Żołnierz samochwał

OSOBY:

PYRGOPOLINIK — Samochwał, wojak.
ARTOTROG, pasożyt.
PALESTRIO, sługa.
PERIPLEKOMEN, starzec.
SCELEDRUS, niewolnik.
FILOKOMAZYA (Komazya), kobieta.
PLEUZYKLES, młodzian.
LUKRIO, chłopak.
MILFIDIPPA (Fidippa), służąca.
AKROTELEUCYA (Akrotelis), dworka.
NIEWOLNICY, słudzy.
CHŁOPIEC.
KARIO, kucharz.

AKT PIERWSZY.

PYRGOPOLINIK z dworem swym. ARTOTROG.

PYRG.
Patrzcież alty mi puklerz świecił. się jak słońce,
Gdy w dzień pogodny jasne rozrzuca promienie,
Abym gdy się z wrogami rozprawić przypadnie,
Oczy im pozaślepiał i pozbawił wzroku.
Miecza muszę oszczędzać, dość się napracował,
Długo przy moim boku noszony zwycięsko!
A! radby jeszcze wrogów siekać na kawałki.
Gdzie Kopcidym sie podział?

ART.
Jest na zawołanie:
Przy wojaku, olbrzymie, królewskiej postawy,
Tym boliaterze sławnym, przy którym Mars niczem,
Bo siłą swoją jego nie podoła sile...

PYRG.
jakby sobie coś przypominał.
Ten com go to ocalił na kurkulskich polach.
Gdzie ów Bumbomachides Klutomestridarcha
Dowodził, wnuk Neptuna?

ART.
Pomne doskonale,
Złotą zbroją odziany. Wojska jego rzesze
Zmiotłeś jako wiatr słomę...

PYRG.
Fraszka! To jest niczem.

ART.
W samej istocie, nic to — chcesz mówić o czynach...
Na stronie. Którycheś nie dokonał. Co za brednie plecie!
Jeżeli mi kto łgarza większego pokaże,
Gotówem mu w niewolę pójść na całe życie.
Chociażby mnie suchemi karmił oliwkami.

PYRG.
Gdzieś się podział?

ART.
Tu jestem. Pomnę w Indyach jeszcze,
Słonia, któremuś pięścią łopatkę zgruchotał.

PYRG.
Co! łopatkę?

ART.
Mylę się. przebiłeś mu boki.

PYRG.
To łatwo przyszło.

ART.
Gdybyś całej użył siły,
Słoniowi byś kość, skórę, brzuch na wylot przebił.
PYRG.
Dość tego!

ART.
Dość zaprawdę i mówić nie warto.
Któż, chociażby z odgłosu, nie zna twoich czynów?
Na stronie. Przeklęty brzuch" przyczyną! Muszą słuchać uszy,
By zęby nie dzwoniły, i co zełgać raczy,
Potwierdzać z biedy, z głodu.

PYRG.
Cóż to mówić chciałem?

ART.
Wiem już: to coś dokonał —

PYRG.
Co?

ART.
Coś miał na myśli.

PYRG.
Masz tabliczki przy sobie?

ART.
Chcesz żołnierzy spisać?
Służę, i styl mam gotów.

PYRG.
Zgadujesz myśl moją.

ART.
Staram się ją przeczuwać, uprzedzać i spełniać.

PYRG.
Cóż dalej?

ART.
Przypominam tych stu Cylijczyków,
Półtorasta żołnierzy ze Seytolatryi,
Półkopy Sardów, ową Macedonów kopę,
Którycheś trupem wszystkich na placu położył.
Pyrg. Razem ilu?

ART.
Do siedmiu tysięcy wyniesie.

PYRG.
Tak. Musiało być tylu. Rachujesz niezgorzej.

ART.
Nigdym nie zapisywał, pamiętam dokładnie.

PYRG.
Dobrą masz pamięć.

ART,
(na stronie.)
Nie dziw, gdy ją głód zaostrza.
Pyrg. Bądź takim jakim jesteś, masz pewny chleb u mnie,
Chętnie się moim stołom będę dzielić z tobą.

ART.
W Kapadocyi za jednym zamachem ich padło
Pięciuset, aż miecz na ich wytępił się karkach...

PYRG.
Myła resztka piechoty...

ART.

1

na stronie. Bodaj ją świat widział!
Głośno. Tyś jest ten — Na co mówić gdy to wszyscy widzą!
Tyś odwagą jedyny, sam jeden wśrod ludzi:
I pięknością zarówno celujesz jak sławą,
Niewiast wszystkich kochanku! Zaprawdę! nie dziwy!
Tak piękny! Wczoraj jeszcze za płaszcz mnie chwytały —

PYRG.
Wczoraj? I cóż mówiły?

ART.
To Achilles chyba?
Pytały. A ja na to: Nie — ale brat jego.
Druga mrugając szepcze: Dla tego tak hoży...
Taki śliczny! Patrz jak mu zwijają się włosy!
Szczęśliwa, którą w swoich objęciach uściśnie!

PYRG.
Doprawdy?

ART.
I obiedwie zaklinać poczęłyŻebym cię im na okaz dzisiaj
przyprowadził.

PYRG.
Bieda mi z tą pięknością!

ART.
Nudzą mnie, a proszą.
Chodzą i zaklinają, opędzić się trudno,
Choćby zobaczeć tylko! Ciągną mnie do siebie,
Tak że często na służbę nie zostaje czasu.

PYRG.
Masz?

ART.
O tabliczki pytasz? Mam, i styl jest przy nich.

PYRG.
Pilno zważaj abyś się myślą przejął moja.

Art.
Obowiązkiem mym zbadać obyczaje twoje
I starać się ażebym myśli odgadywał.

PYRG.
Zdaje mi się że czasby nam już iść na rynek
I tym drabom spisanym, zaciągniętym wczora
Trzebaby żołd zapłacić. Król Seleuk mnie prosi
Bym mu zebrał żołnierzy i spisał, dziś jeszcze
Postanowiłem to spełnić.

ART.
A zatem idziemy...

PYRG.
Służba za mną !
AKT DRUGI.

Scena pierwsza.

PALESTRIO.
Gotówem treść tej sztuki opowiedzieć całą,
Jeśli słuchać raczycie. Kto sobie nie życzy,
Proszę za drzwi, ażeby miejsce zrobić temu
Co ma ochotę słyszeć...
Wy coście zasiedli
Na tych wesołych ławach, aby komedyi
Przypatrzeć się, którą wam odegrywać mamy,
Tytuł wam jej zapowiem i treść podani krótką.
Po grecku się Alazon ta sztuka nazywa,
Po naszemu można jej Samochwal dać imię.
Miejscem jej jest Efezus. Wojak co na rynek
Poszedł, jest moim panem Samochwał bezwstydny.

Łotrzysko, przeniewierca, rozpustnik ohydny,
Chwali się że kobiety wszystkie za nim gonią,
A gdzie się potknie, wszyscy z niego szydzą ludzie.
Dziewki tylko, które się mizdrzą, za nim włóczą
Z gęby wykrzywionemi. Niedawno mu służę,
A jakem się tu dostał do mojego pana,
Zaraz powiem. Słuchajcie, powieść się zaczyna! —
W Atenach miałem pana, najlepszy był młodzian.
Kochał się w pewnej dworce, ateńskiej dziewczynie;
Ona go też kochała miłością wzajemną.
Do Naupaktu go w sprawie publicznej wysłano;
A tymczasem ten wojak do Aten przybywa
I wcisnął się do domu przyjaciółki pana.
Wnet matusi jej począł zalecać się winem,
Stroikami, przysmaki, koczotce niegodnej.
Zyskał ją sobie łatwo i zmówił ją snadno,
A przy pierwszej zręczności matka tę dziewczynę,
Pana mego kochankę, sprzedawszy się jemu,
Ściągnęła do okrętu gwałtem, mimo woli
Zawiozła do Efezu.

Ledwiem się dowiedział,

Że ją z Aten wywieźli, nuże szukać statku,
Aby coprędzej o tera dać znać panu memu.
Lecz ledwieśmy nań wsiadłszy, z portu wypłynęli,
Ja popadłem w niewolę; nim znalazłem pana,
Dowódzca mnie zaprzedał wojakowi temu.
Dostawszy się do niego — patrzę! Jest dziewczyna.
Ta poznała mnie, okiem daje znać bym milczał...
Spotkawszy się poczęła skarżyć na niedolę,
Gotowa co najprędzej do Aten uciekać.
Do mego pana, bo go kocha, jego tylko,
A wojaka nad wszystkich nienawidzi ludzi.
Widząc ją wierną, listem oznajmiłem panu,
Pod pieczęcią kupcowi list dałem, zakląwszy
Aby go kochankowi dziewczyny doręczył.
Ten natychmiast tu przybiegł i stanął gospodą
W sąsiednim domu. ot tym wskazuje przyjaciela ojca,
Wesołego staruszka. Wielce rad gościowi,
Rad mu służyć we wszystkiem i czynem i radą,
Musiałem zażyć sztuki, aby kochankowie
Mogli widzieć się z sobą. W osobnej izdebce,
Którą jej wyznaczono, dokąd nikt nie wchodzi,
Przebiłem nawskróś ścianę, tak że nią dziewczyna
Może i tam i nazad przejść, gdy się podoba.
Stary mi to poradził, i nie bez przyczyny.
Ale jest tu niewolnik drugi, głupi człowiek,
A dziewczynę pod jego straż pilną oddano.
Temu potrzeba oczy zaprószyć, oślepić,
I musiemy go jakąś taką podejść sztuką,
By co widzi, nie widział. Sprawdzi się to zaraz,
Kiedy we dwóch postaciach dziewczę się pokaże,
Będzie jedna, a zda się jak gdyby dwie było;
A stróżowi dziewczyny zawiążemy gębę.
Lecz drzwi skrzypią u starca, oto on nadchodzi,
Ten O którym mówiłem. Usuwa się na stronę.

Scena druga.

PERIPLEKOMEN PALESTRIO.

PER.
(mówi do niewolnika, który jest wewnątrz domu.)
Gidy na dachu obcego zobaczysz człowieka
A nie zbijesz porządnie, wywałkuję skórę.
Popamiętasz! Szpiegują co się u mnie dzieje.
Sąsiedzi! Więc słyszycie: jeśli mi na dachu
Zobaczycie którego, wyjąwszy Palestra,
Za kark go i wyrzucić w ulicę. A będzie
Plótł o gołębiach, małpach i o zbiegłych kurach,
Precz z nim! Potłukę wszystkich co go nie zabiją.
Patrzajcie więc abyście kości całe mieli
I żeby mi nie uszli.

2

PAL.
(do siebie.)
Nie wiem co się stało,
Co oni przewinili, że ich kościom grozi.
No — ale mnie wyłączył; co się innym stanie.
Niewiele mnie obchodzi. Zbliżę się ku niemu.
Lecz oto idzie. Panie, cóżto się tam stało ?

PER.
Nikt mi być pożądańszym nie mógł być nad ciebie.
Dobrze żeś przyszedł.

PAL.
Ale cóż tak groźno
Kukasz na sługi twoje?

PER.
Ho wszystko przepadło.

PAL.
Cóż się stało?

PER.
Jest zdrada.

PAL.
Gdzie ? jaka?

PER.
Tu. z dachu
Ktoś z. ludzi waszych wyjrzał na podwórze moje
I widział jak Komazyę gość mój ucałował.

PAL.
Któż to widział?

PER.
A — jeden z towarzyszów twoich.

PAL.
Który?

PER.
Nie wiem, bo prędko zemknął z naszych oczu.

PAL.
Zgubiony jestem.

PER.
Tylkom spytał, gdy ucieka!:
Co tam robisz na dachu? Małpy szukam — krzyknął,
I znikł.
Pal. Jestem zgubiony przez tę bestye głupią.
A Komazya? jest u was?
Per.
Była, gdym wychodził.

PAL.
Zawołajcie jej żywo, niechaj ją zobaczy...
Nie zechce ażebyśmy, wiele nas jest w domu,
Z jej przyczyny na krzyża zostali przybici.
Per. 1 jam to mówił — chcesz więc —

PAL.
Na Bogi! koniecznie!
Niechże będzie kobietą i zażyje sztuki,
Niech się stara oszukać!

PER.
Ale w jakiż sposób?
Pal. Temu co widział, dowieść trzeba, że nie widział.
Choćby sto razy widział, musi mu zaprzeczyć.
Ma przecie gębę wprawną, język i przebiegłość,
Ma chytrość, ma bezczelność, zuchwałą odwagę.
Jeżeli ją oskarży, niech się wyprzysięże!

Żadnej kobiecie męskiej pomocy nie trzeba,
Ma dość ziela własnego, swych sztuk i uroków,
Zapas kłamstwa, chytrości, podstępu i zdrady.
Per. Powiem jej to, lecz objaśń co ci się, Palestrio,
W głowie marzy.

PAL.
zadumany. Zaczekaj chwilę, zamilcz trochę!
Szukam w niej głowie rady, ona mi podpowie,
Jakim podstępem tego oszukać niezdarę,
Co podpatrzył, ażeby widział i nie widział.

PER.
Myślże — a ja się trochę na stronę usunę.
Odchodzi patrząc na Palestra.
Patrzajeie jak on duma namarszczywszy czoło,
W piersi się bije jakby chciał z nich wyrwać serce.
Oho! już się prostuje, w bok wziął lewą ręką,
Prawą bije po biodrach. Sam nie wie co pocznie,
Na palcach liczy, zwija się, obraca, kręci,
Głową potrząsa nierad z tego co wymyślił.
Bądżcobądź, bez rozwagi nie uczyni kroku.
Bierze na rozum. Teraz coś już musiał znaleść.
Podparł brodę. Mnie się to nie bardzo podoba:
Słyszałem, że tak brodę podpierał poeta.
Nad którym dniem i nocą dwie czuwały straże.(1)
No! Jest w domu! — Niewolnik tak zwykł stać na scenie.

---------------
(1) Naevius.
Nie ruszy się dopóki nie znajdzie co szuka.
Znalazł. Żywo do dzieła! Zbudź się, dosyć drzemać —
Nuże, by cię rózgami do krwi nie sieczono.
Prędzej, a ruszajże się — Słyszysz ty, Palestrio!
Palestrio myśląc oczy zamyka.
A obudźże się — obudź. Dnieje. Czas — czas wielki!

PAL.
Słyszę.

PER.
Już nieprzyjaciel na karku ci siedzi.
Kadź, ratuj, tu pośpiechu potrzeba, nie zwłoki.
Uprzedź nieprzyjaciela., okrąż, zastąp drogę.
Zabiegaj, abyś sobie pokój ubezpieczył!
Wróg niech nie ma posiłków, ty się staraj o nie!
Czynnie, żywo — bo pilno, każda chwila droga.
Wymyśl, wydumaj, żeby co zaszło, odrobić.
Wielkie dzieło poczynasz, szturmujże na mury!
Gdy weźmiesz na swe plecy, mam pewną nadzieję
Że pobijemy wroga.

PAL.
Biorę to na siebie.

PER.
Ty zrobisz skoro zechcesz.

PAL.
Zeus niech błogosławi!

PER.
Ale powiedz, jakiżto wymyśliłeś sposób ?

PAL.
Cicho ! Was wtajemniczę w obmyślaną sztukę.
Zaraz powiem.

PER.
Słucham cię, nie ustąpię kroku.

PAL.
Pan mój ma skórę słonia, a rozumu tyle
Co kloc drzewa.

3

PER.
No, o tem wiedziałem bez ciebie.

PAL.
Wlec tak wszystko osnuje i ułożę sprawę.
Powiem że to Komazyi bliźnia siostra była,
Która dziś z Aten tutaj przybyła z kochankiem,
Podobniuteńka do niej jak dwie krople wody;
Że mieszkają u ciebie.

PER.
Dobrze, na to zgoda.

PAL.
Jeżeli ją przed panem niewolnik obwini,
Że widział, jak się tutaj z obcym całowała.
Dowiodę że nie ona, ale siostra była,
Którą jej narzeczony całował i pieścił.

PER.
Doskonale. A gdy mnie wojak się zapyta,
Potwierdzę.
PAL.
Powiesz, jak są do siebie podobne.
I Komazyę tak naucz aby, gdy się spyta,
Nie zacięła się.

PER.
Zgoda. Zdrada więc za zdradę !
Ale jeżeli obie zechce widzieć razem?

PAL.
Czyż na to nie ma rady? Jest tysiąc wybiegów:
Wyszła, jest na przechadzce, spi, kąpie się, stroi,
Zajęta, je śniadanie albo czasu nie ma —
Wymówek mnóstwo, tylko przygotować trzeba
Ażeby wziął to kłamstwo za dobrą monetę.

PER.
Dobrze.

PAL.
Idźże, a jeśli Komazya jest w domu,
Każ jej przyjść co najprędzej, nabij jej tem głowę,
Cośmy tu umówili. Niech dobrze plan pojmie
A wie, że ma bliźniaczke.

PER.
Ja ją przygotuję.
Cóż więcej?

PAL.
Nic. Idź prędzej!

PER.
Widzisz że już idę. Wychodzi.

PAL.
Ja też pójdę, lecz musze nie dać znać po sobie,
Że mi dojść trzeba, który to z nich małpy szukał.
Pewnie już towarzyszom musiał to wyśpiewać.
Że w sąsiedztwie kochankę pana wyszpiegował,
Jak z obcym młodzieniaszkiem ściskała się czule;
Wiem, że człek tajemnicą rad się z kim podzielić.
Znalazłszy winowajcę, napadnę nań śmiało.
Jestem gotów i szturmem muszę wziąć człowieka.
Nie znajdę ? Jak pies pójdę węchem poza tropem,
Póki mojego lisa nie wykryję śladu.
Oto drzwi nasze skrzypią. Język za zębami!
Towarzysz mój, Komazyi dozorca przychodzi.
Ustępuje na stronę.
Scena trzecia.
SCELEDRUS PALESTRIO.

SCEL.

(do siebie.)
Przecież nie śpiący dzisiaj chodziłem po dachu.
Widziałem najwyraźniej na własne nie oczy,
Jak pańska przyjaciółka obcego ściskała.

PAL.
do siebie. Otoż ten co podpatrzył, jeśli dobrze słyszę.

SCEL.
Kto tam?

PAL.
Towarzysz, bracie. A ty co tu robisz?

SCEL.
Cieszę się, że tu ciebie spotykam,Palestrio.

PAL.
Czy masz mi co powiedzieć? Gotów jestem, słucham.

SCEL.
Boję się.

PAL.
Czego?

SCEL.
Boję, aby co sług w domu,
Wszystkich dziś jeszcze z lichem na krzyże nie wbito.

PAL.
A — leź ty sobie na krzyż! Ja nie mam ochoty,
Ni się wspinać do góry, ani spaść tak nisko.

SCEL.
Nie wiesz, jaki się u nas dzisiaj stał przypadek.

PAL.
Przypadek?

SCEL.
Rzecz ohydna.

PAL.
Zostaw ją przy sobie!
Nie mów! Ja wiedzieć nie chcę.

SCEL.
Musisz. Dzisiaj rano
Zbiegłej małpy szukałem na dachu sąsiada.

PAL.
Swój swojego, oboje jednegoście warci.

SCEL.
Niech cię kaci —

PAL.
Bodaj cię porwali, ty paplo!

SCEL.
Przypadkiem na sąsiada zajrzałem podwórze
I zobaczyłem, jak się z obcym całowała
Komazya.

PAL.
Co za okropności słyszę!

SCEL.
Alem widział!

PAL.
Widziałeś?

SCEL.

4

Na me własne oczy.

PAL.
Pleciesz.
To być nie może. nie widziałeś tego.

SCEL.
Cóż? Ślepym?

PAL.
O to sobie zapytaj lekarza!
Ale. na miłe Bogi, milczże ty z tą brednią!
Pięknie się swojej głowie i nogom przysłużysz,
Bądżcobądź śmierć cię czeka, jeżeli tej plotki
Nie dowiedziesz.

SCEL.
Bądżcobądź?

PAL.
Ja ci to wyłożę.
Umrzeć musisz, jeżeliś objaśnił fałszywie;
Jeżeli prawda, umrzesz — bo niczyjej straży
Powierzono Komazyę, tylko twej.

SCEL.
Co czeka,
Nie wiem - wiem, co widziałem.

PAL.
Głupi! plecie swoję.

SCEL.
Nie mam mówić com widział? I dotąd jest przecie
Tam. Wskazuje dom.

PAL.
Więc wyszła, powiadasz i niema jej w domu ?
Scel. No, to idźże, poszukaj, nie zawierzaj ślepo...

PAL.
Idę. Wchodzi do domu.

SCEL.
Będę go czekał i stoję na straży,
Aż krówka nazad będzie wracać do obory.
Co tu począć ? Sam panum streczył. się na stróża.
Powiem — to mnie ubije: zamilczę — śmierć czeka,
Jeżeli się to wyda. Nad kobietę niema
Nic gorszego na świecie. Ja na dach, ta za drzwi.
Co za śmiałość! Gdy pan się dowie co jest w domu,
Pójdziem na krzyż. Bądź co budź, milczeć chyba trzeba !
Hańba! jak ustrzedz takiej co się stręczy sama !

PAL.
wychodzi.
Sceledrus! słysz!

SCEL.
Co krzyczysz tak?

PAL.
Bo niema w świecieŁotra większego nad cię.
Niech cię karzą Bogi!
Scel. Co z tobą?

PAL.
Ślepy jesteś, Widział co nie było!!

SCEL.
Jak! Nie było??

PAL.
Nie dałbym teraz za twe życie
Dziurawego orzecha.

SCEL.
Czemu?

PAL.
Co ty pytasz?

SCEL.
Jak nie pytać?

PAL.
Język by uciąć ci zuchwały.

SCEL.
Za co?

PAL.
Ona jest w domu. a tyś u sąsiada
Ją widział, jak się z obcym jakimś całowała!

SCEL.
Zjadłeś trawę, która ci wykręciła oczy.

PAL.
Zapewne!

SCEL.
Krzywo widzisz.

PAL.
Ty nie widzisz krzywo,
Aleś ślepy. Dziewczyna, powiadam ci, w domu.

SCEL.
Jakto! w domu?

PAL.
A tak jest.

SCEL.
Sztuka!

PAL.
Patrz na ręce !
Sztuk nie płatam.

SCEL.
A cóż to?

PAL.
Nie grzebię. się w błocie.

SCEL.
Biada ci!
Pal. Tobie biada, człecze! Los cię czeka
Okropny. Oczy przetrzyj a języka przytnij!
Ktoś do drzwi naszych puka.

SCEL.
(wskazując na drzwi Periplckomena.)
Ja tych drzwi pilnuję,
Bo innemi Komazya powrócić nie może.

PAL.
Sceledrze! co za licho! Mówię ci: jest w domu.

SCEL.
Ja sobie wierzę tylko, mam swe własne oczy.
Zostanę tu ażeby nie uszła mi skrycie.

PAL.
(na stronie)
Już go mam. zaraz musi podać tył przedemną.
Głośno do Sceledra.
Chceszże się. raz przekonać o twojej ślepocie?

5

SCEL.
Proszę.

PAL.
Głupiś, i oczy zaszły ci blachmalem.

SCEL.
A no!

PAL.
Mówisz że wyszła.

SCEL.
I trzymam się tego,
Bom ją widział, kiedy się z obcym całowała.

PAL.
Przecież od nas do tego domu przejścia niema.

SCEL.
O tem wiem.

PAL.
Ni ogrodem ani inną drogą.

SCEL.
No. tak.

PAL.
A jeśli w domu jest i wyjdzie z domu?
A ja ci ją pokażę? — Nie warteś ty chłosty?

SCEL.
Pewnie.
PAL.
Pilnujże u drzwi, aby się nie mogła
Wyśliznąć i przejść.

SCEL.
Dobrze.

PAL.
Ja ci ją pokażę....

SCEL.
Bardzo proszę.

PAL.
Poczekaj, zaraz ją zobaczysz.
Scel. Idźże. Palestrio odchodzi.
Radbym ja wiedzieć czy to co widziałem,
W istotnem widział, jeśli na prawdę jest w domu.
Mam oczy, i przecież ich nie dałem nikomu.
Ale ten się cały dzień za nim włóczy, chodzi.
Pierwszy idzie do stołu, pierwszy jest do misy;
Zaledwie lat trzy służy, a nikomu lepiej
Nad niego. Spieszyć trzeba. U drzwi tu postoję.
Będę pilnował; nikt mię łatwo nie oszuka.
U drzwi Periplekoniena stoi.


Scena czwarta.
SCELEDRUS. PALESTRIO i KOMAZYA wychodzą z
drugiego domu.

PAL.
do Koiuazyi. Nie zapomnij com mówił.

KOM.
Uczyć mnie nie trzeba.

PAL.
Boję się, bądź ostrożna!

KOM.
Jabym ciebie mogła
Nauczyć jak kobiety są mądre; od innych
Jam nie gorsza.

PAL.
Do dzieła! Ustąpię na stronę, idzie do Sceledra.
Co tu stoisz?

SCEL.
Mów, mam przecię uszy.

PAL.
W tej postawie cię wkrótce pod drzwiami ujrzemy,
Gdy na krzyż ręce wbija.

SCEL.
Na krzyż wbiją? za co?

Pal.
Spójrz w lewo, kto tam stoi.

SCEL.
zdziwiony. A! o wielkie Bogi!
Pańska kochanka!

PAL.
Aha! i mnie się tak zdaje!
A ty co sądzisz?

SCEL.
A ty?

PAL.
Byś się dał powiesić.
KOM.
Gdzie niewolnik, który mię spotwarzył niewinną,
Żem się sprzeniewierzyła?

PAL.
Ten mówił.

KOM.
Szalony!
Z kiniżeś widział mnie w domu sąsiada?

SCEL.
Na Zeusa !
Jam to mówił.

KOM.
Widziałeś?

SCEL.
Własnemi oczyma.
Kom. Wyłupić je, boś widział, co nigdy nie było.

SCEL.
Ja sobie, wmówić nie dam, na co sam patrzałem.

KOM.
Głupia jestem, że z głupim w rozprawy się wdaje.
Przypłacisz głowa!

SCEL.
Nie groź, wiem że krzyż mnie czeka.
Na nim ojciec, dziad, pradziad dokończyli życie;
Groźbą mnie nie zaślepisz. Palestrio, dwa słowa!
Jakże ona tu przeszła?

PAL.
Z domu.

SCEL.
Jak?

6

PAL.
Patrzałem.

SCEL.
Ale jakże się ona dostała do domu?
Niema przecież ni furty, okna ni ogrodu
Bez kraty i zagrody. Nie! opatrywałem —.

PAL.
A jakże możesz, głupcze, obwiniać dziewczynę?

KOM.
Bogowie ! sen ostatniej nie zawiódł mie nocy.

PAL.
Co śniłaś?

KOM.
Wnet opowiem. Posłuchaj z uwagą !
Śniłam tej nocy o mej siostrze, o bliźniaczce.
Z kochankiem do Efezu że z Aten przybyła,
I że oboje razem są tu u sąsiada.

PAL.
(do widzów.)
Słuchajcie! ona wam sen Palestra opowie.
Do Komazyi. Mów!

KOM.
Zdało mi się żem się z przybycia cieszyła
I że nie miałam wcale cierpieć z jej przyczyny.
We śnie domownik któryś obwiniał mnie także
Jak na jawie, żem ja się z obcym całowała.
To była siostra moja ze swoim kochankiem.
I oskarżona byłam fałszywie. Tom śniła.

PAL.

Patrzcie! na jawie sen się sprawdził co do joty.
Idźże, podziękuj Bogom, a ja uwiadomięPana o tem.

KOM.
Odchodzę. Zrób tak. ja cię proszę.
Przeniewierstwa zuchwalec niech mi nie zadaje.
Wraca do domu.

SCEL.
(na stronie.)
Strach! głupio! Aż mi skóra już świerzbi na grzbiecie!

PAL.
Patrzaj! zgubiony jesteś.

SCEL.
Teraz już jest w domu.
Stanę u drzwi na straży, nie ustąpię kroku.

PAL.
Śmieszna rzecz, Sceledrusie, jak się jej wyśniło.
A jam śnił, żeś ty, głupi, jej uściski widział.

SCEL.
Alboż ich nie widziałem?

PAL.
Przyjdźże, do rozumu !
Jeśli to pana dojdzie, człecze, tyś zgubiony.

SCEL.
Widzę teraz, że mi się chyba w oczach ćmiło.

PAL.
Dawnoś nie widział jasno. Przecież siedzi w domu.

SCEL.

Nie wiem co mówić! Widział, nic widział — kto to wie!

PAL.
Ty swą głupotą wszystkich pogubisz nas razem.
Chcesz być wiernym dla pana, my przepadniem wszyscy.
Czekaj! Drzwi u sąsiada skrzypią. Milczeć! cicho!


Scena piąta.
KOMAZYA. SCELEDRUS. PALESTRIO.

KOM.
(pierwsze wiersze mówi zwrócona do domu.)
Ognia przynieść na ołtarz, abym po kąpieli
Dyanie dar dziękczynny złożyła! Niech wonie
Za płacą za to słodkie, że przez morza fale
Żywą mnie tu przywiodła.

SCEL.
Palestrio ! Palestrio!

PAL.
Co ci to, Sceledrusie?

SCEL.
Ta. co wyszła z domu,
Wszak to kochanka pańska. Komazya? Nie ona?

PAL.
Tak mi się zdaje. Tak jest. Lecz rzecz osobliwa,
Jakże ona tam przeszła ?

SCEL.
Wątpisz?

PAL.
Zda się, ona!
Chodź, pytajmy!

SCEL.
Komazyo, co to wszystko znaczy ?
Czego szukasz w tym domu? Co ty tutaj robisz?
Milczysz? do ciebie mówie.

PAL.
(do Sceledrusa, któremu Komazya nie odpowiada.)
Nie — mówisz do siebie,
Bo ci nie odpowiada.

SCEL.
Ty. dziewko przewrotna,
Do ciebie mówię. Co się włóczysz po sąsiadach?

KOM.
(jak obca.)
Czego ty chcesz odemnie?

SCEL.
Od ciebie?

KOM.
Któż jesteś?
Co ty możesz mieć do mnie ?

SCEL.
I pyta się jeszcze!

KOM.
Jakże nie pytać? Wcale nie wiem o co chodzi.

PAL.
A któż ja jestem, proszę, jeśli nie znasz jego ?

KOM.
Ale obu was nie znam, ni jego. ni ciebie.

7

SCEL.
Nie znasz nas?

KOM.
Nie znam.

SCEL.
(do Palestra.)
Bracie, okrutnie się boję.

PAL.
Czego?

SCEL.
Chybaśmy oba cudzą skórę wdzieli,
Kiedy ona nas nie zna.

PAL.
Trzeba się obmacać,
Sceledrze, czyśmy sobą. czy nie, czy przypadkiem
Sąsiad nas przez omyłkę na innych nie zmienił.

SCEL.
sobie się przeglądając.
Ale ja sobą jestem.

PAL.
Ja tez. Zwraca się do Komazyi. Źleś poczęła.
Kobieto ! Ty ! Komazyo!

KOM.
Cóżeś ty oszalał?
Cudze imię mi dajesz.

PAL.
Jakże się ty zowiesz?

KOM.
Imię moje Glycera.

PAL.
To kłamie ! Cóż znowu?
Tyś Komazya. Nazwisko przybierasz fałszywe.
To nie uchodzi. Krzywdę czynisz panu memu.

KOM.
Ja?

PAL.
Ty.

KOM.
Ja? com tu wczora z Aten do Efezu
Przybyła z narzeczonym.

PAL.
Dla czego? i po co?
KOM.
Słyszałam że tu siostra bliźniaczka przebywa.

SCEL.
To oszustka!

KOM.
Lecz nic wiem, po co się ja wdaję
W rozmowę z wami. Idę.

SCEL.
(chwyta ja.)
Nie pójdziesz.

KOM.
Puśćże mnie!

SCEL.
Ale to oszukaństwo.....Ja nic puszczę ciebie.

KOM.
Ostrożnie ! Ręka świerzbi. Nie puścisz, dam w gębę.

SCEL.
(do Palestra.)
Co tam stoisz? A nuże! pomagaj mi przecie...

PAL.
Nie chcę grzbietu narażać. Kto ja wie, czy ona
To jest, czy jaka druga, tak podobna do niej.

KOM.
(do Sceledrusa.)
Puścisz ty mnie?

SCEL.
Nie! silą powlokę cię z sobą.
Musisz mi iść do domu, choćby po niewoli.

KOM.
(pokazując na dom Periplekomena.)
To drzwi moje. W Atenach dom mój mam i mienie.
Co mi do was? Ja nie wiem, coście wy za jedni.

SCEL.
Więc zaskarż mnie! Nie puszczę, póki nie dasz słowa,
Że wnijść tu musisz.

KOM.
Człecze! dopuszczasz się gwałtu.
Puść! przyrzekam że pójdę, gdzie zechcesz, za tobą.

SCEL.
Puszczam.

KOM.
Idę. Biegnie do drzwi Periplekomena.

SCEL.
Tak one dotrzymują słowa!

PAL.
A co, Sceledrze? Łup twój wyrwał ci się z ręki.
Wszak to pańska kochanka? Namyśla się.
Chcesz zrobić co powiem?

SCEL.
Co takiego?

PAL.
Miecz przynieś!

SCEL.
Co chcesz z mieczem robić?

PAL.
Wpadnę do domu. Jeśli Komazyę w nim znajdę
Z obcym, oboje razem zamordować muszę!

SCEL.
Lecz czy to ona była?

PAL.
Pewnie! O! kobieta!
Jak udaje! Po miecz mi biegnij żywo!

SCEL.
Idę. Wbiega do domu.

PAL.
(sam.)
Zaprawdę żaden żołnierz, ni konny ni pieszy,

8

Nie śmielszy od kobiety, gdy co postanowi.
Jak zręcznie się umiała w dwu postaciach stawić!
Jak zręcznie Sceledrowi zawróciła głowę!
Doskonale! Otwarta już wyłomem droga.

SCEL.
(wybiega z domu.)
Palestrio! Nie potrzeba miecza!

PAL.
Nie? dlaczego?

SCEL.
Bo Komazya jest w domu.

PAL.
W domu?

SCEL.
W łóżku leży!

PAL.
Jeśli tak, Sceledrusie, to źle będzie z tobą!

SCEL.
Ze mną? za co?

PAL.
Na obcą napadłeś kobietę.

SCEL.
Strach ogarnia, Palestrio! lecz nikt nie zaprzeczy,
Że jest siostrą Komazyi.
Pal. Ta się całowała,
Nie tamta — jak dzień jasno.

SCEL.
Gdybym nie powiedział,
Co mnie czekało! wszak śmierć?

PAL.
A miejże ty rozum!
Milcz lepiej! Więcej widzieć niż paplać potrzeba.
Ja idę, nie chcę w twoje mięszać się roboty;
Udam się do sąsiada. Co mi do twych sprawek?
Jak pan przyjdzie i spyta, tu jestem, zawołaj.
Wchodzi do domu Periplekomena.


Scena szósta.
SCELEDRUS. Później PERIPLEKOMEN.

SCEL.
Poszedł sobie, a pańskie obchodzą go sprawy
Tyle jak gdyby wcale nie był jego sługą.
Teraz dziewczyna pewnie jest już u nas w domu,
Bo ją sam przecie w łóżku leżąca widziałem.
Stanę więc tutaj, będę pilnował na czatach.

PER.
(wychodząc z domu.)
Nie za mężczyznę chyba, biorą mnie za babę
Te parobki, żołnierza tego niewolnicy!
Drwią ze mnie! Gościa mego co z Aten przybywa
Ze swoją przyjaciółką, podchodzą, ścigają.
Spokojnie przejść nie dadzą swobodnemu człeku.

SCEL.
(na stronie.)
Biada mi! prościuteńko stary do mnie kroczy.
Strach! za tę sztukę pewnie rózgi mnie czekają.

Z mowy jego domyślam się.

PER.
(do siebie.)
Na niego
Wpadnę! Ty, Sceledrusie, łotrze ty niegodny,
Któryś mi przyjaciela napadł u drzwi moich —

SCEL.
Ależ, panie sąsiedzie, słowo tylko —

PER.
Słowo?

SCEL.
Wytłumaczę się.

PER.
Trutniu! jak się wytłumaczysz?
Ty co napaści takiej śmiałeś się dopuścić?
Poszaleli. Co to jest? Czy żołnierzom wolno
Dla tego że żołnierze, broić co zamarzą?

SCEL.
(prosząc.)
Pozwól —

PER.
Niechaj mnie Bogi karzą i Boginie,
Jeśli ja cię rózgami nie dam siec dzień cały,
Od świtu aż do nocy — zobaczysz, ty trutniu!
Dach, rynny mi połamał, biegając za swoim
Bratem małpą, podpatrzył, jak gość mój ze swoją
Kochanką się całował i pieścił... Jak śmiałeś
Oskarżyć mnie, spotwarzyć, zadać taką winę!
Przed domem moim? Potem napadłeś dziewczynę.
No! Jeśli cię rózgami osmagać nie każą,
To pana twego taką okryję sromotą
Jak morze pianą całe w burzę się okrywa.

SCEL.
Ciężkoś mnie przyparł, ciężko, Periplekomenie,
Sam nic wiem, jak przed tobą mam się wytłumaczyć.
Sam nie wiem, co widziałem — bo tak są podobne
Do siebie siostry, jeśli dwie ich jest, nie jedna!

PER.
Chodź do mnie, przekonasz się.

Scel.
Pozwalasz? wnijść mogę?

PER.
Chodź za mną. przypatrz się jej!

SCEL.
Idę, idę, panie!
Wchodzi do domu Periplekomena.

PER.
(szybko się zbliża do domu wojaka i woła. tak aby Sceledrus nie
słyszał.)
Hej! Komazyo! Idźże tam! Pośpieszaj! A prędzej!
Bo siebie. Lękam się, ażeby się nie wzięła niezręcznie.
Jeśli jej nie zobaczy, nie uda się sztuka.

SCEL.
powraca.
Boże wielki! Dziewczyny tak do niej podobnej
Jeśli to nie ta sama, nigdy świat nie widział.
PER.
A co?

SCEL.
Zaprawdę, panie, na karem zasłużył.

PER.

9

Jest tam?

SCEL.
Jest, ale kto wie: ona, czy nie ona!

PER.
Widziałeś ją?

SCEL.
Widziałem i jej przyjaciela,
Całował ją i ściskał.

PER.
Ona?

SCEL.
Nie wiem zgoła!

PER.
Chcesz się przekonać?

SCEL.
Pewnie.

PER.
Śpiesz do domu żywo
A zobacz, czy Komazya u was się znajduje.

SCEL.
Idę. To dobra rada, natychmiast powrócę.

PER.
Głupszego jeszczem w życiu nie widział człowieka,
Coby się za nos wodzić dał jak on. Już wraca.

SCEL.
Klnę się na ludzi. Bogi, na głupotę moją,
Na kolana —

PER.
Co ci jest?

SCEL.
Przebaczcie mi, proszę!
Mój nierozum, me głupstwo — teraz widzę jasno,
Jak ślepym i bezmózgim byłem. Bo jest w domu,
Jest Komazya.

PER.
No widzisz, wisielcze ty jakiś.
Widziałeś obie.

SCEL.
Obie.

PER.
Wywołaj mi pana!

SCEL.
Przyznaję, na nąjsroższą zasłużyłem karę!
Przyznaję, że twojego obraziłem gościa,
Lecz wziąłem ją za pana mojego kochankę,
A on mi nad nią pilną straż powierzył. Niema
Dwóch kropli wody coby podobniejsze były
Do siebie jak ta obca i Komazya nasza.
Przyznaję się, że z dachu tę widziałem drugą,
Przyznaję.

PER.
Jak nie przyznać, na co patrzą oczy?

SCEL.
Myślałem że Komazya.

PER.

A mnieś miał za łotra,
Co cierpiał by pod bokiem mojego sąsiada
Przy mnie tak bezczeszczono, w oczach mych krzywdzono.

SCEL.
Widzę teraz, jak bardzo byłem nierozważny,
Alem ja tego ze złej nie popełnił woli.

PER.
Niegodziwieś postąpił, niewolnik powinien
Ręce, oczy i język obuzdane trzymać.

SCEL.
Gdy od dnia dzisiejszego pisnę, choćby słowo,
Choćbym widział i wiedział nawet, karz mnie. panie,
Daj na męki. ja sam się poddaje pod karę.
Tylko ten raz przebaczcie!

PER.
Gniew jeszcze poskromię.
Wierzę, żeś tego przez złość nie zrobił, przebaczam.

SCEL.
Niech ci Bogi nagrodzą —

PER.
Niebo masz łaskawe,
Ale trzymając język za zębami! Co wiesz,
Nie powinieneś wiedzieć, co widzisz, nie widzieć.

SCEL.
Dobra rada, posłucham, dotrzymam. Lecz panie!
Czyś przebaczył na prawdę? Czego żądasz więcej?

PER.
Daj mi pokój! Odchodzi.

SCEL.
sam.
Boję się czy to nie jest zdrada;
Bardzo łatwo przebaczył i już się nie gniewa,
Bóg wie co myśli! Jak nasz pan z targu powróci,
Związać zaraz mnie każe. On i ten Palestrio
Sprzedadzą mnie. Na pewno... Czuję i przeczuwam,
Że z tej sadzawki ryby nie uda się złowić!
Muszę wziąć nogi za pas i w kąt się zaczaję
Póki burza nie przejdzie a gniew nie poskromi.
Zasłużyłem na karę, na porządną karę,
Lecz niech się dzieje co chce! Powracam do domu! odchodzi.

PER.
powraca.
Poszedł. Rzecz niewątpliwa że świnia zarżnięta
Więcej mózgu ma w głowie niźli ten niezdara.
Tak oszukać go łatwo i wmówić że oczy
Widziały co nie było. I oczy i uszy
I rozum swój nam sprzedał. Dotąd idzie składnie.
Dziewczyna bardzo zręcznie wzięła się do rzeczy;
Ja na radę powracam, Palestrio jest w domu,
Sceledrus poszedł, a więc nie brak nam nikogo,
Śpieszę, ażeby czasu nadarmo nie tracić.

AKT TRZECI.

Scena pierwsza.
PALESTRIO wychodzi z domu, potem PLEUZYKLES i
PERIPLEKOMEN, który z początku stoi we drzwiach.

PER.
Strzymaj się jeszcze chwilę w domu, Pleuzyklesie!
Niech się obejrzę wprzódy, czy nam co nie grozi,
Gdy będziemy radzili; bezpiecznego miejsca
Potrzeba, ażeby wróg nie mógł nas podsłuchać.
Najlepsza rada złą jest, jeśli nieprzyjaciel
Nią się posłuży. Złe nam, co jemu dogodne.

10

Najlepszą radę często zdradnie ludzie zwietrzą,
Jeśli się do niej miejsca mądrze nie dobierze.
Jeśli cię wróg podsłucha, twoją własną bronią
Gębę ci zamaluje i skrępuje ręce,
A co ty miałeś jemu, to on tobie spłata.
Obejrzę czy gdzie łowiec w zasadzce ukryty
Z sieciami się nie zasiadł, aby nas pochwycił.
(Ogląda się.)
Pusto jak zajrzeć aż do ostatniej uliczki,
Miejsce dobre. Zawołam! — Chodźcie no tu, do mnie!

PLEUZ.
Idziemy ci posłuszni.

PAL.
Dobrych łatwo słuchać.
Chciałbym wiedzieć, przy dawnym czy trwamy zamyśle,
Jak umówionem było.

PER.
Nie mam nic lepszego.

PAL.
(do Pleuzyklesa.)
Wy co myślicie?

PLEUZ.
Co wam, i mnie się podoba.
Niema człowieka coby lepiej wszedł w myśl moją.

PER.
Dobrześ rzeki.

PAL.
A więc, zgoda.

PLEUZ.
Jedno mnie udręcza
I duszę mi i ciało trapi.

PER.
Cóż to znowu?

PLEUZ.
To że ja tak dziecinną śmiałem cię igraszką,
W twoim wieku cię męczyć, że co nie przystało,
Zażądałem, byś podał mi pomocną rękę,

Do spraw moich miłosnych musiałem cię prosić.

W twym wieku się ucieka za tem, a nie goni,
Na twoje włosy siwe wstyd rzucić to brzemię.

PER.
Nie kochasz, przyjacielu, jeśli cię to trapi,
Cień to tylko miłości, nie miłość prawdziwa.

PLEUZ.
Ale godziż się starość twa poświęcać dla mnie?

PER.
Cóż myślisz? że tak blisko Acheronu stoję?
Czym już dojrzał do trumny? zgrzybiały, zużyty?
Lat pięćdziesiąt i cztery żyję na tym świecie.
Oczy jasne a ręce i nogi mam gibkie.

PAL.
Siwe ma włosy, ale młodą jeszcze głowę,
Nie złamana w nim dotąd ducha jego siła.

PLEUZ.
Prawda, przyznaję, słuszność całą masz, Palestrio!
Wielka dobroć i serce wielkie młodym czynią.

PER.

Przyjacielu, w miłosnej sprawie mej dobroci
Im więcej wezwiesz, lepiej poznasz ją.

PLEUZ.
Nie trzeba
Prób.

PER.
Nie szukaj u obcych, co znajdziesz u siebie.
Kto nie kochał, miłości nigdy nie zrozumie.
I jam dochował jeszcze dawnych sił ostatek,
Serce mi nie wystygło i wesołość lubię.
Żart dobry mi do smaku, towarzystwo miłe,
Przy stole się nikomu słówkiem nie narażę,
Gościom się nie naprzykrzam. Nic — uchowaj Boże!
Z wszystkimi się pogodzę, a czasem przyłożę
Słowem także, to zmilczę, kiedy drudzy bredzą,
Nie pluję i nie chrapię, ani się obżeram.
Efez mi jest ojczyzną, a nie Animula,
Nie Apulia.

PLEUZ.
Człek rzadki, gdy co mówi, czyni.
Wenus cię u swojego wykarmiła łona.

PER.
Czynem lepiej niż słowem pokażę co umiem.
Nie o prawach, bezprawiach gawędzę przy stole,
Cudzej kochanki nigdy jedząc nie zaczepię,
Nie przebieram co lepsze, z kubkiem się nie cisnę,
A podpiły się z gośćmi powaśnić wystrzegam.
Nie miły mi kto, milczę i wracam do domu.
Lubię żart i wesołość, gdy jestem przy stole.

PLEUZ.

Wszystko co czynisz, dobro, obyczaj to przedni.
Dajcie mi ze trzech takich, płacę wagę złota.

PAL.
I drugiego nie znajdziesz, coby w jego wieku
Tak przyjacielskim, miłym był dla przyjaciela.

PER.
Przekonasz się, żem trochę zachował młodości,
W czem zechcesz, dopomogę i stanę przy tobie.
Potrzeba ci rzecznika, zuchwalca? masz we mnie!
Łagodnego? tom cichy jak spokojne morze,
Gdy na nie wietrzyk ciepły powiewa z zachodu!
Zmienię ci się w miłego gdy chcesz towarzysza,
Pasożyta swawole, smakosza kucharza.
Najzręczniejszy mnie młokos nie wyprzedzi w tańcu.

PAL.
(do Pleuzyklesa.)
Możeszże więcej czego życzyć sobie jeszcze?

PLEUZ.
Abym zarówną miara dowiódł mu wdzięczności.
A i tobie wiem ilem przyczynił kłopotu.
Do Periplokomena zwracając się.
Daruj że cię kosztuję tyle.

PER.
Głupiś, bracie!
Co się na złą kobietę, co straci na wroga,
To przepadło; dla gościa i dla przyjaciela
Czysty zysk. Bogom miłą jest każda ofiara.
Łaska niebios mi dala przyjąć cię w mym domu.
Jedz. pij, używaj zdrowy! Niechaj ci to służy!
Dom mój wolny, ja także, ty w nim bądź swobodny!
Z laski Bożej bogatym na niczem nie zbywa.
Mógłbym się był z majętną dziedziczką ożenić,
Lecz niepokoju nie chcę wprowadzać do domu.

11

PLEUZ.
Dlaczego, przyjacielu? Słodki ciężar, dzieci —

PER.
Ale słodziej jest jeszcze swobodnym pozostać.

PAL.
Umie i drugim radzić i samemu sobie.

PER.
Zacnej, dobrej niewiasty, jeśli jest na świecie,
Gdzie mam szukać? A taką wziąć sobie na szyję,
Co nigdy mi nie powie: "Kup, mężulku, wełny.
Abym ci odzież ciepłą na zimę uprzędła.
Żebyś mi nie marzł!" Tego nie słyszysz od żony.
Nie! Nim kury zapiały, już ze snu cię budzi:
"Mężu! dla matki," woła,"daj mi na rok nowy —
Daj kucharzy, piekarzy, na Pallady święto
Dla znachorki, czarownic, wieszczbiarzy i babek."

Wstyd nie dać, a (warz ściąga i wykrzywia ci się.

Trzeba coś dla kobiety, urok zdjęła z dziecka,
Niańka się krzywi, dawno nic już nie dostała,
Babka wola, że skąpo jest wynagrodzona.
Posiać trzeba co mamce niewolników dzieci...
Ot co żona do domu przynieść mi gotowa
Boję się. bym nie musiał słuchać takich bredni!
Pal. Łaskawe Bogi. jeśli raz się wolność straci,
Odzyskać ją niełatwo.

PLEUZ.
Lecz godna pochwały,
Gdy mąż rodem, bogactwem swojem znakomity
Dzieci wychowa, krwi swej zapewni potomstwo.
Per. Krewnych dość mam, więc na cóż mi potrzebne dzieci?
Z tem co mam, jest mi dobrze — i żyję swobodny,
Po śmierci mienie moje krewnym się dostanie.
Jedzą ze mną. pieszczą mnie. mam na zawołanie
Czego żądam, uprzedzą, jak spałem pytają —
To me dzieci. Podarki ślą mi nieustannie,
Zapraszają na uczty, na biesiady smaczne.
Nieszczęśliwym się czuje, kto najmniej obdarzył.
Na wyścigi więc idą. a ja sobie mruczę:
"Pieniędzy chce się moich, więc karmią i darzą."

PAL.
Mądrze i chytrze czynią, a ty widzisz bystro.
Masz wiec bliźniaków nawet i trojaków dosyć,
Jeżeli ci z tem dobrze.

PER.
Z dziećmi idą troski.
Niepokój bezustanny lada słabość sprawia.
Upije się lub z konia przewróci się który,
Człek umiera ze strachu, by nie skręcił karku.

PAL.
Godzien i być bogatym i żyć jak najdłużej
Kto tak używa mienia, przyjaciołom służy.

PLEUZ.
Przyjacielu! na Boga. ożenić się lepiej.
Nie wszystkim równy udział przeznaczyły nieba;
Towar się każdy wedle swej wartości ceni,
Za zły, gdy nic wart nie jest, mało kupiec płaci.
Gdyby tak ludzkiem życiem rozrządziły Bogi
A złych sprzątnęły rychło, mniejby złego było,
Nie tyle trutniów by miał świat, i przyszło taniej
Dostać co się poczciwym do życia należy.
PER.
Kto boskie sprawy sądzi i losom nagania,
Głupi, prostak, dziecinny. Ale dość już tego.
Czas iść kupić co trzeba dla gościa mojego,
Bo poczestne przyjęcie obu nam przystało.

PLEUZ.
Aż mi wstyd, że na takie narażam wydatki.
Bo gość choćby najmilszy i u przyjaciela,
Zawsze to ciężar, choćby trzy dni tylko bawił;
A jeżeli dni dziesięć u niego zasiedzi,
Służba mruczy, chociażby pan był rad druhowi.

PER.
Biorę sługi dla służby do domu, mój miły.
Nie dam im rozkazywać i słuchać nie lubię;
Robię co chcę czy się im podoba czy cięży,
Musza spełniać pod grozą miłe czy niemiłe.
Ano — na targ. ho czas już.

PLEUZ.
Jeśli wola twoja,
Kupuj niewiele, tanio, dla mnie dobre wszystko.

PER.
A ty ciągle tę starą śpiewasz piosnkę swoją,
Pleciesz znów, przyjacielu, jako ci prostacy
Co kładnąc się przy dobrze zastawionym stole
"Po cóż było na takie wydatki się zmagać!"
Wołają "Na Herkula. dziesięciuby stało!"
(ranią co im kupiono, ale smaczno jedzą.

PAL.
Ano, prawda!
Na stronie. Jak bystro on wszystko postrzega!

PER.
Nie powiedzą ci, choćby stół był przepełniony:
"Zdjąć to — odnieść tę misę — weź szynkę ze stoła —
Dosyć mam — kiszki nie chcę — węgorz i na zimno
Dobry, schowaj go!" Tego od nich nie posłyszysz.
Położą ci się. na pół zwaliwszy na stole,Łapczywie, chciwie.

PAL.
Jak on zna ich obyczaje!

PER.
Jeszczem i setnej części tego nie powiedział
Cobym mógł, gdyby czas stał.

PAL.
Ale przedewszystkiem
Coś postanowić trzeba, jak postąpić mamy.
Zważajcie co powiadam! Periplekomenie,
Ciebie mi teraz trzeba; dobrani zmyślił sztukę,
Musim wojaka pięknie na czysto ogolić.
Trzeba by po Komazyę Pleuzykles przybywszy
Razem z nią uniknął.

PER.
Słucham coś dla nich obmyślił.

PAL.
(do Periplekomena.)
Daj mi naprzód twój pierścień.

PER.
Co myślisz z nim zrobić?

PAL.
Gdy mi dasz, to ci powiem, jakim plan obmyślił.

PER.
Masz go, użyj!

PAL.
Dziękuje i place mym planem.

PER.
Stoim oba, słuchamy, nastawiwszy uszy.

12

PAL.
Mój wojak na kobiety łas, że mu w tym nigdy
Nie zrównał nikt.

PER.
Wiem o tom i wierzę...

PAL.
A sądzi się jak Parys powabnym bez mała.
Chwali się że dziewczęta za nim do Efezu
Gonią.

PLEUZ.
Dosyć, wszakże to wiadome.

PER.
I ja też wiem. tak jest w istocie.
Zmiłuj się. nie rozwlekaj, skróć ile możności.

PAL.
Nie mógłbyś dziewki znaleść miluchnej, powabnej
Coby ciałem i duszą zręczną, zwinną była?

PER.
Wolnej czy niewolnicy?

PAL.
To mi wszystko jedno.
Ale z tych co to żyją same żywiąc siebie,
W których piersi jest ogień — o sercu nie mówię,
Bo te serca nie mają.

PER.
Mytej chcesz, niemytej ?

PAL.
Hożej, niezbyt otyłej i młodej a krasnej,
Co najpiękniejszej.

PER.
Taką mam jedną znajome,
Dworkę — ale do czegoż ona ci się przyda?

PAL.
Weź ją do domu twego, prędzej, niech się tylko
Wystroi jak kobieta najjaskrawiej umie,
Zaczesze głowę, upstrzy, i wmówić jej trzeba
Ażeby udawała że jest żoną twoją.

PER.
Co to znaczy?

PAL.
Posłyszysz. Musi mieć służebnę.

PER.
Ma. i zręczną.

PAL.
Tej także będzie nam potrzeba.
Wmówisz jej by za twoją stawiła się żonę,
Zakochaną w mym panu. Pierścień przez służące
Poślę mu, a ja będę jak pośrednik służył.

PER.
Ale nie krzycz tak głośno, słyszę.

PAL.
Dam mu pierścień1 powiem że to twojej żony podarunek.
Tym sposobem go ściągniem i łatwo pochwycim.
Bo po całych dniach tylko o tem bzdurstwie myśli.

PER.
Gdybyś słońcu się modlił, toby ci nie dało

Dwojga dziewcząt mogących lepiej w tem usłużyć.
Bądź spokojny! odchodzi.

PAL.
Pośpiechu trzeba i ostrożnie!
Posłuchaj, Pleuzyklesie!

PLEUZ.
Na usługi. Słucham.

PAL.
Zważaj, gdy pan mój przyjdzie do waszego domu,
Komazyą jej nie nazwać,

PLEUZ.
Jakże?

PAL.
Zwij Glycerą!

PLEUZ.
Tak było umówiono.

PAL.
A teraz do domu!

PLEUZ.
Będę pamiętał, ale co potem, gdy jeszcze...

PAL.
Dowiesz się, gdy potrzeba będzie. Milczeć teraz —
Odegraj swoją rolę, na której zależy.

PLEUZ.
A więc idę.

PAL.
I wszystko spełnij jak kazałem.
Pleuzykles wchodzi do domu Periplekomena.


Scena druga.
PALESTRIO, potem LUKRIO.

PAL.
Jaki zamęt! Szaloną począłem robotę!
Dziś jeszcze memu panu kochankę odbiorę,
Jeśli tylko do wałki zechce żołnierz stanąć.
Ale zawołam tego... Sceledrze! masz ty czas?
Chodź tu przed drzwi — Palestrio, Palestrio cię woła!

LUK.
Nie ma czasu.

PAL.
Cóż robi?

LUK.
Zasnął, tęgo łyka...

PAL.
Jakto, łyka?

LUK.
Chcę mówić że chrapie, to jedno.

Łykanie i chrapanie na równo wychodzi.

PAL.
Spi Sceledrus.

LUK.
Spi mocno, nos za niego czuwa.
Okrutnie hałasuje. W kubku się zatopił,

13

Jako podczaszy nardu przelewał amforę.

PAL.
A ty szubieniczniku. nie pomogłeś jemu?

LUK.
Czego chcesz ? powiedz.

PAL.
Sen ten we dnie przyszedł z czego?

LUK.
Sądzę, z oczów.

PAL.
Bałwanie! ja nie o to pytam.
Chodź tu. ubiję, gdy się nie przyznasz do winy.
Ty mu wino przyniosłeś.

LUK.
Nie.

PAL.
I przeczysz jeszcze?

LUK.
Muszę, zakazał mówić. Kubków nawet cztery
Nie nalałem do dzbana, wypił przy śniadaniu.

PAL.
A tyś nie pił?

LUK.
Ubij mnie, jeżeli ja piłem.
Gdybym mógł!!

PAL.
Czyżeś nie mógł?

LUK.
Zaledwie smoktałem.
Takie palące było. gardło mi popiekło.

PAL.
My pijem męty, drudzy, gdy chcą, się spijają.
Pięknemu podczaszemu powierzono wino.

LUK.
A tybyś co innego zrobił, gdybyć dano?
Zazdrościsz że się przy tem tobie nie dostało.

PAL.
Dawniej on nie nalewał? Gadajże mi, trutniu,
Żebyś wiedział, co czeka, to ci dodam jeszcze,
Że na śmierć cię zatłukę, jeżeli mi zełżesz.

LUK.
Tak!! A potem mnie wydasz, że ja ci mówiłem,
I precz mnie jeszcze za to wyrzucą z piwnicy,
A ty sobie do szynku dobierzesz innego.

PAL.
Tego nigdy nie zrobię, gadaj tylko śmiało!
Wina nie nosił nigdy, tak się dawniej działo.

LUK.
On kazał, a ja jemu przynosiłem wino.

PAL.
Aż się beczki już chwieją.

LUK.
Nie chwiały się bardzo.
Było miejsce w piwnicy małe, dosyć ciasne
Blisko beczek, a przy niem stał ogromny dzbanek.

Ten się na dzień napełnił pewnie dziesięć razy.

Widziałem go i pełnym i próżnym naprzemian.
Zwijał się, żłopal, beczki próżne się zachwiały.

PAL.
Idź do domu. Dość. wiem już, macie szynk w piwnicy.
Pójdę, czas pana przywieź; nazad z targowicy.

LUK.
Ubity jestem. Przyjdzie. Jak się o tem dowie,
O czem ja nie mówiłem, na śmierć mnie zasiecze.
Ale dziś razów trzeba zbyć, i dalej — w nogi!
Do widzów.
Zmiłujcie się, nie mówcie! Nie zdradźcie mnie proszę.

PAL.
Dokąd?

LUK.
Posłany jestem, natychmiast powracam.

PAL.
Kto cię posiał?

LUK.
Komazya.

PAL.
A wracaj mi żywo!

LUK.
Ty, jeśli siekaninkę dadzą, zjedz ją za mnie!
Mnie nie ma, moję porcyą odstępuję tobie.
Odchodzi.

PAL.
Rozumiem, co zamierza przyjaciółka nasza.
Ten chrapie; poddozorcę na miasto wysyła,
Żeby się mogła wymknąć. O! zręcznie się bierze..
Ale patrzajcie, stary już dziewczynę wiedzie.
Właśnie taką mieć chciałem. Miluchno stworzenie!
Bogi, pomóżcie! Jak się prześlicznie ubrała!
Dotąd wszystko na podziw idzie nam jak z płatka.


Scena trzecia.
PERIPLEKOMEN. AKROTELA. FIDIPPA. PALESTRIO.

PER.
Całą rzecz jużem tobie. Akrotelo moja,
I Fidippie dokładnie rozpowiedział w domu.
Jeśliście nie pojęły, powtórzę, objaśnię.
A nie, to o czem innem pomówiemy z sobą.

AKR.
A cóżby to już była za straszna głupota
Żebym ja się podjęła sprawy i przyrzekła,
A nie miała dość do niej dowcipu ni siły?

PER.
Lecz ostrzedz nie zawadzi.

AKR.
Ostrzegać kobietę?
Miałabym nie zrozumieć? Czyżem zaraz tobie,
Nasłuchawszy się dosyć całej tej powieści.
Nie wyłożyła jasno jak zwiodę żołnierza ?

PER.
Nikt sam sobą nie mądry. Widziałem ja wielu.
Co dobrą gardząc radą, nie doszli do celu.

AKR.

14

Kobiecie sztukę splatać podstępem i zdradą.
Nigdy środków nie braknie, bez miary i końca.
Gdy przyjdzie poczciwego co, dobrego zrobić,
Naówczas tylko mogą zapomnieć się chwilę.

PER.
I dlatego się boje, bo wy dziś musicie
I złe zrobić i dobre — złe jemu, nam dobre.

AKR.
Bądź spokojny! Gdy dobro bez wiedzy się czyni.
Źle się żadna dziewczyna nigdy nie popisze,
Chyba na gorszą jeszcze trafi niż jest sama.

PER.
Dobrze więc, chodźcie! Chce się oddalić z niemi.

PAL.
(do siebie.)
Niema czego zwlekać.
(Do Periplekomena.)
Cieszę się, że cię widzę! Jak pięknie ubrana!

PER.
W samą porę przybywasz. Oto one obie,
Które mieć chciałeś, strojne jakeś sobie życzył.

PAL.
Witani cię, Akrotelo! pysznie!

AKR.
(do Periplekomena.)
Któż to taki?
Wita mnie jak znajomy.

PER.
To jest mistrz nasz przecie.

AKR.
Witam mistrza.

PAL.
Witam cię. ale powiedz, proszę.
Nauczył cię, co robić?

PER.
Wyuczone obie.

PAL.
Ale jak. muszę wiedzieć. Nuż się głupstwo stanie!

PER.
Jak kazałeś, ja swego nic tu nie dodałem.

AKR.
Chcesz, ażebyśmy obie wojaka uwiodły?

PAL.
Tak.

AKR.
Plan śliczny i zręcznie obmyślany bardzo.

PAL.
Udawać musisz jakbyś była — jego żoną.

Akr.
Wiem to.

PAL.
I zakochaną w mym panu, żołnierzu.

AKR.
Tak jest.

PAL.
Ja z twoją sługą będziem pośredniczyć.

AKR.
Stworzonyś na proroka, mówisz co się stanie.

PAL.
Pierścień mi twoja sługa oddała dla niego.

Bym wręczył w twem imieniu.

AKR.
Tak jest słowo w słowo.

PER.
Po co powtarzać, gdy wie?

AKR.
I owszem, nie szkodzi.
Sam wiesz, kiedy mistrz dobrze plac przemierzy cały
I drzewo poukłada pod sznur, wówczas łatwo
Statek zbudować wedle zakreślonej myśli.
Nasz ster już skierowany, ciesielka poczęta,
I zręczni siekiernicy w pogotowiu stoją;
Jeśli nas nic zawiedzie dostarczyciel drzewa.
Wprędce statek zbudujem i puścim na morze.

PAL.
Znasz mojego wojaka ?

AKR.
Szczególne pytanie!
Któż nie zna wyśmianego tego samochwała ?
Palcem go wytykają, trutnia, rozpustnika —

PAL.
On cię zna?

AKR.
Z bliska nigdy nie widział mnie jeszcze
Ani wie kto ja jestem.

PAL.
To się dobrze składa!
Powinno nam pójść łatwo.

AKR.
Przystaw mi go tylko
A o resztę nie pytaj! Jeśli go nie zwiodę,
Biorę winę na siebie cała.

PAL.
Wnijdż do domu!
I rozumnie do dzieła!

AKR.
Proszę, bądź spokojny!

PAL.
Prowadź ją, Periplekcie. ja po niego idę.
Z targu wezmę, dam pierścień i powiem trutniowi.
Że to dar twojej żony, która się w nim kocha.
Tę
(wskazuje na Fidippę)
wyślij do nas zaraz, gdy powrócim z targu.
Jakby z czem potajemnem.

PER.
Dobrze, bądź spokojny!

PAL.
Teraz róbcie wy sami. ja go wnet sprowadzę.

PER.

15

Idź szczęśliwie, rób dobrze!
Do Akroteli. Dziś jeszcze dokażę.
Że dziewczynę od niego odbiorę dla gościa
I popłyną do Aten.

AKR.
Dziewczyna pomoże?
PER.
O mądra i przebiegła!

AKR.
To się pewnie uda!
Gdy my obie do niego weźmiemy się razem.
Nie lękam się, ażeby podeszli nas zdradą.

PER.
Chodźmy! mamy czas myśleć i wzajem się radzić.
By się potem nie wahać, gdy wojak powróci.

AKR.
(do Palestria.)
Przyjacielu, spokojny bądź, że się to uda!
Wszystko pójdzie po myśli.
AKT CZWARTY.

Scena pierwsza.
PYRGOPOLINIK. PALESTRIO.

PYRG.
Co za rozkosz gdy, co się zamierza, powiedzie!
Dziś mego przyjaciela do króla Seleuka
Posłałem ze ściągnionym dla niego żołnierzem.
Niech mu broni królestwa, ja odpocznę trochę!

PAL.
Myśl o sobie, o króla nie masz się co troszczyć.
Jakiego to ja szczęścia jestem pośrednikiem!

PYRG.
No! wiec króla na stronę! Cały słucham ciebie.
Mów! wiesz że oboje nastawiłem uszu.

PAL.
Tylko!! to tajemnica! niech nikt nie podsłucha!
Bo mnie zaklęto aby rzecz prowadzić skrycie.

PYRG.
Cóż to? skąd?

PAL.
Od prześlicznej, cudnej kobieciny.
Która się kocha w tobie i tęskni do ciebie,
Sługa pierścień przyniosła bym ci oddał.

PYRG.
Gadaj!
Wolna jest, czy pretora rószczką wyzwolona?

PAL.
Czyżbym ja pośrednikiem chciał być wyzwolonej,
Gdy ty wolnych masz tyle że ci starczyć trudno?

PYRG.
Zamężna? wdowa?

PAL.
Obie razem.

PYRG.
Jak być może?
Razem żona i wdowa?

PAL.
Młoda, a maż stary.

PYRG.
Doskonale!

PAL.
Urocza piękność!

PYRG.
Nie kłam tylko!

PAL.
Pięknością ciebie godna.

PYRG.
To piękna być musi!
Któż to taki?

PAL.
Sąsiada Periplekta żona.
Zadurzyła się w tobie, zaklina abym cięJej miłości dostarczył
PYRG.
Chętnie, jeśli życzy.

PAL.
Pragnie z duszy

PYRG.
A cóż ja z tą Koinazyą zrobię?

PAL.
A! niech rusza, gdzie oczy poniosą, wszak matka
I siostra do Efezu zabrać ją przybyły.

PYRG.
Co mówisz! jest i matka?

PAL.
Mówią ci co wiedzą.

PYRG.
Doskanałą mam zręczność pozbyć się.

PAL.
Każ. panie!
Wykonamy to mądrze

PYRG.
Mów i daj mi radę!

PAL.
Chcesz się jej prędko pozbyć, bez gniewu i zgodnie?

PYRG.
Chętnie.

PAL.
Zrób tak! Pieniędzy masz więcej niż trzeba.
Złoto, klejnoty, któreś Komazyi darował.
Niechaj zabierze z sobą! nieprawdaż?

PYRG.
No — zgoda!
Lecz jeśli ja ją puszczę, a ta mi się nowa
Sprzeniewierzy?

PAL.
Ubóstwia cię! o niedowiarku!

PYRG.
U Wenery mam łaskę!

PAL.
Drzwi skrzypią — na stronę!
Oto łódź od okrętu na zwiady wysłana.

PYRG.

16

Jaka łódź?

PAL.
Jej służąca, która wyszła z domu,
Ta co mi pierścień dala.

PYRG.
A! nieszpetna wcale —
Zaprawdę!

PAL.
Małpa to jest, sowa przy swej pani.
Patrz jak oczy wytrzeszcza i np stawia ucha!
Usuwają się na stronę.
Scena druga.
FIDIPPA. PYRGOPOLINIK. PALESTRIO.

FID.
do siebie.
Meta wytknięta dla nas. do której biedz trzeba.
Udam że nic nie widzę i nie wiem gdzie oni.

PYRG.
po cichu do Palestria.
Patrzmy, czy ona do mnie w istocie przybywa.

FID.
niby sama do siebie.
Czy tylko niema kogo coby podsłuchiwał,
Więcej o cudze sprawy troszcząc się niż swoje.
Własnem jadłem mało się kto nasyci. Ludzi
Lękam się, którzyby nam stanęli na drodze.
Gdy ona przyjdzie, która bohatera szuka,
Miłością dlań pałając. A! mężczyzna śliczny,
Rycerz mężny!

PYRG.
Czy i ta mnie kocha?
Chwali piękność, to przecie jasne jest jak słońce.

PAL.
Co mówisz?

PYRG.
Głośno mówi. wyraża się ładnie.
Ale i ona piękna, miluchna dziewczyna.
Już mi się jej zachciewa, Palestrio!

PAL.
Boś tamtej
Jeszcze nie widział.

PYRG.
Twemim widział ją oczyma.
Coś mówił o niej, już mnie do kochania zmusza —

PAL.
To narzeczona moja. Daj jej pokój! Tamte
Gdy ty weźmiesz, ją sobie za żonę wybieram.

PYRG.
Mówże z nią!

PAL.
Ty się usuń!

PYRG.
Z tyłu stać! jak sługa!

FID.
półgłosem.
A!gdybym go znalazła! mogła mówić! Z domu
Umyślniem wyszła.

PAL.

Spełnią się życzenia twoję.
Nie bój się, śmiało tylko, jest tu ktoś przy tobie.
Który wie, czego szukasz.

FID.
Któż to mówi do mnie?

PAL.
Pomocnik twój do dzieła i towarzysz wierny.

FID.
Więc kryć nie potrzebuję co chciałam ukrywać?

PAL.

Pozostanie ukryte.

FID.
Jak?

PAL.
Kryj się przed zdrada!
Jam wierny.

FID.
Dowiedźże mi iż znasz tajemnicę!

PAL.
Pewna jejmość pewnego rycerza miłuje —

FID.
Trafia się to.

PAL.
Pierścieni nie każda posyła.

FID.
Teraz rozumiem jasno. Jest tu kto?

PAL.
Tak i nie.

FID.
Zostańmy sami!

PAL.
Długą ma być ta rozmowa ?

FID.
Trzy słowa.

PAL.
(do Pyrgopolinika.)
Wnet powracam.

PYRG.
A ja mam stać. czekać
Z pięknością moją!

PAL.
Przecież dla ciebie pracuję.
Cierpliwości!

PYRG.
Umieram, takem niecierpliwy.

PAL.
Zwolna! Do spraw miłośnych wiesz jak brać się zwykło.

PYRG.
No. rób już. jak najlepiej!

PAL.
(na stronie.)
Co za bałwan głupi!

17

(Do Fidippy.)
Jestem już! Czego żądasz?

FID.
(cicho do Palestria.)
Cośmy umówili.
Daj mi go!

PAL.
Zakochana w nim —

FID.
Ale wiem o tem.

PAL.
Chwal wzrost, postać, zalety —

FID.
Nie ucz mnie, dowiodłam
Że coś umiem.
Strzeż innych, mnie nie podsłuchiwaj!

PYRG.
(do Palestria.)
Ale chodżże tu do mnie! Niech darmo nie stoję!

PAL.
Jestem. Cóż tam?

PYRG.
Co ona szepcze?

PAL.
Że to biedne
Kobiecisko się męczy, trapi, w łzy rozpływa,
Tak ciebie pragnie, czeka — z tem ona przychodzi.

PYRG.
Niech się zbliży!

PAL.
Lecz zrazu dumnie się staw przed nią

Jakby ci nie w smak było, łaj, żem się źle sprawił.

PYRG.
Dobrze, posłucham rady.

PAL.
Zawołać dziewczyny?

PYRG.
Ma co do mnie? niech przyjdzie!

PAL.
(do Fidippy.)
Idź!

FID.
Najpiękniejszego
Witam.

PYRG.
(na stronie.)
Zna imię moje.
(Do Fidippy.)
Niech ci dają Bogi
Czego pragniesz.

FID. Źyć z tobą.

PYRG
To wiele.

FID.
Nie dla mnie
Pragnę tego, lecz dla tej, co nad życie kocha.

PYRG.
Wysoko ona sięga, nie tak łatwo o to!

FID.
Nie dziw, że się tak z sobą drożysz bohaterze!
Piękny, mężny, powabny, sławny w całym świecie.
Któryż mąż sprosta tobie?

PAL.
W istocie że niema
Równego mu! Męskiego więcej sęp ma w sobie.

PYRG.
na stronie.
Teraz gdy mnie tak chwali, cugle sobie puszczę.

PAL.
Patrz jak sio truteń nadął!
(Do Pyrgopolinika.)
Odpowiedz jej, panie!
Ona od tej przychodzi.

PYRG.
Której ? Jest ich tyle,
Które latają za mną. że spamiętać trudno.

FID.
Od tej co swoją rękę z ozdoby odarła.
Aby ozdobić twoją. Jam pierścień przyniosła.

PYRG.
Czegóż chcesz? mów!

FID.
Nie wzgardzaj tą. która cię kocha.
Tobą żyje, nadzieję ma jedyną w tobie.

PYRG.
Czego żąda?

FID.
Chce mówić, całować, uścisnąć;
Nie zlitujesz się nad nią, to umrze nieboga.
Achillesie, błagania wysłuchaj, ty, cudny,
Katuj piękną! Miej litość, zwycięsco, zdobywco!

PYRG.
Ale to jest nieznośnem. Precz! ileż to razy
Zabroniłem pod rózgą, abyś się nie ważył
Lada kogo mi stręczyć!

PAL.

(do Fidippy.)
No widzisz, mówiłem;
Dzika się tego darmo nie złowi, dać trzeba.

FID.
Da się czego zapragnie.

PAL.
Chce filipów dwieście
Złotych, bo od nikogo mniej nigdy nie bierze.

FID.
Ale to bardzo tanio.

PYRG.
Nigdym nie był chciwy;
Dosyć jestem bogaty, więcej stu miar złota
Stoją u mnie.

18

PAL.
A skarbiec! a te srebra góry,
Których szczyt wyżej sięga niż wierzchołki Etny.

FID.
(na stronie do Palestria.)
Łżyjgęho!

PAL.
Tom w obroty wziął go.

FID. Źle mu kadzę?

PAL.
Wybornie.

FID.
do Palestricia.
Puśćcie mnie już!

PAL.
(do Pyrgopolinika.)
Odprawcie ją, panie!
Powiedz: chcesz czy nie raczysz? po co dręczyć biedną.
Która nigdy nic złego ci nie uczyniła!

PYRG.
Powiedz jej, niechaj przyjdzie! Otrzyma co chciała.

FID.
Teraz czyńcie co chcecie! wole wasze zgodne.

PAL.
Nie tak trudno go zdobyć!

FID.
Dziękuje, że moje
Wysłuchałoś błaganie i nią nie pogardził.
Do Palestria.
A co! dobrze się sprawiam?

PAL.
Na Kastora, ledwie
Śmiech wstrzymuję, dlatego obracani się tyłem.

PYRG.
Zaprawdę, nie wiesz tego. jaką cześć wyrządzam
Twojej pani.

FID.
Wiem dobrze i powiem jej o tem.

PAL.
Mógł się innej za złoto sprzedać —

FID.
Bardzo wierze.

PAL.
Kobiety, do których on przybliżyć się raczy.
Na świat wydają mężów, rycerzy, półbogów,
Co żyją lat osiemset.

FID.
Milczże, ty gaduło!

PYRG.
Co pleciesz! Żaden nie żył mniej od lat tysiąca.

PAL.
Zmniejszyłem ażeby mnie za kłamcę nie wzięła.

FID.
Nieba! a ileż ojciec tych dzieci żyć może?

PYRG.
Nazajutrz po Zeusie ja na świat, przyszedłem.

PAL.
Gdyby się dniem nie spóźnił, panowałby światu!

FID.
Ale dość! jeśli laska, wypuśćcie umie żywa!

PAL.
Idź! masz odpowiedź.

FID.
Idę, panią przyprowadzę,
Która mnie tu przysłała.

PYRG.
Z tą pięknością, bieda.
Jest mi wielkim ciężarem.

PAL.
(do Fidippy.)
Nie zwlekaj, idź!

FID.
Idę.

PAL.
Ale pamiętaj, powiedz od serca i wiernie!

FID.
By jej serce skoczyło —

PAL.
Cicho do Fidippy. A Komazyi powiedz,
Że on tu jest, niech spiesznie do domu powraca!

FID.
Ona tu jest. już — obie podpatrują skrycie.

PAL.
Rozumnie, będą wiedzieć jak postąpić mają.
Chce ją pocałować.

FID.
Nie tykaj mnie!

PAL.
Nie tykam, nie strzymuję, milczę.

PYRG.
woła za nią. Zarazże ją proś do mnie!

FID.
Natychmiast usłużę. Odchodzi.


Scena trzecia.
PYRGOPOLINIK. PALESTRIO.

PYRG.
Co mi radzisz, Palestrio? Co począć? co robić
Z moją dziewczyną? Bo się nie godzi by druga
Weszła do domu. póki tamta nie ustąpi.

PAL.
Co tu pytać? Mówiłem, jak zrobić najlepiej.
Niech pieniądze, niech solne podarki zatrzyma:
Coś dał, niechaj zabierze, i niech się wynosi!
Powiedz jej to. bo pilno oczyścić się w domu;
Mów że matka i siostra przybyły, więc łatwo
Powrócić może z niemi.

PYRG. Że są tu, wiesz pewnie?

19

PAL.
Na moję oczy siostrę widziałem.

PYRG.
Tu była ?

PAL.
Tak jest.
PYRG.
Piękna? okrągła?

PYRG.
Matka gdzie?

PAL.
Już i tej mu trzeba!

PAL.
Na okręcie, wypłakuje oczy.
Sternik mi mówił o niej, z którym przypłynęła,
Wstąpił tu do sąsiada, jest gościem u niego.

PYRG.
Chłopak jaki przystojny?

PAL.
A! dosyćże tego!
Przydałbyś się do stada! Mężczyźni, kobiety
Zarówno mu pokusą.

PYRG.
Nie — ale posłuchaj!

PAL.
Go?

PYRG.
Tyś dobry do rady, pogadaj z nią o tem!
Właściwiej tobie niż mnie skończyć to przystało.
Pal. Idź do niej, sarn się rozpraw! Powiedz, że się żenisz,
Że krewni, przyjaciele naglą, byś wziął żonę.

PYRG.
Myślisz?

PAL.
Czemu nie?

PYRG.
Idę. Ty tu stój przed domem
I patrz, a gdy nadejdą, zaraz mnie wywołaj!

PAL.
Rób ty swoję!

PYRG.
Wnet wrócę, bo to rzecz skończona.
Nie zechce wyjść, to każę wyrzucić ją z domu.

PAL.
Dajże pokój, potrzeba rozstać się z nią zgodnie:
Dasz co mówiłem, stroje, podarki i złoto.

PYRG.
Chętnie.

PAL.
Więc niewątpliwa że się zgodzi na to.
Ale idźże no prędzej!

PYRG.
Słuchani cię. Odchodzi.

PAL.
(do widzów.)

Nieprawdaż.
Takim jest jakim ja go wam odmalowałem,
Rozuzdany ten rycerz. Teraz tylko trzeba,
By Akrotela, sługa, Pleuzykles śpieszyli.
Bogowie! jakże szczęście na podziw nam służy!
Oto ci, których tutaj potrzeba mi. właśnie
Wychodzą z domu.

Scena czwarta.

PALESTRIO. AKROTELA. FIDIPPA. PLEUZYKLES.

AKR.
Chodźcie za mną a patrzajcie
Aby świadek nas jaki nie podsłuchał zdradnie.

FID.
Niema nikogo oprócz tych, których nam trzeba.

PAL.
I mnie także.

FID.
No, cóż tam myśli budowniczy ?

PAL.
Ja ? budowniczy?

FID.
Czemuż nie?

PAL.
Zgoda i na to.
Budowniczy ćwiek właśnie w ścianę wbić zamierza.

AKR.
Tak?

PAL.
(do Akroteli.)
Ta ma gębę dobrą i zażyć jej umie.
Jak podwiodła żołnierza!

AKR.
Tego jeszcze mało.

PAL.
Pomyślnie idzie, w garści już wszystko trzymamy.
Dalej prowadźcie dobrze, a my pomożemy.
Poszedł prosić Komazyę sam ażeby z matką
I z siostrą razem sobie do Aten jechały.

AKR.
Wybornie.

PAL.
Co pieniędzy dał jej i podarków,
Wszystko z sobą zabierze; jam mu to doradzał.

PLEUZ.
Łatwo przyjdzie gdy ona i on chcą jednego.

PAL.
Wiecie o tem że w studni, gdy się za zrąb chwyta,
Niebezpieczeństwo grozi, by nie wpaść w nią nazad:
Stoim teraz u zrębu. Jeźli się domyśli,
Wszyscy pójdziem precz z wstydem. I teraz potrzeba
Najostrożniej poczynać.

PLEUZ.
Drzewa do budowy
Nie brak, trzy kobiet i ja, ty piąty, i stary.

PAL.
Cobyśmy dokazali, gdyby tysiąc było!

20

Niema twierdzy, któraby oprzeć się nam mogła.
Baczność!

AKR.
Słuchamy czego nauczysz nas jeszcze.

PAL.
Dosyć! ja już mój urząd na ręce twe zdaję.

AKR.
Przekonasz się, o wodzu, że coś kazał, zrobię.

PAL.
Żołnierza tylko ślicznie po królewsku zbłażnij!

AKR.
Z rozkoszą
PAL.
A jak wziąć się potrzeba, wiesz sama.

AKR.
Muszę dla niego niby z miłości umierać.

PAL.
Tak właśnie.

AKR.
Miłość moja od męża mnie wiedzie
W jego objęcia.

PAL.
Tak jest, i wszystko w porządku.
Daj mu wiedzieć że dom ten dostałaś w posagu
I z mężem się rozstawszy, zostawił cię samą.
Inaczej wejść nie zechce do obcego domu.

AKR.
Dobrze.

PAL.
Gdy wyjdzie, zdala stój i czyń jak gdybyś
Olśniona tą pięknością o swej zapomniała,
A bogactwa wysławiaj, obyczaj, wdzięk twarzy!
Lecz rozumiesz.

AKR.
Rozumiem. Dość ci będzie przecie,
Gdy odegram tak byś mi nie naganił roli.

PAL.
A pewnie.
(Do Pleuzyklosa.)
O coś spytam.

PLEUZ.
Mów, o co chcesz pytać ?

PAL.
Gdy się pocznie robota, wejdzie Akrotela,
Ty przybywaj przebrany za dowódzcę statku.
Oczy przewinż, kapelusz weź ciemno brunatny.
Krótki płaszcz, także bury, jak noszą majtkowie,
Spięty na lewe ramię, na pół obnaż ręce,
Jak trzeba do roboty, nibyś jest sternikiem.
U starego to znajdziesz, bo rybaków trzyma.

PLEUZ.
Tak przebrany co robić mam?

PAL.
Z rozkazu matki
Po Komazyę przychodzisz, jeśli chce do Aten,
By co prędzej do portu szła. Zabierze z sobą
Co ma sprzętu na okręt. Mów, że gdy się spóźni.
Ty od brzegu odbijesz, bo wiatr jest pomyślny.

PLEUZ.
Na wszystko zgoda. Dalej!

PAL.
On sam ją przynagli
Ażeby się śpieszyła, bo ją matka czeka.

PLEUZ.
Sprytnie!

PAL.
Mnie z sobą weźmie, bym rzeczy niósł za nią —
On zezwoli — do portu, na okręt, ja z wami,
I do Aten płyniemy.

PLEUZ.
Dadzą przybyć Bogi,

Trzy dni sługą nie będziesz, natychmiast wyzwolę.

PAL.
Idź, się ubierz!

PLEUZ.
Co więcej?

PAL.
Myśl o swojej roli!

PLEUZ.
Idę.

PAL.
(Do Akroteli i Fidippy.)
Wy idźcie także, pewnym że za chwilę
Rycerz się nasz przystawi.

AKR.
Twój rozkaz nam prawem.
Pal. Idźcież! Do Pleuzyklesa. Otóż i drzwi się otwierają w porę.
Idzie jak na stu koniach. Śni mu się że zrobił
Co chciał, a co utraci, nieborak sam nie wie.


Scena piąta.
PYRGOPOLINIK. PALESTRIO.

PYRG.
Com chciał, tegom dokazał i cicho i zgodnie.
Komazya się wynosi.

PAL.
Coś tak długo bawił?

PYRG. Żadna mnie nie kochała tak jak ta kobieta.

PAL.
Doprawdy?

PYRG.
Com nasłuchał się! jak przyszło ciężko!
W końcu musiała uledz, wszystko jej oddałem
Czego chciała. I ciebiem darował w dodatku.

PAL.
Mnie! mnie także! O panie! jak mam żyć bez ciebie!

PYRG.
Nie trwóż się, bo ja ciebie uwolnię, bądź pewny!
Com się namęczył, aby mi cię zostawiła —
Nie i nie!

PAL.

21

W Bogach tylko i w tobie nadzieja.
Lecz choć mi żal z tak dobrym rostawać się panem.
Cieszę się że z pomocą osiągnąłeś moją
Godną twojej piękności i sławy sąsiadkę.

PYRG.
Nie wiele mówiąc wolność dam, złotem obsypię,
Gdy mi ją zyszczesz.

PAL.
Twoja jest.

PYRG.
Pilno mi.

PAL.
Zwolna,
Nie gorącuj się! Oto właśnie ona idzie.

Scena szósta.

AKROTELA. FIDIPPA. PYRGOPOLINIK. PALESTRIO.

FID.
(do Akroteli.)
Oto on stoi.

AKR.
Gdzie jest?

FID.
W lewo!

AKR.
Już go widzę.

FID.
Patrz zpod oka, bo pozna żeśmy go postrzegły.

AKR.
Widzę, teraz mam mądrzej poczynać niż kiedy.

FID.
Pocznij!

AKR.
Proszę cię abyś sama rozpoczęła,
cicho. Nie tak cicho, niech słyszy!

FID.
Mówiłam z nim śmiało,
Poufale, spokojnie, jakem sama chciała.
Pyrg. do Palestra. Słyszysz V

PAL.
Tak zachwycona że mówiła z tobą!
Akr. do Fidippy. O kobieto szczęśliwa!

PYRG.
Jak mnie kocha! Bogi!

PAL.
Zasługujesz.

AKR.
(do Kidippy.)
Podziwiam żeś przystąpić śmiała.
Do niego jak do króla ślą posly i listy.

FID.
W istocie przyszło ciężko zbliżyć się i skłonić.

PAL.
(do Pyrgopolinika.)
Jaką masz u nich sławę!

Pyrg. Bogini miłości
Dała mi to —i znoszę!

AKR.
(do Fidippy.)
Zawdzięczam Wenerze
I ją błagam ażeby dać mi go raczyła,
Tego, za którym wzdycham, tęsknię sercem calem,
Pragnę go mieć a nigdy nie stać się ciężarem.

FID.
Spodziewam się, choć kobiet ciągną za nim roje,
Lecz on zdala je trzyma, gardzi — oprócz ciebie.

AKR.
Straszno mi żeby nadto nie wymagał po mnie
I nie zmienił się, gdy mnie przy sobie zobaczy;
Bo przy jego piękności jakiż wdzięk nie zgaśnie!

FID.
Tak źle nie bedzie. Męstwa!

PYRG.
Jak upokorzona!

AKR.
Tyś mnie piękniejszą niż ja jestem. malowała.

FID.
Starałam się ażebyś przeszła spodziewanie.

AKR.
Jeśli wzgardzi, o Bogi, do kolan mu padnę,
Zaklnę go, będę błagać — a gdy nic nie zyskam,
Sama sobie śmierć zadam, bo życia nie zniosę.

PYRG.
Potrzeba ją ocalić! Mów, pora?

PAL.
Zaczekaj!
Poniżysz się, tak zdając łatwo, dobrowolnie.
Przypuść ją wprzód do siebie, niech tęskni, niech wzdycha!
Co? sławę miałbyś swoją narazić! Na Bogi!
Nie było o ile wiem, w świecie nad dwu łudzi:
Ty i Faon, w którym się na śmierć zakochano.

AKR.
Wyjdę. Idź przodem, wołaj! proszę cię, Fidippo.

FID.
Czekam aż kto nadejdzie.

AKR.
Nie wytrzymam dłużej.
Wyjdę.

FID.
Drzwi są zamknięte.

AKR.
Wybiję.

FID.
Szalona!

AKR.
A! Jeśli kochał kiedy mąż szlachetny, wielki
Przebaczy, gdy z miłości dla niego pobłądzę.

PAL.
Biedna, ma szał miłosny!

PYRG.
Ja też oszaleję!

22

PAL.
Usłyszy — cicho!

FID.
(do Akroteli.)
Stoisz, dlaczego nie pukasz?

AKR.
Bo go tam niema.

FID.
Zkąd wiesz?

AKR.
Wiem pewnie że niema,
Czułabym, gdyby był tam.

PYRG.
Co to się jej marzy?
Dla mej miłości Wenus dala jej dar wieszczy...

AKR.
Ten co go widzieć pragnę, blisko jest, przeczuwam.

PYRG.
Więcej nosem mnie wietrzy niż widzi oczyma.

PAL.
Zaślepiła ją miłość,

AKR.
(mdlejąc.)
Katuj!

FID.
Co?

AKR.
Upadam.

FID.
Cóż to?

AKR.
Nogi mi mdleją i przez oczy dusza
Uciekła,

FID.
Widziałaś go?

AKR.

Widziałam, widziałam... FID.

Ja nie widzę. Gdzież on jest?

AKR.
Gdybyś go kochała,
Zobaczyłabyś.

FID.
Pewnie, gdyby wolno było.
Ty i nikt by goręcej nie kochał nademnie.

PAL.
Każda kocha się w tobie, która cię zobaczy.

PYRG.
Nie wiem czy ci mówiłem, żem Wenery wnukiem?

AKR.
Fidippo. idź i mów z nim!

PYRG.
Boi się.

PAL.
Przychodzi
Prosto do nas.

FID.
Was szukam.

PYRG.
My ciebie.

FID.
Kazałeś,
Prowadzę panie moją.

PYRG.
Widzę.

FID.
Ma się zbliżyć?

PYRG.
Nie wzgardzę jak innemi, wymogłaś to na mnie.
Fid. Gdy przyjdzie, pewnie słowa wymówić nie zdoła.
Zobaczy, oniemieje, języka zapomni,
Gdy cię ujrzy.

PYRG.
Więc muszę trwogi jej oszczędzić.

FID.
Jak drży, jako się waha, zobaczywszy ciebie!

PYRG.
Nieraz pod bronią żołnierz tak samo truchleje.
Cóż mówić o kobiecie! — Ale czegóż żąda?

FID.
Idż do niej, ona tylko pragnie by żyć z tobą.

PYRG.
Ja do niej? do zamężnej? obawiam się męża.

FID.
Wygnała go dla ciebie.

PYRG.
Jakże ona śmiała?

FID.
Dom ten jest jej posagiem.

PYRG.
Co?

FID.
Tak.

PYRG.
Niechże idzie!
Powiedz, ja w ślad nadążę.

FID.
A nie kaź jej czekać!
Będzie tęskniła.

PYRG.
Zaraz — idźcież!

FID.
Idziem obie. Wychodzą.

PYRG.
Co ja widzę?
PAL.

23

Co widzisz?

PYRG.
Obcy jakiś człowiek
Jak majtek przyodziany przychodzi.

PAL.
To sternik.
Musi tu mieć interes.

PYRG.
Weźmie dziewczę.

PAL.
Pewnie.


Scena siódma.
PLEUZYKLES. PALESTRIO. PYRGOPOLINIK.

PLEUZ.
przebrany. Gdybym nie wiedział o tem że już niejednemu
Dla miłości się sztukę powiodło wyplatać,
Lękałbym się przebrany na świat pokazywać.
Ale wiem że niejeden przez miłość i złego
Dopuścił się i niezbyt postąpił uczciwie.
Milczę o tem jak Achil lud swój jej poświecił.
Cicho! oto Palestrio i pan jego stoi,
Z innego tonu muszę zaśpiewać do niego,
głośno. Nad baby gnuśniejszego niema nic na świecie.
Wszystko co się gnuśnością nazywa, jest niczem
Przy guzdralstwach kobiecych. Nawykły do tego
Od dzieciństwa. Komazye wywołać mi trzeba.
Muszę zastukać! Hola! jest tam kto?

PAL.
zbliżając się.
Co chcecie?
Czego stukasz?

PLEUZ.
Koniazyę widzieć mi potrzeba.
Matka jej mnie przysyła, chce jechać. Niech śpieszy!
Podnosiemy kotwicę, musim na nią czekać.

PYRG.
Oddawna już gotowa. Posłuchaj, Palestrio!
Złoto, stroje, sukienki, klejnoty niech bierze!
Weź ludzi aby jej to na okręt zanieśli!
Wszystko co darowałem, już upakowane.

PAL.
Idę. Odchodzi.

PLEUZ.
No żywo!

PYRG.
Zaraz! nie będzie z tem zwłoki.
Co to masz, przyjacielu, na oku? Związane?

PLEUZ.
Niema nic.

PYRG.
Lewe oko?

PLEUZ.

To ci powiem zaraz:
Oko jedno straciłem. Co to morze umie!
Gdyby nie miłe morze, miałbym jeszcze oko.
Na wodzie nie wytrzymać długo.

PYRG.

Ot! nadchodzą.


Scena ósma.
PALESTRIO. KOMAZYA. PLEUZYKLES. PYRGOPOLINIK.
NIEWOLNICY.

PAL.
(do Komazyi, wychodzącej z nim.)
Dośćże Już tego płaczu!

KOM.
Jakże łzy powstrzymać!
Tum najsłodsze dni życia przebyła.

PAL.
Patrz! czeka
Ten co go matka z siostrą przysłały po ciebie.

KOM.
Widzę go.

PYRG.
Ty, Palestrio!

PAL.
Co rozkażesz, panie?

PYRG.
Każ wynieść wszystko z domu co jej darowałem.

PLEUZ.
Witani, Komazyo!

Kom.
Witani!

PLEUZ.
Matka cię i siostra
Przezemnie pozdrawiają.

KOM.
Najpiękniej dziękuję.

PLEUZ.
Proszę byś pośpieszała, bo wiatr żagle wzdyma,
Matkę że oczy bolą. nie przybyła ze mną.

KOM.
Idę choć mimowoli, obowiązek każe.

PLEUZ.
Co za skromność!

PYRG. Żyjąc się ze mną jej uczyła.

KOM.
Jakże mnie boli z takim rozstawać się mężem,
Od którego najmędrszy nauczyć się może!
Żyłam z tobą, dlatego tak się wielką czuję.
A porzucić cię trzeba! Płacze.

PYRG.
Nie placz!

KOM.
Jak łzy wstrzymać.
Kiedy spojrzę na ciebie!

PAL.
Męstwa! Mnie nie lepiej.
Nie dziw że ci tu dobrze było, ciebie piękność
Jego wiązała, męstwo, obyczaj, szlachetność,
Jam niewolnik, a iednak płacze. przv rozstaniu.
KOM.

24

(do Pyrgopolinika.)
Wolno rai cię uścisnąć przy rozstaniu?
Pyrg. Wolno.

KOM.
Życie me! oczy moje! udaje omdlałą.

PAL.
(do Pleuzyklesa.)
Trzymaj ją! o nieba!
Upada.

PYRG.
Cóż tam znowu?

PAL.
Gdy opuszczać przyszło,
Osłabła.

PYRG.
(do niewolników.)
Bieżcie, wodę niech który przyniesie!

PAL.
Tu woda nie pomoże. Odejdź, stań zdaleka,
Póki się nie otrzeźwi.

PYRG.
(patrzy na Komazyę, nad która się Pleuzykles nachyla.)
Tylko nie tak blisko!
Go to znaczy? aż do ust? co robisz, człowiecze!

PLEUZ.
Słuchałem, czy oddycha.

PYRG.
Na to dosyć ucha.

PLEUZ.
Każesz, to ja porzucę.

PYRG.
Nie, bierz!

PAL.
Mnie to boli.

PYRG.
(do niewolników.)
Idźcież, zabierzcie z domu com jej podarował!

PAL.
(w progu domu.)
Domowe Bogi, żegnam was po raz ostatni!
Bywajcie zdrowi, chłopcy, dziewczęta, co ze mną
Służyliście, a dobrą niech mam pamięć u was!
Bom nie gorszy od innych.

PYRG. Śmiało!

PAL. Łzy wylewam...
Rozstać się z wami —

PYRG.
Bądźże mężczyzną!

PAL.
To boli!
A! jak boli...

KOM.
(wychodząc z omdlenia.)
Gdziem jest? co widzę? Dniu jasny,
Witam cię.

PLEUZ.
Już ci lepiej.

KOM.
Bogowie! jakiego
Tracę pana — o biada! słabnę.

PLEUZ.
Nie bójże się.Życie moje!
PYRG.
Go to tam?

PAL.
Z omdlenia wychodzi.
(Na stronie.)
Lękam się aby wszystko się to nie wydało.

PYRG.
Co takiego?

PAL.
(szybko się opamiętywając.)
Gdy będziem przez ulicę nieśli
Te graty, śmiać się będą.

PYRG.
Co daję, to moje,
Nie cudze. Bierz ich licho! W drogę, Bogi z wami!

PAL.
O ciebie mi szło.

PYRG.
Wierzę.

PAL.
Bądź zdrów!

PYRG.
Bywaj zdrowy!

PAL.
(do Pleuzyklesa i Komazyi.)
Idźcie, napędzę; słowo jeszcze powiem panu. Odchodzą.
Choć mniej wiernym i gorszym nad innych mnie może
Miałeś, ja ci za wszystko dziękuję, wolałbym
Twoim być niewolnikiem niźli wyzwolonym.

PYRG.
Pocieszże się!

PAL.
Biada mi! życie zmienić trzeba
I żołnierskie na babskie, zamienić.

PYRG.
Odważnie!

PAL.
Sił nie mam, i na wieki pozbyłem wesela.

PYRG.
Nie zwlekajże, idź z niemi!

PAL.
Bądź zdrów!

PYRG.
Bywaj zdrowy

PAL.
Pamiętaj o mnie jeśli wolnym kiedy będę,.
Przyślę do ciebie abym służył ci. Pyrg. Ty znasz mnie.

PAL.

25

Pomnij jak wiernym byłem! teraz się przekonasz,
Kto ci życzył najlepiej.

PYRG.
Oddawnam to wiedział.
Lecz dziś lepiej to czuję.

PAL.
A później uczujesz
Więcej jeszcze.

PYRG.
To wiesz co? pozostańźe ze mną!

PAL.
(przestraszony.)
O nie czyń tego, nie czyń! bo świat cały powie
Żeś kłamca, przeniewierca, żeś nie miał nademnie
Wiernego sługi. Gdyby zrobić się to dało
Bez ujmy dla czci twojej, sambym ci to radził.
Nie można, dziej się co chce.

PYRG.
Ruszaj, ja to zniosę,

PAL.
Bądź zdrów!
(Całuje go w piersi i ramiona.)

PYRG.
Śpiesz się!

PAL. Żegnam cię po raz już ostatni.
(Wchodzi.)

PYRG.
Do dziś dnia go za łotra miałem, teraz widzę
Że mi był wiernym, myślę żem popełnił głupstwo
Oddając go. Ale czas do miłej pośpieszyć,
Słyszałem drzwi skrzypnięcie.


Scena dziewiąta.
MŁODY NIEWOLNIK wychodzi od Periplekomena.
PYRGOPOLINIK.

NIEW.
(mówi zwrócony do domu.)
Nic potrzeba mnie uczvć, znam mój obowiązek.
Znajdę go gdzieby nie był, postaram się o to —
Aleby go wynaleść.

PYRG.
Widzę, po mnie idzie.
Uprzedzę go.

NIEW.
Was szukam, najmilejszy panie!
Szczęśliwy, dwojga Bogów kochanku wybrany!

PYRG.
Jakich dwojga?

NIEW.
Wenery i Marsa.

PYRG.
Ma rozum.

NIEW.
Zaklina pani moja abyś śpieszył do niej,
Pragnie cię. szuka, tęskni, usycha za tobą.
Ratuj rozmiłowaną! Nie zwlekaj, a żywo!

PYRG.

Idę.
(Wchodzi do domu.)

NIEW.
(patrzy za nim.)
Sam wpadł do sieci, pętlę ma na szyi.
Stary już się gotuje wpaść na cudzołóżcę,
Który, na wdzięki łasy, wyobraża sobie
Że każda w nim kobieta rozkochać się musi.
A kobiety, mężczyźni, wszyscy się nim brzydzą,
Żywo! słyszę już wrzawę, do boju! do boju!
(Wchodzi do domu.)
T. M. Plauta komedyj pięciu parafrazy Strona 61/222 Plautus
Titus Maccius
Scena dziesiąta.
PERIPLEKOMEN. PYRGOPOLINIK. KARIO i SŁUDZY
Periplekomena wyciągają go z domu.

PER.
(do sług).
Wleczcie go, wziąć na ręce i precz rzucić cielsko!
Podnieście go do góry, szarpcie na kawałki!

PYRG.
Periplekomen! błagam!

PER.
Napróżne błaganie!
Kario! patrz czy nóż ostry...

KARIO.
Oddawnam ocbotę
Miał rozpłatać brzuszysko staremu łotrowi
Żeby mu zwisł jak dziecku na szyi sysaczek.

PYRG.
(przestraszony.)
Przepadłem!

KAR.
Czekaj! Zaraz. Mam się wziąć do niego?

PER.
Wprzódy go zbić na. sino płetniami!

KAR.
Co siły.
(Biją go.)
Wisielcze, co do cudzych żon się będziesz wkradał!

PYRG.
Bóg świadek, sama słała po mnie.

PER.
(do Kariona). Łże, bij lepiej!
(Biją go.)

PYRG.
Posłuchaj!

PER.
(do sług co go trzymają.)
Przestaliście.

PYRG.
Pozwól mówić!

PER.
Gadaj!

PYRG.
Byłem tu zaproszony.

PER.
Dałeś się zaprosić! Uderza go kilka razy.

26

PYRG.
A! dość bicia! puśćcie mnie!

KAR.
(do Periplekomena.)
Czy go nożem płatać?

PER.
Jak chcesz, ale go wprzódy wyciągnąć jak strunę!

PYRG.
Nim mnie porznie, zaklinam, słuchaj!

PER.
No — to gadaj
Niźli cię wypatroszą,

PYRG.
Miałem ją za wdowę.
Dziewczyna pośredniczka ręczyła mi za to.

PER.
Przysiąż że nigdy krzywdy nie zrządzisz nikomu
Za to że cię tu bito i jeszcze bić będą,
Gdy z całą skórą wyjdziesz ztąd, wnuku Wenery!

PYRG.
Na Marsa, na Wenerę klnę się że na nikim
Mścić nie będę za chłostę. Sprawiedliwa kara!
Tylko mnie nie patroszcie! byłoby okrutnem.

PER.
A jak złamiesz przysięgę?

PYRG.
Niech rzezańcem będę!

KAR.
(do Periplekomena.)
Jeszcze go trochę strzepać, i myslę, niech rusza!

PYRG.
Bóg ci zapłać żeś łaskaw i wstawiasz się za mną.

KAR.
Dajże choć minę złota!

PYRG.
Za co?

KAR.
Przecie za to
Żeśmy wnuka Wenery nie rznąc wypuścili.
Inaczej za nóż wezmę, wierz mi.

PYRG.
Dam już.

KAR.
Mądrze.
Lecz sukni, miecza, płaszcza nie zobaczysz więcej. Odbiera mu
je.
Przetrzepać go nim pójdzie?

PYRG.
Sińców mam już dosyćOd twych razów. Zaklinani...

PER.
Puścić go!

PYRG.
Dziękuję.

PER.

Gdy cię raz jeszcze złapię, wyjdziesz mi rzezańcem!

PERG.
Niech tak będzie!

PER.
Kanonie. do domu! odchodzą.


Scena jedenasta.
PYRGOPOLINIK. SCELEDRUS.

PYRG.
Nadchodzą
Słudzy moi. Komazya gdzie? czy odpłynęła?

SCEL.
Już dawno.

PYRG.
A! biada mi!

SCEL.
Gorzejbyś ty biadał.
Gdybyś wiedział co ja wiem. Ze związanem okiem
Co tu przychodził po nią myślisz, był sternikiem.

PYRG.
A któż to był?

SCEL.

Kochanek.

PYRG.
Zkąd to wiesz?

SCEL.
Wiem pewnie.
Ledwie za drzwiami byli, już się całowali.

PYRG.
O ja najnieszczęśliwszy! Widzę jak mnie zwiedli.
Ale słusznie się stało. Gdyby rozpustników
Wszystkich los ten spotykał, toby mniej ich było,
Baliby się i strzegli! Do domu. Do widzów. Oklaski!!

27