń

słuchowych,

odczucie bólu.
Pole słuchowe - tj. powierzchnia pomi

ę

dzy skrajnymi

progami, okre

ś

laj

ą

ca zakres odbieranych wra

ż

e

ń

słuchowych. U słabo słysz

ą

cych ,pole słyszenia si

ę

kurczy.

Działanie bod

ź

ców akustycznych na narz

ą

d słuchu

Całkowita izolacja d

ź

wi

ę

kowa, ju

ż

po krótkim czasie

doprowadza człowieka do zaburze

ń

psychicznych i

somatycznych, burz

ą

c jego równowag

ę

. Wrodzona

głuchota: uniemo

ż

liwia pełne poznanie siebie samego i

otoczenia oraz wykształcenia pewnych, koniecznych dla
kontaktów z otoczeniem, odruchów, ogranicza rozwój
psychiczny i intelektualny.
Zbyt du

ż

y poziom napływaj

ą

cych bod

ź

ców akustycznych,

przy ich długim czasie działania, powoduje z kolei
zaburzenia pracy narz

ą

du słuchu. Mog

ą

one mie

ć

charakter:

- przej

ś

ciowy, czyli czasowe podniesienie progu słyszenia

(TTS ),
- nieodwracalny, czyli trwałe podniesienie progu słyszenia
(PTS ),
i polegaj

ą

na wzmocnieniu reakcji słuchowych na minimalne

bod

ź

ce.

Działanie bod

ź

ców akustycznych na narz

ą

d słuchu mo

ż

e przyjmowa

ć

ró

ż

ne

formy:
- adaptacji, czyli takie podwy

ż

szenie progu słyszenia, które ust

ę

puje tu

ż

po

zaprzestaniu działania bod

ź

ca (do 5 min.),

- zm

ę

czenia - podwy

ż

szenie progu słyszenia utrzymuje si

ę

jeszcze przez

pewien czas po zaprzestaniu bod

ź

ca,

- czasowego podniesienia progu słyszenia (TTS), charakteryzuj

ą

cego

si

ę

powrotem do stanu wyj

ś

ciowego po czasie 8 do 12 godzin od

zaprzestania działania bod

ź

ca,

- trwałego podniesienia progu słyszenia (PTS),
urazów akustycznych (obejmuj

ą

cych komórki rz

ę

sate narz

ą

du spiralnego)

typu:
1. przewlekłego, wywołane długotrwał

ą

ekspozycj

ą

na bodziec akustyczny

o poziomie niewygodnego słyszenia, w szerokim pa

ś

mie cz

ę

stotliwo

ś

ci, na

ogół obustronne,
2. nagłego, ostrego, wywołane przez jednorazowe, krótkotrwałe działanie
bod

ź

ca akustycznego o poziomie wi

ę

kszym od progu bólu. Tj. proces

nieodwracalny ze wzgl

ę

du na mechaniczne uszkodzenie błony

b

ę

benkowej. mo

ż

e dotyczy

ć

zarówno cz

ęś

ci przewodzeniowej jak i

odbiorczej.

-fizjologicznego ubytku słuchu - zmiany dotycz

ą

wszystkich

struktur ucha cech

ą

najbardziej charakterystyczn

ą

jest

utrudnienie zrozumiało

ś

ci mowy. Przyczyn

ą

fizjologicznego

ubytku słuchu jest zanik elastyczno

ś

ci błon układu

transmisyjnego ucha oraz procesy zwyrodnieniowe w
komórkach rz

ę

satych i w o

ś

rodkowym systemie nerwowym.

Pozostałe formy oddziaływania s

ą

funkcj

ą

intensywno

ś

ci i

cz

ę

stotliwo

ś

ci bod

ź

ca, jego czasu ekspozycji i wra

ż

liwo

ś

ci

osobniczej nara

ż

onego. Upo

ś

ledzenie słuchu na skutek

intensywnych bod

ź

ców zaczyna si

ę

od pasma oktawowego o

cz

ę

stotliwo

ś

ci

ś

rodkowej równej 4kHz nie zale

ż

nie od

charakteru bod

ź

ca, a nast

ę

pnie obejmuje tony s

ą

siednie, a

ż

wreszcie cały zakres.

Miar

ą

stopnia adaptacji jest podwy

ż

szenie progu słyszenia i

jego rozległo

ść

na skali cz

ę

stotliwo

ś

ciowej. Miar

ą

stopnia

zm

ę

czenia jest czas powrotu do stanu wyj

ś

ciowego TTS-u.

Stosowane metody bada

ń

słuchu

Okre

ś

lenie stopnia ostro

ś

ci słuchu mo

ż

e by

ć

wykonywane przy

pomocy bada

ń

:

1. akumetrycznych:
- mow

ą

(szeptem), z odległo

ś

ci > 6m od ucha lepszego, badany

powinien by

ć

ustawiony bokiem, do osoby mówi

ą

cej, z zasłoni

ę

tymi

oczami,
- stroikami, które wytwarzaj

ą

ton o cz

ę

stotliwo

ś

ci 256 Hz lub 128 Hz.

2. audiometrycznych.

W badaniach akumetrycznych, ró

ż

nica mi

ę

dzy tłem akustycznym a

szeptem nie powinna by

ć

mniejsza ni

ż

6dB. Wyniki bada

ń

ocenia si

ę

nast

ę

puj

ą

co:

- o dostosowanie zrozumiało

ś

ci, je

ż

eli szept był słyszany z

odległo

ś

ci 6m,

- upo

ś

ledzenie lekkie słuchu, je

ż

eli był słyszany z odległo

ś

ci 4 - 5 m,

- upo

ś

ledzenie lekkie słuchu, je

ż

eli był słyszany z odległo

ś

ci 1 - 4 m,

- upo

ś

ledzenie lekkie słuchu, je

ż

eli był słyszany z odległo

ś

ci

mniejszej ni

ż

1m.

Badania stroikami wykonuje si

ę

przykładaj

ą

c je drgaj

ą

ce do szczytu

czaszki (próba Webera). Je

ż

eli powstaje wra

ż

enie umiejscowione w:

1.

ś

rodku głowy, mo

ż

e to

ś

wiadczy

ć

o:

- słuchu prawidłowym,
- symetrycznym uszkodzeniu słuchu,
2. jednym uchu,

ś

wiadczy to o uszkodzeniu tego ucha w cz

ęś

ci

przewodz

ą

cej,

3. jednym uchu, ale przy zbaczaniu do drugiego (zdrowego) -
uszkodzenie typu odbiorczego.

Audiometria zajmuje si

ę

pomiarami wła

ś

ciwo

ś

ci słuchu, mo

ż

e

wyznacza

ć

ubytek słuchu w stosunku do przyj

ę

tego progu słyszenia.

Stosuje si

ę

nast

ę

puj

ą

ce typy audiometrii ze wzgl

ę

du na:

- rodzaj bod

ź

ca akustycznego: tonaln

ą

i słown

ą

,

- sposób pobudzenia: przewodnictwo powietrzne (PP) i kostne (PK),
- sposób odbioru wra

ż

e

ń

: subiektywn

ą

i obiektywn

ą

,

- sposób jej przeznaczenia: klasyfikacyjn

ą

, diagnostyczn

ą

i

kontroln

ą

.

Audiometria subiektywna

jest oparta na wra

ż

eniach

słuchowych, na podstawie których zdejmowane s

ą

krzywe słyszalno

ś

ci. Audiometia obiektywna zajmuje

si

ę

okre

ś

leniem zmian impedancji akustycznej i

ci

ś

nienia ucha wewn

ę

trznego wywołane bod

ź

cami

akustycznymi. Audiometria klasyfikacyjna dzieli
badanych na dwie grupy, zale

ż

nie od tego czy próg

słyszenia jest przekroczony dla jednego pasma
cz

ę

stotliwo

ś

ci, czy te

ż

dla wi

ę

cej. Audiometria

diagnostyczna okre

ś

la stan słuchu i rodzaj

schorzenia, kontrolna zajmuje si

ę

ocen

ą

wyniku

zastosowanej terapii.

Za zero audiometryczne (HTL) przyj

ę

to próg słyszenia grupy

młodych, zdrowych otolitycznie osób, zgodnie z zaleceniami
Mi

ę

dzynarodowej Komisji Standaryzacyjnej. Na audiogramach

oznaczono go lini

ą

prost

ą

(dotyczy to wszystkich

produkowanych w Polsce audiometrów). Próg słyszalno

ś

ci PP

okre

ś

lony jest najmniejsz

ą

warto

ś

ci

ą

poziomu słyszalnego (ton

przekazy wany jest przez słuchawki). Próg słyszalno

ś

ci PK

okre

ś

lony jest poziomem progowym przyspieszenia ko

ś

ci

wyrostka sutkowatego (drgania przekazywane s

ą

przez

wibrator kostny). Audiometry s

ą

tak skonstruowane,

ż

e zero

audiometryczne dla przewodnictwa powietrznego (PP) i
kostnego (PK) pokrywaj

ą

si

ę

. Próg słyszenia tonu o f=1kHz

odpowiada progowi wykrywalno

ś

ci zrozumiało

ś

ci mowy przy

prawidłowym słuchu (próg recepcji). Audiometria tonalna mo

ż

e

wyznacza

ć

próg słyszenia dla cz

ę

stotliwo

ś

ci dyskretnych lub

zmieniaj

ą

cych si

ę

w sposób ci

ą

gły. Wynik mo

ż

na przedstawi

ć

w sposób bez- wzgl

ę

dny p = F(f) , lub wzgl

ę

dny (w stosunku

do zera audiometrycznego).

Ubytek słuchu w audiometrii:
- tonalnej- tj. odległo

ść

krzywej progowej od zera

audiometrycznego,
- słownej - tj. ró

ż

nica liczona od wyrazisto

ś

ci logomów

równej 50%, przyj

ę

tej za wzorzec słuchu normalnego,

przy słuchaniu dwuusznym.

Stosuje si

ę

nast

ę

puj

ą

c

ą

skal

ę

ocen słuchu:

1. ubytki do 25 dB przyj

ę

te s

ą

za słuch prawidłowy,

2. ubytki do 35 dB traktuje si

ę

jako górn

ą

granic

ę

prawidłowo

ś

ci,

3. od 35 do 45 dB okre

ś

la si

ę

jako lekkie

upo

ś

ledzenie słuchu,

4. powy

ż

ej 55 dB - ci

ęż

kie upo

ś

ledzenie.

Je

ż

eli krzywa progowa le

ż

y powy

ż

ej zera audiometrycznego

ś

wiadczy to o wi

ę

kszej czuło

ś

ci słuchu ni

ż

zostało to przyj

ę

te

dla zdrowych otolitycznie młodych ludzi. Przebieg krzywej
kostnej odpowiada wydolno

ś

ci narz

ą

du słuchu i pomija

uszkodzenia cz

ęś

ci przewodz

ą

cej. Obni

ż

enie krzywej dla PP w

stosunku do krzywej dla PK o prawidłowym przebiegu,

ś

wiadczy o uszkodzeniu aparatu przewodzeniowego. W

pocz

ą

tkowym stadium wyst

ę

puje obni

ż

enie dla niskich

cz

ę

stotliwo

ś

ci, które pó

ź

niej obejmuje coraz wy

ż

sze. Wielko

ść

jego nie przekracza 60 dB, gdy

ż

w tym zakresie aparat

transformacyjny spełnia sw

ą

rol

ę

. Wi

ę

ksza warto

ść

obni

ż

enia

ś

wiadczy o głuchocie mieszanej. Przy głuchocie odbiorczej

wyst

ę

puje obni

ż

enie obu krzywych dla wysokich cz

ę

stotliwo

ś

ci.

Towarzysz

ą

cy głuchocie szum w uszach jest dotkliwszy w

hałasie ni

ż

w ciszy. Zanik krzywej dla PP i obni

ż

enie w

zakresie niskich cz

ę

stotliwo

ś

ci krzywej PK,

ś

wiadczy o

całkowitej głuchocie.

Przepisy prawne dotycz

ą

ce niedosłuchu

Uszkodzenie słuchu spowodowane nadmiernym hałasem na
stanowisku pracy zostało uznane za chorob

ę

zawodow

ą

zgodnie z Rozporz

ą

dzeniem RM z dn. 20.11.1974r.(Dz. U.

PRL nr 45/74). Zasadniczym kryterium rozpoznania
zawodowego uszkodzenia słuchu jest ubytek co najmniej 30
dB, dla ucha lepszego, je

ż

eli utrzymuje si

ę

przez 3 miesi

ą

ce

po ustaniu nara

ż

enia. Oblicza si

ę

go jako

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

dla pasm cz

ę

stotliwo

ś

ci 1,2 i 4 kHz, po

uwzgl

ę

dnieniu fizjologicznego procesu starzenia si

ę

narz

ą

du.

Taki punkt widzenia jest słuszny ze wzgl

ę

du na społeczn

ą

wydolno

ś

ci słuchu, bowiem w/w cz

ę

stotliwo

ś

ci decyduj

ą

o

mo

ż

liwo

ś

ci porozumiewania si

ę

. Tylko dla nielicznych

zawodów jest to niewystarczaj

ą

ce. Rzadko si

ę

zdarza, by

zawodowej głuchocie towarzyszyły objawy uszkodzenia
narz

ą

du równowagi.

W celu ustalenia przyczyny uszkodzenia słuchu
powinny by

ć

prowadzone dynamiczne badania

audiometryczne o odpowiedniej cz

ę

stotliwo

ś

ci:

przed zatrudnieniem - wa

ż

ne zarówno dla pracownika

jak i dla zakładu, nast

ę

pne do 6 miesi

ę

cy po podj

ę

ciu

pracy na hała

ś

liwym stanowisku, po 12 miesi

ą

cach

pracy, dalsze badania powinny by

ć

wykonywane co

roku lub co 2 lata o ile kolejne badanie nie wykazało
znacz

ą

cych zmian.

Podstaw

ę

prawn

ą

do przeprowadzenia bada

ń

audiometrycznych stanowi art. 9.1. ustawy o PIP w
zwi

ą

zku z art. 215 Kodeksu Pracy oraz $ 7 RMZiOS z

dnia 10.12.1974r., w sprawie bada

ń

lekarskich (Dz.

U. Nr 48 poz. 296). Wykładnikiem szkodliwo

ś

ci

hałasu w jakim człowiek przebywa jest podwy

ż

szenie

progu słyszenia w pa

ś

mie 4 kHz. Dalszy przebieg jest

nast

ę

puj

ą

cy: pogł

ę

bienie w tym pa

ś

mie,nast

ę

pnie

rozszerzenie na pasma s

ą

siednie, zwłaszcza na

górny zakres cz

ę

stotliwo

ś

ci, a

ż

wreszcie obejmuje

cały zakres słyszalny.

Rozró

ż

nia si

ę

4 okresy zawodowego

uszkodzenia słuchu:

1. przej

ś

ciowe uszkodzenie słuchu (TTS),

2. latencji całkowitej,

3. latencji cz

ęś

ciowej,

4. ko

ń

cowej głuchoty objawowej (PTS).

Przebieg tego typu uszkodze

ń

ma charakter bardzo

indywidualny. Pierwszy rok pracy jest zazwyczaj uwa

ż

any za

najbardziej krytyczny ze wzgl

ę

du na gł

ę

boko

ść

stopnia

upo

ś

ledzenia słuchu. Po 5 do 10 lat stan stabilizuje si

ę

.

Pó

ź

niejsze, dalsze pogł

ę

bienie nale

ż

y raczej wi

ą

za

ć

ze

starzeniem si

ę

narz

ą

du słuchu. Po dniach wolnych od pracy,

najwi

ę

ksze podniesienie progu słyszenia wys-t

ę

puje w

pierwszych dniach powrotu, pó

ź

niej przebieg jest ju

ż

wolniejszy. Stopie

ń

upo

ś

ledzenia słuchu nie jest jednoznaczny

ze stopniem inwalidztwa. W zale

ż

no

ś

ci od wykonywanego

zawodu, całkowita, obustronna głuchota mo

ż

e by

ć

zakwalifikowana jako 50% inwalidztwo. Je

ż

eli ubytek słuchu

jest po 16 godz. nieodwracalny,

ś

wiadczy to o urazie

akustycznym, a nie o zm

ę

czeniu.

Orzecznictwo dot. zaburze

ń

słuchu jest

wykonywane w celu:

- oceny czasowej i trwałej niezdolno

ś

ci pracownika do

pracy,

- rozpoznania choroby zawodowej,

- ubezpieczeniowym i s

ą

dowo-lekarskim,

- oceny przydatno

ś

ci do poszczególnych zawodów.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ☺

☺

☺

☺