GP Ochrona srodowiska przyroda mat

2010-12-19

KSZTAŁTOWANIE I OCHRONA
ŚRODOWISKA

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE OCHRONĄ
PRZYRODY W POLSCE

• dziko występujących zwierząt i roślin
• siedlisk przyrodniczych
• siedlisk gatunków chronionych roślin i zwierząt
• zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia
• roślin lub zwierząt objętych ochroną na podstawie

innych przepisów

• przyrody nieożywionej
• krajobrazu
• zieleni w miastach i wsiach

Ochrona przyrody

polega na zachowaniu,

zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu
zasobów, tworów i składników przyrody, w tym:

CELE OCHRONY PRZYRODY

• utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności

ekosystemów,

• zachowanie różnorodności gatunków,
• zachowanie dziedzictwa geologicznego,
• zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i

ekosystemów,

• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec

przyrody,

• przywracanie do stanu właściwego zasobów i

składników przyrody.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody,

parków krajobrazowych i obszarów chronionego
krajobrazu,

2. wprowadzenie ochrony indywidualnej w drodze uznania

za pomniki przyrody, stanowisko dokumentacyjne,

użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-
krajobrazowe,

obejmowanie ochroną prawną gatunków roślin i

zwierząt.

OCHRONA PRZYRODY

– Pierwsze działania

Genezą pierwszych form ochrony przyrody były religie i wierzenia

ludów pierwotnych. Niektórym drzewom, roślinom i zwierzętom
nadawano magiczne znaczenie, co czyniło je nietykalnymi.
• 1353 – Szwajcaria: rozporządzenie chroniące ptaki śpiewające

(motyw: tępienie szkodników w lasach, sadach i na polach (do dziś

ptaki śpiewające stanowią w wielu krajach tzw. tabu pokarmowe)

• 1671 – Dania: Chrystian V Oldenburg - m. in. zakaz wycinania

lasów

• 1763 – Rosja: Piotr I Wielki - pierwsze zarządzenie o ochronie

fauny łownej w wiosennym okresie rozmnażania

• XVII w. – księstwo Münster: zakaz niszczenia kwiatów wiosennych

w okresie Wielkanocy

POLSKA
• Bolesław Chrobry - zakaz polowania na bobry
• 1423 - Władysław Jagiełło – zakaz wycinania cisów ograniczenia w

polowaniu na jelenie, dziki, konie leśne i łososie

• 1529 – Zygmunt Stary - ochronę bobrów, sokołów, łabędzi oraz

zakaz polowań w Puszczy Białowieskiej.

OCHRONA PRZYRODY

– Parki narodowe

• XIX w. - rozpowszechnienie idei ochrony środowiska ;

niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt wprowadził
pojęcie pomnik przyrody

• XIX w. – pierwsze parki narodowe:

– 1872 Park Narodowy Yellowstone (USA)
– 1887 Park Narodowy Banff (Kanada)
– 1894 Park Narodowy Tongariro (Nowa Zelandia).

POLSKA
• 1932 - Białowieski Park Narodowy

Pieniński Park Narodowy

1627

– ginie ostatnia krowa tura

1878

– ginie ostatni niedźwiedź w Puszczy Białowieskiej

1919

– ginie ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej

1919

– ginie ostatni tarpan (na Ukrainie)

2010-12-19

PRZYCZYNY ZAGROŻEŃ POLSKIEJ PRZYRODY

wg raportów Inspekcji Ochrony Środowiska

• Zmiany struktury własności ziemi, prywatyzacja

państwowych gruntów rolnych prowadząca do przebudowy
przyrodniczych elementów krajobrazowych

• Zmiana tradycyjnego systemu upraw i hodowli

(intensyfikacja produkcji, nowoczesne odmiany,
preferowanie ras o wysokiej wydajności)

• Zaległości w stosowaniu przyjaznych środowisku technologii

produkcji rolnej

– rolnictwo ekologiczne

• Zmiany cech siedlisk/biotopów, spowodowane np.

eutrofizacją, odwodnieniem, zakwaszeniem gleby, skażenia

toksyczne związkami chemicznymi

• Przekształcenia struktury krajobrazu i likwidacja

siedlisk/ekosystemów na skutek zmian sposobów

użytkowania ziemi

NAJWAŻNIEJSZE WSPÓŁCZESNE

ZAGROŻENIA POLSKIEJ PRZYRODY

• Zabudowa przestrzeni otwartych, degradująca walory

krajobrazowe, w tym fragmentaryzacja ekosystemów
(przerywanie korytarzy ekologicznych),

• Negatywna presja człowieka na gatunki postrzegane jako

niepożądane

• Nadmierna eksploatacja populacji gatunków użytkowych
• Inwazja gatunków obcych lub zaplanowane ich introdukcje
_____________________
• Wzrastająca konsumpcja dóbr (w tym zasobów środowiska

przyrodniczego)

• Niska wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa (władze

rządowe i samorządowe)

• Brak dostatecznych środków na ochronę przyrody

NAJWAŻNIEJSZE WSPÓŁCZESNE

ZAGROŻENIA POLSKIEJ PRZYRODY

• zmiany stosunków wodnych w tym niewłaściwą

zabudowę hydrotechniczną i melioracje;

• niekorzystne zmiany w ekosystemach rzek i jezior
• rozwój infrastruktury przemysłowej, transportowej i

turystycznej oraz urbanizację terenów wiejskich;

• nadmierne wykorzystanie zasobów przyrodniczych
• globalne ocieplanie klimatu
• niepokojenie zwierząt.
• huragany powalające drzewostany na dużych obszarach
• pożary lasów i torfowisk....

http://www.gios.gov.pl/dokumenty/rap_wskaz2004_pl.pdf

Zgodnie z wieloletnim
Programem Budowy
Dróg Krajowych w
latach 2008

–2012

powstanie co
najmniej 810 przejść
dla zwierząt, w tym
ok. 38 górnych, ok.
323 dolnych i ok. 449
przepustów.

Planowane trasy autostrad i dróg

ekspresowych na tle form ochrony przyrody

ZARZĄDZANIE OCHRONĄ

PRZYRODY

Najwyższą instancją w dziedzinie ochrony przyrody
jest

Minister Środowiska, w imieniu, którego nadzór

nad tą problematyką pełni Główny Konserwator
Przyrody z organem doradczym

Państwową Radą

Ochrony Przyrody

www.mos.gov.pl

ul. Wawelska 52/54
00-922 Warszawa

MINISTER ŚRODOWISKA

(CENTRALNA ADMINISTRACJA RZĄDOWA)

– tworzenie polityki krajowej w dziedzinie ochrony
przyrody
– tworzenie prawa ochrony przyrody i nadzór nad jego
przestrzeganiem
– współpraca międzynarodowa w zakresie wynikającym z
uczestnictwa w organizacjach i podpisanych umów i
konwencji
– współpraca dwustronna z krajami sąsiadującymi

Kompetencja Ministra środowiska określa ROZPORZĄDZENIE
PREZESA RADY MINISTRÓW z dnia 31 października 2005 r.
w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra
Środowiska (Dz. U. z dn. 2 listopada 2005 r.)

2010-12-19

Główny Konserwator Przyrody

Minister Środowiska wykonuje zadania administracji rządowej
w zakresie ochrony przyrody przy pomocy Głównego
Konserwatora Przyrody, będącego sekretarzem stanu lub
podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym tego ministra.

Kompetencje:

• powoływanie i odwoływanie dyrektorów parków narodowych
i krajobrazowych
• powoływanie członków Państwowej Rady Ochrony Przyrody,
• uzgodnienie zniesienia lub wprowadzenia ochrony
rezerwatowej
• zezwolenia na pozyskiwanie roślin i zwierząt chronionych
oraz na wykonywanie innych czynności podlegających
zakazom, nakazom lub ograniczeniom

Główny Konserwator Przyrody

Kompetencje

• zezwolenia (wydawanie i cofanie) na przewożenie przez

granicę okazów gatunków chronionych (CITES)

• odstępstwa od zakazów wprowadzania obcych gatunków do

środowiska

• zgoda na przeniesienie z ogrodu botanicznego,

zoologicznego lub banku genów do stanu naturalnego roślin

lub zwierząt gatunków zagrożonych wyginięciem

• zezwolenia na pozyskiwanie zwierząt gatunków objętych

ochroną częściową, ich części lub produktów pochodnych i

ustalających warunki - odwołania od decyzji wojewody w
sprawie zezwolenia na przebywanie ludzi w miejscach

rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków
chronionych

ZARZĄDZANIE OCHRONĄ PRZYRODY

W strukturze Ministerstwa OŚ sprawami ochrony przyrody
zajmuje się:

– Departament Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu;
– Samodzielny Wydział do spraw obszarów Natura 2000 i
parków narodowych.

Kompetencje:

• inicjowanie, opracowywanie i realizowanie kierunków polityki
Ministra OŚ w zakresie ochrony przyrody (głównie
przygotowywanie i aktualizowanie dokumentów strategicznych i
aktów prawnych dotyczących tej dziedziny oraz wydawaniem
decyzji leżących w kompetencji Ministra),
• wdrażaniem sieci obszarów Natura 2000
• prowadzeniem spraw wynikających z nadzoru Ministra nad
parkami narodowymi.

ZARZĄDZANIE OCHRONĄ PRZYRODY

URZĘDY WOJEWODÓW –
w ramach wydziałów ochrony środowiska działają

Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody

Kompetencje:

–

tworzenie obszarów chronionych,

– sporządzanie planów ich ochrony,
– wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
– prowadzenie dokumentacji stanu przyrody obszaru

województwa oraz rejestru obiektów i obszarów chronionych,
– uzgadnianiem inwestycji w obszarach chronionych,
– szacowaniem szkód
– prowadzeniem spraw z zakresu odszkodowań za szkody

wyrządzone przez zwierzęta chronione.

ZARZĄDZANIE OCHRONĄ PRZYRODY

• Starostowie:

– prowadzenie rejestru zwierząt, którymi handel podlega

ograniczeniom na podstawie prawa Wspólnoty
Europejskiej,

– ochrona drzew i krzewów rosnących na

nieruchomościach będących własnością gminy

– sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów o

ochronie przyrody w trakcie gospodarczego

wykorzystywania jej zasobów

• Wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miasta

– wydawanie zezwoleń i pobieraniem opłat za usuwanie

drzew lub krzewów.

ZARZĄDZANIE OCHRONĄ PRZYRODY

• Dyrekcje parków narodowych

– realizacja ochrony przyrody na obszarze parków zgodnie

z zapisami tzw. planów ochrony

– prowadzenie na terenie parków działań naukowych i

edukacyjnych

– prowadzenie działań z zakresu ochrony czynnej i biernej

• Dyrekcje parków krajobrazowych

– realizacja ochrony przyrody na obszarze parków zgodnie

z zapisami tzw. planów ochrony w zakresie walorów
przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i
historycznych

2010-12-19

Państwowa Rada Ochrony Przyrody

• Organ opiniodawczy i doradczy w sprawach ochrony przyrody,

działający przy Ministrze Ochrony Środowiska. Utworzona 17 XII
1919 (do 1926 pn. Tymczasowa Państwowa Komisja Ochrony
Przyrody).

• PROP Składa się z 30 członków powoływanych przez ministra na

pięcioletnią kadencję. Rada okresowo ocenia stan ochrony przyrody
w Polsce, opiniuje projekty aktów prawnych, projekty nowych
obszarów chronionych, przedstawia wnioski w sprawach dotyczących
ochrony przyrody oraz popularyzuje ochronę przyrody.

• PROP działa przez komisje:

– parków narodowych i rezerwatów,
– ochrony krajobrazu,
– ochrony zwierząt,
– ochrony roślin,
– ochrony przyrody nieożywionej,
– obszarów torfowiskowych i wodnych.

WYBRANE ORGANIZACJE I PROGRAMY

MIĘDZYNARODOWE ds. OCHRONY PRZYRODY

EUNIS (European Nature Information System)

www.eunis.eea.europa.eu/

IUCN (International Union of Conservation of Nature

and Natural Resources)

www.iucn.org/

WWF (World Wildlife Fund)

www.wwf.org/

MAB (Man and Biosphere)

www.unesco.org/mab/

WCMC (World Conservation Monitoring Centre)

UNEP (United Nations Environmental Programme)

www.unep.org/

World Database on Protected Areas

http://www.unep-wcmc.org/wdpa/index.htm

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej
Zasobów – International Union of Conservation
of Nature and Natural Resources (IUCN)

Organizacja obejmująca i koordynująca wszelkie działania globalne
dotyczące ochrony środowiska. Powstała na kanwie
Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli na Kongresie
Ochrony Przyrody w 1948 roku.
Zakres działania:

– organizacją kongresów, sympozjów, konferencji,
– wydawanie publikacji, działalność informacyjna i propagandowa
– inwentaryzacja gatunków chronionych i zagrożonych

Komisje IUCN

– Ochrony Gatunków Wymierających,
– Ekologiczna,
– Planowania Środowiska,
– Parków Narodowych,
– Edukacji,
– Komitet Doradczy oraz komitety związane z regionami świata

CELE IUCN

• utrzymanie w skali światowej podstawowych procesów

ekologicznych,

• zachowanie różnorodności gatunków roślinnych i zwierzęcych,
• zapewnienie trwałego użytkowania gruntów ornych i ekosystemów

naturalnych,

• zachowanie dóbr i racjonalne użytkowanie środowiska,
• rozwój gospodarki wiejskiej opartej na ochronie zasobów

naturalnych,

• doskonalenie zarządzania i przepisów prawnych umożliwiających

porozumienia międzynarodowe.

IUCN to obecnie

największa i najważniejsza międzynarodowa organizacja

działająca w ochronie przyrody. Jej członkowie pochodzą ze 140 krajów.
Jest

wśród nich ponad 100 agencji rządowych i ponad 750 organizacji

pozarządowych. Z organizacją tą stale współpracuje ponad 10.000
światowej sławy naukowców z ponad 180 krajów. Około 1000 jej stałych
pracowników realizuje na całym świecie ponad 500 przedsięwzięć na
rzecz przyrody.

1980

– opracowanie Światowej Strategii Ochrony Przyrody (World

Conservation Strategy)

Strategia została opracowana przy pomocy Programu Środowiskowego
Narodów Zjednoczonych (UNEP) i Światowego Funduszu Ochrony Przyrody
(WWF), Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i Organizacji
Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO).

Głównym celem ―Światowej strategii" jest ochrona żywych zasobów

środowiska.

W ―Światowej strategii..." podano dane liczbowe dotyczące m.in. zagrożenia
gatunków, tempa wymierania.... wskazujących na konieczność natychmiastowego
podjęcia skutecznych działań, mających powstrzymać wymieranie gatunków i
degradację środowiska Ziemi.

1982

– opracowanie ŚWIATOWEJ KARTY PRZYRODY (World Charter for

Nature)

W dokumencie przyjętym na

Sesji Zgromadzenia ONZ

uznano potrzebę

ochrony przyrody za warunek ciągłości cywilizacji i przetrwania człowieka i

zawarto ogólne kierunki działań w tym zakresie.

INICJATYWY IUCN

CZERWONA KSIĘGA

Komisja Ochrony Gatunków Wymierających
wydaje

Czerwoną Księgę zawierającą

ogólnoświatową listę zwierząt zagrożonych
wyginięciem oraz Zieloną Księgę zawierającą
listę parków narodowych i rezerwatów
istniejących w państwach członkowskich IUCN.

Edycja Czerwonej Księgi (rok 2007) zawiera spis
41415 gatunków, z których 16306 jest
zagrożonych wyginięciem. Liczba gatunków
uznanych za wymarłe wzrosła w porównaniu z
edycją 2006 do 785, a wymarłych na wolności -
do 65

Wersja elektroniczna 2009:

http://www.iucnredlist.org/

2010-12-19

Czerwona Księga (IUCN)

EX (Extinct)

– gatunki całkowicie wymarłe, które jednak

utrzymywały się na obszarze Polski najdłużej i tu miały
swoje ostoje (

tur

Bos primigenius, tarpan Equus gmelini).

EXP (Extinct in Poland

– gatunki zanikłe lub

prawdopodobnie zanikłe w Polsce, o nie potwierdzonym
występowaniu w ostatnim półwieczu (

norka europejska

Mustela lutreola, strepet Tetrax tetrax, jesiotr zachodni
Acipenser sturio).

CR (Critically Endengered)

– gatunki skrajnie

zagrożone, których liczebność zmalała skrajnie, do
poziomu krytycznego (od jednostek do setek osobników) a
tempo zanikania wynosi 80% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń.
Gatunki tak zagrożone wymagają aktywnej ochrony oraz
zapobiegania przyczyn wymierania. Przykłady: orlik
grubodzioby Aquila clanga, kraska Coracias garrulus,

wąż

Eskulapa

Elaphe longissima.

Czerwona Księga (IUCN)

EN (Endangered)

– gatunki bardzo wysokiego

ryzyka

, silnie zagrożone wyginięciem ze względu na

małą populację (na poziomie lub mniejszą od populacji

minimalnej), porozrywany zasięg lub / i niepokojące

tempo zanikania populacji (liczebności czy areału na

poziomie 50% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń). Gatunki

zaliczane do tej kategorii, jeśli nie zostaną podjęte

odpowiednie działania ochronne, mogą w przeciągu

kilku lat znaleźć się w kategorii CR. Przykłady:

suseł

perełkowany

Spermophilus suslicus,

cietrzew

Tetrao

tetrix

, strzebla błotna Eupallasella percnurus.

VU (Vulnerable)

– gatunki narażone na wyginięcie ze

względu na postępujący spadek liczebności populacji

(także lokalny), straty siedliskowe lub nadmierną

eksploatację. Zaliczane są tu gatunki, które są jeszcze

stosunkowo liczne, ale ich regres może się nasilić, jeśli

nie zostaną usunięte przyczyny zamierania populacji.

Przykłady: sowa błotna Asio flammeus, wodniczka
Acrocephalus paludicola,

gniewosz plamisty

Coronella

austriaca.

Czerwona Księga (IUCN)

NT (Near Threatened)

– gatunki niższego

ryzyka

, lecz bliskie zagrożenia, które nie są

jeszcze bezpośrednio zagrożone, ale
przejawiają oznaki spadku populacji i
wymagają specjalnego nadzoru.
Przykłady:

ryś

Lynx lynx,

podróżniczek

Luscinia svecica, piskorz Misgurnus fossilis.

LC (Least Concern)

– gatunki najmniejszej

troski

, które nie wykazują na razie regresu

populacyjnego i nie należą do zbyt rzadkich
(mogą nawet lokalnie zwiększać 1 liczba ta
odnosi się do ptaków rozmnażających się na
terenie Polski swój stan posiadania), także
takie, które reprezentowane są przez
populacje marginalne, ledwie się
zaznaczające i nietrwałe.

Polska Czerwona Księga

• Czerwona Księga – międzynarodowy

rejestr rzadkich i ginących gatunków roślin i
zwierząt, wraz z projektami praktycznych
przedsięwzięć umożliwiających ich
ratowanie. Ukazuje się od 1966 r. i zawiera
informacje dotyczące:
– Liczebności populacji
– Opis biologiczny gatunków
– Mapy występowania
– Stopień zagrożenia
– Możliwości ochrony.

Ponad 30% gatunków
występujących na
terenie Polski spełnia
kryteria umieszczenia
ich w spisach
Czerwonej Księgi ze
względu na różny
stopień zagrożenia.

Głowaciński Z. Red. 1992. Czerwona lista zwierząt ginących
i zagrożonych w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody i
Zasobów Naturalnych PAN, Kraków

Zarzycki K., Wojewoda W. Red. 1986. Lista roślin
wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, Warszawa

Obszar chroniony (wg standardu IUCN)

obszar lądu i\lub morza wyznaczony celowo do

ochrony i zachowania różnorodności biologicznej i

zasobów naturalnych, a także związanych z nimi

dóbr kulturowych, zarządzany prawnie lub innymi

skutecznymi środkami.

Gatunki zagrożone (wg standardu IUCN)

gatunki o większym lub mniejszym ryzyku

wyginięcia w wyniku antropopresji bądź innych

czynników, wykazujące spadek liczebności lub / i
straty siedliskowe, co w konsekwencji prowadzi do
rozdrobnienia populacji i strat w areale

występowania.

2010-12-19

WYZNACZANIE GRANIC OBSZARÓW

CHRONIONYCH (wg standardu IUCN)

Analiza luk (w systemie obszarów chronionych)

2. Metoda reprezentacji

– wybór miejsc najlepiej

reprezentujących zasoby naturalne Ziemi (hotspots), w tym:

• Bogactwo gatunkowe
• Endemizm
• Unikatowość taksonomiczna
• Niezwykła zjawiska ekologiczne lub ewolucyjne
• Wyjątkowość typów siedlisk w skali globalnej.

Metoda komplementarności – minimalny system

ochronny wymagany do ochrony danego gatunku lub
zbiorowiska
4. Metody siedliskowe

– potencjał siedlisk

KATEGORIE OBSZARÓW CHRONIONYCH I ICH

DEFINICJE (wg IUCN)

World Database on Protected Areas:

http://www.unep-wcmc.org/wdpa/index.htm

KATEGORIE OBSZARÓW CHRONIONYCH I ICH

DEFINICJE (wg IUCN)

Podstawy prawne ochrony przyrody w

Polsce

Ustawy:

• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody

(Dz. U.z 2004 r. Nr 492 poz.880)

• Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach ( Dz.U. 1991 nr

101 poz. 444 ze zm.)

• Ustawa z dnia 30 marca 2002 r. Prawo łowieckie (Dz.U. z

2002 r. Nr 42 poz. 372 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie

śródlądowym (Dz. U. z 1999 r. Nr 66 poz. 750 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów

rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16 poz. 78 z późn.
zm.)

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.

U. z 1997 r. Nr 111 poz. 724 z późn. zm.)

Podstawy prawne ochrony przyrody

Konwencje i porozumienia międzynarodowe:

• Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych mających

znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe
ptactwa

— Konwencja z dnia 2 lutego 1971 (Dz. U. 1978 r. Nr 7 poz. 24)

• Konwencja Waszyngtońska o międzynarodowym handlu dzikimi

zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem— CITES z

dnia 3 marca 1973 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 27 poz. 112 z późn. zm.)

• Konwencja Berneńska o ochronie gatunków, dzikiej fauny i flory

europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych

— Konwencja z dnia 19

września 1979. (Dz. U. 1996 r. Nr 58 poz. 263 z późn. zm.)

• Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej z dnia 5 czerwca

1992 roku (Dz. U. z 2002 r. Nr 184 poz. 1532)

• Europejska Konwencja Krajobrazowa z 21.12.2001r. (Dz.U.2006 Nr

14 poz. 98)

• Konwencja Bońska o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt

— Konwencja z dnia 23 czerwca 1979 r. (Dz. U. 2003 r. Nr2 poz.17)

• Porozumienie ASCOBANS o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza

Północnego z dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U. 1999 r. Nr 96 poz.11058)

• Porozumienie EUROBATS o ochronie nietoperzy w Europie z dnia 4

grudnia 1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 96 poz.1 112)

KONWENCJA BERNEŃSKA

• Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich

siedlisk naturalnych

– Konwencja Berneńska z 1979 roku;

Załącznikami sa m.in. dwie dyrektywy europejskie tzw.

Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa

będące podstawą

wyznaczania obszarów NATURA 2000.

• Celem konwencji jest :

– ochrona gatunków dzikiej fauny i flory
– siedlisk naturalnych
– gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania

kilku państw

– wspieranie współdziałania w tym zakresie
– gatunków wędrownych zagrożonych i ginących
– zachowanie populacji dzikiej fauny i flory

2010-12-19

podpisana w 1971 roku, w Ramsar w Iranie, Pełna nazwa
konwencji :

„Konwencja o obszarach wodno-błotnych

mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako
środowisko życiowe ptactwa wodnego‖.

• Celem Konwencji Ramsarskiej jest ochrona i utrzymanie

obszarów określanych jako „wodno-błotne‖, łącznie z

populacjami ptactwa wodnego zamieszkującego te

obszary lub okresowo na nich przebywającego. W
rozumieniu konwencji obszary wodno-

błotne to

środowiska, gdzie dominującą rolę odgrywa woda. Są to

tereny bagien, błot, torfowisk lub zbiorniki wodne –

zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o

wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub

słonych, wraz z wodami morskimi, których głębokość

podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów.

KONWENCJA RAMSARSKA

KONWENCJA O RÓŻNORODNOŚCI

BIOLOGICZNEJ

Różnorodność biologiczna - oznacza zróżnicowanie

wszystkich żywych organizmów pochodzących, inter alia, z
ekosystemów lądowych, morskich i innych wodnych
ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one
częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku,
pomiędzy gatunkami oraz ekosystemami.

Celem konwencji jest :
• ochrona różnorodności biologicznej
• zrównoważone użytkowanie jej elementów
• uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z

wykorzystywania zasobów genetycznych

• odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych
• odpowiedni transfer właściwych technologii

OCHRONA OBSZAROWA

y S

Ob
s

ró

Ch
ro

(

OCh

)

OBSZARY CHRONIONE

stan na 31.12.2008

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1523_PLK_HTML.htm

Powierzchnia chroniona 2008

2010-12-19

Dynamika zmian powierzchni chronionej

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_se_ochrona_srodowiska_2009r_wykresy.pdf

Park narodowy

– obszar o pow.1000 ha, objęty prawną

ochroną w celu zachowania m.in. pierwotnego stanu

środowiska przyrodniczego lub niektórych jego elementów

oraz odtwarzania zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej
przyrody.

• Powoływany w Polsce na mocy rozporządzenia Rady

Ministrów.

• W granicach p. n. stosuje się ochronę ścisłą, polegającą na

całkowitym wyeliminowaniu ingerencji człowieka lub

częściową, dopuszczającą czynne oddziaływanie na stan

ekosystemów i ich składników przez zastosowanie zabiegów

ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych.

Działalność

człowieka na obszarze p. n. ogranicza się przede wszystkim

do badań naukowych i zorganizowanej turystyki po ściśle
wyznaczonych trasach.

Wokół parku narodowego tworzy się

otulinę w celu zmniejszenia antropopresji na tereny objęte

ochroną.

Rezerwat przyrody

– prawna forma ochrony przyrody

obejmująca obszary o ekosystemach naturalnych lub mało
zmienionych, powoływana w drodze rozporządzenia Ministra
Środowiska dla zachowanych ich wartości ekologicznej,
naukowej, krajobrazowej i dydaktycznej.

• Ścisły r. p. powołuje się w celu

wyłączenia obszaru z

jakiejkolwiek działalności gospodarczej

, a częściowy r. p.

zgodnie z przyjętym celem ochrony np. rezerwaty faunistyczne,
florystyczne, krajobrazowe, geologiczne, wodne, leśne,
stepowe, torfowiskowe, łąkowe, słonoroślowe.

• Na terenie rezerwatu częściowego

dopuszcza się ograniczoną

działalność, umożliwiającą osiągnięcie celu ochrony

Park krajobrazowy

– obszar objęty prawną ochroną ze

względu na nieprzeciętne właściwości środowiska
przyrodniczego lub wysokie walory historyczne i kulturowe.

• Celem p. k. jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie

tych wartości w kierunkach racjonalnego gospodarowania.

• Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości zlokalizowane w

granicach p. k. pozostają w gospodarczym wykorzystaniu, które
nie może naruszać naturalnych układów przyrodniczych,
harmonii i estetyki krajobrazu

• Wokół parku zaleca się utworzenie otuliny w celu zmniejszenia

antropopresji.

• P. k. jest powoływany w Polsce w drodze rozporządzenia

wojewody lub zainteresowanych wojewodów, w przypadku gdy
obszar p. k. znajduje się na terytorium kilku województw.

Obszar chronionego krajobrazu

– prawna forma ochrony

przyrody obejmująca obszary o różnych typach ekosystemów i

nieprzeciętnych walorach krajobrazowych.

• Powoływany w Polsce na mocy rozporządzenia Rady Gminy

lub w drodze rozporządzenia wojewody.

• Uwzględniany w planach zagospodarowania przestrzennego,

pełni rolę łącznika dla terenów tworzących sieć obszarów
chronionych

. Często wyznaczany jako otulina parku

narodowego lub krajobrazowego.

• Zagospodarowanie o. ch. k. jest prowadzone na podstawie

szczegółowych przepisów prawnych i uzależnione od

pełnionych funkcji – otulinowej, rekreacyjnej lub łącznikowej. W
granicach o. ch

. k. dopuszcza się ekstensywny sposób

zagospodarowania, który zapewni stan względnej równowagi
ekologicznej systemom przyrodniczym

2010-12-19

• Stanowisko dokumentacyjne

– szczególna forma indywidualnej

ochrony przyrody, głównie nieożywionej. Za s. d. uznaje się ważne

pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania

formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów
mineralnych, fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk
powierzchniowych oraz podziemnych. Wprowadzenie tej formy

ochrony następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub decyzji
Rady Gminy.

• Użytek ekologiczny

– jedna z prawnych form ochrony przyrody

wprowadzona w drodze rozporządzenia wojewody lub decyzji Rady

Gminy. Ochroną objęte są pozostałości ekosystemów, mających

znaczenie dla zachowania unikalnych zasobów genowych i typów

siedliskowych, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i

śródleśne „oczka wodne‖, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska,

wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie
skalne, skarpy itp.

U. e. uwzględniane są w miejscowym planie

zagospodarowania przestrzennego i uwidaczniane w ewidencji

gruntów.

• Pomniki przyrody

– szczególna forma indywidualnej

ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej. Za pomnik

przyrody uznaje się obiekty ważne pod względem
naukowym, kulturowym, krajobrazowym, dydaktycznym,

głównie stare drzewa, źródła, wodospady, skałki, głazy

narzutowe. Wprowadzenie tej formy ochrony następuje

w drodze rozporządzenia wojewody lub decyzji Rady
Gminy.

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

– szczególna

forma ochrony przyrody powoływana dla ochrony

indywidualnej wyjątkowo cennych fragmentów
krajobrazu naturalnego i kulturowego, w celu

zachowania wartości estetycznych. Uznanie za zespół
przyrodniczo

– krajobrazowy następuje w drodze

rozporządzenia wojewody lub decyzji Rady Gminy.

Z. p-

. jest uwzględniany w planach zagospodarowania

przestrzennego.

Rezerwat Biosfery "Babia Góra" (1977,
stracił swój status w 1997, odzyskał w
2001)

Białowieski Rezerwat Biosfery (1977)

Rezerwat Biosfery "Jezioro Łuknajno"
(1977)

Słowiński Rezerwat Biosfery (1977)

Międzynarodowy Rezerwat Biosfery
"Karpaty Wschodnie" (1992, polsko-
słowacko-ukraiński)

Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992,
polsko-

słowacki)

7. Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992,

polsko-czeski)

8. Rezerwat Biosfery "Puszcza

Kampinoska" (2000)

9. Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie"

(2002)

Rezerwat biosfery

, światowy – obszar objęty prawną, międzynarodową

ochroną z uwagi na wyjątkowe walory przyrodnicze, który zachował jeszcze
charakter możliwie najbardziej naturalny i jest reprezentatywny dla wielkich
stref biogeograficznych (biomów) oraz różnych typów ekosystemów. R. b.
powoływany jest przez UNESCO.

Obszary objęte ochroną na mocy Konwencji Ramsarskiej

EECONET

Krajowa sieć
ekologiczna ECONET-
POLSKA jest [

była

]

wielkoprzestrzennym
systemem obszarów
węzłowych najlepiej
zachowanych pod
względem
przyrodniczym i
reprezentatywnych dla
różnych regionów
przyrodniczych kraju,
wzajemnie ze sobą
powiązanych
korytarzami
ekologicznymi, które
zapewniają ciągłość
więzi przyrodniczych w
obrębie tego systemu.

SIEĆ EECONET NIE FUNKCJONUJE !

EECONET

Obszar

ECONET-

POLSKA

Ranga

Liczba

Suma powierzchni

[km

]

Odsetek

powierzchni

kraju [%]

obszar

węzłowy

Międzynarodowa

69 560

krajowa

27 900

korytarz

ekologiczny

Międzynarodowa

18 900

krajowa

27 400

EECONET 143 760 km

ESOCh 100 423 km

NATURA 2000 41 181 km

2010-12-19

NATURA 2000

• Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów

chronionych na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej.
Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod
względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności
biologicznej w państwach Unii Europejskiej. Podstawę do wybierania
i chronienia obszarów stanowią dwie dyrektywy europejskie tzw.
Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa

do Konwencji Berneńskiej.

•

Każdy obszar może mieć "podwójny status", czyli być zarówno

obszarem ochrony siedlisk, jak i ptaków. Obszary Natury 2000 -
specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk mogą
jednocześnie występować na tym samym terenie, a także nakładać
się na inne - przewidziane ustawą, formy ochrony przyrody, (np.
obejmować park narodowy, park krajobrazowy czy rezerwat
przyrody).

http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000

http://www.natura2000.org.pl/

NATURA 2000

Dyrektywa Ptasia

• uchwalona w 1979 roku w celu ochrony wszystkich populacji

dzikich ptaków. obszarów lądowych, wodno – błotnych i

morskich. W załącznikach dokumentu podano listę 182

gatunków ptaków o znaczeniu europejskim,

wymagających m. in ochrony siedlisk ich występowania w
formie

obszarów specjalnej ochrony (OSO - SACs).

Dyrektywa Siedliskowa („Dyrektywa Habitatowa”)

• uchwalona w 1992 roku w celu ochrony naturalnych siedlisk

oraz dziko żyjącej fauny i flory. Jest narzędziem realizacji

postanowień Konwencji Berneńskiej (1979 rok). Kryteria

wyznaczenia zostały sprecyzowane w załącznikach

dyrektywy, w których wyróżniono 253 typy siedlisk oraz 200

gatunków zwierząt i 434 gatunki roślin wymagających m. in

ochrony siedlisk ich występowania w formie specjalnych

obszarów ochrony (SOO- SPAs)

NATURA

2000

Regiony
biogeograficzne
wyznaczone dla potrzeb
polityki ochrony
środowiska Unii
Europejskiej

2004

184 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (3,7%)
72 -

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

kwiecień 2006 roku "procedura naruszeniowa" UE

grudzień 2007 wniesienie skargi KE do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o

niewystarczające wyznaczenie obszarów Natura 2000

2008

364 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk(4,2%)
124 -

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

Shadow List (2006)
propozycje uzupełnienia sieci Natura 2000
wg kryteriów UE

466 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (9,54%)
69 -

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000

http://www.natura2000.org.pl/

NATURA 2000

Sieć Natura 2000 w Polsce
uwzględniająca wszystkie
zgłoszone do czerwca
2008 roku i zatwierdzone
12 grudnia 2008 r. obszary
(czerwone

– siedliskowe,

niebieskie

– ptasie)

W Polsce oficjalnie
zatwierdzone są: 33
obszary w regionie
alpejskim i 331 w
regionie kontynentalnym,
łącznie 364 obszary
mające znaczenie dla
Wspólnoty, zajmujące 2
891 231,53 ha, tj. 8,37%
powierzchni kraju

Komisja Europejska planuje
kolejną aktualizację list

NATURA 2000

ierzch

sza
ró

20
00

Całkowita

Obszary „ptasie‖

2010-12-19

NIE

, jeśli inwestycja nie szkodzi

przyrodzie; jest dobrze
zaprojektowana

– z pełnym

poszanowaniem środowiska i
przyrody

TAK

– jeżeli inwestycja jest źle

zaprojektowana, a środowisko
potraktowano lekceważąco

Natura 2000 to nie blokada
rozwoju i inwestycji, ale filtr
oddzielający inwestycje dobrze
zaplanowane od źle
zaplanowanych

Natura 2000 to narzędzie
wymuszające, by rozwój był
naprawdę zrównoważony

Bariera rozwoju ?

W 2005 roku
opracowany został na
zlecenie Ministerstwa
Środowiska projekt
korytarzy
ekologicznych
łączących Europejską
Sieć Ekologiczną
Natura 2000 w Polsce.
Podstawą ich
wyznaczania była
analiza środowiskowa
oraz migracji
wybranych gatunków
wskaźnikowych: żubra,
łosia, jelenia,
niedźwiedzia, wilka i
rysia

NATURA 2000 - KORYTARZE

Materiały konferencji „Wdrażanie koncepcji korytarzy
ekologicznych w Polsce‖ Białowieża 2009

Proponowana sieć
ekologiczna IGiPZ PAN

Turnicki

Jurajski

Mazurski

http://www.zbs.bialowieza.pl/artykul/343.html

OCENY I

PROGNOZY

STAN

Monitoring jakości
powietrza

Monitoring jakości wód

Monitoring jakości gleby
i ziemi

Monitoring przyrody
• monitoring lasu
• zintegrowany
monitoring środowiska
przyrodniczego

Monitoring hałasu

Monitoring pól
elektromagnetycznych

Monitoring promieniowa-
nia

jonizującego

PRESJE

Emisje

Odpady

PAŃSTWOWY MONITORING ŚRODOWISKA

Informacja o środowisku

Dane dotycz.
czynników
sprawczych
np.

działaln.

społ-gosp.,
warunków
meteorolog. i
hydrologiczn.
napływów
transgranicz.

PODSYSTEM MONITORINGU PRZYRODY

• Cel: uzyskanie informacji o zmianach wybranych elementów

przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w
procesach podejmowania i oceny skuteczności działań
ochronnych i konserwatorskich.

• Zadania:

– Monitoring ptaków, w tym monitoring obszarów specjalnej

ochrony ptaków Natura 2000;

– Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze

szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów
ochrony siedlisk Natura 2000;

– Monitoring lasów;
– Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.

Monitoring ptaków

Obserwacje gatunków ptaków realizowane są w ramach trzech

podprogramów monitoringowych:

• pospolitych ptaków lęgowych (MPPL);
•

ptaków średniolicznych (MPS) (gat.flagowe, wodne, leśne);

• gatunków rzadkich (MGR).

Monitoringiem są objęte następujące grupy gatunków ptaków:
• gatunki wymagające szczególnej ochrony w granicach UE (w Polsce 72

gat.)

• gatunki migrujące, związane z siedliskami wodno-błotnymi (w Polsce 40

gat.)

• gatunki, których pozyskanie łowieckie jest dozwolone w granicach UE,

(w Polsce 55 gat.)

• gatunki charakterystyczne dla krajobrazu rolniczego, których

liczebność składa się na wskaźnik Farmland Bird Index,

Monitoringiem jest objęty obszar całego kraju, w tym szczególnie obszary
wyznaczone jako obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000

2010-12-19

Monitoring gatunków i siedlisk

• W latach 2007-2008 monitoring w stosunku do wymagań

Dyrektywy Siedliskowej, jest ograniczony pod względem ilości
badanych elementów i sprowadza się głównie do monitorowania
siedlisk i gatunków priorytetowych tj. do ok.

20 siedlisk

(na 76

siedliska wymagane w DS), ok.

19 gatunków zwierząt

(na 144

gatunki wymagane w DS) oraz

16 gatunków roślin

(na 52 gatunki i

rodzaje wymagane w DS).

• Powierzchnie badawcze są założone na terenie całej Polski ze

specjalnym uwzględnieniem projektowanych specjalnych
obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, które wyznaczono w celu
ochrony wymienionych w DS gatunków i siedlisk przyrodniczych.

• Wśród wybranych do monitorowania siedlisk przyrodniczych i

gatunków, znajdują się gatunki i siedliska występujące na
obszarach wodno-

błotnych. Wymóg monitorowania tych obszarów

wynika również z Konwencji Ramsarskiej.

Monitoring skuteczności obszarowej

ochrony konserwatorskiej

Zadanie ma charakter fakultatywny uzależniony od
dostępności środków finansowych i obejmuje ocenę
stanu ochrony konserwatorskiej w rezerwatach na
podstawie wizji lokalnych i przeglądu dokumentacji.
Możliwe jest także zakładanie stałych powierzchni
obserwacyjnych w wybranych rezerwatach.

OCHRONA GATUNKOWA

Ochrona gatunkowa

• Ochronę gatunkowa roślin i zwierząt

wprowadza się obecnie w drodze
rozporządzeń Ministra Środowiska w
porozumieniu z Ministrem Rolnictwa.
Ochronę gatunkową wybranych
gatunków mogą także wprowadzać na
swym terenie wojewodowie.

• Ochronie gatunkowej roślin podlega:

– 5 gatunków drzew: cis pospolity,

limba, brzoza ojcowska, jarząb
szwedzki, jarząb brekinia,

– 20 gatunków krzewów,
– 200 gatunków roślin zielnych
– kilkadziesiąt gatunków grzybów.

Ochrona gatunkowa zwierząt

Ochronie gatunkowej zwierząt podlegają:
• 32 gatunki owadów,
• 21 gatunków ryb,
• 7 gatunków płazów,
• wszystkie gatunki gadów
• większość krajowych gatunków ssaków,

w tym m.in. żubry (715 osobników), wilki

(1086), bobry (24464), niedźwiedzie
(118), rysie (285), kozice (87)

• większość krajowych gatunków ptaków w

tym m.in.: bielik (500), rybołów (70 – 75),

orzeł przedni (35-40) głuszec (472),
cietrzew (2285).

Ptaki i ssaki łowne (37 gat.) chronione są

odrębnymi przepisami prawa łowieckiego

Zagrożenie gatunków zwierzęcych w Polsce

2010-12-19

Zagrożenie gatunków zwierzęcych

• W porównaniu z innymi krajami, procent zagrożonych

gatunków kręgowców (ssaków, ptaków, ryb) w Polsce jest
niewielki i nie przekracza 15%

• W ciągu ostatnich lat nie obserwuje się nagłych zmian w

liczbie zagrożonych gatunków zwierząt, a nawet wśród
niektórych zagrożonych gatunków zwierząt obserwuje się
nawet wzrost liczebności populacji

• Spośród zwierząt bytujących w Polsce 2 gatunki ssaków i

16 gatunków ptaków jest skrajnie zagrożonych wyginięciem.

• 10 gatunków ssaków i 8 gatunków ptaków zaliczanych jest

do silnie zagrożonych.

Farmland Bird Index

Stosowany przez kraje członkowskie UE

wskaźnik liczebności 19 (w Polsce 21) pospolitych ptaków krajobrazu
rolniczego (głównie polnych i łąkowych). Od 2004 r. FBI jest oficjalnym
wskaźnikiem stanu ochrony różnorodności biologicznej w ramach
Strategii Lizbońskiej UE. Od 2007 r. jest też wskaźnikiem ocenianym w
ramach realizacji unijnych Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Grupy
systematyczne

wymar

łe i

zagr.

wymieraj

ące

nara

żone

rzadkie

o nieokre

śl. zagr.

glony

śluzowce

grzyby wielkoowoc.

172

188

296

286

porosty

180

120

127

115

ątrobowce

mchy

śliny naczyniowe

142

146

Zagrożenie gatunków roślinnych w Polsce