1

Państwo totalitarne - cechy i powstawanie państw totalitarnych

Państwo totalitarne dąży do rozciągnięcia kontroli na wszystkie przejawy życia
społecznego i osobistego obywateli. Z pomocą środków prawnych dąży również do
wpływania na nie. Można wyróżnić kilka charakterystycznych cech państwa totalitarnego.

Cechy państwa totalitarnego:
- Niepodzielna władza jest skupiona w rękach wąskiego gremium lub jednostki (model
dyktatorski) oparta na „jedynej i właściwej” ideologii.
- Rozbudowany zostaje system kontroli nad wszystkimi organizacjami o charakterze
społecznym.
- Ingerowanie w różne dziedziny życia obywateli, również te prywatne jak stosunki
rodzinne, zachowania społeczne, przekonania i postawy, a nawet gusta.
- Powszechna indoktrynacja również za pomocą środków masowego przekazu.
- Ujednolicenie wszystkich organizacji, instytucji i grup społecznych; tworzenie grup
integrujących.
- Centralizacja gospodarki i monopol państwa na broń.

W doktrynie przyjęło się, że wszystkie cechy państwa totalitarnego spełniały tylko:
- III Rzesza Adolfa Hitlera,
- Chiny Mao Zedonga,
- ZSRR pod wodzą Józefa Stalina.

Po przyjrzeniu się tym dwóm przykładom możemy wyliczyć jeszcze inne cechy
państwa totalitarnego:
- kult wodza,
- rozbudowany aparat represyjny,
- eliminacja opozycji na etapie kształtowania się modelu państwa,
- istnienie „zewnętrznego wroga” grożącemu nie tylko systemowi, ale i społeczeństwu,
- istnienie obozów koncentracyjno - izolacyjnych etc.

Przyczyny powstawania państw totalitarnych:
Zastanawiające jest, dlaczego w niektórych państwach dochodziło do wyklarowania się
modelu państwa totalitarnego, w którym władza przejmuje całkowitą kontrolę, również
nad sferą prywatną obywateli. W historii przyczynami powstawania państw totalitarnych
były:
- istnienie słabej kultury politycznej ludności,
- rzeczywiste zagrożenie wewnętrzne,
- ruch socjalistyczny dążący do szlachetnych haseł równości społecznej (ZSRR),
- zawiedzenie się modelem demokracji i styczność z wadami tego ustroju,
- społeczna apatia wywołana klęską wojenną i upokorzeniem państwa po traktatach
pokojowych (III Rzesza)

Państwo autorytarne - cechy państw autorytarnych

Na wstępie warto zaznaczyć, że ustrój autorytarny nie jest formą mieszaną systemu
demokracji i totalitaryzmu. Czasami w wyniku procesu demokratyzacji może stanowić
formę przejściową pomiędzy tymi modelami. Uznaje się jednak, że ustrój autorytarny to
samodzielny typ sytemu politycznego.

2

Cechami wspólnymi państw autorytarnych są:
- Ograniczony pluralizm partii politycznych (jedna dominująca z ewentualnie kilkoma
zaporowymi).
- Ograniczona zasada samorządności narodu i jego dostępu do sprawowania władzy
publicznej.
- Sterowanie nastrojami społecznymi nierzadko przez nieklarowną ideologię państwa
autorytarnego.
- Oparcie władzy w państwie autorytarnym na armii i policji, rozbudowany system
kontroli bez wpływu na życie prywatne obywateli (jak w przypadku totalitaryzmu).

Sprawowanie rządów w państwie autorytarnym
Co się tyczy tego modelu sprawowania rządów to może mieć różną genezę:

- regulacja stosunków społecznych w „trudnych okresach” jako konieczność
posiadania scentralizowanej władzy. Taka sytuacja dominowała w Europie w
dwudziestoleciu międzywojennym np. we Włoszech Mussoliniego oraz Hiszpanii gen.
Franco,

- reżimy postkolonialne, które w wyniku problemów społeczno-etnicznych, braku kultury
politycznej i nieefektywnej gospodarki, sztucznie miały tworzyć pojęcie narodu i dążyć do
rozwoju ekonomicznego poprzez centralizację rynku wewnętrznego np. Kongo,

- reżimy wojskowe, gdzie ambitne jednostki chcąc utrzymać się u władzy, nie mając
personalnych zdolności (np. charyzmy) zjednują sobie armię i policję, utrzymując swoją
władzę, dopóki te znajdują w tym swój interes np. Portugalia Solzara,

- państwa socjalistyczne po 1953 r., jako przejaw „utrzymania” reprezentantów klasy
robotniczej u władzy,

- reżimy rasowe, gdzie ograniczone zostało prawo jedynie części społeczeństwa (RPA i
Rodezja w okresie apartheidu),

- państwa religijne, gdzie najwyższa władza świecka jest zarazem najwyższą władzą
duchowną. Sztandarowym wręcz przykładem jest Iran.