14. Ruchy społeczne jako czynnik zmiany społecznej

1.

Ruchy społeczne: zakres pojęcia (wg A. Touraine’a)

• walka – działania zbiorowe, w których chodzi wyłącznie o

dystrybucję dóbr

• ruch społeczny - działanie zbiorowe uwikłane w realia

konkretnego społeczeństwa jako całości lub jego struktur, w
którym chodzi o takie problemy, jak równość, kontrola,
wartości, wzory kultury (ruch pracowniczy – jeśli walka o lepsze warunki pracy
połączona jest z kwestionowaniem wzorów kulturowych)

• ruch społeczny – inaczej: działania zbiorowe mające na celu wywołanie jakiś

zmian społecznych lub przejawiający się w przeżywaniu, demonstrowaniu
alternatywnych wartości

• funkcje ruchów społecznych:

o

ruch społeczny jako istotny czynniki zmiany społecznej

o

ruch społeczny jako instrument służący realizacji określonych

potrzeb

, zabezpieczenia interesów itd.

o

ruch społeczny jako instrument rozładowywania napięć

psychospołecznych

o

ruch społeczny jako sposób artykulacji konfliktu społecznego

2.

Typy ruchów społecznych

• podział ze względu na metody działania:

o

ruchy rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne

• podział ze względu na formy organizacyjne

o

konsumenckie, młodzieżowe, zawodowe, lokalne

• podział ze względu na cel:

o

ekonomiczne, polityczne, narodowo-wyzwoleńcze, religijne

• podział ze względu na zakres, perspektywa historyczna

o

stare ruchy – klasowe, zawodowe (nacisk na interesy ekonomiczne,

polityczne)

o

nowe ruchy – ekologiczne feministyczne, konsumenckie (nacisk na

wartości)

• podział

współczesnych

ruchów

(wg

J.

Halmanna)

o

ruchy

rewolucyjne:

prowadzące

do

gwałtownych

przemian

społecznych,

ekonomicznych, politycznych (np. radykalne
ruchy społeczne – robotniczy, feministyczny)

o

ruchy walczące o prawa człowieka: socjalne,

polityczne i ekonomiczne (o równość, sprawiedliwość, o lepsze warunki
życia)

o

ruchy walczące przeciwko ryzyku: kwestionujące prawo do narażania

społeczeństwa na zagrożenia podstawowych wartości, takich jak życie,
zdrowie, bezpieczeństwo, np. ruchy konsumenckie, ruchy na rzecz ochrony
środowiska

3.

Cechy ruchu rewolucyjnego

o

często występująca brutalność walki

o

intencja dokonania zmian radykalnych, we wszystkich dziedzinach życia

społecznego

o

zachodzą najczęściej w krótkim czasie

o

związane są z masową mobilizacją społeczną

o

rodzą silne reakcje emocjonalne (euforia, entuzjazm, wola walki, dyfuzja emocji)

o

determinanty pojawienia się ruchów rewolucyjnych:

o

zachwianie równowagi pomiędzy poszczególnymi elementami systemu

społecznego

o

kryzys gospodarczy, gwałtowne obniżenie poziomu życia

o

brak kanałów artykulacji interesów (system totalitarny)

o

degradacja polityczna/ekonomiczna pewnych grup społecznych

o

brak legitymizacji władzy

4.

Cechy ruchu społecznego przeciwko ryzyku

• przypisują państwu odpowiedzialność za zbiorowe bezpieczeństwo obywateli –

państwo jako główny przeciwnik

• cel – kontrola decyzji państwowych rozstrzygających o szansach życiowych

obywateli

• przykłady ruchów: ruchy ekologiczne, ruchy pokojowe, ruchy przeciwko

energii jądrowej

5.

Cechy ruchu walczącego o prawa obywateli

• walka o włączenie wszystkich członków społeczeństwa w system praw

obywatelskich, politycznych, socjalnych

• postulaty: równość praw, sprawiedliwość
• ograniczenie przywilejów, np. mężczyzn wobec kobiet
• przykłady ruchów: ruch feministyczny

6.

Stare i nowe ruchy społeczne

• stare ruchy społeczne – podłoże ekonomiczno-polityczne

• nowe ruchy społeczne – efekt nowego typu konfliktów społecznych, które

dotyczą m.in. zakwestionowania wzorów kulturowych i wartości społeczeństw
industrialnych – podłoże kulturowe

• koncentracja wokół następujących kwestii:

• wybór kierunku rozwoju społecznego gwarantujący jakość życia
• troska o środowisko naturalne
• zachowanie pokoju
• sprzeciw wobec nietolerancji
• walka o prawa kobiet, dzieci, mniejszości etnicznych czy religijnych

• dominującą formą zachowań zbiorowych są akcje spontaniczne: protest,

demonstracja, ostentacyjne przejawianie odmienności (niektóre ruchy zostały
zinstytucjonalizowane – partia „Zielonych”)

• geneza nowych ruchów społecznych

• radykalizacja współczesnych klas średnich, kryzys państwa dobrobytu,

frustracje, rozczarowanie demokracją parlamentarną, zwątpienie w
bezwzględną wartość celu, jaki jest wzrost gospodarczy

• wzrost świadomości społecznej
• wzrost świadomości konsumenckiej
• wzrost świadomości ekologicznej