Język programowania to usystematyzowany sposób przekazywania komputerowi
poleceń do wykonania. Język programowania pozwala programiście na precyzyjne
przekazanie maszynie, jakie dane mają ulec obróbce i jakie czynności należy podjąć
w określonych warunkach.
Języki programowania klasyfikuje się zależnie od tego, do jakiego paradygmatu

lub paradygmatów programowania najlepiej się nadają:

Paradygmat to zbiór podstawowych pojęć i teorii tworzących podstawy danej dziedziny.

•

— imperatywne (taka metoda programowania w której program składa się ze

zmiennych oraz modyfikujących je operacji, z jawnie określonym przepływem
sterowania. Typowe języki tego typu to C, Pascal. Największą zaletą jest bli-
skość takiej reprezentacji do tego co rzeczywiście wykonywane jest przez kom-
puter.) C, Pascal

— obiektowe (metodologia tworzenia programów komputerowych, która definiuje

programy za pomocą „obiektów” — elementów łączących stan (czyli dane) i
zachowanie (czyli procedury, tu: metody)) C++

— funkcyjne (to filozofia programowania, w której funkcje należą do wartości

podstawowych, a nacisk kładzie się na ewaluację (często rekursywnych) funkcji,
a nie na wykonywanie poleceń) Haskel, LISP

— logiczne ( to metoda programowania, w której program podawany jest jako

pewien zestaw zależności, a obliczenia są dowodem pewnego twierdzenia w
oparciu o te zależności) Prolog

— i inne

2. Pascal

Jeden z najpopularniejszych języków programowania, uniwersalny, wysokiego po-
ziomu, ogólnego zastosowania, oparty na języku Algol. Został opracowany przez
Niklausa Wirtha w 1971 roku. Pierwotnie służył celom edukacyjnym (do nauki
programowania strukturalnego).
Pierwszy opis języka Wirth zawarł w The programming language Pascal, Acta
Informatica 1/1971, a kolejny, poprawiony w The programming language Pascal
(Revised Report), Bericht der Fachrgruppe Computer ? Wissenschaften 5/1972.
Pierwszym podręcznikiem języka Pascal była pozycja Jensen, Wirth, Pascal, User
Manual and Report 1974.
Jedną z popularniejszych implementacji kompilatorów tego języka był produkt
firmy Borland International — Turbo Pascal. W chwili obecnej dość mocno roz-
powszechnionym obiektowym dialektem języka Pascal jest Object Pascal osadzony
w Delphi oraz Kylix’ie (również wyprodukowanych przez Borland International).
Istnieją wolne kompilatory Pascala, na przykład Free Pascal, a także wolne środo-
wisko IDE jak Lazarus.

3. Czemu Pascal?

1. Stosunkowo prosty
2. Stosunkowo „porządny”
3. Łatwo dostępny
4. . . .

4. Przykładowy program

Poniższe programy ściągnięte z serwisu „99 Bottles of Bear (One program in 621
variants)”

http://www.99-bottles-of-beer.net/

4.1. Pascal

(

∗

P a s c a l v e r s i o n o f 99 B o t t l e s o f b e e r

∗

)

program B o t t l e s O f B e e r s ( i n p u t , o u t p u t ) ;

var

b o t t l e s : i n t e g e r ;

begin

b o t t l e s := 9 9 ;

repeat

WriteLn ( b o t t l e s ,

’ b o t t l e s o f b e e r on t h e w a l l ,

’ ,

b o t t l e s ,

’ b o t t l e s o f b e e r . ’ ) ;

Write ( ’ Take one down , p a s s i t around ,

’ ) ;

b o t t l e s := b o t t l e s

−

WriteLn ( b o t t l e s ,

’ b o t t l e s o f b e e r on t h e w a l l . ’ ) ;

u n t i l ( b o t t l e s = 1 ) ;

WriteLn ( ’ 1 b o t t l e o f b e e r on t h e w a l l , one b o t t l e o f b e e r . ’ ) ;
WriteLn ( ’ Take one down , p a s s i t around , ’ ,

’ no more b o t t l e s o f b e e r on t h e w a l l ’ )

end .

4.2. Perl

#! / u s r / b i n / p e r l
# Jim Menard jimm@

{

bbn , i o

}

. com

# ( 6 1 7 ) 873

−

4326 h t t p : / /www . i o . com/˜ jimm /

$ n B o t t l e s = $ARGV [ 0 ] ;
$ n B o t t l e s = 100 i f $ n B o t t l e s eq ’ ’

| |

$ n B o t t l e s

0 ;

foreach ( r e v e r s e ( 1 . .

$ n B o t t l e s ) )

{

$ s = ( $

== 1 ) ? ” ” : ” s ” ;

$ o n e L e s s S = ( $

== 2 ) ? ” ” : ” s ” ;

p r i n t ”

n $

b o t t l e $ s o f b e e r on t h e w a l l ,

n” ;

p r i n t ” $

b o t t l e $ s o f b e e r ,

n” ;

p r i n t ” Take one down , p a s s i t around ,

n” ;

p r i n t $

−

1 , ” b o t t l e $ o n e L e s s S o f b e e r on t h e w a l l

n” ;

}

p r i n t ”

∗

b u r p

∗\

n” ;

4.3. C

∗

99 b o t t l e s o f b e e r i n a n s i c

∗

by B i l l Wein : b e a r h e a r t @ b e a r n e t . com

∗

#d e f i n e MAXBEER ( 9 9 )

void chug ( i n t b e e r s ) ;
main ( )

{

r e g i s t e r b e e r s ;
f o r ( b e e r s = MAXBEER ; b e e r s ; chug ( b e e r s

−−

))

p u t s ( ” ” ) ;

p u t s ( ”

nTime t o buy more b e e r !

n” ) ;

e x i t ( 0 ) ;

}

v o i d chug ( r e g i s t e r b e e r s )

{

c h a r howmany [ 8 ] ,

∗

s ;

s = b e e r s != 1 ? ” s ” : ” ” ;

p r i n t f (”%d b o t t l e%s o f b e e r on t h e w a l l ,

n ” , b e e r s , s ) ;

p r i n t f (”%d b o t t l e%s o f b e e e e e r . . . ,

n ” , b e e r s , s ) ;

p r i n t f ( ” Take one down , p a s s i t around ,

n ” ) ;

i f (

−−

b e e r s ) s p r i n t f ( howmany , ”%d ” , b e e r s ) ;

e l s e s t r c p y ( howmany , ”No more ” ) ;

s = b e e r s != 1 ? ” s ” : ” ” ;

p r i n t f (”% s b o t t l e%s o f b e e r on t h e w a l l .

n ” , howmany , s ) ;

}

4.4. Fortran

99 B o t t l e s o f b e e r i n FORTRAN 77

r e a l c o u n t

c o u n t = 99

do while ( c o u n t . g t . 0 )

w r i t e (

∗

) c o u n t , ” b o t t l e s o f b e e r on t h e w a l l , ”

w r i t e (

∗

) c o u n t , ” b o t t l e s o f b e e r , ”

w r i t e (

∗

) ” Take one down , p a s s i t around , ”

c o u n t = c o u n t

−

w r i t e (

∗

) c o u n t , ” b o t t l e s o f b e e r on t h e w a l l ”

w r i t e (

∗

) ” ”

end do

stop

end

5. Pascal – podstawy

5.1. Literatura

— dowolny podręcznik do języka PASCAL
— Iglewski, Madey, Matwin „Pascal Standard, Pascal 360”
— Marciniak „Turbo Pascal 5.5”,
— „Turbo Pascal 7.0 z elementami programowania”
— Bielecki „Turbo Pascal 5.5”
— Bielecki „Turbo Pascal 6”
— Bielecki . . .
— Zahorski „Turbo Pascal 7.0 mały leksykon”
— Sielicki A. „Laboratorium programowania w języku Pascal”
— Wirth Niklaus „Algorytmy + struktury danych = programy”

5.2. Program wykładu

1. Struktura programu w języku PASCAL
2. Podstawowe typy danych, instrukcja przypisania, funkcje arytmetyczne
3. Instrukcja warunkowa IF ELSE, instrukcja wyboru CASE OF
4. Instrukcje repetycyjne: REPEAT, WHILE, FOR
5. Przykłady prostych algorytmów iteracyjnych
6. Programowanie proceduralne (podprogramy: procedury i funkcje)
7. Komunikacja z użytkownikiem w trybie tekstowym (moduł CRT)
8. Złożone struktury danych — typ tablicowy (ARRAY)
9. Zastosowanie instrukcji repetycyjnych do operacji na tablicach
10. Typ łańcuchowy (STRING)
11. Typ rekordowy (RECORD)
12. Przykład prostej bazy danych — tablica rekordów
13. Archiwizacja danych na dyskietce — typ plikowy (FILE)
14. Plik tekstowy (TEXT)

6. Struktura programu w języku PASCAL

Najprostszy program w Pascalu:

begin

{

n a j p r o s t s z y program

}

end .

Program, który coś robi:

begin

{

w y p i s a n i e t e k s t u na e k r a n i e

}

w r i t e ( ’ C z e s c ! To j a , t w o j ko mpu ter ’ ) ;
readln ;

end .

{ Nagłówek Programu }

program

nazwa programu ( l i s t a i d e n t y f i k a t o r ó w ) ;

{ S e k c j a d e k l a r a c j i }

uses

lista nazw modułów ;

l a b e l

l i s t a e t y k i e t ;

{ D e k l a r a c j a e t y k i e t }

const

s e k w e n c j a d e f i n i c j i s t a ł y c h ;

{ D e f i n i c j e s t a ł y c h }

type

s e k w e n c j a d e f i n i c j i t y p ó w ;

{ D e f i n i c j e typów }

v a r

s e k w e n c j a d e k l a r a c j i z m i e n n y c h ;

{ D e k l a r a c j e z m i e n n y c h }

procedure

nazwa procedury 1 ;

{ D e f i n i c j e p r o c e d u r }

{ D e f i n i c j a s k ł a d o w y c h p r o c e d u r y 1 }

procedure

nazwa procedury 2 ( l i s t a p a r a m e t r ó w ) ;

{ D e f i n i c j a s k ł a d o w y c h p r o c e d u r y 2 }

f u n c t i o n

n a z w a f u n k c j i 1 : t y p w a r t o s c i ; { D e f i n i c j e f u n k c j i }

{ D e f i n i c j a s k ł a d o w y c h f u n k c j i 1 }

f u n c t i o n

n a z w a f u n k c j i 2 ( l i s t a p a r a m e t r ó w ) : t y p w a r t o ś c i ;

{ D e f i n i c j a s k ł a d o w y c h f u n k c j i 2 }

{ S e k c j a i n s t r u k c j i }

begin

i n s t r u k c j a 1 ;

. . .

i n s t r u k c j a N ;

end

7. Dane

— definicje stałych CONST
— definicje typów TYPE
— deklaracje zmiennych VAR

7.1. Typ zmiennej

— zbiór (przedział) jej wartości,
— format jej zapisu w pamięci (wielkość pamięci, struktura),
— zbiór możliwych operacji.

Typy

Proste

Strukturalne

Wskaźnikowe

(tablice,

rekordy,

zbiory,

pliki)

Porządkowe

Rzeczywiste

single,

real,

extended,

double,

comp

Predefinowane

Definiowane

okrojony

wyliczeniowy

Całkowity

Logiczny

boolean

Znakowy

char

word

integer

longint

shortint

byte

8. Typ porządkowy

Zbiór elementów ze zdefiniowaną relacją porządku.
Funkcje standardowe:
— Ord(N) — numer porządkowy,
— Pred(N) — poprzednik (element poprzedzający),
— Succ(N) — następnik (element następny ),

8.1. Typy porządkowe całkowite

Nazwa

Zakres

Format

Shortint

-128 . . . 127

1 bajt

Integer

-32768 . . . 32767

2 bajty

Longint -2 147 483 648 . . . 2 147 483 647 4 bajty

Byte

0 . . . 255

1 bajt

Word

0 . . . 65535

2 bajty

Operatory:

∗

, div , mod ,

div operator dzielenia całkowito-liczbowego, np: 5 div 2 = 2
mod operator reszty z dzielenia (modulo), np: 5 mod 2 = 1

8.2. Typ porządkowy logiczny

Nazwa

Zakres

Format

Boolean False, True

1 bajt

Operatory:
and , or , not , xor,

8.3. Typ porządkowy znakowy

Nazwa

Zakres

Format

Char

# 0 . . . # 255

1 bajt

Operatory:

Funkcje standardowe: Chr(numer znaku) , UpCase(znak)

9. Typ wyliczeniowy

Typ porządkowy definiowane! Trzeba zdefiniować, żeby móc używać.

type

Dni = ( Pon , Wt , Sr , Czw , Pt , Sob , N i e d z ) ;
Meble=( s t ó ł , k r z e s ł o , s z a f a , t a p c z a n ) ;

Operatory:

9.1. Typ okrojony

type

Oceny = 1 . . 5 ;

L i t e r y = ’A ’ . .

’ Z ’ ;

N u m e r y d n i = 1 . . 31 ;

D n i r o b o c z e = Pon . . Pt ;

9.2. Typy proste rzeczywiste

Nazwa

Zakres

Format

Real

2.9 ∗ 10

−39

÷ 1.7 ∗ 10

6 bajtów

Single

1.5 ∗ 10

−45

÷ 3.4 ∗ 10

4 bajty

Double

5.0 ∗ 10

−324

÷ 1.7 ∗ 10

308

8 bajtów

Extended

3.4 ∗ 10

−4392

÷ 1.1 ∗ 10

4932

10 bajtów

Comp

(−2

+ 1) . . . (2

− 1)

8 bajtów

Operatory:

∗

10. Instrukcja przypisania

{

o g ó l n a p o s t a ć i n s t r u k c j i

p r z y p i s a n i a

}

N a z w a z m i e n n e j

w y r a ż e n i e ;

Wyrażenia (matematyczne):
— jeden poziom,
— nie opuszczamy znaku mnożenia,
— nie ma nawiasów kwadratowych i klamrowych,
— liczby niecałkowite z kropką

x + 7

(a − b)(c + d)

− 11

1 / 5

∗

( ( x +7)/(( a

−

b )

∗

( c+d ))

−

11)