1

Program w Turbo Pascalu

nagłówek programu

begin
end.

program p02;
begin
end.

program p03;
begin
writeln(’Cześć’);
writeln(’Uczymy się programowania w Pascalu’)
end.

end.

begin

ciąg instrukcji

ciąg instrukcji

Syntaks - zasady budowania poprawnych konstrukcji języka

Semantyka - znaczenie instrukcji zapisanych w języku

Diagramy syntaktyczne - graficzne przedstawienie reguł języka

2

ELEMENTY PROGRAMU posiadają

- identyfikator czyli nazwę,
- typ czyli zakres wszystkich wartości, które mogą przyjmować,
- wartość jedną spośród wszystkich dostępnych

IDENTYFIKATOR

- ciąg znaków alfanumerycznych rozpoczynający się od litery bądź znaku podkreślenia,
- małe i duże litery nie są rozróżniane,
- dowolna liczba znaków (kompilator interpretuje jedynie pierwsze 63 znaki),
- bez spacji,
- różne od słów kluczowych.

_alfa
Warszawa-22
godz
ten dzień
20lat
q22222345

TYPY

proste

strukturalne

wskaźnikowe

całkowity

tablicowy

wyliczeniowy

rekordowy

logiczny

zbiorowy

okrojony

plikowy

znakowy

obiektowy

rzeczywisty

3

Typy całkowite

Typ danych

Zakres wartości

Miejsce w pamięci

byte

0..255

8 bitów

shortint

-128..127

8 bitów

word

0..65535

16 bitów

integer

-32768..32767

16 bitów

longint

-2147483648..2147483647

32 bity

Typ znakowy

char - znaki tabeli kodowej ASCII;

umieszczane w apostrofach: ’A’, ’a’, ’ ’,’:’;
1 bajt = 8 bitów;

Typy rzeczywiste

Typ danych

Zakres wartości

Dokładność

real

2.9*10

-39

do 1.7*10

38

11-12 miejsc

single

1.5*10

-45

do 3.4*10

38

7-8 miejsc

double

5.0*10

-324

do 1.7*10

308

15-16 miejsc

extended

3.4*10

-4932

do 1.1*10

4932

19-20 miejsc

comp

-9.2*10

-18

do 9.2*10

18

18.0

127.54

0.67

4.

1.7435E-12

7E20

3.56789E4

4

Program w Turbo Pascalu

nagłówek programu

end.

begin

ciąg instrukcji

ciąg instrukcji

lista deklaracji

Każdy obiekt użyty w programie musi być zadeklarowany!

Deklaracja - przypisanie identyfikatora do obiektu

Zmienna - pozycja w pamięci opisana identyfikatorem, w której

przechowywana jest wartość danej mogącej ulec zmianie

12345

wartość

(integer)

typ







zmienna

alfa

identyfikator

Deklaracja jednej lub kilku zmiennych

identyfikator

,

:

typ

;

zm1,zm2,zm3:integer;
cena,koszt:real;

5

identyfikator

=

wartość

;

wartość początkowa

;

=

Stała -

zawartość pamięci której nie można zmieniać w trakcie wykonywania programu,
a do której odnosimy się poprzez identyfikator

Definicja stałej

pi = 3.14159;
max = 20;
spacja = ’ ’;

Definicja stałej typowej

identyfikator

:

typ

i : integer=1;
znak :char=’t’;

Stała typowa -

zmienna z wartością przypisaną w momencie deklaracji

Lista definicji stałych

var

definicja stałej

definicja stałej typowej

Lista deklaracji zmiennych

deklaracja jednej lub kilku zmiennych

const

6

PRZYSTĘPUJEMY DO DZIAŁANIA...

end.

begin

ciąg instrukcji

Część wykonawcza programu:

instrukcja

Ciąg instrukcji

;

INSTRUKCJA

prosta

strukturalna

przypisania złożona
procedury warunkowa
skoku iteracyjna
pusta wiążąca
INLINE

Instrukcja przypisania

identyfikator zmiennej

identyfikator funkcji

:=

wyrażenie

cena:=234;
litera:=’c’;
liczba:=2.67;

7

WYRAŻENIE jest zbudowane ze stałych, zmiennych i operatorów i oznacza wartość pewnego typu

OPERATORY ARYTMETYCZNE

+ (jednoargumentowy) identyczność

argumenty całkowite bądź

rzeczywiste
- (jednoargumentowy) zmiana znaku
+

dodawanie

wynik całkowity jeśli oba argumenty

całkowite
-

odejmowanie

w przeciwnym przypadku wynik

rzeczywisty
*

mnożenie

/

dzielenie

argumenty całkowite bądź rzeczywiste; wynik

rzeczywisty
DIV

dzielenie całkowite bez reszty

MOD

reszta z dzielenia całkowitego

zarówno argumenty jak i

wynik całkowite























ZGODNOŚĆ TYPÓW -

wartość wyrażenia występującego w instrukcji przypisania powinna być takiego
samego typu jak zmienna, do której następuje przypisanie

WARTOŚCIOWANIE WYRAŻEŃ - wyrażenia obliczane są od strony lewej do prawej zachowując

priorytety operatorów w kolejności: operatory multiplikatywne
a następnie addytywne; zmiana tych priorytetów może nastąpić
w wyniku użycia nawiasów.

3+6 x 2*x+6 i mod 7 (4 div k) / 7 (x+y+z) * 3

8

Dane wejściowe

Standardowe urządzenia wejścia : klawiatura

Bufor klawiatury -pamięć rejestrująca każdy wciśnięty klawisz lub ich kombinacje. Procedury
korzystające z tego bufora:

Read,
Readln

funkcja

ReadKey

Read ( lista argumentów);
Readln (lista argumentów);

lista argumentów - ciąg zmiennych oddzielonych przecinkami

read (a,b);
readln (c);

Readln - można wykorzystać do zatrzymania pracy programu do chwili naciśnięcia klawisza
ENTER;

ReadKey -

powoduje wczytanie jednego znaku z bufora klawiatury.

9

Formatowanie wyjścia

Standardowe urządzenia wyjścia : monitor
Write (lista argumentów);
Writeln(lista argumentów);

lista argumentów - ciąg stałych, zmiennych lub wyrażeń oddzielonych przecinkami

write(’ Ala ma ’, i:2,’ koty ’);
writeln(’ Wartość zmiennej x wynosi ’,x);

Writeln - powoduje przejście do nowej linii;

Wartości wyrażeń typu Char, String, Boolean, całkowitego można formatować korzystając z
parametru pole
(wyrażenie całkowite nieujemne):

write( i:3, ’Ala’:10);

Do formatowania wartości wyrażeń rzeczywistych oprócz parametru polewykorzystuje się
parametr miejsca_dziesiętne:
dla x=5.13

write(x:7:1)

| -5.1

write(x:7:3)

| -5.13

write(x:7:4)

| -5.130

write(x:7:7)

|-5.130000

write(x:7:8)

|-5.1300000

10

Poza minimalizm...dodawanie komentarzy do programu

Komentarz to ignorowana przez kompilator część programu zamknięta

w nawiasach {} lub (* *)

- nie mieszamy dwóch typów komentarzy,
- nie umieszczamy znaku $ jako pierwszego znaku komentarza,
- nie zagnieżdżamy komentarzy tego samego rodzaju.

(*...}

niepoprawnie

{... *)

niepoprawnie

(*$...*)

niepoprawnie

(*...(*...*)...*)

niepoprawnie

(*...*)...*)

niepoprawnie

{...{...}...}

niepoprawnie

{......}...}

niepoprawnie

{...{... ...}

poprawnie

(*...(*... ...*)

poprawnie

(*... {... ... } ...*)

poprawnie

{...(*... ... *) ...}

poprawnie

instrukcja

;

Blok czyli instrukcja złożona

begin

end

Dyrektywy kompilatora:

(*$I+}
{$I+*)
{(*$I+*) (*...*)}
(* {$I+} {...} *)

begin

11

Podprogram po raz pierwszy - co to jest funkcja

Podprogram -

wyodrębniona część programu, stanowiąca całość (tzw.blok), posiadająca nazwę i ustalony sposób wymiany informacji

z pozostałymi częściami programu.

function

identyfikator

lista parametrów formalnych

:

typ wyniku

Deklaracja funkcji

nagłówek funkcji

;

ciało funkcji

;

Nagłówek funkcji

Ciało funkcji

end

begin

ciąg instrukcji

lista deklaracji

identyfikator

:=

wyrażenie

12

Parametry formalne i aktualne

Lista parametrów formalnych

(

deklaracja jednej lub kilku zmiennych

var

;

)

function max3 (a,b,c:real):real;
function test (a:integer; zn:char):real;

Lista parametrów formalnych pozwala w sposób jawny przekazywać dane do funkcji bądź procedury.

W wywołaniu funkcji listę parametrów formalnych zastępuje lista parametrów aktualnych
Parametr aktualny musi być takiego samego typu jak odpowiadający mu na liście parametr formalny.

Parametry aktualne w wywołaniu funkcji oddzielone są przecinkami.

-Funkcja zawsze zwraca jedną wartość określonego typu;
-Każda funkcja musi być zadeklarowana w części deklaracji w programie;
-Funkcja może być wielokrotnie wywoływana w części wykonawczej;
-Funkcje używane są w wyrażeniach w taki sam sposób jak zmienne i stałe;
-Lista parametrów jest sposobem na komunikowanie się z programem;

13

Standardowe funkcje arytmetyczne

Postać funkcji

Działanie

Typ wyniku

abs(x)
arctan(x)
cos(x)
exp(x)
frac(x)
int(x)

wartość bezwględna z x
arctg x
cosinus x
e do potęgi
część ułamkowa x
część całkowita x

rzeczywisty lub
całkowity
rzeczywisty
rzeczywisty
rzeczywisty
rzeczywisty
rzeczywisty!!

ln(x)
pi
random

logarytm naturalny z x
liczba pi = 3.141593...
liczba losowa z <0,1)

rzeczywisty
stała rzeczywista
rzeczywisty

random(n)
round(x)
sin(x)

liczba losowa z {0,1,...,n-1}
zaokrąglenie do całkowitej
sinus x

całkowity
Longint
rzeczywisty

sqr(x)
sqrt(x)
trunc(x)

x do kwadratu
pierwiastek kwadratowy z x
obcięcie części ułamkowej

rzeczywisty lub
całkowity
rzeczywisty
Longint

program p04;
{ program demonstruje użycie funkcji standardowych oraz funkcji własnej}
var p1,p2,p3:real;
function przeciwprost(a,b:real):real;
{ funkcja oblicza długość przeciwprostokątnej dla zadanych długości
przyprostokątnych a i b }
begin
przeciwprost:=sqrt(sqr(a)+sqr(b))
end;
begin
write(’ Podaj długość pierwszej przyprostokątnej ’);
readln(p1);
write(’ Podaj długość drugiej przyprostokątnej ’);
readln(p2);
write(’ Długość przeciwprostokątnej wynosi ’, przeciwprost(p1,p2):5:3)
end.

14

Podejmowanie decyzji w programie

warun

ek

instrukcjaB

instrukcjaA

FAŁSZ

PRAWDA

WARUNEK - Wyrażenie logiczne przyjmujące wartość
prawdy lub fałszu

Typ logiczny BOOLEAN

(FALSE, TRUE)

Operatory relacji

najniższy priorytet

OPERATOR

ZNACZENIE

=

równe

<>

różne

<

mniejsze

>

większe

<=

mniejsze lub równe

>=

większe lub równe

-12>-100
x<=5
23+4<>50/2

Operatory logiczne

OPERATOR

ZNACZENIE

not

negacja

and

koniunkcja

or

alternatywa

xor

różnica symetryczna

p

q

p and q

p or q

p xor q

false

false

false

false

false

false

true

false

true

true

true

false

false

true

true

true

true

true

true

false

(x<10) and (3=5) (x>0) or ( y>0) (x>0) or (y>0) and not (z>0) (zn=’t’) or (zn=’T’)

15

if

Instrukcje warunkowe

• instrukcja
jeśli

• instrukcja
wyboru

Instrukcja jeśli

then

instrukcja

instrukcja

else

wyrażenie logiczne

instrukcja

if (dzielnik<>0) then wynik:=dzielna/dzielnik

else writeln(’ dzielenie przez zero jest niewykonalne!!!’);

if (dzielnik<>0) then begin

wynik:=dzielna/dzielnik;
writeln(’ dzielenie wykonano’)

end

else writeln(’ dzielenie przez zero jest niewykonalne!!!’);

16

function min3(a,b,c:real):real;
begin
if a<=b then if a<=c then min3:=a
else min3:=c
else if b<=c then min3:=b
else min3:=c
end;

Instrukcje zagnieżdżone

function min3(a,b,c:real):real;
var w1,w2,w3:boolean; {deklaracja zmiennych logicznych}
begin
w1:=(a<=b) and (a<=c);
w2:=(b<=a) and (b<=c);
w3:=(c<=a) and (c<=b);
if w1 then min3:=a;
if w2 then min3:=b;
if w3 then min3:=c
end;

Instrukcje wielowariantowe

program p05;
{ program wczytuje ocenę jako cyfrę i podaje jej słowną interpretację}
var
ocena:byte;
begin
write(’ Podaj ocenę ’);
readln(ocena);
if ocena=6 then writeln(’celujący’)
else if ocena=5 then writeln(’bardzo dobry’)
else if ocena=4 then writeln(’dobry’)
else if ocena=3 then writeln(’dostateczny’)
else if ocena=2 then writeln(’mierny’)
else if ocena=1 then writeln(’niedostateczny’)

else writeln(’Błędne dane’)

end.

17

Instrukcja wyboru

case

of

wybór

else

wyrażenie

ciąg instrukcji

;

en
d

Wybór

stała

. .

,

:

stała

instrukcja

program p06;
{ program wczytuje ocenę jako cyfrę i podaje jej słowną interpretację}
var
ocena:byte;
begin
write(’ Podaj ocenę ’);
readln(ocena);
case ocena of
6: writeln(’celujący’);
5: writeln(’bardzo dobry’);
4: writeln(’dobry’);
3: writeln(’dostateczny’);
2: writeln(’mierny’);
1:writeln(’niedostateczny’)
else writeln(’Błędne dane’);
end
end.

18

Co należy zapamiętać o instrukcjach warunkowych?

Instrukcja if

- w instrukcji if przed słowem kluczowym else nie można postawić średnika

- zarówno po then jak i else może wystąpić tylko jedna instrukcja, jeśli trzeba używamy

instrukcji złożonej

- część ze słowem kluczowym else nie musi wystąpić

- w instrukcjach zagnieżdżonych należy pamiętać, że słowo else kojarzone jest z

najbliższym mu if

- po słowie kluczowym if znajduje się wyrażenie logiczne

Instrukcja case

- wyrażenie w instrukcji case musi być typu porządkowego

- zbiory wartości stałych występujących w wyborze powinny być rozłączne

- jeśli występuje więcej stałych w wyborze to są oddzielone przecinkiem

- zakres wartości stałych od do można zapisać używając dwóch kropek

- przed słowem kluczowym else, w przeciwieństwie do instrukcji if, może wystąpić

średnik

- po dwukropku w wyborze może wystąpić tylko jedna instrukcja

- po słowie kluczowym else może wystąpić więcej niż jedna instrukcja

- część else nie musi się pojawić

19

Pętla - inaczej instrukcja cykliczna powodująca, że pewna sekwencja działań będzie wielokrotnie powtarzana

warun

ek

instrukcja

FAŁSZ

PRAWDA

Instrukcja iteracyjna: -„dopóki”

-„powtarzaj”

- „dla”

while

do

instrukcja

wyrażenie logiczne

Instrukcja „dopóki”

...
write(’Podaj należną kwotę ’);
readln(kwota_nal);
write(’Podaj kwotę wpłacaną ’);
readln(kwota_wp);
while kwota_wp<kwota_nal do
begin
writeln(’ Wpłacona kwota jest zbyt mała!!!’);
write(’ Podaj kwotę wpłacaną ’);
readln(kwota_wp)
end;
...

1) warunek logiczny pętli sprawdzany jest na początku
2) instrukcja jest wykonywana tak długo dopóki warunek
logiczny przyjmuje wartość True
3) jeśli warunek jest fałszem przy pierwszym sprawdzeniu
to instrukcja nie będzie wykonana ani razu
4) każdorazowe wykonanie instrukcji nazywa się iteracją

20

warun

ek

instrukcja

FAŁSZ

PRAWDA

repeat

until

wyrażenie logiczne

ciąg instrukcji

Instrukcja „powtarzaj”

...
write(’Podaj należną kwotę ’);
readln(kwota_nal);
repeat
write(’Podaj kwotę wpłacaną ’);
readln(kwota_wp);
until kwota_wp>=kwota_nal;
...

1) warunek logiczny pętli sprawdzany jest na końcu
2) ciąg instrukcji jest wykonywany tak długo dopóki warunek
logiczny przyjmuje wartość False
3) ciąg instrukcji będzie zawsze wykonany przynajmniej raz

...
write(’Podaj należną kwotę ’);
readln(kwota_nal);
i:=0;
repeat
if i<>0 then writeln(’ Wpłacona kwota jest zbyt mała’);
write(’Podaj kwotę wpłacaną ’);
readln(kwota_wp);
i:=1;
until kwota_wp>=kwota_nal
...

21

for

Instrukcja „dla”

to

wyrażenie1

downto

identyfikator zmiennej

instrukcja

:=

wyrażenie2

do

1) Instrukcja wykonywana jest określoną
liczbę razy
2) Zmienna zwana zmienną sterującą musi być
typu
porządkowego
3) Wyrażenia muszą dawać wartość tego
samego typu
co zmienna sterująca
4) Po słowie kluczowym do występuje jedna
instrukcja
5) Jeśli wyrażenie1 > wyrażenie2 w pętli z to
lub
wyrażenie1 <wyrażenie2 w pętli z downto
to instrukcja
nie zostanie wykonana
6) Jeśli wyrażenie1 = wyrażenie2 to w obu
przypadkach
instrukcja będzie wykonana dokładnie
jeden raz
7) W każdym kroku pętli po wykonaniu
instrukcji zmienna
sterująca jest automatycznie zwiększana
bądź
zmniejszana o jeden
8) Po raz ostatni instrukcja jest wykonana dla
zmiennej
sterującej równej wyrażeniu2

program p07;
uses crt;
var liczba:integer;
odp:char;
function silnia(licz:integer):longint;
var pom,licznik:longint;
begin
pom:=1;
for licznik:=1 to licz do pom:=pom*licznik;
silnia:=pom
end;
begin
clrscr;
repeat
write(’ Dla jakiej liczby całkowitej chcesz obliczyć wartość silni ? ’);
readln(liczba);
writeln(’ Wartość silni dla ’,liczba:5,’ wynosi ’, silnia(liczba));
write(’ Czy liczysz dalej ? (t/n) ’);
readln(odp);
until (odp<>’t’) and (odp<>’T’)
end.

22

Którą instrukcję pętli wybrać?

function silnia(liczba:integer):longint;
var pom,licznik:longint;
begin
pom:=1;
for licznik:=2 to liczba do
pom:=pom*licznik;
silnia:=pom
end;

function silnia(liczba:integer):longint;
var pom,licznik:longint;
begin
pom:=1;
licznik:=1;
repeat
pom:=pom*licznik;
licznik:=licznik+1
until licznik>liczba;
silnia:=pom
end;

function silnia(liczba:integer):longint;
var pom,licznik:longint;
begin
pom:=1;
licznik:=2;
while licznik<=liczba do
begin
pom:=pom*licznik;
licznik:=licznik+1
end;
silnia:=pom
end;

1) Jeśli instrukcja ma być wykonana określoną liczbę razy wybierz for
2) Jeśli warunkiem przerwania pętli jest wyrażenie logiczne i instrukcja ma być wykonana przynajmniej raz wybierz repeat
3) Jeśli warunkiem przerwania pętli jest wyrażenie logiczne i nic nie wiadomo o pierwszym wykonaniu wybierz while
4) Jeśli masz wątpliwości wybierz while
5) Pamiętaj o sprawdzeniu czy na pewno zaistnieje warunek kończący pętle (pętla nieskończona)

23

W jaki sposób wpływać na zmianę realizacji pętli ? - procedury standardowe Continue i Break

while wyr do
begin
I1;
I2;
if wyr1

then continue;

I3;
I4
end;

while wyr do
begin
I1;
I2;
if wyr1

then break;

I3;
I4
end;

- jeżeli wartość wyrażenia wyr1 będzie prawdą
to wszystkie instrukcje w danej iteracji występujące
po wywołaniu procedury continue zostaną pominięte;
następnie rozpoczyna się kolejny krok instrukcji pętli.

- jeżeli wartość wyrażenia wyr1 będzie prawdą
to nastąpi natychmiastowe przerwanie procesu
iteracji;
następną wykonaną instrukcją będzie pierwsza instrukcja
poza pętlą.

Procedury continue i break mogą być wywoływane tylko wewnątrz pętli. Mogą być użyte wewnątrz każdej instrukcji złożonej
występującej w pętlach for, repeat oraz while. Użycie tych procedur poza instrukcjami pętli spowoduje błąd kompilacji.

24

Kilka przydatnych użyć pętli:

for zmienna:=1 to 25000 do; (* wielokrotne wykonanie instrukcji pustej spowoduje opóźnienie
wykonania programu*)

for zmienna:=1 to 25000 do

if KeyPressed then exit;

(* podobnie jak poprzednio jednakże istnieje

możliwość ingerencji z klawiatury*)

repeat until KeyPressed;

(* zatrzymanie programu w oczekiwaniu na naciśnięcie

dowolnego klawisza *)

repeat

...

wybrany_klawisz:=ReadKey

until wybrany_klawisz=#13; (* oczekiwanie na naciśnięcie określonego klawisza np.
>>ENTER<< *)

repeat

...

write(’ Podaj hasło ’);

readln(wyraz)

until haslo = wyraz;

(* zabezpieczanie danego programu przed obcym dostępem *)

25

Podprogramy - ciąg dalszy

Funkcja - podprogram zwracający dokładnie jedną wartość, która jest utożsamiana z nazwą i jest używana w wyrażeniach.
Procedura -podprogram wykonujący jedną lub więcej czynności i zwracający od zera dokilku wyników; nazwa używana jest

w charakterze instrukcji w programie.

procedure

identyfikator

lista parametrów formalnych

Deklaracja procedury

nagłówek procedury

;

ciało procedury

;

Nagłówek procedury

end

begin

ciąg instrukcji

lista deklaracji

Ciało procedury

26

Parametry formalne i aktualne raz jeszcze

Parametry formalne - pojawiają się w nagłówku deklaracji funkcji bądź procedury i są używane w
instrukcjach funkcji

lub procedury

jak zwykłe zmienne. Liczba parametrów

formalnych nie jest ograniczona i ich kolejność występowania jest

dowolna.

Parametr formalny jest obowiązkowo zmienną.

Parametry aktualne - są parametrami występującymi w bloku, z którego wywoływana jest funkcja lub
procedura i używane są

w wywołaniu tychże. Liczba parametrów aktualnych musi być taka sama jak liczba

parametrów formalnych

i należy pamiętać o zgodności typów. Parametrem aktualnym może być wyrażenie,

zmienna bądź stała.
Wywołanie procedury polega na wpisaniu nazwy procedury z odpowiednią listą parametrów aktualnych
jako instrukcji programu.

program p08;
{program wyświetla powitanie w postaci:

**********************************
**********************************
WITAJ W SZKOLE
**********************************
**********************************
**********************************
**********************************}
uses crt;
procedure gwiazdki(l_linii:integer);
var zm_st:integer;
begin
for zm_st:=1 to l_linii do
writeln(’*********************************’)
end;
begin
clrscr;
gwiazdki(2); (* wywołanie procedury *)
writeln(’ WITAJ W SZKOLE ’);
gwiazdki(4)
end.

27

Dalej o parametrach

Parametry przekazywane przez wartość: (przekazywanie w jedną stronę)

procedure gwiazdki(l_linii:integer);

function temp_c(temp_f:real):real;

function reszta(kwota_nal,kwota_wp:integer):integer;

W wyniku wywołania procedury lub funkcji parametrom formalnym zostaje przypisana wartość początkowa równa
wartościom odpowiednich parametrów aktualnych. Operacje wykonywane w treści funkcji lub procedury wykonywane
są na kopii umieszczonej na stosie i w związku z tym nie powodują zmian wartości odpowiadających im parametrów
aktualnych.

Parametry przekazywane przez zmienną: (przekazywanie w obie strony)

procedure czytaj_liczbe(var liczba:real);

procedure pierw_kw(a,b,c:real; var x1,x2:real);

Operacje wykonywane w treści funkcji lub procedury wykonywane są bezpośrednio na przekazywanych do funkcji
lub procedury parametrach aktualnych. Efektem takiego działania jest zmiana wartości parametrów aktualnych po wywołaniu
procedury lub funkcji.

28

Zasięg oddziaływania identyfikatorów

program A;
var B:byte;
const C=2;
procedure L;
var B:char;
procedure C(var F:char);
var B:byte;
begin
...
end;
procedure L(E:boolean);
begin
...
end;
function F:byte;
var E:word;
begin
...
end;
begin
...
end;
begin
...
end.

- zasięg identyfikatora zdefiniowanego w danym bloku rozpoczyna się od miejsca jego zdefiniowania (definicje, deklaracje) aż do końca bloku;
- zasięg parametru formalnego podprogramu rozpoczyna się od nagłówka podprogramu i obowiązuje do końca bloku podprogramu;
- na tym samym poziomie identyfikatory muszą być różne,
- identyfikatory mogą być takie same na różnych poziomach i identyfikator na niższym poziomie przesłania identyfikator z wyższego poziomu.

B,C,L

B,C,L,F

E

E

F,B

29

REKURENCJA - podprogram wywołujący sam siebie

function silnia(liczba:integer):longint;
var pom,licznik:longint;
begin
pom:=1;
for licznik:=1 to liczba do
pom:=pom*licznik;
silnia:=pom
end;

0!=1
n! = 1*2*3*...*n

0!=1
n! = n*(n-1)!

function silnia(liczba:integer):longint;

begin
if liczba=0 then silnia:=1
else silnia:=liczba*silnia(liczba-1)
end;

silnia(3)=3*silnia(2)

zawieszone obliczenie

silnia(3)
silnia(2)=2*silnia(1)

zawieszone obliczenie

silnia(2)
silnia(1)=1*silnia(0)

zawieszone obliczenie

silnia(1)
silnia(0)=1

powrót i obliczenie

silnia(1)
silnia(1)=1*1=1

powrót i obliczenie

silnia(2)
silnia(2)=2*1=2

powrót i obliczenie silnia(3)

silnia(3)=3*2=6

- przy każdym kolejnym wywołaniu podprogramu, tworzony jest na stosie komplet zmiennych lokalnych tego podprogramu,
- podczas wywołania rekurencyjnego na stosie może być wiele kompletów zmiennych ale dostępny jest tylko ostatni,
- po zakończeniu wywoływania rekurencyjnego następuje usuwanie ze stosu kompletów zmiennych w odwrotnej kolejności
do ich składania na stosie.

30

Kilka uwag i rad

- jeśli podprogram ma zwracać więcej niż jedną wartość, bądź modyfikować wartości
parametrów aktualnych użyj procedury;
- jeśli ma być zwrócona dokładnie jedna wartość użyj funkcji;
- jeśli masz wątpliwości użyj procedury;
- jeśli oba typy podprogramów są dopuszczalne użyj tego, który jest ci łatwiej zastosować;

- zmienne mające w podprogramie charakter roboczy należy deklarować jako zmienne
lokalne;
- bardziej bezpieczne i zalecane jest przekazywanie parametrów przez wartość
(chroni przed niepotrzebnymi zmianami tych parametrów);
- jeśli parametr służy do komunikowania otoczeniu efektów wykonania podprogramu
to musi być przekazywany przez zmienną;
- jeśli mamy do przekazania duże struktury danych to unikamy ich przekazywania
przez wartość - pozwoli to na lepsze gospodarowanie pamięcią (dla parametrów
przekazywanych przez wartość tworzona jest ich kopia na stosie);

N.Wirth:

„Nie należy wahać się nad sformułowaniem ciągu instrukcji jako procedury - nawet
jeśli miałaby ona być wywoływana tylko raz- jeżeli zwiększymy w ten sposób
czytelność programu. Definiowanie kolejnych kroków programu jako procedur
w trakcie jego konstrukcji sprawia, że staje się on zrozumiały dla innych i umożliwia
wykazanie poprawności programu”

31

TYPY

proste

strukturalne

wskaźnikowe

całkowity

tablicowy

wyliczeniowy

rekordowy

logiczny

zbiorowy

okrojony

plików

znakowy

obiektowy

rzeczywisty

Typy porządkowe: Wszystkie typy proste poza rzeczywistymi

1) odliczanie ( z wyjątkiem typu całkowitego) rozpoczynamy od 0
2) każdy element typu porządkowego ma dokładnie określone miejsce w zbiorze, które może być odczytane przy pomocy
standardowej funkcji ord
3) dla każdego elementu (poza ostatnim) istnieje przynajmniej jeden element następny - funkcja succ
4) dla każdego elementu (poza pierwszym) istnieje przynajmniej jeden element poprzedni - funkcja pred

Typ logiczny:
boolean = (false, true)
ord(false) = 0

ord(true)=1

succ(false) = true

succ(true) - wartość niezdefiniowana

pred(false) - wartość niezdefiniowanapred(true) =false

32

Typ znakowy - char

TABELA ASCII

0

NUL

32

SPACJA 64

@

96

`

1

SOH

33

!

65

A

97

a

2

STX

34

„

66

B

98

b

3

ETX

35

#

67

C

99

c

4

EOT

36

$

68

D

100

d

5

ENQ

37

%

69

E

101

e

6

ACK

38

&

70

F

102

f

7

BEL

39

’

71

G

103

g

8

BS

40

(

72

H

104

h

9

HT

41

)

73

I

105

i

10

LF

42

*

74

J

106

j

11

VT

43

+

75

K

107

k

12

FF

44

,

76

L

108

l

13

CR

45

_

77

M.

109

m

14

SO

46

.

78

N

110

n

15

SI

47

/

79

O

111

o

16

DLE

48

0

80

P.

112

p

17

DC1

49

1

81

Q

113

q

18

DC2

50

2

82

R

114

r

19

DC3

51

3

83

S

115

s

20

DC4

52

4

84

T

116

t

21

NAK

53

5

85

U

117

u

22

SYN

54

6

86

V

118

v

23

ETB

55

7

87

W

119

w

24

CAN

56

8

88

X

120

x

25

EM

57

9

89

Y

121

y

26

SUB

58

:

90

Z

122

z

27

ESC

59

;

91

[

123

{

28

FS

60

<

92

\

124

}

29

GS

60

=

93

]

125

|

30

RS

62

>

94

^

126

~

31

US

63

?

95

-

127

DEL

Funkcja ord zmienia znak
na kod z tabeli

Funkcja chr zmienia
wartość porządkową na
znak z tabeli

Znak można zapisać
również w postaci: # +
kod np.:

#7 = BEL; #13=ENTER

Funkcja upcase powoduje
zamianę argumentu na
dużą literę:

upcase(’a’)=’A’;

upcase(’A’)=’A’

33

Typy rzeczywiste

Zapis liczby w postaci zmiennoprzecinkowej l=m*e

w

l - liczba rzeczywista
m - mantysa
e - podstawa stosowanego systemu
w - cecha

Arytmetyka zmiennopozycyjna:

dodawanie i odejmowanie:

dodajemy lub odejmujemy mantysy (po przesunięciu mantysy i zwiększeniu cechy jeśli to konieczne)

3.12 x 10

1

+4.26 x 10

1

6.18 x 10

1

+1.81 x 10

-1

mnożenie:

cechy są dodawane a mantysy mnożone

2.37 x 10

2

x -3.64 x 10

-2

4.27 x 10

1

x 3.68 x 10

1

dzielenie:

cechy są odejmowane a mantysy dzielone

2.37 x 10

2

x -3.64 x 10

-2

4.27 x 10

1

x 3.68 x 10

1

Konsekwencje:
- dodawanie lub odejmowanie małych (ale różnych od zera liczb) może nie dać spodziewanego efektu

5.18 x 10

2

+4.37 x 10

-1

- często wynik a x 1/a nie jest 1 np. a=3.00 x 10

0

- wynik a+(b+c) nie zawsze jest taki sam jak (a+b)+c np. a=6.31 x 10

1

b=4.24 x 10

0

c=2.47 x 10

-1

34

Typy definiowane

type

Lista definicji typów

deklaracja typu

identyfikator

=

typ

;

Deklaracja typu

type
calkowity = integer;
logiczny = boolean;

- Typ wyliczeniowy - jest typem porządkowym, o skończonym zbiorze wartości określonych identyfikatorami

type

dzien_tygodnia = (pon,wt,sr,czw,pt,sob,nd);
plec = (kobieta, mezczyzna);

Porządek w typie jest zgodny z kolejnością wyliczenia w definicji,
Wartości typu wyliczeniowego wymienione kolejno w definicji mają liczby porządkowe równe 0,1,...
Dwa różne różne typy wyliczeniowe występujące w tym samym bloku nie mogą mieć takich samych wartości,
Zmienne i stałe typów wyliczeniowych nie mogą być parametrami procedur write, read...

- Typ okrojony - jest podzbiorem typu porządkowego, zachowującym wszystkie własności typu pierwotnego dla ograniczonych wartości

type

dzien_tygodnia = (pon,wt,sr,czw,pt,sob,nd);
dni_robocze = pon..pt;
litera = ’A’..’Z’;
zakres = 1..200;

35

program p09;
uses crt;
type dzien_tyg = (pon,wt,sr,czw,pt,sob,nd);
var dzien, dz : dzien_tyg;
d:1..7;
procedure pisz_dzien(d:dzien_tyg);
begin
case d of
pon: writeln(’poniedziałek’);
wt: writeln(’wtorek’);
sr: writeln(’środa’);
czw: writeln(’czwartek’);
pt:writeln(’piątek’);
sob:writeln(’sobota’);
nd:writeln(’niedziela’);
end
end;
begin
repeat
write(’ Podaj jaki dzisiaj jest dzień (1-pon,2-wt,...’);
readln(d);
until (d>=1) and (d<=7);
dzien:=dzien_tyg(d-1); { zmiana typu zmiennej}
write(’ Dzisiaj jest ’);
pisz_dzien(dzien);
dzien:=succ(dzien);
writeln(’ Do konca tygodnia zostały jeszcze ; ’’);
for dz:=dzien to nd do
pisz_dzien(dz)
end.

Zmiana typu wyrażenia lub zmiennej

-

operacje zmiany typów dotyczą tylko typów porządkowych

lub wskaźnikowych

- Nazwa_typu(wyrażenie) lub nazwa_typu(identyfikator zmiennej)

- zmieniane typy muszą pasować do siebie pod względem wielkości

- zmiana typu zmiennej nie wpływa na jej wielkość ani adres,
zmienia się tylko jej wartość

36

Typy strukturalne: typy, których każdy element jest zbiorem komponentów,

istnieje określony sposób dotarcia do pojedynczych składowych danego elementu,
dozwolona wielkość typu strukturalnego 65520 bajtów

Typ tablicowy - typ strukturalny, którego komponenty są jednego typu i ich kolejność jest ściśle określona;
dostęp do składowych poszczególnych elementów odbywa się poprzez indeksy

array

typ

identyfikator

=

zakres

]

Deklaracja typu tablicowego

[

of

type
wektor = array[1..10] of integer;
nazwisko = array (.1..50.) of char;
suma = array[1..200] of real;
dni_tyg = (pn,wt,sr,czw,pt,sob,nd);

var
x:wektor;
tab_naz:nazwisko;
a:array [1..31] of dni_tyg;

37

program p10;
{ program wczytuje 5 liczb całkowitych
i wypisuje je w odwrotnej kolejności,
używamy tylko zmiennych prostych}
uses crt;
var l_1,l_2,l_3,l_4,l_5:integer;
begin
clrscr;
writeln(’ Podaj kolejno 5 liczb);
readln(l_1);
readln(l_2);
readln(l_3);
readln(l_4);
readln(l_5);
writeln(’ wypisuję liczby w odwrotnej kolejności’);
writeln(l_5);
writeln(l_4);
writeln(l_3);
writeln(l_2);
writeln(l_1)
end.

program p11;
{ program wczytuje 5 liczb całkowitych
i wypisuje je w odwrotnej kolejności,
używamy tablic}
uses crt;
var a:array [1..5] of integer;
i:integer;
begin
writeln(’ Podaj kolejno 5 liczb);
for i:=1 to 5 do readln(a[i]);
writeln(’ wypisuję liczby w odwrotnej kolejności’);
for i:=5 downto 1 do writeln(a[i])
end.

Każda składowa tablicy jest oddzielnie dostępna :
nazwa_tablicy[indeks]
i może być traktowana jako zmienna typu prostego

Nie można dokonywać operacji na zmiennych tablicowych
jako całości

Zmienne tablicowe mogą występować jako parametry
formalne i aktualne w procedurach i funkcjach;
parametr formalny może być zadeklarowany jako tablica
jeśli wcześniej został zdefiniowany typ tablicowy
(tzn. na liście parametrów formalnych nie może wystąpić
pełna deklaracja typu tablicowego)

38

TYP STRING - typ łańcuchowy

wewnętrzna definicja typu:
type
string = array[0..255] of char

łańcuch jest „kolekcją” znaków traktowanych jako całość

Sposób reprezentacji łańcucha:

zmienne typu łańcuchowego deklarujemy:
var nazwa:string[9]; { potencjalna maksymalna długość łańcucha wynosi 9 znaków}
tekst:string; { tak zadeklarowana zmienna zajmuje w pamięci 256 bajtów! }

5

I

W

O

N

A

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Funkcje standardowe do działań na łańcuchach:

Length(s) - wynikiem jest długość łańcucha s bez uwzględnienia bajtu 0

Length(’tekst’) ---> 5; s:=’Pascal’; Length(s) ---> 6

Copy(s,indeks,licznik) - z łańcucha s od miejsca indeks zostanie wycięty podłańcuch o długości licznik

Copy(’Turbo Pascal’,7,6) ---> ’Pascal’; Copy(’Ala ma kota’,8,3) ---> ’kot’

Concat(s1,s2,...,sn) - łańcuchy s1,s2,...,sn zostaną połączone w jeden wspólny łańcuch (znaki ponad 255 zostaną obcięte)

Concat(’Ala’,’ ’,’ma’,’ ’,’kota’) ---> „Ala ma kota’

Taki sam efekt można uzyskać korzystając z operatora + : ’Ala’+’ ’ +’ma’+’ ’ +’kota’

Pos(s1,s) - w łańcuchu s poszukiwany jest łańcuch s1; zwracana jest pozycja pierwszego wystąpienia

Pos(’gra’,’programista’) ---> 4; Pos(’t’,’programista’) ---> 10

39

Procedury standardowe:

Delete(s,indeks,licznik) - z łańcucha s od miejsca indeks zostanie ususniętych licznik znaków, s musi być zmienną

Insert (s1,s,indeks) - do łańcucha s od pozycji indeks zostanie dopisany łańcuch s1, s musi być zmienną

var
s:string[10];
begin
s:=’algorytm’;
delete(s,1,4);
writeln(s);

{ ---> ’rytm’ }

insert(’algo’,s,1);
writeln(s);

{ ---> ’algorytm’}

s:=’dwa bobry’;
delete(s,2,4);
writeln(s);

{ ---> ’dobry’}

insert(’wa b’,s,2);
writeln(s);

{ ---> ’dwa bobry’}

end.

Val(s,x,kod) - łańcuch s zostaje zamieniony na wartość numeryczną x, a kod informuje czy ta zamiana odbyła się bez błędu ( 0 )

Val(’2’,x,kod) ---> jeśli x jest typu integer to x = 2, kod = 0

jeśli x jest typu real to x=2.0000000000E+00, kod =0

Val(’1234g5’,x,kod) ---> x=0, kod=5

Str(x[:dłudość[:miejsca dziesiętne]],s) - wartość liczbowa x zostaje przekształcona na łańcuch s

Str(240.0,s) ---> s = ’2.4000000000E+02’
Str(240,s) ---> s = ’240’
Str(2.4E+02:3:1,s) --> s = ’240.0’
Str(123.3456777:15:3,s) ---> s = ’123.346’

40

program p12;
{ program wypełnia tablicę łańcuchów pozycjami
z listy, zapisanej w łańcuchu, w którym poszczególne
elementy są oddzielone przecinkami}

const max_elem =50;
var tablica: array[1..max_elem] of string;
i,k:integer;
lista:string;
znak:char;
begin
writeln(’Podaj listę słów oddzielonych przecinkami ’);
readln(lista);
znak:=‘,’;
if Length(lista) >0 then
begin
i:=1;
while (Pos(znak,lista)>0 do
begin
tablica[i]:=Copy(lista,1,Pos(znak,lista)-1);
lista:=Copy(lista,Pos(znak,lista)+1,length(lista));
i:=i+1;
end;
tablica[i]:=lista;
writeln(’ Utworzona tablica ma ’,i:2,’ elementów ’);
for k:=1 to i do writeln(tablica[k])
end
else writeln(’ Tablica nie posiada żadnych elementów’)
end.

Jeszcze trochę informacji o łańcuchach:
- łańcuchy można porównywać korzystając z operatorów relacji:

=, <=,>=,<,>,<>

- do poszczególnych elementów łańcucha można się odnosić tak
jak do elementów tablicy - poprzez indeks:

s[3], s[10], s[0]

trzeba pamiętać, że te elementy są już typu char a nie string
- string jest jedynym typem tablicowym, na którym dopuszczalne są
operacje agregujące np. ’+’; oraz wartości tego typu mogą być
parametrami procedur write i read

Różnice pomiędzy łańcuchami i tablicami o elementach znakowych:
- tablica znakowa może mieć dowolną długość,
- liczba znaków wpisanych do tablicy nie jest nigdzie zapamiętywana,
- elementy tablicy nie są w żaden sposób powiązane ze sobą
i dlatego można się do nich odwoływać pojedynczo lub w całości
jako tablicy (nie można odwoływać się do podzbiorów)
- łańcuch może być traktowany jako jednowymiarowa tablica znaków
natomiast tablica może mieć wiele wymiarów.

41

record

Typ rekordowy

lista pól

część stała

;

część wariantowa

;

Lista pól

Typ rekordowy - typ strukturalny łączący w jedną całość komponenty różnych typów

end

Część stała

lista identyfikatorów

:

typ

;

type
data = record
day: 1..31;
month:1..12;
year:integer
end;

42

program p13;
uses crt;
type
data = record dzien:1..31;
miesiac:1..12;
rok:integer
end;
osoba =

record imie, nazwisko: string[15];

urodz: data;
end;
var
x:osoba;
procedure wczytajdane(var ktos:osoba);
begin
clrscr;
writeln(’ Podajesz dane osobowe : ’);
write(’ Imię ’);
readln(ktos.imie);
write(’Nazwisko ’);
readln(ktos.nazwisko);
write(’ data ur. dz: ’);
readln(ktos.urodz.dzien);
write(’ m: ’);
readln(ktos.urodz.miesiac);
write(’ r: ’);
readln(ktos.urodz.rok)
end;
begin
wczytajdane(x)
end.

Co trzeba zapamiętać o zmiennych typu rekordowego?

- rekordy mogą być zagnieżdżone, tzn pole rekordu może być
ponownie typu rekordowego; mówimy wówczas o strukturze
hierarchicznej;
- pola tego samego typu mogą wystąpić oddzielone przecinkiem;
- dostęp do poszczególnych komponentów rekordu odbywa się
przy pomocy kropki oraz nazwy pola;
- podobnie jak w przypadku tablic zmienna rekordowa jako całość
nie może być parametrem procedur write i read,
- zmienne rekordowe mogą wystąpić w instrukcji przypisania pod
warunkiem, że są zdefiniowane tym samym typem;
- pola rekordów mogą występować we wszystkich operacjach,
jakie są dopuszczalne dla zadanego typu (typu pola), w szczególności
mogą być parametrami procedur lub funkcji;
- instrukcja wiążąca upraszcza dostęp do pól zmiennej rekordowej,
podobnie jak rekordy mogą być zagnieżdżone tak i instrukcja wiążąca
może być zagnieżdżona.

43

procedure wczytajdane(var ktos:osoba);
begin
clrscr;
writeln(’ Podajesz dane osobowe : ’);
with ktos do
begin
write(’ Imię ’);
readln(imie);
write(’Nazwisko ’);
readln(nazwisko);
with urodz do
begin
write(’ data ur. dz: ’);
readln(dzien);
write(’ m: ’);
readln(miesiac);
write(’ r: ’);
readln(rok)
end
end
end;

with

identyfikator

do

Instrukcja wiążąca

,

instrukcja

Zagnieżdżone instrukcje wiążące mogą być zapisane w sposób
uproszczony, należy jednak pamiętać o kolejności identyfikatorów:

with ktos, urodz do
begin
write(’ Imię ’);
readln(imie);
write(’Nazwisko ’);
readln(nazwisko);
write(’ data ur. dz: ’);
readln(dzien);
write(’ m: ’);
readln(miesiac);
write(’ r: ’);
readln(rok)
end

Zapis with urodz, ktos do spowoduje błąd kompilacji

44

case

Część wariantowa

identyfikator

:

typ

of

wariant

Wariant

stała

,

:

(

lista pól

)

type
data = record day:1..31;
month:1..12;
year:integer
end;
sex = (female, male);
alpha15 = string[15];
osoba =

record first_name, surname: alpha15;

birth: data;

case s:sex of
female: (maidenname: alpha15);

male: (beard, moustache: boolean;

case armyservice:boolean of
false : ();

true : (enddate:data))

end;

- wybór wariantu odbywa się programowo poprzez
nadanie wartości tzw. polu wyróżnikowemu,
- typem pola wyróżnikowego może być dowolny
typ prosty porządkowy,
- część wariantowa jest zawsze ostatnią częścią
definicji rekordu,
- rozmiar rekordu z wariantami jest sumą rozmiaru
części stałej i najdłuższego wariantu części zmiennej

Rekordy o zmiennej strukturze