Dyduch Barbara, Modele odbioru przekazu wizualnego w edukacji polonistycznej

I.

Badania polskich specjalistów, dotyczące wykorzystania obrazu w edukacji
polonistycznej:



Model Szumana – badania nad rozwojem rozumienia obrazów o treści

symbolicznej na przykładzie Harpii Malczewskiego. Według badacza
rozumienie treści i sensu obrazu jako całości polega na:

a) Analizie i syntezie znaczeniowej,
b) Interpretacji części i całości, wskazującej na rozumienie symboliki

przekazu.

W pokonywaniu tych trudności badacz wyróżnia następujące „stadia interpretacji”:

1. Interpretacja faktyczna – odniesienie treści do świata rzeczywistego,
2. Interpretacja symboliczna, tu trzy etapy:

 Moment konkretności – obrazowe konkretne uzmysłowienie treści nie

obrazowej, myślowej, abstarkcyjnej,

 Moment

uogólnienia

(przykładowości)

–

dostrzeganie

egzemplarycznegocharakteru obrazu w stosunku do ogólniejszego
zakresu zjawiska, które wyraża,

 Moment analogii, metafory – zwrócenie uwagi na analogię, jaka

istnieje między strukturą obrazu a strukturą nie obrazowego zjawiska
czy pojęcia, które on obrazowo przedstawia.

3. Interpretacja wyobrażeniowa – odnosząca się do cudzej wyobraźni (np. postaci

z obrazu), wskazująca ukryte pragnienia odbiorcy, tu: „szczeble” irrealności:

 Naturalistyczny,
 Magiczny,
 Bajeczny.



E. Guttmejer – przeniesienie badań Szumana na teren tekstu literackiego;

interpretacja baśni:

a) Interpretacja faktyczna – oddaje synkretyzm myślenia dziecka, tu:

interpretacja magiczna, schematyczna, cząstkowa, streszczenie,

b) Interpretacja baśniowa,
c) Interpretacja refleksyjna,
d) Interpretacja symboliczna (badaczka zakłada tożsamość znaczeniową

symbolu w malarstwie i literaturze: obraz = obrazowanie poetyckie).



B. Chrząstowska – badała poziom rozumienia tekstu poetyckiego w oparciu o
rysunkowe konkretyzacje uczniów (odwrotnie do Szumana, określała stopień
symbolizacji wypowiedzi rysunkowej ucznia). Uważała, ze konkretyzacje
rysunkowe umożliwiają zrozumienie sensu utworu poprzez zgłębienie jego
struktury.

II.

Badania specjalistów francuskich (A. Jeannel, O. Aveque), dotyczące prawidłowości
zachodzących pomiędzy odbiorem obrazu a budowaniem własnego przekazu
werbalnego, ze zwróceniem uwagi a zasób doświadczenia kulturowego ucznia.
Wyróżnili oni trzy typy wypowiedzi uczniów:

1. Nagromadzenie szczegółów bez możliwości motywowania celu ich wyboru i

odczytania ich jako spójnej całości,

2. Grupowanie elementów w rodzaj interpretacji, która nie ogarnia całości

utworu,

3. Kompleksowe, spójne, odczytujące jedność przekazu ujęcie.

Wyodrębnili także procesy modelujące odbiór i werbalizację:

1. Proces zastępowania – nie to, co uczeń widzi, ale to, co wie,

2. Proces oderwania – zakłócenie między procesem odbierania i werbalizowania

doświadczenia,

3. Proces łączenia – werbalizacja całościowa; odbierany i transmitowany przekaz

jest spójny,

4. Proces konfrontacji – przejście przekazu odbieranego w transmitowany z

wykorzystaniem doświadczenia kulturowego,

5. Proces zapożyczania modelu – zapożyczenie z doświadczenia kulturowego

modelu werbalizacji, niezależnego od przekazu odbieranego.

Podstawy oceny prac uczniowskich:



Rozumienie umożliwiające reprodukcję treści (odbiór komunikatu),



Umiejętność tworzenia koherentnej całości,



Dążność do wartościowania i definiowania,



Próba cząstkowego interpretowania.

III.

Model laboratoryjny (w założeniu mający ułatwić poznanie działa literackiego, gdyż
narzuca pewien sposób lektury) A. Baluch – autorka wskazuje na równoległy rozwój
percepcji dzieła literackiego i świadomości wzrokowej:

* B. Dyduch uważa, że model ten jest dość ryzykowny, bo obraz i dzieło literackie
przynależą do innych dyskursów (ikoniczny, werbalny).

IV.

Model elementarnej lektury obrazu według Dyduchowej:

1. Identyfikacja motywów - odbiór monosemiczny, odczytanie asymboliczne,
2. Oznakowanie globalne – „efekt grupowy”, wspólny wypowiedziom

określonego poziomu kultury; odbiór monosemiczny, odczytanie asocjacyjne,

3. Indywidualne różnice oznakowania – w zależności od reakcji dziecka; odbiór

polisemiczny, możliwość odczytania symbolicznego.

(Gradacja pozytywnych wartości w ujęciu Chrząstowskiej)

Dzieła malarskie

Dzieła literackie

Kontur

Zdarzenie (w percepcji
dziecka od ok. 12r.ż)

Sylweta

Postać

Bryła

Przestrzeń

Światłocień

Narracja

Widzenie ruchome

Gry z tradycją literacką