wykład

METODY WYCHOWANIA

Czym są metody wychowania



systematycznie stosowane sposoby postępowania
wychowawczego lub powtarzalne czynności
zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia
sobie wychowawca (Łobocki)



świadomie i konsekwentnie stosowany sposób
oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub
zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu
wychowawczego

Klasyfikacja



metody indywidualne i grupowe



metody bezpośredniego i pośredniego
oddziaływania wychowawczego;



metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i
społecznego oraz metody kierowania
samowychowaniem;



metody strukturalne i sytuacyjne

O metodach wychowania



metod wychowania pozbawione są charakteru
uniwersalnego;



wzajemnie się uzupełniają i dopełniają;



nie tyle metoda wychowania jako taka decyduje o
sukcesie pedagogicznym, ile sposób wykorzystania jej
dla realizacji zamierzonych celów wychowawczych, a
także różne psychospołeczne uwarunkowania
prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży

METODY WYCHOWANIA

metody oddziaływań
indywidualnych:
•metoda modelowania,
•metoda zadaniowa
•metoda perswazyjna
•metoda nagradzania

metody oddziaływań

grupowych:

• organizowania

działalności zespołowej
i samorządnej

• metodę współdziałania

uczniów w
organizowaniu lekcji

METODY ODDZIAŁYWAŃ INDYWIDUALNYCH

Metoda modelowania
(metoda przykładu)

„słowa uczą, a przykłady pociągają„

Czym jest metoda modelowania:



metoda działania własnym przykładem lub metoda
dawania dobrego przykładu



uczeniem się przez naśladownictwo lub uczeniem się
zastępczym, a niekiedy „zarażaniem", z uwagi na
udzielanie się imitowanego zachowania.

Metoda modelowania
(metoda przykładu)



A. Badura: Przez modelowanie rozumie on zarówno
odwzorowywanie, czyli przyswajanie
zaobserwowanych zachowań, jak również nabywanie
nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań
dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy
czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie
świadome naśladowanie modelu przez obserwatora.

Zgeneralizowane efekty modelowania



Rozróżnianie zgeneralizowanych i bezpośrednich efektów
modelowania ma istotne znaczenie z wychowawczego

punktu widzenia. Szczególna rola przypada efektom

uogólnionym, tj. bardzo różnym zachowaniom jednostki w

porównaniu z postrzeganym przez nią modelem

postępowania.



metoda dawania dobrego przykładu okazuje się wyjątkowo
przydatna z wychowawczego punktu widzenia. W wyniku

możliwego uogólnienia przez dzieci i młodzież

postrzeganych zachowań innych ludzi, stają się one

bowiem zdolne do coraz bardziej różnorodnych, bogatych i
konstruktywnych reakcji na cudze potrzeby, braki,
oczekiwania

Logika następstw



logika następstw w zachowaniu osoby pełniącej
funkcję modela;



W wypadku zachowań altruistycznych rzeczą
pożądaną jest postępowanie w miarę konsekwentne, a
przynajmniej pozostawanie wiernym ogólnemu
nakazowi moralnemu, według którego nigdy nie
należy wyrządzać nikomu szkody i krzywdy.

Zachowania łatwo podlegające
modelowaniu

zachowania i postawy zwracające na siebie uwagę dzieci i młodzieży:



okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania i

serdeczności,



udzielanie sobie pomocy i bycie wobec siebie usłużnym,



wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie



postawy prospołeczne wobec innych osób z otoczenia



przyjazny i serdeczny stosunek rodziców do swych sąsiadów, osób ich

odwiedzających, a także kolegów



zainteresowanie dziećmi chorymi,



przejawy społecznie i moralnie pożądanych zachowań czy postaw

podlegają modelowaniu



postrzegane przez nich postępowanie rodziców i nauczycieli i jest

pewnego rodzaju przesłaniem, odpowiednio ukierunkowującym ich

działania praktyczne

Czynniki ułatwiające modelowanie



metoda ta jest mniej skuteczna w stosunku do dzieci w wieku

młodszym niż w wieku starszym



chłopcy chętnie niż dziewczynki upodabniają się do zachowań

męskich, a dziewczynki chętniej niż chłopcy sięgają po wzory

zachowań kobiecych



model wywiera tym większy wpływ na obserwatora



im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i

prestiż, jakim cieszy się w swym otoczeniu;



im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on możliwość
zapewnienia obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego;



im w większym stopniu obserwator zauważa u modela podobieństw do

siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i

uzdolnień;



im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań
altruistycznych

Metoda zadaniowa



Polega ona na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań,
których wykonywanie — jak się zakłada — prowadzi zwrotnie do
konstruktywnych :mian ich zachowań i postaw pożądanych z
wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacania ich wiedzy
i doświadczeń w określo­nej dziedzinie działalności.



Od kategorii „chcieć" i „mieć" wiedzie zazwyczaj daleka i niełatwa
droga do kategorii „móc",



Umiejętności wymagają także z reguły głębszego zaangażowania jej
wyobraźni, uczuć, inteligencji.



zaliczana jest do oddziaływań pośrednich w przeciwieństwie do takich
metod oddziały­wań wychowawczych, jak perswazja, nagradzanie i
karanie, które zali­cza się do dyrektywnych (bezpośrednich) metod
wychowania. Istotną jej cechą jest postawienie wychowanka wobec
wymagań, wynikających z zaistniałej sytuacji.

Metoda zadaniowa



metoda zadaniowa może być szeroko stosowana zwłaszcza

w rodzinie. Istnieje tam wiele na ogół okazji, np. do

świadczenia sobie wzajemnych usług.



szczególnie sprzyjające warunki dla zastosowania metody

zadaniowej istnieją w rodzinach wielodzietnych i więcej

niż dwupokoleniowych



w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych dzieci

mają mniej możliwości służenia innym



dzieci zwolnione od wykonywania jakichkolwiek

obowiązków na rzecz domu i rodziny, obojętnieją z czasem

na sprawy innych ludzi, są też na ogół nielubiani przez

swych rówieśników i mają trudności w nawiązywaniu z

nimi serdecznych kontaktów

Powierzanie zadań w szkole



Wdzięcznym terenem wykorzystania metody
zadaniowej jest — obok rodziny — także szkoła,



Wychowawcze znaczenie pomocy koleżeńskiej w
nauce
Uczniowie ci wypełniają „lukę międzypokoleniową" i
ułatwiają uczniom młodszym od siebie „wejść w świat
dorosłych". Oprócz tego — oczywiście — mają dobrą
okazję służenia innym; daje się im szansę
dowartościowania i przeżycia radości z własnej pracy
na rzecz koleżanki czy kolegi.



Formy działalności samoobsługowej

Powierzanie zadań poza rodziną i
szkołą



możliwość zastosowania metody zadaniowej istnieje
także w warunkach życia pozarodzinnego i
pozaszkolnego. Przejawiać się to może w udzielaniu
zwłaszcza przez młodzież pomocy ludziom kalekim,
chorym, samotnym, starszym.



ta pomoc przygotowuje do pełnienia w przyszłości roli
żony i męża, matki i ojca, przede wszystkim zaś
spolegliwego opiekuna

Skuteczne powierzanie zadań



zadania wynikające z realnych potrzeb odczuwanych w ich

rodzi­nie, szkole, grupie rówieśniczej, jak i środowisku
lokalnym.



przyjmowania na siebie także różnych innych obowiązków,

a więc nie tylko tych związanych z oddawaniem innym

swych przysług.



zasada, według której rodzice i nauczyciele nie wyręczają

swych podopiecznych w zadaniach, które tamci potrafią

wykonać sami.



brak wykonywanych przez nich zadań na rzecz innych

ludzi. Tymczasem podejmowanie tego rodzaju zadań

mogłoby korzystanie wpływać na rozwój społeczny i

moralny naszych wychowanków (uczniów).

Metoda perswazyjna

inaczej nazywana metodą perswazji.



polega na uświadamianiu dzieciom i młodzieży
różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec
społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie oraz na
przypominaniu przy­sługujących im praw.



Stanowi więc rodzaj słownego oddziaływania na
świadomość moralną i społeczną dziewcząt i chłopców

Perswazja

jest przekonywaniem kogoś o czymś lub tłumaczeniem

czegoś komuś.

Czyni się tak z zamiarem spowodowania zmiany opinii,
przekonań i postaw jednost­ki lub korygowania i
wzbogacania posiadanego przez nią zasobu wia­domości
w różnych sprawach. Zastosowana na użytek
wychowania, ma na celu szczególnie uprzystępnienie i
wyjaśnienie różnego rodzaju wartości i norm. Przy
uzasadnianiu przytacza się zwykle argumenty
potwierdzające je, jak również te, które przemawiają
rzekomo za ich relatywizacją lub całkowitą negacją

Metoda perswazyjna



zaletą metody jest możliwość uświadomienia z jej
pomocą moralnego porządku w życiu i świecie.



uczą się odróżniać dobro od zła, poznają podstawowe
normy i zasady moralne

Perswazja w szkole

przybiera formę:



swobodnej i szczerej wymiany poglądów



rozmowy i dyskusji w klasie

Metoda nagradzania

tzw. wzmacniania pozytywnego



Metoda ta polega na promowaniu zachowań pożądanych z

wycho­wawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub

przy­znawania nagród. Pochwał udziela się w formie, ustnej lub

pisemnej za pomocą wymownego gestu. Nagrody mają najczęściej

charakter wzmocnień materialnych ale nie wyklucza się także tych o

charakterze wzmocnień niematerialnych



Stosowanie metody nagradzania jest na ogół tym skuteczniejsze, im

bardziej stosuje się ją zgodnie z upragnionymi przez dzieci i mło­dzież

rodzajami wzmocnień pozytywnych.



Metoda nagradzania spełnia przeważnie dwie funkcje.

1.

w wyniku jej zastosowania dzieci i młodzież dowiadują się o

zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych

poleceń.

2.

udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do

zachowań społecznie i moralnie pożądanych.

Zasady nagradzania wychowawczego

zgodnie z sugestią Jamesa E. Walkera i Thomasa M. Shea‘a :



wzmacniać jedynie przejawy zachowań pożądanych z

wychowawczego punktu widzenia, świadomie i celowo

unikać wzmocnień zachowań o charakterze

destruktywnym, świadczących niekorzystnie o uczniach

(wychowankach) i działających na ich szkodę.



Pożądane zachowania wymagają wzmocnień bezpośrednio

po zamanifestowaniu ich przez dzieci i młodzież, a więc
jest przeciwwskazane nagradzanie wychowawcze dopiero

po upływie jakiegoś czasu od pojawienia się takich

zachowań.



Podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania

należy wzmacniać je za każdym razem, gdy tylko ono

pojawi się.



Z chwilą gdy zachowanie zaczyna się pojawiać coraz
częściej i w stopniu zadowalającym, powinno się je
wzmacniać w sposób przerywany, a nie ciągły czy
systematyczny. Dzięki temu umożliwia się uczniom
wówczas postępowanie na coraz to wyższym
poziomie.



Wzmocnienia materialne powinno się łączyć ze
wzmacnianiem w formie różnego rodzaju pochwał

Użyteczność metody nagradzania



zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia
oczekiwanego przez dzieci i młodzież sposobu ich
postępowania;



pozytywnie motywuje ich do zachowań społecznie i
moralnie pożądanych;



wpływa na aktywność i kreatywność dziewcząt i
chłopców;



umacnia ich poczucie wartości i własnej godności

Słabe strony metody nagradzania



Możliwość sprzyjania postawie roszczeniowej



Przesadnie wybiórcze stosowanie metody nagradzania



Pochopne stosowanie metody na­gradzania nie pełni

funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie. Nie

zaspokajają potrzeby uznania i szacunku, jaką wiążą z nimi
rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Nie wszystko, co

uważają rodzice i wychowawcy za pochwałę lub nagrodę,

jest rzeczywiście trafnie dobranym rodzajem gratyfikacji w
oczach dzieci.



metoda nagradzania nie gwarantuje natychmiastowego

sukcesu pedagogicznego. Korzystny jej wpływ widoczny

jest dopiero po jakimś czasie.

Metoda karania

nazywana nierzadko metodą wzmocnień negatywnych



jest ona sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą

świadomie stosowanych kar, celem zapobieżenia powtórzenia

przez chłopców i dziewczęta zachowań niezgodnych z

obowiązującymi w życiu wartościami i normami.



metoda karania „polega na zwalczaniu zachowań

destruktywnych, obniżaniu prawdopodobieństwa występowania

ich w przyszłości, a tym samym tłumieniu niepożądanych
wychowawczo dyspozycji psychicznych wychowanka



ma ona dopomóc dziewczętom i chłopcom w odróżnianiu dobra

od zła, a także w tym, aby nie zawieść oczekiwań dorosłych.



polega głównie na oddziaływaniu za pomocą bodźców wyraźnie

awersyjnych bądź też na pozbawianiu czy odebraniu czegoś, co

bywa pożyteczne lub przyjemne dla osób karanych.

Zalety i wady karania



metoda karania raczej „tłumi" niż „wygaszą"

niepożądane zachowania u dzieci i młodzieży



nadmiar karania wyzwala skłonność do agresji,

kłamstwa. Powoduje także frustrację, lęk, niepewność,

sprzyja poczuciu niższości i budzi uczucia nienawiści.



karanie przybiera postać tzw. wygaszania. Polega ono

na uniemożliwianiu spodziewanego przez dzieci

nagradzania, czyli dostarczania wzmocnień

pozytywnych. Udaremnianie ich przeżywają jako karę,

która może przyczynić się do konstruktywnych zmian

aspołecznych zachowań dzieci i młodzieży.



Kary naturalne - szczególnie skuteczne, będące
nieuniknionym następstwem jakiegoś niewłaściwego
zachowania,



Kary fizyczne - w odróżnieniu od spontanicznego
reagowania na niewłaściwe zachowania dzieci karanie
fizyczne uwłacza godności osobistej uczniów, wzmaga
ich agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych,



Kary niesprawiedliwe – budzące chęć odwetu i
wymierzone w stanie zdenerwowania

Warunki skuteczności karania



Pozytywny stosunek karanego do karzącego -

skuteczność kar zwiększa akceptacja przez karanego

norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany,



Pozytywny stosunek karzącego do karanego -

poprzedzane wyjaśnianiem szkodliwości

popełnio­nego czyny i tego, na czym polega wina
karanego



dyskretnego wymierzania kary i stosowania jej w

przyjaznej atmosferze, tj. nie w obecności osób

trzecich i nie w sposób bezduszny



Wstrzemięźliwość w stosowaniu kar

METODY ODDZIAŁYWAŃ GRUPOWYCH

Metoda organizowania działalności
zespołowej



Polega ona na tworzeniu w klasie szkolnej lub grupie
wychowawczej kilkuosobowych zespołów, celem omówienia
lub przedyskutowania interesujących dzieci i młodzież
problemów oraz wykonania przez nich konkretnych zadań o
użyteczności praktycznej



Zespoły w obrębie klasy lub grupy wychowawczej tworzy się
przeważnie na zasadzie pełnej niemal dobrowolności



prawo pozbywania się niepożądanego uczestnika



Aleksander Kamiński,



Jan Bartecki

Metoda organizowania działalności
zespołowej



Dobieranie się w tzw. pary koleżeńskie, a następnie

łączenie ich przez nauczyciela z inną parą - warunkiem

skutecznego tworzenia zespołów w klasie czy grupie

wychowawczej jest panujący tam klimat, przekonanie o

potrzebie dobierania się w zespoły i podejmowania w nich

różnych zadań.



Fazy w tworzeniu zespołów:

1.

uwrażliwienie dzieci i młodzieży na wspólne zespołów

zaspokajanie określonych potrzeb

2.

ustala się skład osobowy zespołu

3.

wyłanianie się grupowych

4.

zaktywizowanie ich w wykony­waniu różnego rodzaju

zadań

Metoda organizowania działalności
zespołowej



Niebezpieczeństwa działalności zespołowej – zbyt
silna rywalizacja pomiędzy poszczególnymi
zespołami, powstawanie zespołów elitarnych i
pospolitych na terenie klasy czy grupy;



Działalność zbiorowa – ważne jest umiejętne łączenie
ze sobą działalności zbiorowej z działalnością
zespołową i na odwrót — działalności zespołowej z
działalnością zbiorową. Są to działania wzajemnie się
uzupełniające i ubogacające

Metoda organizowania działalności
zespołowej

Korzyści z działalności zespołowej



uatrakcyjnia prowadzone zajęcia z udziałem dzieci,



dodaje im odwagi w przejawianiu swej aktywności i
samodzielności;



uczy współpracy z innymi; pozwala także
przezwyciężyć nieśmiałość, egoistyczną rywalizację i
chęć dominowania nad drugimi;



umożliwia lepsze poznanie i rozumienie uczniów

Metoda organizowania działalności
samorządowej

nazywana metodą rozwijania samorządności, metodą

społecznej interakcji (Jeana Piageta) lub metodą

samorządową (Aleksander Kamiński)



polega na umożliwianiu im wzmożo­nego współudziału w
decydowaniu o wspólnych sprawach i wykony­waniu przez
nich konkretnych działań zgodnych z powziętą wcześniej
decyzją. Odbywa się to na ogół w obrębie funkcjonowania
samorządu na terenie szkoły lub klasy szkolnej czy też
placówki opiekuńczo-wychowawczej (samorząd będący
odpowiednio zinstytucjonalizowaną samorządnością w
ramach wyłonionych w sposób demokratyczny organów
przedstawicielskich).

Metoda organizowania działalności
samorządowej



Korzyści związane z działalnością samorządną :

o

uczeniu się przez dzieci i młodzież demokratycznych form

współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie

stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa;

o

kształtowaniu się u nich postaw świadczących o gotowości do

zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla
innych ludzi;

o

głębszemu pojmowaniu przez uczniów (wychowanków)

odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu,

prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do

empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć;

o

zapewnieniu im poczucia godności i wolności osobistej jako osób

prywatnych i jako członków grupy;

o

zapewnieniu im poczucia bezpieczeństwa, m.in. dzięki istnieniu

mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagrożeń z zewnątrz

Metoda organizowania działalności
samorządowej



Przejawy działalności samorządowej;

o

organizowanie przez wychowanków różnych form
zaspokajania ich potrzeb związanych ze spędzaniem
czasu wolnego

o

udzielanie samopomocy koleżeńskiej w postaci
materialnego lub moralnego „podania pomocnej dłoni”

o

ponoszenie współodpowiedzialności, za ład i porządek
w życiu szkolnym, (często realizowane w formie
dyżurów);

o

wspólne rozwiązywanie zatargów koleżeńskich,

Metoda organizowania działalności
samorządowej



Niebezpieczeństwa działalności samorządowej;

o

nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji działalności samorządnej;

o

nadmiar aktywności i odpowiedzialności dziewcząt i chłopców, tj. nieliczenie się z ich

realnymi możliwościami;

o

pozostawienie ich samym sobie, zwłaszcza w przypadku zatargów i konfliktów

powstałych na tle samorządnej działalności;

o

przeistaczanie się grupy działaczy (przywódców) samorządu w groźne wychowawczo

zjawisko „kliki";

o

osiąganie rzeczowych wyników kosztem strat wychowawczych, np. za pomocą

niespełnionych obietnic;

o

przerost ingerencji wychowawczej ze strony wychowawcy (nauczyciela), nazywany

„gorsetem wychowawczym";

o

podejmowanie zbyt wielu zadań oraz zadowalanie się doraźnymi i czysto zewnętrznymi

efektami działań samorządnych;

o

niebezpieczeństwo „blagi społecznej", polegającej na przynależności do zbyt wielu

ogniw życia samorządowego;

o

nadmiernie rozbudowany samorząd „zagrożony zasklepieniem się w samym sobie".

Metoda współudziału uczniów w
organizowaniu lekcji



Możliwa jest do zastosowania zwłaszcza w organizowaniu
lekcji i to zarówno w ich planowaniu, jak i
przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu



Skuteczność współudziału uczniów w organizowaniu lekcji

o

wzmożony udział w organizowaniu lekcji sprzyja
pogłębieniu przychylnych postaw wśród uczniów,
powoduje wzrost spoistości stosunków społecznych

o

korzystnie wpływa na zmianę stosunku uczniów do nauki
szkolnej,

o

skutecznie eliminuje lub znacznie ogranicza zrutynizowane
zachowania nauczycieli i uczniów.

Metoda współudziału uczniów w
organizowaniu lekcji

Cztery etapy przeprowadzania metody

1.

umożliwianie uczniom udziału w planowaniu lekcji -

dobór poszczególnych tematów - konkretne zadania

służące realizacji zaplanowanych zajęć lekcyjnych

2.

współudziału uczniów w organizowaniu lekcji,

przygotowywanie jej (najczęściej w warunkach

pracy zespołowej) - do zadań należą m.in.

przeprowadzenie wywiadów, przygotowanie

inscenizacji, a także sformułowanie problemów,

jakie warto by rozważać na zaplanowanej i

przygotowywanej lekcji, możliwa jest ich praca
indywidualna

Metoda współudziału uczniów w
organizowaniu lekcji

Cztery etapy przeprowadzania metody

3.

występowanie w roli „nauczycieli", polegające na
pełnieniu przez nich zadań, których wykonywanie w
systemie nauczania tradycyjnego przysługuje
wyłącznie nauczycielom - uczniowie ponoszą
odpowiedzialność za przebieg i wyniki prowadzonej
przez nich lekcji.

4.

ocenianie, którego podejmują się pod względem
metodycznym i merytorycznym.