Ekonomia

1. Wprowadzenie do ekonomii.

EKONOMIA- oikos(dom) i nomos(prawo); pierwotnie nauka o prawach gospodarstwa domowego.
Ojcem ekonomii jest Arystoteles.
Przedmiotem zainteresowań nauk ekonomicznych jest GOSPODARKA
EKONOMIA – nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby, będące w ich dyspozycji w
celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb.
Ogólny cel działalności gospodarczej: ZASPOKAJANIE SPOŁECZNYCH POTRZEB przez wytwarzanie i
dostarczanie na rynek odpowiednich produktów.

ISTOTA GOSPODAROWANIA:
Gospodarować:
„Decydować o sposobie wykorzystywania tego co się ma” ; „zarządzać jakimiś zasobami i środkami”
Gospodarować -> dokonywać wyborów ekonomicznych
Cel gospodarowania wynika z ludzkich potrzeb
W praktyce poszczególne cele działalności (zależnie od np. rodzaju podmiotu) różnią się zarówno
między sobą, jak i różnią się od tego celu najogólniejszego -> sprzeczność pomiędzy poszczególnymi
grupami społecznymi oraz między interesem społecznym a interesem indywidualnym

Fundamentalne założenia teorii ekonomii:
-potrzeby ludzkie są ograniczone
-środki będące do dyspozycji

Osiągnięcie korzyści (celu) zawsze wymaga odpowiednich środków (materialnych, pieniężnych,
niematerialnych), czyli w gospodarowaniu nie osiąga się nic za darmo.

W ekonomii nie ma darmowych obiadów.
Potrzeby nie są równe zasobom. Potrzeby > zasoby

Potrzeba – stan odczucia braku czegoś; stan gdy sytuacja obecna różni się od idealnej.

Ciągłe odczuwanie, że stan w jakim się znajdujemy może być jeszcze bardziej optymalny jest
permanentną cechą natury ludzkiej i wynika z „konstrukcji” człowieka.

Piramida potrzeb Maslova od dołu: 1. POTRZEBY FIZJOLOGICZNE (jedzenie, woda, prokreacja, sen) 2.
P. BEZPIECZEŃSTWA (opieka, spokój, zależność, wygoda) 3. P. PRZYNALEŻNOŚCI (więzi, afiliacja,
miłość) 4. P. UZNANIA (zaufanie, poczucie własnej wartości) 5. P. SAMOREALIZACJI (posiadanie celów,
rozwój zdolności)

Źródłem potrzeb są wymagania fizyczne i duchowe człowieka oraz jego uczestnictwo w życiu
społecznym i gospodarczym.

Cechy potrzeb:
-nieograniczoność co do rodzaju

-ograniczoność co do intensywności odczuwania
-zmienność
-subiektywność
-rozwojowość

EKONOMIA – nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie
wykorzystywania ograniczoności środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze
produkcji, podziału wymiany i konsumpcji.

EKONOMIA – nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co jak i dla
kogo wytwarzać.

DOBRO – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich (rzeczy,
usługi i stany)
DOBRA RZADKIE – znajdują się w ograniczonej ilości względem potrzeb (przy cenie=0
zapotrzebowanie na dobro jest większe niż jego ilość)
DOBRA WOLNE – znajdują się w nieograniczonej ilości względem potrzeb (przy cenie = 0) nie trzeba
płacić za jego użytkowanie i odtwarzanie, korzystanie z dobra przez 1 osobę nie ogranicza możliwości
korzystania z tego dobra przez inne osoby.

Gdyby nie występowałoby zjawisko rzadkości (ograniczoności) zasobów nie byłoby potrzeby
gospodarowania (dokonywanie wyborów).

ALOKACJA – rozdysponowanie środków między różne konkurencyjne wobec siebie cele.

W przypadku gospodarowania chodzi o znalezienie optymalnej alokacji, tj. uzyskanie NAJWYŻSZEJ
EFEKTYWNOŚCI:
-z danego zasobu środków osiągamy maksymalne efekty
-dane efekty osiągamy za pomocą najmniejszego nakładu środków
E=Q/N ( efektywność=efekt/nakład)

EKONOMIA – SKALA MAKRO I MIKRO

MIKROEKONOMIA:
-Patrzy na gospodarkę narodową z perspektywy producentów i konsumentów z punktu widzenia
maksymalnej korzyści.
- Przedmiot analizy – szczegółowe badanie indywidualnych decyzji odnoszących się do pojedynczych
towarów -> badanie decyzji alokacyjnych (ich powody i skutki) podejmowane przez indywidualne
podmioty gospodarcze.
-Upraszcza rzeczywistość, zakładając najczęściej ekstremalne warunki gospodarowania tzn.
doskonałą konkurencję czy pełny monopol.

MAKROEKONOMIA:
-Kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości lub jej komponentach –
rynkach -> celowo upraszcza się w niej analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o
przejrzystość obrazu działania całej gospodarki

-W analizie gospodarki posługuje się wielkościami zagregowanymi (globalnymi). Bada współzależność
między takimi agregatami jak DN, wydatki na konsumpcję, na inwestycje, oszczędności, dochody i
wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, popyt i podaż pieniądza, zatrudnienie i
bezrobocie itp.

ZASOBY I WYTWARZANIE DÓBR

PRODUKCJA- świadoma i celowa działalność polegająca na wytwarzaniu dóbr przy użyciu zasobów
(przekształcenie czynników produkcji w dobra)

CZYNNIKI PRODUKCJI (czynniki wytwórcze) – zasoby faktyczne wykorzystane w procesie produkcji i
służące jako nakłady do uzyskania określonych efektów

Zasoby ->(przekształcenie)->dobra ekonomiczne

ZASOBY-środki działalności gospodarczej

ZASOBY:
-naturalne
-ludzkie
-kapitałowe

ZASOBY NATURALNE:
-dane przez naturę
-niewyczerpalne i wyczerpalne

ZASOBY LUDZKIE (kapitał ludzki):
-najważniejszy składnik procesów produkcji
-niezwykle istotna cecha – zdolność uczenia się i ciągłego rozwijania -> a to stanowi główny czynnik
„postępu technologicznego i organizacyjnego”
- zasób „twórczy”

ZASOBY KAPITAŁOWE:
-rzeczowy a)środki pracy b)przedmioty pracy
-finansowy

ŚRODKI PRACY – wszystkie maszyny, urządzenia, narzędzia instalacje itp., za pomocą których człowiek
wykona produkty. Nie podlegają jednorazowemu i całkowitemu zużyciu.

PRZEDMIOT PRACY – surowce i półfabrykaty służące do wyprodukowania danego dobra ulegają
całkowitemu zużyciu

2

. Rachunek makroekonomiczny. Główne zmienniki makroekonomiczne.

*DN – dochód narodowy

Czemu służą zmienniki makroekonomiczne?
Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem gospodarki jako całości. Stąd na pierwszym planie
wysuwają się problemy wzrostu i rozwoju ekonomicznego.

Celem wzrostu gospodarczego jest szeroko rozumiany DOBROBYT SPOŁECZNY.

Można wyróżnić 3 sfery potrzeb ludzkich odzwierciedlających stan dobrobytu społecznego:
-POSIADANIE-sfera konsumowania i posiadania dóbr
-UCZUCIE – sfera relacji międzyludzkich
-ISTNIENIE – sfera samorozwoju – prestiżu społecznego, zdrowia ludzkiego

W analizie powyższych procesów i zjawisk niezbędna jest znajomość pewnych wielkości
makroekonomicznych.

Systemy rachunkowości narodowej (społecznej)

MPS – System Produkcji Materialnej (do 1989) – wywodzi się z teorii marksistowskiej, a u jego
podłoża leży podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną

PRACA PRODUKCYJNA – praca, w rezultacie której powstaje dobro materialne lub usługa materialna -
> tylko ta praca tworzy produkt społeczny: DN

Wytypowano działy gospodarki narodowej, w której tworzony był DN:
1. Rolnictwo
2. Leśnictwo
3. Rybołówstwo
4. Przemysł (+rzemiosło)
5. Budownictwo (+architektura)
6. Transport
7. Łączność i komunikacja
8. Handel
-hurtowy
-detaliczny
-gastronomiczny
-zaopatrzeniowo materiałowy

Poza sferą DN znalazły się usługi nierynkowe, a także usługi związane pośrednio z tworzeniem dóbr
materialnych.

Tymczasem w miarę rozwoju gospodarczego sektor usług odgrywa coraz większą rolę.
Nieuwzględnianie tej sfery w DN prowadziło do jego zniekształcenia.

Nastąpiła degradacja w sensie społecznym i materialnym takich zawodów jak m. In. Nauczyciel,
naukowiec, lekarz, prawnik, sportowcy, aktorzy.

SNA – System Rachunków Narodowych (stosowany do dziś)
– stosowany na podstawie zaleceń ONZ
-oparty na koncepcji pracy produkcyjnej ?Jeana Bortipo Saya-Kaida? Praca społeczna użyteczna jest
traktowana jako pracę produkcyjną, a więc wytwarzająca bogactwo narodowe.

W systemie SNA proponuje się stosowanie takich grup mierników makroekonomicznych jak:
-mierniki mierzące poziom produkcji w kraju:
PNB- produkt narodowy brutto

PKB-produkt krajowy brutt
-mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji społeczeństwa
DN – dochód narodowy
DO – dochód osobisty
DOD – dochody osobiste do dyspozycji
-miernik bezrobocia
STOPA BEZROBOCIA
-miernik inflacji
STOPA INFLACJI

Produkt Narodowy Brutto:

Można go obliczyć 3 sposobami:

-jako sumę wartości produkcji

-od strony wydatków

-od strony dochodów

1. PNB – jako suma wartości – wartość produktów i usług wytworzonych we wszystkich

dziedzinach działalności gospodarki narodowej
Jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez jednostki gospodarujące danego
kraju w danym okresie (zazwyczaj roku) i to niezależnie od terytorium ich funkcjonowania.
Pod uwagę bierze się tylko dobra i usługi finalne – te, które zostały przeznaczone do
ostatecznej konsumpcji oraz dobra inwestycyjne – nie wlicza się dóbr pośrednich.
Dlatego też należy sumować wartość dodaną, czyli wartość wytworzoną rzeczywiście w
miejscu produkcji (pomija się dobro i usługi pośrednie)
WARTOŚĆ DODANA – stanowi przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu
produkcji (powstaje na etapie przetwórstwa). Wartość rzeczywiście wykonana w miejscu
produkcji.

FAZA PRODUKCJI

WARTOŚĆ PRODUKCJI

WARTOŚĆ DODANA

Uprawa bawełny

100

100

Wytworzenie materiału

200

100

Uszycie spodni

400

200

RAZEM

200

400

PNB: dotyczy tylko dóbr finalnych, które „przeszły” przez rynek.
-zalicza się do niego tylko produkty nowo wytworzone
-nie wlicza się prywatnych transferów rzeczowych i pieniężnych

2. Od strony wydatków

PNB=C+I+G+X-Z+P

1

C-prywatne wydatki konsumpcyjne
I-prywatne wydatki inwestycyjne
G-wydatki na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych oraz dóbr kapitałowych
X-wartość eksportu dóbr i usług
Z-wartość importu dóbr i usług
P

1

-dochody netto z własności/pracy za granicą

Dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą to różnica między dochodami danego

kraju uzyskanymi za granicą a odpisywaniem dochodów z własności lub pracy należnych
cudzoziemcom.

3. Od strony dochodów

-metoda dochodowo – zasobowa
-dochody wypłacane właścicielom czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał)

Licząc ONB dodaje się:
-wynagrodzenie
-dochody indywidualnych przedsiębiorstw
-dochody z działalności rolniczej
-dochody z czynszów
-odsetki netto
-zyski spółek akcyjnych (w tym podatek od zysków)
-zmiana stanu zapasów

Rachunek ten nie uwzględnia publicznych płatności transferowych: zasiłki, emerytury, renty,
stypendia, subwencje, dotacje.

PNB jest w istocie miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju
niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług.

PNB może występować w 2 wariantach:
-w cenach rynkowych
-w cenach czynników produkcji -> PNB w cenach rynkowych – podatki pośrednie (VAT, akcyza)
+subsydia (dotacje państwa)

- PNB jest obliczany w CENACH BIEŻĄCYCH (co jest potrzebne do zarządzania gospodarką)-> PNB
normalny
- Dla porównań w czasie należy wyeliminować ruch cen (za pomocą cen stałych lub delatora) -> PNB
realny
-Dla porównań w przestrzeni należy liczyć PNB na 1 mieszkańca

PNN – produkt narodowy netto

PNN=PNB – amortyzacja (zużycie środków stałych)

PNB nominalny i PNB realny.

PNB nominalny

PNB realny: porównanie z 2009

PNB

2009

=Q

2009

*C

2009

PNB

2009

=Q

2009

*C

2009

PNB

2010

=Q

2010

*C

2010

PNB

2010

=Q

2010

*C

2009

PNB

2011

=Q

2011

*C

2011

PNB

2011

=Q

2011

*C

2009

PNB

2012

=Q

2012

*C

2012

PNB

2012

=Q

2012

*C

2009

PNB

2013

=Q

2013

*C

2013

PNB

2013

=Q

2013

*C

2009

Produkt Krajowy Brutto

PKB – najbardziej popularny miernik

1. PKB jako suma wartości.

Jest to wartość wszystkich wyprodukowanych dóbr i usług finalnych w danym kraju w
określonym czasie.

PKB jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowane na terytorium
danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

PNB opiera się na własności czynników wytwórczych a PKB na lokalizacji czynników
wytwórczych.

2. PKB od strony wydatków

PKB=C+I+G+X-Z

3. PKB od strony dochodów

PKB to PNB pomniejszone o dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą

PKB może być liczone:
-w cenach rynkowych – ceny z podatkami pośrednimi
-w cenach czynników produkcji ->miara produkcji krajowe z pominięciem podatków pośrednich

PKN – Produkt Krajowy Netto

PKN = PKB – amortyzacja

Zalety PKB jako miernika dobrobytu społecznego:
-stosunkowo łatwy do obliczenia
-łatwo daje się porównywać w czasie
- łatwo daje się porównać w przestrzeni

Wtedy PKB jako miernika dobrobytu społecznego:

 Nie ujmuje rezultatów szarej strefy (gospodarki „cieni”)
 Nie ujmuje produkcji, która nie jest przeznaczona na rynek
 Ujmuje produkcję tzw. antydóbr (produkcja dóbr, które są szkodliwe dla człowieka, np.

papierosy)

 Nie uwzględnia efektów zewnętrznych (np. zanieczyszczanie środowiska)
 Nie uwzględnia podziału dochodu i rozwarstwienia społecznego

Mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji:

DN – dochód narodowy – jest to wartość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników
produkcji ich właścicielem w określonym czasie oraz niepodzielne zyski przedsiębiorstw,
przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa.

DN: płace+zyski+procenty, renty, dywidendy

Dochody właścicieli czynników produkcji są kosztami produkcji określonych dóbr i usług, stąd
DN=całkowitym kosztem produkcji dóbr i usług zawartych PNN

DN=PNN-podatki pośrednie

DN często utożsamia się z PNN w cenach czynników produkcji
DN jako miernik…

DOCHÓD OSOBISTY (DO)

DO=DN-niepodzielone zyski przedsiębiorstw +transfery rządowe (zasiłki, stypendia itp.)

DOD – dochody osobiste do dyspozycji

Z dochodów osobistych nie wynika wcale, ile pieniędzy do wydania ma ludność. Lepszą miarą
poziomu życia są dochody po opodatkowaniu 9dochody netto)

DOD=DO – podatki osobiste opłaty nieopodatkowane (kary, mandaty)

WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE

PERYTETY SIŁY NABYWCZEJ (PPP) – stanowią rodzaj kursów wymiany walut, które stosuje się w celu
przeliczenia wskaźników ekonomicznych wyrażonych w walutach krajowych na wspólną umowną
walutę. Eliminują one wpływ różnic w poziomach cen między państwami uczestniczącymi w badaniu,
a tym samym umożliwiają bezpośrednie porównanie wolumenu PKB i jego składowych. PPP wylicza
się stosując koszyk porównywalnych towarów i usług.

STANDARD SIŁY NABYWCZEJ (PPS) – wspólna umowna waluta przyjęta w UE

DOLAR MIĘDZYNARODOWY – umowna waluta stosowana przez Bank Światowy

Wartość jednego PPS (lub dolara międzynarodowego) = liczba jednostek waluty danego kraju

odpowiadającej 1euro (lub jednemu dolarowy międzynarodowemu) na rynku krajowym, przy
uwzględnieniu relacji cen danego kraju do cen pozostałych krajów biorących udział w porównaniu.

ISTOTA DOBROBYTU:
-dobrobyt – stan wysokiego zaspokojenia potrzeb
-dobrobyt = dobrobyt materialny (ekonomiczny) + dobrobyt społeczny

PRZYCZYNY SPADKU OGÓLNEGO DOBROBYTY POMIMO WZROSTU DOBROBYTU MATERIALNEGO:
-środowisko przyrodnicze (zanieczyszczenia, wyczerpywanie się zasobów, zmniejszenie
bioróżnorodności itp.)
-zdrowie człowieka
-nieracjonalne gospodarowanie czasem (wydłużanie czasu pracy i związane z tym ograniczenie czasu
wolnego, wzrost bezrobocia)

OD CZEGO ZALEŻY POZIOM DOBROBYTU SPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO:
-ilości i rodzaju potrzeb oraz od dynamiki ich zdań. Potrzeby warunkowane są wielkościami populacji i
jej strukturą, kulturą, stylem życia i związanym z tym poziomem rozwoju
-możliwości wytwórczych danego społeczeństwa. Warunkują one wartość produkcji dóbr i usług,
istotne znaczenie ma tu postęp techniczno-technologiczny i organizacyjny
-podziału dóbr i związanego z tym poziomu rozwarstwienia społecznego

PŁASZCZYZNY DOBROBYTU SPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO:
-ekonomiczna

-ekologiczna
-społeczna
-duchowa
-moralna
Wszystkie charakteryzuje wszechstronny rozwój.

Istotnym jest tu właściwe wyodrębnienie potrzeb na płaszczyźnie społecznej, duchowej i

moralnej, zaspokojenie których decyduje o dobrobycie społecznym

MIERNIKI DOBROBYTU SPOŁECZNO - EKONOMICZNEGO

Mierniki dobrobytu społeczno ekonomicznego

- INDEKS WARUNKÓW ŻYCIA
bada: warunki mieszkaniowe, żywieniowe, stan zdrowia i opieki zdrowotnej, aktywność w zakresie
sportu ,kultury, mobilność przestrenną, sposób spędzania wakacji, ekologię.

-INDEKS JAKOŚCI ŻYCIA
bada to co Indeks warunków życia oraz dodatkowo m. In.: poziom bezpieczeństwa (liczba morderstw,
gwałtów), stan relacji międzyludzkich – stan rodziny i przyjaźni, warunki pracy (w tym bezrobocie),
PKB/mieszkańca, poziom rozwarstwienia ekonomicznego (rozkład dochodów, ubóstwo).

POMIAR ROZWARSTWIENIA EKONOMICZNEGO
WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO (wykres)

MEW – miernik dobrobytu ekonomicznego

Modyfikacja PNB przeprowadzona w dwóch etapach:

1) Podział PNB na 3 komponenty: wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, wydatki

instrumentalne (wydatki na utrzymanie rządu, administracji rządowej, bezpieczeństwa
publicznego, ochrona środowiska przyrodniczego i życia człowieka, wydatki związane z
działalnością zawodową) wraz z tzw stratami nieuniknionymi (obrona narodowa, utrzymanie
prestiżu państwa za granicą, negatywne skutki urbanizacji).
Trzecia grupa wydatków jest odejmowana od PNB

2) Dodawanie do PNB elementy z I i II grupy uznawane za korzyści (np. czas wolny, szacowaną

wartość pracy w gosp. domowym, usługi generowane przez dobra kapitałowe, pozytywne
efekty zewnętrzne).

Wady miernika:
-nie uwzględnia podziału wytworzonych dóbr i usług
- elementy wchodzące w skład miernika ustalane i klasyfikowane są arbitralnie
- część elementów składowych określana jest na podstawie szacunków lub mało wiarygodnych
danych

ISEW- wskaźnik trwałego dobrobytu ekonomicznego

- uwzględnia:

- średnie spozycie dóbr i usług

- podział dóbr i usług

- degradację środowiska przyrodniczego

-aspekt ekologiczny uwzględniony w znacznie szerszym zakresie niż w innych miernikach, tj.
odejmuje się:

-zanieczyszczenie środowiska

- wartość zużycia zasobów nieodnawialnych

-straty gospodarstw domowych wynikające z erozji i urbanizacji

-straty na terenach nawadnianych, ubytek terenów bagiennych i obszarów rolnych

-długoterminowe szkody ekologiczne (np. zanik warstwy ozonowej, globalne ocieplenie)

- Podstawą obliczenia ISEW jest wielkość konsumpcji indywidualnej ważonej współczynnikiem
nierówności społecznej.

Od powyższej wielkości:
- odejmuje się wydatki związane z ochroną zdrowia i edukacją, reklamą, dojazdami, urbanizacją,
wypadkami drogowymi, koszty związane ze środowiskiem przyrodniczym

- dodaje się wartość usług w gosp. domowym, usług z dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku, usług z
dróg i autostrad, konsumpcję związaną ze służbą zdrowa i edukacją, wzrost kapitału netto, bilans
inwestycji za granicą i inwestycji zagranicznych w kraju.

Wady miernika:
- problemu w pozyskiwaniu danych statystycznych
- dobór elementów miernika jest arbitralny (przez co może mieć subiektywny charakter)
- miernik niepieniężny, więc nie uwzględnia pewnych elementów dobrobytu ekonomicznego, jak np.
oszczędności

HDI – Human Development Index

Określa poziom rozwoju społecznego danego kraju względem innych państw (w danym momenci jak

również w czasie). Pokazuje dystans cywilizacyjny.

4 podstawowe wskaźniki wykorzystywane w HDI:
- PKB per capita
- przeciętne dalsze trwanie życia
- przeciętna liczba lat nauki w szkole w przypadku osób dorosłych (pow. 25r.ż.)
- umiejętność pisania i czytania

HDI obejmuje ponad 400 wskaźników pogrupowanych tematycznie (kilkadziesiąt grup tematycznych)
odnoszących się do:
- państ wysoko rozwiniętych
- państw rozwijających się
- regionów świata
- średnich wielkości w skali świata

Zalety HDI:
- połączenie płaszczyzny społecznej i ekonomicznej

-stosunkowa łatwość obliczeń
- wykorzystanie powszechnie znanych miar

Wady HDI:
- stosunkowo duża wrażliwość na gwałtowne zmiany społeczne lub ekonomiczne w danym kraju
- wykorzystanie poszczególnych wskaźników z zakresu edukacji (osiągnięć edukacyjnych, wskaźnika
alfabetyzacji), który dla państw wysoko rozwiniętych jest bliski 100%
- brak interpretacji jako kategorii społecznej i komicznej

HDI przyjmuje wartość z przedziału od 0 do 1.

0 – 0,5 – kraj słabo rozwinięty
0,501 – 0,8 – kraj średnio rozwinięty
0,801 – 1,0 – kraj wysoko rozwinięty

Polska 0,821 (2012r.)

MODELE SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

Gospodarka nakazowa – alokacja zasobów określana jest przez państwo  państwo nakazuje
przedmiotom gospodarczym stosowanie się do planów gospodarczych

Państwo za pomocą rozbudowanego systemu nakazów i zakazów decyduje:
- co, ile, i jak produkować
- u kogo przedsiębiorstwa mają zaopatrywać się w czynniki produkcji,
-komu sprzedawać swoje produkty,
-jakimi metodami/technologiami wytwarzać
-gdzie i jak inwestować

Rozbudowany i biurokratyczny aparat władzy gospodarczej
Rola takich kategorii jak płaca, cena, procent, zysk jest zniekształcona – rola wtórna i bierna
(ewidencyjna)  relacje rynkowe nie są najważniejsze

Gospodarka naturalna
Gospodarka, gdzie grupa ludzi stanowiła jednostkę produkcyjną i konsumpcyjną, wytwarzającą
samodzielnie wszystkie dobra niezbędne do zaspokajania potrzeb.
Wyodrębnia się z czasem specjalizacji działalności gospodarczej doprowadziło do rozwoju wymiany
między różnymi podmiotami.
Rozwój masowej wymianu doprowadził do wykształcenia rynku.

Gospodarka rynkowa
Działalność podmiotów gospodarczych odbywa się za pośrednictwem rynku.
Najważniejszym elementem jest rynek.
Gospodarka funkcjonuje wg mechanizmu rynkowego

Gospodarka mieszana
Połączenie obu powyższych modeli. Gospodarka jest sterowana zarówno przez podmioty prywatne
(mechanizm rynkowy) jak i publiczne (regulacje, nakazy, instrumenty ekonomiczne itp.)

GOSPODARKA RYNKOWA

Mechanizm rynkowy – proces regulowania decyzji konsumentów i producentów. Dokonywany przez
rynek niezależnie od woli poszczególnych podmiotów gospodarczych.
W mechanizmie rynkowym żadna organizacja nie zajmuje się świadomie rozwiązywaniem
problemów ekonomicznych. Zdecydowana większość życia gospodarczego toczy się bez ingerencji
państwa.
Podstawową cechą mechanizmu rynkowego jest podejmowanie decyzji cenowych (ceny relatywne) i
alokacyjnych na rynkach.

Podstawowe problemy ekonomiczne rozstrzygane są tak:
CO? O tym co będzie produkowane decyduje konsument
JAK? (Za ile?) decyduje o tym konkurencja między producentami  stosowanie
najefektywniejszych metod produkcji, znaczenie ma tu wiedza (technologia)
DLA KOGO? Decyduje popyt i podaż na rynkach czynników produkcji(ziemi, pracy, kapitału) 
podział dochodu między konsumentów jest wyznaczany przez ilość oraz ceny tych czynników
produkcji

Podstawową rolą w mechanizmie rynkowym odgrywa konkurencja.
„ Każdy w egoistycznym dążeniu do własnego jedynie dobra jest zmuszany – jakby kierowała nim
niewidzialna ręka rynku – do realizowania najlepszego możliwego dobra wszystkich.” („Niewidzialna
ręka rynku” – Adam Smith)

Podejmując przedsięwzięcie gospodarcze, każda jednostka stara się osiągnąć jak najwyższe korzyści
własne (kieruje się własnym interesem) i nie jest jej zamiarem działanie na korzyść interesu
społecznego – nie wie ona jednak, że i tak na jego korzyść działa. Dzieje się tak dzięki mechanizmowi
rynkowemu  niewidzialnej ręce rynku.

Gospodarką kieruje/steruje mechanizm rynkowy, zapewniający ład i porządek.
Jakakolwiek ingerencja państwa w gospodarkę (wolną konkurencję) będzie prawie zawsze szkodliwa.

Podmioty gospodarcze w gospodarce rynkowej:

1. Podmiot – określona forma organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się

własnym interesem i związanym z tym rynkiem

2. Podmiot gospodarczy – jednostka lub zorganizowana grupa ludzka posiadająca określony

zakres swobody (wolności ekonomicznej) w podejmowaniu, prowadzeniu bądź zaniechaniu
działalności gospodarczej

Gospodarstwo domowe:
-historycznie najstarszy podmiot
-o najbardziej podstawowym znaczeniu
- o charakterze mikroekonomicznym

Są to wspólnie mieszkający ludzie oraz podejmujący decyzje co do sposobów pozyskiwania
dochodów oraz ich spożytkowania (w celu najlepszego zaspokojenia potrzeb członków
gospodarstwa). Decyzje te podejmowane są z założeniem racjonalności wydatkowania środków.

Na dokonywane wybory wpływają czynniki:
- obiektywne-zewnętrzne: np. wysokość płac, podatków, procentów, renty)
-subiektywne – zależne od gospodarstwa domowego (tradycje, system wartości, upodobania,
nawyki)

Bezpośredni cel funkcjonowania gospodarstwa  maksymalizacja zaspokajania potrzeb

PRZEDSIĘBIORSTWO:
-podmiot o charakterze mikroekonomicznym
-drugi podmiot ??????????????????????????
-największa społeczna innowacja (oddzielanie procesu konsumpcji wytwarzania oraz ich
racjonalizacja; podział; specjalizacja pracy  wzrost wydajności i postępu organizacyjnego i
technicznego)

Przedsiębiorstwa:

- podmiot prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia
określonych korzyści
- taka jednostka gospodarująca, która wykorzystuje posiadane czynniki produkcji do wytworzenia
produktów i usług oraz ich sprzedaż, dążąc przy tym do maksymalizacji zysku

Bezpośredni cel działalności przedsiębiorstwa  osiągnięcie maksymalnego zysku

W przypadku części przedsiębiorstw cel ten będzie inny, np. w przedsiębiorstwach publicznych
(zaspokojenie potrzeb społecznych) albo prywatnych o znacznym prestiżu lub z tradycjami (wzrost
wartości firmy).

Przedsiębiorstwa zależą od wielu uwarunkowań, np. popyt (gospodarstw domowych), systemu
podatkowego, polityki kredytowe, systemu prawnego.

Gospodarstwo rolne:
małe gospodarstwo rolne jest szczególnym rodzajem podmiotu – łączy cechy gospodarstwa
produkcyjnego.

Znaczna część tej produkcji jest przeznaczona na własne potrzeby (konsumpcję). Niewielka część
nadwyżki jest sprzedawana.

Reakcja na zmiany rynku jest tu inna niż w przypadku typowego przedsiębiorstwa  specyficznym
czynnikiem produkcji jest tu ziemia

Im wyższy poziom rozwoju gospodarczego tym większa część stanowi wyspecjalizowana produkcja.

Państwo

W węższym znaczeniu są to różne instytucje i organy władzy państwowej (w tym samorządowej)
(ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) mające zróżnicowany wpływ na działalność innych
podmiotów i zachowanie się samego państwa w gospodarce.

Państwo jest reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane agendy (ministerstwa, urzędy,
itp.)

W szerszym znaczeniu: państwo to także przedsiębiorstwa, instytucje, zakłady prowadzące
działalność gospodarczą i należące do państwa jako właściciela (podmioty te działają na
skomercjalizowanych zasadach).

Instytucje finansowe
Prowadzą transakcje na rynku kapitałowym (na tym polega ich specyfika): Bank Centralny, banki
komercyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne, fundusze emerytalne, papiernicze itp.

Podmioty demokracji gospodarczej:
Różnorodne organizacje polityczne, społeczne, zawodowe, wyznaniowe, itp. (partie polityczne,
związki zawodowe, pracodawców, wyznaniowe, ekologiczne

Rynek – jest najważniejszym elementem gospodarki rynkowej. Wszystkie podmioty powiązane są ze
sobą z pomocą rynku. Rynek w dosłownym znaczeniu oznacza miejsce

Rynek – forma więzi między poszczególnymi podmiotami (między producentami, producentami a
gospodarstwami domowymi, a instytucjami finansowymi itp.)

Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem cen rynkowych, płac, emerytur, kredytów,
procentów, podatków, subwencji, zasiłków itp.

Ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesie produkcji, wymiany,
podziału i konsumpcji.

Rynek jest regulatorem procesów gospodarowania (wpływa na alokację kapitału, decyduje o
rozmiarach inwestycji, produkcji, konsumpcji itp.)

Współzależności podmiotów gospodarczych:

(296)

Zasób – określona ilość produktów, zasobów (naturalnych, finansowych, ludzkich itp.) w danym
czasie

Strumień – liczba produktów, zasobów przepływających między podmiotami gospodarczymi w
określonym czasie (przedziale czasowym)

Zachowania podmiotów gospodarczych uwarunkowane są przez mechanizmy rynkowe, ale wynikają
również z występowania pewnych ograniczeń:
-realnych –wynikają z warunków przyrodniczych, zasobów pieniężnych, kadrowych, rzeczowych,

technologii, popytu konsumpcyjnego
-regulacyjnych – zwyczajowo lub prawnie przyjęte normy postępowania

Rodzaje rynków:
- rynek w znaczeniu ogólnym (definicyjnym)
- konkretne rynki (np.płodów rolnych, artykułów spożywczych,
- kapitałowy – są one zróżnicowane
- formalny – miejsce i czas konkretny (giełda papierów wartościowych)
- nieformalny – nieważne miejsce i czas (rynek nieruchomości)

Ze wzgl. na rodzaj towarów:
-rynek dóbr konsumpcyjnych
-r. d. produkcyjnych
-r. nieruchomości
-r. pracy
-r. dóbr kapitałowych
-r. pieniężny (waluty)
-r. kapitałowy (papiery)
-r. tytułów prawnych do tzw. wartości niematerialnych (patenty, licencje, znaki firmowe)

Ze wzgl na legalność:
-legalne (białe)
-półlegalne (szare)
-nielegalne (czarne)

Ze wzgl na zasięg przestrzenny:
-światowy
-lokalny
-regionalny
-globalny



Kupujący i sprzedający mogą się swobodnie skontaktować



Nie ma ograniczeń w przepływie towarów (np. celnych)



Koszty transportu nie mają dużego znaczenia w kosztach produkcji (co wpływa na
ujednolicenie warunków i efektów wymiany)

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Państwo jako podmiot gospodarki rynkowej:

W teorii ekonomii można wyodrębnić dwa nurty:
-liberalny – „niewidzialna ręka rynku”
- interwencjonistyczny – „widzialna ręka państwa”

Zasadniczy przełom w postrzeganiu roli państwa nastąpił w związku ze światowym kryzysem na
przełomie lat 20. I 30. XX wieku

Rola państwa (jako podmiotu gospodarczego) w gospodarce rynkowej:
-podmiot kreujący ustrój gospodarczy (w stopniu wyłącznym)
-podmiot własności (w stopniu ograniczonym)
-podmiot prowadzący politykę gospodarczą

Można wyodrębnić 3 grupy funkcji państwa:
-ekonomiczna
-polityczna
-społeczna

FUKNCJE SPOŁECZNE

Skąd wynika idea interwencji państwa w gospodarkę rynkową?

Działanie mechanizmu rynkowego stwarza wiele zagrożeń, jak np. :
-konflikt między właścicielami kapitału a pracownikami najemnymi o warunki pracy i płacy
-masowe bezrobocie
- brak zainteresowania ludźmi chorymi, niezdolnymi do pracy, bezdomnymi itp.
-wysoka inflacja
-degradacja środowiska przyrodniczego
-dysproporcje w poziomie rozwoju regionów w kraju

Uważa się, że państwo musi stworzyć system ograniczający negatywne następstwa funkcjonowania
rynku.

Globalizacja tworzy nowe warunki funkcjonowania gospodarki światowej, pojawiły się nowe
zagrożenia dla rozwoju światowego – ekonomiczne, ekologiczne, społeczne. Uważa się, ze nie można
liczyć na samoczynne się ich rozwiązanie przez gospodarkę rynkową.

Funkcje państwa w gospodarce rynkowej:

1. Funkcja instytucjonalno-prawna

Sprawne funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa wymaga prawnej i instytucjonalnej
struktury dla działalności gospodarczej, przede wszystkim ochrona praw własności,
ustanowienie zasad prowadzenia działalności gospodarczej, zwalczanie przestępczości,
relacje z zagranicą, ochrona zdrowia (normy ochronne).
Funkcja dotycząca stanowienia i egzekwowania prawa.

2. Funkcja alokacyjna (efektywności)

- Interwencja państwa (bezpośrednia lub pośrednia) w celu zapewnie większej efektywności
gospodarowania; wynika z niedoskonałości rynku:
Ingerencja w rozdział czynników produkcji (w ujęciu przestrzennym, produkcyjnym,
własnościowym)
- Zakłócenia rynku związane są też z gospodarowanie tzw. dobrami publicznymi oraz
występowaniem efektów zewnętrznych.

Dobra publiczne:
-Dobra i usługi , które mogą być konsumowane jednocześnie przez wiele osób (konsumpcja takiego
dobra przez jedną osobę nie oznacza, że inni nie mogą korzystać z niego w tym samym czasie)

-Brak praktycznej możliwości wykluczenia z konsumpcji tych osób, które nie zechcą respektować
zasady odpłatności.
Rynek nie jest zainteresowany wyprodukowaniem wystarczającej ilości dóbr publicznych
lub
ze względu na tz. Inters społeczny część dóbr i usług musi mieć charakter dóbr publicznych.
Przykłady dóbr publicznych:
-obrona narodowa
-bezpieczeństwo publiczne
-administracja państwowa
-oświata
-ochrona zdrowia
-oświetlenie ulic
-znaki drogowe
-latarnie morskie
-(c.d.)interwencja państwa potrzebna jest także w promowaniu dóbr społecznie pożądanych (np.
wykształcenie, ochrona zdrowia, czysta woda i powietrze) oraz eliminowaniu dóbr społecznie
niepożądanych(np. papierosy, narkotyki, alkohol, hazard)
Prywatne zyski/koszty nie są jednoznaczne z zyskami/kosztami społecznymi.

Efekty zewnętrzne - wszelkie konsekwencje działalności gospodarczej (przedsiębiorstw, gospodarstw
domowych), wpływających na sytuację innych, lecz nie kompensowane przez poziom cen – efekty te
nie są więc uwzględniane przez system rynkowy.

Konsekwencje danej działalności odnoszą się do podmiotów nie będących „stroną transakcji”

Korzystne efekty zewnętrzne – występują gdy w wyniku podjęcia decyzji przez dany podmiot,
powstają korzyści dla innych, za które podmiot ten nie jest wynagradzany.

Negatywne efekty zew. – występują gdy dany podmiot swoim działaniem stwarza koszty dla innych,
których sam nie ponosi

Państwo wspiera pozytywne efekty zewnętrzne i ogranicza negatywne efekty zewnętrzne poprzez:
-system podatkowy
-stosowanie kar i grzywien
-dotacje
-perswazja i propagowanie wiedzy(różnego rodzaju kampanie reklamowe)

Interwencja państwa wymaga jednakże uzasadnienia efektywności ekonomiczno –społecznej.

Zaangażowanie się państwa w gospodarkę jest tu pragmatyczne nie ideologiczne.

Zakres i formy ingerencji państwa nie zmieniają istoty gospodarki rynkowej  jeżeli przyczyny, dla
których państwo ingerowało słabną, a działalność państwa jest kosztowna lub wywołuje negatywne
skutki uboczne np.: nadmierna biurokratyzacja to wywołuje się ono z oddziaływania na mechanizm
rynkowy.

3.

Funkcja stabilizacyjna

Polega ona na prowadzeniu polityki makroekonomicznej, której celem jest wzrost gospodarczy,

ograniczenie inflacji i bezrobocia, stabilizacja wartości pieniądza i zmniejszanie wahań
koniunkturalnych.
Wykorzystywana do tego jest przede wszystkim polityka fiskalna i monetarna.
Sprawowanie przez państwo tej funkcji wywołuje wiele kontrowersji  państwo w ten sposób
ogranicza efektywne działanie mechanizmu rynkowego.

4. Funkcja redystrybucyjna (sprawiedliwości)

Państwo powinno wpływać na zmianę proporcji podziału dochodów, jakie wynikałyby z mechanizmu
rynkowego w celu łagodzenia nierówności w poziomie życia różnych grup społecznych.
Dobra kierują się nie tam, gdzie są największe potrzeby, ale tam gdzie najwięcej się za nie płaci:
- pierwotnego podziału dochodu dokonuje rynek
- wtórnego podziału dochodu dokonuje państwo (poprzez budżet)

Zadaniem państwa jest stworzenie równych szans nie podważając efektywności mechanizmu
rynkowego.

Główne narzędzia realizacji funkcji redystrybucyjnej:
- system podatkowy (progresja podatkowa)
- transfery budżetowe (zasiłki, dodatki rodzinne, stypendia, renty, itp.)
-subwencje dla grup o niskich dochodach (bony żywnościowe, opieka lekarska, mieszkania)
- interwencyjne zmiany relacji cen kształtujących się na rynku (ceny max i min)

Funkcja ta nie budzi większych wątpliwości, jednak tradycyjny sposób jej realizacji prowadzi do
dużych sprzeczności między zasadą sprawiedliwości społecznej, a wymogami efektywności
ekonomicznej.

Interwencjonizm państwowy

Działania państwa są jednak czasem mniej efektywne od rozwiązań rynkowych.

Powody:
- urzędnicy państwowi nie są właścicielami zasobów, nie płacą też właścicielom za wykorzystywanie
tych zasobów, stąd brak motywacji do efektywnego gospodarowania zasobami.
- decydenci zazwyczaj nie dysponują wystarczającą ilością informacji na temat preferencji
konsumentów (stąd nietrafne decyzje)
- presja poszczególnych grup interesu, korzyści tychże grup zazwyczaj nie wiążą się z korzyściami dla
całego społeczeństwa (np. górnicy, rolnicy)

MODELE KONKURENCJI

Konkurencja
Cechą gospodarki rynkowej jest konkurencja między podmiotami gospodarczymi.

KONKURENCJA – proces rywalizacji, podczas którego uczestnicy rynku dążą do uzyskania lepszej
pozycji w stosunku do rywali.

Podmioty gospodarcze rywalizują z jednej strony o dostęp do zasobów, z drugiej strony o odbiorców
dla swoich produktów.

Rodzaje konkurencji:
- cenowa – rywalizacja pomiędzy podmiotami na rynku odbywa się poprzez cenę produktów.
- niecelowa – rywalizacja pomiędzy podmiotami na rynku odbywa się ?????????????????????
elementy pozacenowe produktu, np. jakość towaru, reklamę, warunki grawitacji, obsługi, usług
serwisowych, finansowania, dostarczenia.

Konkurencja może przybrać różne formy. Decyduje ona o sposobie zachowania się poszczególnych
podmiotów gospodarczych.

W tej teorii wyróżnia się zazwyczaj4 rodzaje konkurencji:
- konkurencja doskonała
- konkurencja niedoskonała
- monopol pełny
- konkurencja monopolistyczna
- oligopol

Ponieważ istnieją ograniczenia rynkowe, każde przedsiębiorstwo musi podejmować 2 podstawowe
decyzje:
-ile produkować
- za ile sprzedawać

Różnice pomiędzy rodzajami konkurencji dotyczą tego, w jaki sposób przedsiębiorstwa wyznaczają
ceny i rozmiary produkcji.

Wszystkie 4 (choć bardzo się różnią) mają to samo założenie: celem działalności i przedsiębiorstwa
jest maksymalizacja zysku.

Konkurencja doskonała

Występują tu 4 podstawowe założenia:
1. Jednorodność produktu
- każdy z producentów sprzedaje taki sam produkt, kupujący nie odnosi żadnej korzyści z wyboru
sprzedającego.
- istnieje doskonała podzielność produktu, który może być dostarczany na rynek i kupowany w
dowolnie małych ilościach.

2. pełna mobilność czynników produkcji
- nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, społeczne, prawne) wchodzenia i wychodzenia
przedsiębiorstw do i z gałęzi produkcji.  Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód
między ich różnymi zastosowaniami.
- nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów związanych z rozpoczęciem działalności
gospodarczej (nie potrzeba dużych kapitałów, wejście na rynek jest otwarte dla wieu podmiotów
gospodarczych.
- doskonała podzielność czynników produkcji.

3. Duża liczba sprzedających i kupujących
- zmiana popytu pojedynczego nabywcy lub podaży pojedynczego producenta nie powoduje zmiany
ceny rynkowej (jest zbyt mała)  kupujący i sprzedający są podmiotami akceptującymi cenę rynkową

i do niej dostosowującymi wielkości swojej produkcji.
Podmioty rynku są „cenobiorcami"
- producentowi pozostaje wybór ilości wytwarzanego produktu oraz wytwarzanie po jak najniższych
kosztach.

4. Doskonała informacja o rynku
- wszyscy kupujący i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie (zarówno teraz
jak i w przyszłości)  nie ma ryzyka dotyczącego kształtowania się tych elementów, tak więc
producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk; kupujący może określić
wielkość swojego popytu.
- informacja o rynku jest darmowa.

Konkurencja doskonała

W przypadku konkurencji doskonałej:
-popyt jest doskonale elastyczny E= - ∞ (wynika to, że pojedyncze przedsiębiorstwo nie ma wpływu
na cenę  musi ją przyjmować jako wielkkość daną);
- bierna rola rządu, który nie zakłóca procesów rynkowych (brak podatków, dotacji, zakazów, itp.)

Pełny monopol

Występuje gdy na rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty lub usługi nie
posiadające bliskich substytutów.

Przyczyny powstawania monopolu:
- przyznanie przez władze (państwowe, lokalne) danej firmie wyłącznego prawa produkcji
określonego towaru (lub usług);
- patenty i prawa autorskie (wynalazki, utwory, itp.)
- wyłączna własność źródeł zasobów koniecznych do wytworzenia danego produktu (np. ropa
naftowa)
- lokalizacja producenta (dostawcy) w pobliżu odbiorców (dotyczy to przede wszystkim usług, głównie
sklepów)
- prowadzenie produkcji na wielką skalę, która uniemożliwia wejście do branży innym firmom i
rozwinięcie produkcji na opłacalną skalę przy danej pojemności rynku.

4 założenia pełnego monopolu:

-produkty jednorodne lub zróżnicowane
monopolista może wytwarzać produkty jednorodne lub zróżnicowane, bo nie ma bliskich
substytutów produktu.

-brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny
Wynika to z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych, administracyjno – prawnych.

- jeden sprzedający wielu kupujących
-doskonała informacja o rynku

Monopol poszukuje albo takiej wielkości produkcji, albo takiej ceny sprzedaży, które przy danych
kosztach maksymalizują zysk.

- Jeżeli monopolista ustali cenę, to rynek wyznaczy ilość, którą monopolista będzie mógł sprzedać.
- Jeżeli monopolista ustali ilość, to rynek wyznaczy cenę, po której monopolista będzie mógł
sprzedawać produkt.

Monopolista może stosować dyskryminację cenową – ustalać różne ceny na ten sam produkt na
różnych rynkach.

Dyskryminacja cenowa ma miejsce wtedy gdy:
-ten sam produkt (o różnych kosztach) sprzedawany jest po różnych cenach dla różnych odbiorców
-produkty o różnych kosztach sprzedawane są tym samym odbiorcom po identycznych cenach
-różnice cen dla kupujących nie są proporcjonalne do różnic kosztów wytworzenia

Stosowanie dyskryminacji cenowej wymaga spełnienia pewnych warunków:
-sprzedający ma pozycję monopolisty na rynku  w warunkach konkurencji doskonałej
dyskryminacja cenowa nie jest możliwa
-firma jest zdolna do dzielenia popytu na segmenty, charakteryzujące się różnymi elastycznościami
- transfer (odsprzedaż) produktów między grupami kupujących jest niemożliwy lub bardzo trudny do
zrealizowania (dlatego dyskryminacja w dużej mierze dotyczy usługi)

Rodzaje dyskryminacji cenowej:
-dyskryminacja doskonała (pierwszego stopnia) – każdy konsument płaci swoją cenę za dany produkt
-dyskryminacja niedoskonała (drugiego, trzeciego stopnia) – firma stosuje różne kategorie cen w
zależności od kategorii konsumenta (w danej kategorii wszyscy konsumenci płaca tyle samo)
lub
firma sprzedaje różne jednostki produkcji po różnej cenie (każda osoba kupując tę samą ilość dobra
płaci taką samą cenę) stosowanie różnych cen w zależności od nabytej ilości produktu przez
konsumenta

Dyskryminacja niedoskonała zależy od zdolności przedsiębiorstwa do podzielenia konsumentów na
grupy, w zależności od elastyczności popytu. Cena wyższa tam, gdzie popyt jest stosunkowo sztywny,
a niższa na rynku o popycie bardziej elastycznym.

Stopień dyskryminacji zależy od możliwości dzielenia rynku na liczbę segmentów – im więcej
segmentów, tym większy stopień dyskryminacji cenowej.

Skutki dyskryminacji cenowej:
- redystrybucja dochodów (związanych ze stosowaniem dyskryminacji cenowej) zazwyczaj działa z
korzyścią dla producentów i stratą dla konsumentów  przesunięcie dochodów od konsumentów do
właścicieli firm
-wpływ dyskryminacji na konkurencję rynkową jest zróżnicowany (zależy od wielkości firmy i czasu jej
stosowania):
-może mieć wpływ ograniczający formy i zasięg konkurencji
- może pobudzić i wzmocnić konkurencję

Monopol naturalny – pojawia się w sytuacji, gdy na rynku funkcjonuje przedsiębiorstwo o
malejących kosztach długookresowych im bardzie się ono rozrasta, tym większe będą jego zyski, a
konkurencji nie mają szans na wejście do tej branży  konkurencja ustaje w „naturalny sposób”

MONOPSON – sytuacja gdy istnieje jeden nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi (monopol
popytu)

FINANSE PUBLICZNE I POLITYKA FISKALNA

Polityka fiskalna:



Fiskalny - (łac.) „dotyczący skarbu państwa”
obecnie (fr.) „skarbowy”, „podatkowy”
w terminologii anglosaskiej – „polityka budżetowa”



Fiskus – skarb państwa



Fiskalizm – polityka skarbowa zmierzająca do osiągnięcia jak największych wpływów z
podatków i opłat

Przedmiotem zainteresowania finansów publicznych jest sposób realizowania polityki dochodów i
wydatków oraz jej wpływ na rozwój gospodarczy.

Polityka fiskalna (budżetowa) – proces kształtowania dochodów oraz wydatków publicznych w celu
osiągnięcia określonych efektów (np. wzrost gospodarczy, stabilizacja koniunktury).

Polityka fiskalna wpływa na 3 podstawowe elementy gospodarki:
-alokację zasobów
-dystrybucję dochodów
-stabilizację gospodarczą

Polityka fiskalna pozwala na zarządzanie globalnym popytem w gospodarce.

Realizacja polityki fiskalnej odbywa się przede wszystkim za pomocą (instrumenty):
- dochodów (głównie podatków)
-wydatków publicznych
Czyli z budżetu państwa.

Rozmiar sektora publicznego i tym samym jego znaczenie w kształtowaniu procesów gospodarczych
przedstawia się:
-udziałem podatków PKB
-udziałem wydatków budżetowych w odniesieniu do PKB

Udział podatków w PKB obrazuje możliwości w zakresie interwencji państwa w gospodarkę (tj.
możliwość realizacji redystrybucyjnej oraz stabilizacyjnej).

Polityka podatkowa:

Podatki – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobrane przez państwo od
podatnika (osoby fizycznej i osoby prawnej) na podstawie określonych przepisów prawnych

Struktura systemu opodatkowania:
stopa opodatkowania – część dochodów/wydatków płacona w formie podatku (%)
podstawa opodatkowania - dochody podlegające opodatkowaniu. Stanowi ona o podziale systemu
podatkowego na:

-liniowy – podatek oblicza się dla każdej wysokości dochodu
- przedziałowy – dana stopa podatkowa przypisywana jest do określonego przedziału dochodów.

Podatki powodują zmniejszenie dochodu rozporządzalnego.

Są podstawowym źródłem dochodów budżetowych.

Rodzaje podatków:

Ze wzgl. na przedmiot opodatkowania:
-dochodowe
-konsumpcyjne
-majątkowe

Ze względu na sposób przejmowania:
-bezpośrednie: są pobierane od danego podmiotu z określonego tytułu (dochodowe, majątkowe)
powodują zmniejszenie dochodu do dyspozycji
-pośrednie: od realizowanych wydatków, są płacone w cenie, wpływają na poziom cen (np. podatek
VAT, akcyza)

Ze wzgl. na stopę opodatkowania obciążenia podatkowe mogą mieć charakter:
- proporcjonalny – wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów
- progresywny – wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową
-degresywny – wraz ze wzrostem dochodów maleje stopa podatkowa

Krzywa Laffera: (rysunek)
- krzywa pokazuje związek między realnymi wpływami podatkowymi i stopą podatkową
-przy stopie podatkowej – 0% wpływy do budżetu z tytułu podatków = 0
- w miarę wzrostu stopy podatkowej pojawiają się wpływy podatkowe (krzywa ma nachylenie
dodatnie)
- po osiągnięciu optymalnej stopy podatkowej krzywa przestaje się wznosić
-podniesienie stopy podatkowej powyżej poziomu Z spowoduje spadek dochodów budżetowych z
tytułu podatków
-Z-stopa podatkowa przy której następuje maksymalizacja wpływów podatkowych
-przy niskich stopach podatkowych występuje wyższa skłonność do inwestowania i wzrostu produkcji
oraz niska skłonność do unikania podatków (rozrostu szarej strefy)
- ustalenie w rzeczywistości optymalnego poziomu stopy podatkowej nie jest łatwe

Zgodnie z krzywą Laffera, państwo może zwiększyć dochody fiskalne zarówno przez wzrost stopy
opodatkowania, jak i przez jej obniżenie

Czy dana wielkość stopy opodatkowania będzie przyczyniać się do zwiększenia lub zmniejszenia
wpływów podatkowych budżetu państwa zależy od:
-poziomu już istniejącej stopy podatkowej
-skłonności do inwestowania przez przedsiębiorców
-skłonności ludności do oszczędzania i konsumpcji (co wpływa na reakcje przedsiębiorców)
- stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarstwie