1

Geoinformatyka

Ć

wiczenie 4

Mapa

Opracowanie:

Małgorzata Luc, Joanna Depta

Prowadz

ą

cy: Małgorzata Luc, Joanna Depta, Karolina Korzeniowska,

Anna Wójtowicz

Zakład Systemów Informacji Geograficznej, Kartografii i Teledetekcji

Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

Kraków 2012

2

Cele

ć

wiczenia:

- zapoznanie si

ę

z ró

ż

nymi typami map (mapami topograficznymi i tematycznymi), z mapami

w ró

ż

nych skalach, mapami analogowymi i cyfrowymi;

- wskazanie cech wspólnych oraz ró

ż

nicuj

ą

cych mapy analogowe i cyfrowe;

- nabycie umiej

ę

tno

ś

ci wykonywania podstawowych działa

ń

na mapach w zakresie

kartometrii, tj. obliczanie skali, wyznaczanie współrz

ę

dnych, dokonywanie prostych

pomiarów na mapie;

- umiej

ę

tno

ś

ci czytania mapy w zakresie symboli w tym rysunku rze

ź

by terenu;

- zdobycie wiedzy podstawowej o generalizacji na mapach, jej rodzajach, czynnikach i
formach;

- zapoznanie si

ę

z ró

ż

nymi formami prezentacji rze

ź

by terenu na mapach, tj. rysunkiem

poziomicowym, liniami szkieletowymi, metod

ą

barwnych warstwic;

- rozró

ż

nianie poszczególnych form terenu na mapie poziomicowej;

- interpretacja rysunku poziomicowego.

W

ć

wiczeniu zostanie wykorzystane oprogramowanie ArcGIS 10 (w zakresie funkcji

podstawowych).

Wprowadzone zostan

ą

takie poj

ę

cia, jak:

–

mapy wielko-,

ś

rednio- i małoskalowe

–

mapy tematyczne i ogólnogeograficzne (w tym topograficzne)

–

mapy analogowe i cyfrowe

–

elementy mapy: tre

ść

mapy, osnowa matematyczna, elementy pozaramkowe

–

kartometria: obliczanie skali liniowej i powierzchniowej, okre

ś

lanie współrz

ę

dnych

geograficznych i topograficznych (prostok

ą

tnych płaskich / kilometrowych)

–

metoda poziomicowa

–

linie szkieletowe

–

metoda hipsometryczna

–

generalizacja graficzna i poj

ę

ciowa.

1. Mapa I

1.1.

Kartometria - elementy mapy, skala, elementarne pomiary na

mapie topograficznej

Dane:

–

mapa topograficzna 1:10 000 w układzie 1992 arkusz Wierzchosławice lub Marcypor

ę

ba

–

fragment

arkusza

mapy

topograficznej

1:10 000

(wierzchoslawice.img

oraz

marcyporeba.img)

Arkusze mapy 1:10 000 wydawane od 1996 r. opracowywane s

ą

w nowym układzie 1992.

Na ka

ż

dym arkuszu przy ramce zewn

ę

trznej wprowadzono dodatkowo wyloty linii siatki

kilometrowej układu "1965". Mapa 1:10 000 przydatna jest przede wszystkim na obszarach
zurbanizowanych lub o znacznym stopniu zainwestowania. St

ą

d spo

ś

ród 16 294 arkuszy tej

mapy. pokrywaj

ą

cych obszar całej Polski, planuje si

ę

wydanie drukiem około 6 000 arkuszy

dla obszarów wszystkich miast wraz z ich najbli

ż

szymi okolicami, dla terenów o znacznym

stopniu zainwestowania oraz dla wybranych terenów turystycznych.

3

Ź

ródło „

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_mapy_topograficzne

”

Zadanie 1. W jakiej skali sporz

ą

dzona jest mapa, skoro odcinek rzeki o długo

ś

ci 4 km ma na

niej 8 cm?

Zadanie 2. Jak

ą

powierzchni

ę

b

ę

dzie miało jezioro o powierzchni rzeczywistej 4ha, na mapie

w skali 1:10 000? Podaj wynik w mm

2

i cm

2

.

Zakres

ć

wiczenia

Wykonanie pomiarów na cyfrowej mapie topograficznej: długo

ść

odcinka, wyznaczenie

współrz

ę

dnych geograficznych i topograficznych wskazanych punktów na mapie

topograficznej w skali 1:10 000 (

ć

wiczeniowa, analogowa) oraz analogicznych na mapie

cyfrowej.

Tok pracy

Praca z materiałami analogowymi

W tej cz

ęś

ci przyjrzyj si

ę

dokładniej mapie topograficznej; okre

ś

l z jakich elementów składa

si

ę

ka

ż

da mapa topograficzna i wyja

ś

nij najwa

ż

niejsze z nich. Szczególn

ą

uwag

ę

po

ś

wi

ęć

odczytywaniu współrz

ę

dnych geograficznych i topograficznych.

Zapoznaj si

ę

z nast

ę

puj

ą

cymi elementami mapy topograficznej:

a. tre

ść

mapy (zasada lokalizacji znaków punktowych, liniowych i powierzchniowych)

b. osnowa matematyczna (skala, osnowa geodezyjna, siatka kartograficzna i

topograficzna)

c. elementy pozaramkowe (legenda, opis skali i podziałka, informacja układzie

współrz

ę

dnych, elipsoidzie, odwzorowaniu i układzie wysoko

ś

ci, nazwa i godło

mapy, data wydania, data aktualno

ś

ci danych, wydawca, arkusze s

ą

siednie, podział

administracyjny)

Pytania sprawdzaj

ą

ce zrozumienie tre

ś

ci

ć

wiczenia (skorzystaj z literatury!)

1. Czy z mapy 1:10 000 mo

ż

na odczyta

ć

/obliczy

ć

powierzchnie: lasów, rzek,

poszczególnych domów?

2. Jakie s

ą

zasady lokalizacji obiektów punktowych, liniowych i powierzchniowych na mapie

topograficznej? (patrz Pasławski 2006, rozdział „Znaki kartograficzne”)

3. Sk

ą

d bierze si

ę

nazwa i godło mapy topograficznej?

4. Co to jest osnowa matematyczna mapy?

5. Jakie elementy zawiera ramka mapy?

6. Jakie znasz rodzaje skali oraz formy jej prezentacji?

7. Dlaczego na mapach topograficznych pokazane s

ą

dodatkowo współrz

ę

dne –

prostok

ą

tne płaskie? Dlaczego nazywa si

ę

je te

ż

współrz

ę

dnymi kilometrowymi?

8. Dlaczego linie siatki kartograficznej i topograficznej s

ą

wobec siebie skr

ę

cone?

9. Wg których współrz

ę

dnych ci

ę

te s

ą

arkusze mapy topograficznej?

4

10. Jak wyznacza si

ę

kierunek N geograficznej na mapie topograficznej?

Zadanie 3.

Wypełnij tabel

ę

(plik Zadanie3_Tab_Marcyporeba lub

Zadanie3_Tab_Wierzchoslawice). W tym celu:

- zlokalizuj na mapie topograficznej w skali 1:10 000 cztery punkty opisane w tabeli,

- okre

ś

l ich współrz

ę

dne geograficzne i prostok

ą

tne płaskie,

- oblicz odległo

ś

ci mi

ę

dzy nimi (w linii prostej),

- przelicz otrzymane odległo

ś

ci na mapie na odległo

ś

ci w terenie.

UWAGA: Wracaj

ą

c do tre

ś

ci

ć

wiczenia w ci

ą

gu semestru mo

ż

esz od razu przej

ść

do pracy z

map

ą

w ArcMap (patrz poni

ż

ej). Aby jednak utrwali

ć

umiej

ę

tno

ś

ci odczytywania

współrz

ę

dnych geograficznych i topograficznych z mapy najpierw spróbuj okre

ś

li

ć

te

współrz

ę

dne samodzielnie, odczytuj

ą

c je z ramki mapy.

!!! PRACA DO SAMODZIELNEGO WYKONANIA W DOMU

Praca z materiałami cyfrowymi

Dane

Zrektyfikowany fragment arkusza mapy topograficznej w skali 1:10 000 w układzie 1992 .

W tej cz

ęś

ci

ć

wiczenia, korzystaj

ą

c z programu ArcMap sprawd

ź

czy prawidłowo wypełniłe

ś

tabel

ę

1.

1. Otwórz projekt pod nazw

ą

malopolska.mxd. Zauwa

ż

,

ż

e gdy przesuwasz kursorem w

obszarze okna mapy, w prawym dolnym rogu wy

ś

wietlaj

ą

Ci si

ę

współrz

ę

dne punktu, nad

którym znajduje si

ę

kursor.

2. Jakie to współrz

ę

dne?

3. Wskazuj

ą

c kursorem miejsca okre

ś

lone w tabeli sprawd

ź

poprawno

ść

swoich wyników

odno

ś

nie współrz

ę

dnych prostok

ą

tnych płaskich /kilometrowych / topograficznych

4. Korzystaj

ą

c z odpowiedniego narz

ę

dzie Measure

(Measure Line) sprawd

ź

czy dobrze

obliczyłe

ś

rzeczywiste (w terenie) odległo

ś

ci pomi

ę

dzy punktami z tabeli.

5

5. Sprawd

ź

poprawno

ść

odczytu współrz

ę

dnych geograficznych. W tym celu zmie

ń

sposób

wy

ś

wietlania współrz

ę

dnych mapy na zapis w układzie współrz

ę

dnych geograficznych

a. Wejd

ź

we wła

ś

ciwo

ś

ci (Properties) wszystkich warstw (Layers)

b. Wybierz zakładk

ę

General

c. W rozwijalnym oknie wyboru pola Units wybierz sposób wy

ś

wietlania danych:

Degrees Minutes Seconds

6. Sprawd

ź

poprawno

ść

swoich wyników odno

ś

nie współrz

ę

dnych geograficznych.

1.2.

Rodzaje map

Zakres

ć

wiczenia

Zapoznanie si

ę

z ró

ż

nymi typami map oraz porównanie ich pod wzgl

ę

dem tematyki

(legenda), stopnia generalizacji oraz zastosowanych technik prezentacji danych:

6

- mapy topograficzne i tematyczne,

- mapy analogowe i cyfrowe (wektorowe i rastrowe),

- mapy w ró

ż

nych skalach.

Dane
analogowe: arkusze z atlasu kampusu UJ:

–

topograficzne w skali 1:10 000 i 1:25 000

–

oraz tematyczne: u

ż

ytkowania ziemi, glebowa, hydrologiczna

cyfrowe:

–

wybrane warstwy z komputerowego Atlasu Województwa Małopolskiego,

–

fragment

arkusza

mapy

topograficznej

1:10 000

(wierzchoslawice.img

oraz

marcyporeba.img)

Tok pracy

praca z materiałami analogowymi

1. Przejrzyj wskazane mapy.

2. Zastanów si

ę

nad definicj

ą

mapy, ich typami i ró

ż

nicami pomi

ę

dzy nimi. Zwró

ć

szczególna

uwag

ę

na konwencj

ę

kartograficzn

ą

na mapach topograficznych -

ś

ci

ś

le okre

ś

lone zasady

tworzenia mapy i znaków umownych jak i map tematycznych (w obr

ę

bie jednej bran

ż

y

tematycznej obowi

ą

zuje konwencja okre

ś

laj

ą

ca kolorystyk

ę

poszczególnych klas).

3. Zastanów si

ę

nad stopniem generalizacji map topograficznych wykonanych w trzech

ró

ż

nych skalach.

Zadanie domowe: porównaj z: Instrukcja techniczna O-3

http://www.geobid.com.pl/instrukcje/o3/o3.htm

, Instrukcja techniczna O-2)

Pytania sprawdzaj

ą

ce zrozumienie tre

ś

ci

ć

wiczenia z materiałami analogowymi

1. Jakie s

ą

podstawowe cechy mapy?

2. Co odró

ż

nia map

ę

od zdj

ę

cia lotniczego?

3. Jakie s

ą

kryteria wydzielenia ró

ż

nych typów map?

4. Jakimi cechami charakteryzuj

ą

si

ę

mapy tematyczne, ogólnogeograficzne (w tym

topograficzne)?

5. Czym ró

ż

ni

ą

si

ę

poj

ę

cia: szczegółowo

ść

i dokładno

ść

mapy?

6. Podaj co najmniej dwa przykłady na ró

ż

ny stopie

ń

generalizacji tre

ś

ci ogl

ą

danych map

topograficznych.

Praca z materiałami cyfrowymi

Zastanów si

ę

!

Jaka jest ró

ż

nica pomi

ę

dzy programem graficznym a programem GIS?

Jaka jest ró

ż

nica pomi

ę

dzy map

ą

cyfrow

ą

a analogow

ą

?

7

1. Znajd

ź

dysk Studenci na „turbacz” i folder Geoinformatyka\cwiczenie4.

2. Skopiuj folder cwiczenie4 na dysk lokalny (w zale

ż

no

ś

ci od komputera mo

ż

e to by

ć

F: lub

E:) do folderu geoinformatyka (je

ś

li takiego nie ma, to go utwórz).

PAMI

Ę

TAJ: to jest jedyne miejsce, w którym wolno Ci zapisywa

ć

swoj

ą

prac

ę

3. Znajd

ź

w folderze cwiczenie4\Malopolska plik malopolska.mxd i uruchom go

podwójnym klikni

ę

ciem. Poczekaj, a

ż

prac

ę

rozpocznie program ArcGIS (mo

ż

na go te

ż

uruchomi

ć

z menu Start > Programy > ArcGIS > ArcMap).

4. Otworzy Ci si

ę

projekt malopolska.mxd, zawieraj

ą

cy szereg warstw wektorowych

(wybór z komputerowego Atlasu Województwa Małopolskiego).

Projekt jest dokumentem ArcMap zapisywanym z rozszerzeniem mxd. Plik ten przechowuje
informacje o tym, jakie warstwy zostały dodane, jaka jest ich lokalizacja na dysku, w jaki sposób s

ą

wy

ś

wietlane (symbole i kolorystyka). Zapami

ę

tane zostan

ą

tak

ż

e zdefiniowane przez u

ż

ytkownika

ustawienia oraz wła

ś

ciwo

ś

ci wszystkich warstw (jak np. odwzorowanie u

ż

ywane przy wy

ś

wietlaniu).

5. Przejrzyj wy

ś

wietlone warstwy z komputerowego Atlasu Województwa Małopolskiego

(warstwy wektorowe) oraz warstw

ę

rastrow

ą

(marcyporeba lub wierzchosławice).

Zwró

ć

uwag

ę

na wy

ś

wietlaj

ą

ca si

ę

w okienku na górze skal

ę

mapy oraz współrz

ę

dne

okre

ś

laj

ą

ce poło

ż

enie kursora (prawy dolny róg okna).

Pami

ę

taj o mo

ż

liwo

ś

ci zmiany kolejno

ś

ci wy

ś

wietlania warstw.

6. Wy

ś

wietlaj

ą

c ró

ż

ne warstwy map cyfrowych zastanów si

ę

nad ró

ż

nicami pomi

ę

dzy

mapami:

- cyfrowymi a analogowymi

- rastrowymi a wektorowymi

!!! PRACA DO SAMODZIELNEGO WYKONANIA W DOMU

Uwaga! Do porównywania kilku nakładaj

ą

cych si

ę

na siebie warstw mo

ż

esz skorzysta

ć

z

narz

ę

dzia Swipe (umo

ż

liwia „przewijanie” jednej, wskazanej warstwy nad innymi)

1.

zobacz, czy masz w oknie ArcMap pasek narz

ę

dziowy Effects? je

ś

li tak – patrz punkt

‘d’, je

ś

li nie:

2.

wybierz z menu głównego nastepuj

ą

ce opcje: Customize > Toolbars > zaznacz w oknie

wyboru pasek narz

ę

dziowy Effects, zamknij okno dialogowe (w ten sposób mo

ż

esz

wy

ś

wietli

ć

w oknie ArcMap wszelkie potrzebne Ci paski narz

ę

dziowe).

3.

pasek narz

ę

dziowy Effects (jak i ka

ż

dy inny) mo

ż

e by

ć

„wolnostoj

ą

cy” (wtedy wy

ś

wietla

si

ę

jego nazwa i opcja zamkni

ę

cia) lub „przyczepiony” do której

ś

z kraw

ę

dzi okna

danych ArcMap.

4.

w rozwijalnym oknie wyboru paska narz

ę

dziowego Effects (ryc. 1) wybierz warstw

ę

,

któr

ą

chcesz „przewija

ć

” nad innymi

5.

zobacz, jak działa to narz

ę

dzie przewijaj

ą

c warstw

ę

rastrow

ą

ponad warstwami

wektorowymi (pami

ę

taj,

ż

eby była na ona górze w wykazie warstw po lewej – Layers )

8

Ryc. 1. Pasek narz

ę

dziowy Effects

•

Czy wiesz jaka jest ró

ż

nica pomi

ę

dzy programem graficznym a programem GIS?

o

mapa cyfrowa w programie graficznym to w pewnym sensie „cyfrowy obraz mapy

analogowej”, program nie odczytuje współrz

ę

dnych, nie okre

ś

la skali

o

mapa cyfrowa zrektyfikowana w programie GIS pozwala na okre

ś

lenie skali oraz

pomiary na mapie (okre

ś

lenie współrz

ę

dnych, długo

ś

ci, powierzchni)

Rektyfikacja polega na nawi

ą

zaniu układu obrazu (wiersz, kolumna) do układu współrz

ę

dnych przyj

ę

tego

odwzorowania kartograficznego, czyli zdefiniowania odwzorowania mapy cyfrowej. Dzi

ę

ki temu program mo

ż

e

wy

ś

wietla

ć

współrz

ę

dne mapy, okre

ś

la

ć

ka

ż

dorazowo skal

ę

aktualnego powi

ę

kszenia mapy, okre

ś

la

ć

odległo

ś

ci

pomi

ę

dzy wskazanymi punktami itp.

PAMI

Ę

TAJ!

Mapa papierowa/analogowa ma jedn

ą

skal

ę

, w przypadku mapy cyfrowej mo

ż

emy skal

ę

dowolnie zmienia

ć

(powi

ę

ksza

ć

/ pomniejsza

ć

obraz), ale no

ś

no

ść

(zawarto

ść

)

informacyjna mapy b

ę

dzie stała – odpowiada ona, najogólniej mówi

ą

c, skali

(szczegółowo

ś

ci) pozyskiwania danych geograficznych (wi

ąż

e si

ę

to m.in. z rozdzielczo

ś

ci

ą

oraz g

ę

sto

ś

ci

ą

prób przestrzennych – patrz np.

ć

wiczenie 1 i wykład 1). Dotyczy to zarówno

map rastrowych jak i wektorowych (pomimo,

ż

e dokładno

ść

mapy wektorowej wydaje si

ę

by

ć

wi

ę

ksza ni

ż

mapy rastrowej).

???

Czy tak jest zawsze?

Zadanie domowe:

o

Otwórz w przegl

ą

darce internetowej stron

ę

http://www.viamichelin.com

i

zlokalizujcie ulic

ę

Brack

ą

w Krakowie.

o

Przyjrzyj si

ę

jak zmienia si

ę

tre

ść

mapy przy pomniejszaniu / powi

ę

kszaniu skali

(suwak po prawej strony witryny)

Jest tu zastosowana prosta zasada,

ż

e informacje o np. drogach przechowujemy nie na jednej, ale na

kilku warstwach np.: drogi główne, drogi drugorz

ę

dne,

ś

cie

ż

ki i w zale

ż

no

ś

ci od tego, w jakiej skali

ogl

ą

dana jest mapa, wy

ś

wietla si

ę

tylko pierwsza z nich (przy małych skalach), pierwsza z drug

ą

(przy

ś

rednich skalach) lub wszystkie (przy wielkich skalach).

9

•

Informacje atrybutowe – tabela atrybutów dla map wektorowych (mapy rastrowe z

przetworze

ń

materiałów teledetekcyjnych te

ż

maj

ą

tabel

ę

atrybutow

ą

, skan mapy nie ma)

baza danych

Cyfrowe mapy wektorowe s

ą

czym

ś

wi

ę

cej ni

ż

tylko mapami w tradycyjnym tego słowa

znaczeniu. Jest to baza danych, w której mo

ż

emy dokonywa

ć

szeregu operacji na

danych np. wybiera

ć

, które warstwy maj

ą

by

ć

wy

ś

wietlane, a które nie, zmienia

ć

ich

symbolik

ę

, odczytywa

ć

, wprowadza

ć

i edytowa

ć

informacje atrybutowe.

•

Materiały

ź

ródłowe

o

Mapy rastrowe – zazwyczaj produkt skanowania tradycyjnych map papierowych (i

ich rektyfikacji) lub przetwarzania informacji teledetekcyjnych.

o

Mapy wektorowe – produkt digitalizacji lub wektoryzacji zeskanowanych map lub

zdj

ęć

lotniczych i satelitarnych. Dodatkowym

ź

ródłem danych mog

ą

by

ć

dane

zebrane w terenie (odbiornik GPS lub pomiary geodezyjne).

•

Symbolika map cyfrowych:

o

rastrowych



skan – taka sama jak w przypadku mapy analogowej, niezmienna



mapa z przetworze

ń

i interpretacji materiałów teledetekcyjnych (mo

ż

na

zmienia

ć

kolory klas)

o

wektorowych

w tym wypadku my obserwujemy wła

ś

ciwie dane i dopóki na nich pracujemy (w sensie

analiz na danych) nie interesuje nas do ko

ń

ca ich strona graficzna, pracujemy na

roboczo wy

ś

wietlonych danych (tak, jak nam wygodnie). Mo

ż

emy je dowolnie

zmienia

ć

. W

ś

rodowisku komputerowym mapa przestała by

ć

wył

ą

cznie ostatecznym

efektem opracowania, jakim była kiedy

ś

.

Kwestia prawidłowej prezentacji kartograficznej (zgodnej z konwencj

ą

kartograficzn

ą

)

staje si

ę

natomiast bardzo istotna, gdy chcemy map

ę

opublikowa

ć

(w postaci

analogowej lub cyfrowej) / komu

ś

prezentowa

ć

.

Prac

ę

nad kompozycj

ą

mapy w ArcMap umo

ż

liwia tryb layout (widok kompozycji w

przeciwie

ń

stwie do widoku danych). Daje on podgl

ą

d „wydruku” redagowanej przez

nas mapy oraz mo

ż

liwo

ś

ci umieszczania ró

ż

nych informacji pozaramkowych (np.

tytuł, autor, skala).

Obecnie w Polsce mo

ż

emy kupi

ć

mapy topograficzne głównie w postaci map rastrowych –

skany wszystkich powojennych map topograficznych w Urz

ę

dach Geodezji i Kartografii

(WODGIK – Wojewódzki, CODGIK – centralny). Niestety nie wszystkie skany s

ą

zrektyfikowane.

Od kilku lat opracowywana jest równie

ż

dla Polski mapa wektorowa w „standardzie topo”

(BDOT - Baza danych obiektów topograficznych).

Zadanie domowe:

Podział na warstwy w przypadku map wektorowych

Mapy wektorowe cyfrowe charakteryzuje podział informacji na warstwy tematyczne. Ka

ż

d

ą

warstw

ę

mo

ż

na edytowa

ć

: nazwa, sposób wy

ś

wietlania, etykiety, wygl

ą

d sygnatur wg

10

zmiennych graficznych (barwa, jasno

ść

, dese

ń

, wielko

ść

, kształt), jak równie

ż

sposób

prezentacji.

Obiekty w ka

ż

dej warstwie wektorowej (punkty, linie, wieloboki) mo

ż

na wy

ś

wietla

ć

w dowolny

sposób, w zale

ż

no

ś

ci od ich przeznaczenia. Na pocz

ą

tku zmodyfikuj wygl

ą

d warstwy ‘lasy’.

Do obiektów powierzchniowych zastosowana zostanie metoda chorochromatyczna.

11. Kliknij dwa razy na bie

żą

cy symbol warstwy ‘lasy’ (pod nazw

ą

warstwy w oknie

wy

ś

wietlania).

UWAGA: KIERUJ SI

Ę

KONWENCJAMI STOSOWANYMI NA MAPACH

TOPOGRAFICZNYCH!

Ryc. 2. Okno Symbol Selector

12. W oknie Symbol Selector (ryc. 2) dobierz odpowiedni symbol (np. kolor zielony, bez

konturu). Mo

ż

esz zmieni

ć

zarówno kolor (Fill) jak i kontur (Outline). Wci

ś

nij OK.

13. W ten sam sposób zmie

ń

sposób przedstawienia innych warstw u

ż

ytkowania ziemi (wody

powierzchniowe – kolor niebieski; tereny zabudowane – kolor czerwono-br

ą

zowy; tereny

przemysłowe – kolor fioletowy).

14. W przypadku warstwy ‘gminy’ zastosowana zostanie sygnatura liniowa do prezentacji

granic gminnych. Wybierz symbol Hollow (brak wypełnienia, sam kontur), nast

ę

pnie

wejd

ź

w opcj

ę

Properties, dalej Outline … – tam wybierz symbol oznaczony jako

Boundary, county i wci

ś

nij OK (w trzech kolejnych oknach).

15. W podobny sposób wybierz symbol dla warstwy ‘koleje’ – Railroad, in street

W nieco bardziej skomplikowany sposób wybierzemy symbole dla warstwy ‘drogi’.
Skorzystamy z narz

ę

dzia Layer Properties (ryc. 3), które jest dost

ę

pne po klikni

ę

ciu prawym

przyciskiem myszy na nazw

ę

wybranej warstwy. W oknie przejd

ź

do zakładki Symbology.

11

Ryc. 3. Okno Layer Properties

W tym wypadku nale

ż

y zró

ż

nicowa

ć

symbole drogi w zale

ż

no

ś

ci od jej kategorii. Informacje

o kategorii dróg zawarte s

ą

w tabelarycznym opisie warstwy.

16. W oknie Layer Properties, zakładka Symbology wybierz Show > Categories, a nast

ę

pnie

wybierz Unique Values (ryc. 4); wska

ż

atrybut Kategoria, a nast

ę

pnie przycisk Add all

Values.

W oknie poka

żą

si

ę

wtedy nast

ę

puj

ą

ce typy dróg: autostrada, drugorz

ę

dna, krajowa,

powiatowa, wojewódzka. Podwójne klikni

ę

cie symbolu obok nazwy typu wy

ś

wietla okno

Symbol Selector, w którym mo

ż

na ustawi

ć

wybrany symbol dla danego elementu, dla

konkretnego typu.

17. Dla autostrad / dróg krajowych dobierz symbol ‘Highway’, dla wszystkich pozostałych –

‘Major Road’.

18. Po zako

ń

czeniu edycji dróg, dobierz w dowolny sposób symbol dla rzek (cienka

niebieska linia).

19. W podobny sposób dobierz dowoln

ą

sygnatur

ę

punktow

ą

dla warstwy stacje kolejowe.

Postaraj si

ę

tak dobra

ć

sygnatur

ę

, aby była dobrze widoczna na mapie.

12

Ryc. 4. Okno Layer Properties: wybór atrybutu Kategoria

PAMI

Ę

TAJ: wielko

ść

sygnatury nale

ż

y zawsze dostosowa

ć

do skali opracowania. Twoja

skala to 1:100 000.

2. Mapa II

2.1. Metody prezentacji rze

ź

by terenu na mapie - Metoda

poziomicowa (izolinii) oraz metoda cieniowania

Pytania o teori

ę

:

1. Co to s

ą

poziomice/warstwice?

2. Co to s

ą

poziomice dodatnie, a co ujemne?

3. W jaki sposób wyznacza si

ę

kierunki spadku terenu na mapie poziomicowej?

4. Jak nazywa si

ę

ró

ż

nic

ę

wysoko

ś

ci s

ą

siednich poziomic?

5. W jaki sposób/przy pomocy jakiej metody powstaj

ą

poziomice?

6. Jakie s

ą

metody prezentacji rze

ź

by terenu na mapie?

7.

Co to s

ą

linie szkieletowe rze

ź

by terenu na mapie? Do czego słu

żą

?

Zadanie 4: odr

ę

cznym rysunkiem, maj

ą

c do dyspozycji zdj

ę

cie i rzut uko

ś

ny danej formy,

przedstawienie dwóch form terenu metod

ą

poziomicow

ą

UWAGA: zwróci

ć

uwag

ę

na zaznaczenie kierunków spadku terenu;

Zadanie 5: na rastrowym podkładzie rysunku poziomicowego wykre

ś

li

ć

linie szkieletowe

(

grzbietowe czerwone

,

ciekowe - niebieskie

).

UWAGA: pod rysunkiem zamie

ś

ci

ć

legend

ę

!!! Je

ś

li zadanie zostanie niedoko

ń

czone nale

ż

y potraktowa

ć

je jako zadanie domowe

– obowi

ą

zkowe, poprawnie wykonane daje punkt za aktywno

ść

.

13

ARCGIS
wykorzystanie narz

ę

dzia DRAW do wyrysowania linii krzywej, edycji punktów załamania linii,

zmiany barwy linii

!!!Zapisa

ć

wyniki opracowania jako: nazwisko_cw4.pdf lub nazwisko_cw4.jpg (

w innej postaci

pliki nie zostan

ą

przyj

ę

te do zaliczenia)

i przesła

ć

mailem do prowadz

ą

cego

ć

wiczenia. W

przypadku bł

ę

dnego wykonania pracy nale

ż

y po otrzymaniu wskazówek od prowadz

ą

cego

wykona

ć

popraw

ę

.

Zadanie 6: na podstawie mapy topograficznej arkusz Marcypor

ę

ba w skali 1:10 000,

wykonaj odr

ę

cznie profil hipsometryczny terenu. W tym celu nale

ż

y wykona

ć

nast

ę

puj

ą

ce

czynno

ś

ci:

1. Znajd

ź

na mapie nast

ę

puj

ą

ce punkty, które stanowi

ą

pocz

ą

tek i koniec profilu: A:

Pychowice uj

ś

cie kanału odwadniaj

ą

cego do Wisły na wysoko

ś

ci ul. Jemiołowej; B:

Mochaniec (N cz

ęść

wsi) przy skrzy

ż

owaniu drogi polnej z ul. Skotnick

ą

znajduje si

ę

kładka

na rowie odwadniaj

ą

cym.

2. Ustal wielko

ść

ci

ę

cia warstwicowego.

3. Wzdłu

ż

linii profilu odczytaj wysoko

ść

punktów przeci

ę

cia si

ę

linii profilu z warstwicami i

zapisz dane na przygotowanym pasku papieru.
4. Przeanalizuj ukształtowanie terenu wzdłu

ż

linii profilu w celu ustalenia rozmieszczenia

punktów charakterystycznych: najwy

ż

sze, najni

ż

sze, przej

ś

cia przez grzbiety, cieki,

kraw

ę

dzie górne i dolne dolin.

5. Odłó

ż

w skali pionowej odcinki b

ę

d

ą

ce ró

ż

nic

ą

wysoko

ś

ci punktu i poziomu pocz

ą

tkowego

profilu – rz

ę

dne.

6. Poł

ą

cz kolejno punkty lini

ą

łaman

ą

z zachowaniem kształtu zboczy oraz kształtu

wierzchołków i dolin.
7. Uzupełnij rysunek o charakterystyczne elementy np.: cieki, drogi, linie kolejowe, i inne
elementy pokrycia przy zastosowaniu odpowiednich sygnatur (symbolicznych, literowych).

???

Do czego słu

żą

profile hipsometryczne terenu? Dlaczego skala pozioma i pionowa s

ą

ró

ż

ne?

2.2

Generalizacja kartograficzna

Dane
- mapa topograficzna okolic kampusu UJ w skali 1:10 000 i fragment mapy topograficznej w
skali 1:100 000 (arkusz Kraków/Katowice)
- mapa geomorfologiczna okolic kampusu UJ w skali 1:25 000 i fragment mapy
geomorfologicznej z Atlasu Krakowa 1:50 000 (mo

ż

na porówna

ć

z geomorfo.jpg w skali

1:300 000)

Zadanie 7: Przeanalizowa

ć

mapy topograficzne i geomorfologiczne wg podanych kryteriów –

praca kameralna w parach na podstawie podanych kryteriów i wypełni

ć

zał

ą

czon

ą

tabel

ę

–

15 min.

Kryteria analizy:

1.

Przeznaczenie i temat mapy – zb

ę

dne elementy obci

ąż

aj

ą

graficznie map

ę

2.

Skala

3.

Forma prezentacji – sposób generalizacji

4.

Specyfika przedstawianego obszaru – uwypuklenie specyfiki obszaru

14

5.

Rodzaj i jako

ść

danych

ź

ródłowych – jednostki terytorialne

6.

Mo

ż

liwo

ś

ci percepcji obrazu kartograficznego – przygotowanie

odbiorcy

7.

Wybór obiektów – selekcja kategorii obiektów, wg normatywów
wyboru

8.

Uogólnienie charakterystyk ilo

ś

ciowych i jako

ś

ciowych – zmiana

klasyfikacji

9.

Zmiana formy prezentacji - sygnatury

10.

Uproszczenie linii i konturów – przebiegu znaków

CZYNNIKI GENERALIZACJI

1. Kto jest potencjalnym odbiorc

ą

tych map? Czy dostosowano do niego poziom

generalizacji informacji?

2. Czy ilo

ść

informacji i ich tre

ść

s

ą

dostosowane do tematu – m. topograf.?

3. Ze zmniejszaniem si

ę

skali – redukcja powierzchni. Np. na mapie 1:10 000 - 1km²-

1dm², tez sam obszar na 1:100 000 - 1km²-1cm², na 1:1 000 000 - 1km²-1mm². Czy
lokalne informacje np. nazwy budynków uwzgl

ę

dnia si

ę

na 1:100 000?

4. Jakie formy generalizacji znale

ź

li na mapie? przesuni

ę

cia, przeskalowanie, mniej

wa

ż

ne obiekty – sygnatura, (Pasławski str. 326-345)?

5. Jakie s

ą

cechy charakterystyczne obszaru? Czy zostały w odpowiednim stopniu

uwypuklone? np. formy terenu – lejki krasowe, skałki; rowy melioracyjne; jeziorka w
dolinie Wisły; wielokondygnacyjna zabudowa (wie

ż

owce) versus niska.

6. Z jakich danych korzystano? aktualizowane stare mapy topograficzne oraz

kartowanie geomorfologiczne w celu uszczegółowienia 1:300 000

7. Czy tre

ś

ci s

ą

zrozumiałe? Jaka jest jako

ść

wydruku (barwy, grubo

ś

ci linii, papier)?

RODZAJE GENERALIZACJI

1. Które elementy z mapy w mniejszej skali zostały wybrane wprost bez

przeprowadzenia generalizacji? nie ma takich

2. Czy zmieniła si

ę

klasyfikacja poszczególnych elementów tre

ś

ci mapy? - tak, np.

poziomice, drogi, budynki

3. Które elementy podlegały uproszczeniu linii i konturów? - poziomice, lasy, cieki,

drogi, budynki (jest to generalizacja graficzna)

4. Jak oceniaj

ą

stopie

ń

generalizacji? Czy została zachowana wierno

ść

geograficzna

mapy? (prawidłowe relacje przestrzenne obiektów – Pasławski str.345)

ZASTANÓW SI

Ę

!!! Jakie s

ą

skutki generalizacji? Pomy

ś

l o spadku dokładno

ś

ci

geometrycznej, ale równie

ż

o zachowaniu zgodno

ś

ci relacji mi

ę

dzy obiektami i

specyfiki geograficznej.

Literatura:

1. Pasławski J. (red.), 2006, Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wyd. Nowa Era,
Wrocław, rozdziały:1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 3.2, 3.4, 3.7, 5.2, 5.3, 5.4, 5.6, 6.1.1, 6.1.2., 6.1.5, 6.2,
7.3, 7.5, 7.7.2, 8.1, 9.1, 9.3,, 10.2.1, 10.2.2, 10.2.3.

2. Kraak M.J., Ormeling F., Kartografia – wizualizacja danych przestrzennych, PWN.

3. Ratajski L., Metodyka społeczno-gospodarcza w kartografii, rozdz. 6.