LIPIEC 2004 ÂWIAT NAUKI

21

pano

rama

NASA/JPL

(na gór

ze

); PhotoStock/WSiP (

na dole

)

W UK¸ADZIE PSR J0737-3039

dwa pulsary krà˝à wokó∏
wspólnego Êrodka masy.
Podczas ka˝dego obiegu pulsar B
wzmaga swà aktywnoÊç
na ÊciÊle okreÊlonych, zawsze
tych samych odcinkach swej orbity.

Choç pulsary odkryto ju˝ prawie 40 lat temu,
mechanizm ich emisji radiowej pozostaje
wcià˝ zagadkà. Nadzieje na jego zrozumie-
nie o˝y∏y z chwilà odkrycia uk∏adu PSR
J0737-3039, w którym dwa pulsary obiega-
jà si´ nawzajem raz na 2.4 godziny. Ziemia
znajduje si´ prawie dok∏adnie w p∏aszczyê-
nie tego uk∏adu, dzi´ki czemu w regularnych
odst´pach czasu silniejszy pulsar A jest prze-
s∏aniany przez magnetosfer´ s∏abszego pul-
sara B. Wiàzka fal radiowych pulsara A pe∏-
ni wtedy rol´ sondy umo˝liwiajàcej badanie
warunków panujàcych w bliskim otoczeniu
pulsara B.

Ju˝ z tego tylko powodu PSR J0737-3039

zas∏uguje na miano radioastronomicznego
kamienia z Rosetty. Ten jedyny w swoim ro-
dzaju uk∏ad jest atrakcyjny dla astrofizyków
równie˝ z innych powodów. Pulsar A jest
êród∏em strumienia wysokoenergetycznych
czàstek elementarnych, które oddzia∏ujà z
magnetosferà pulsara B i wzmacniajà jego
sygna∏y radiowe. Obserwujàc, w jaki sposób
nat´˝enie tych sygna∏ów zmienia si´ pod-

czas w´drówki pulsara B po orbicie, mo˝-
na uzyskaç informacje o strukturze strumie-
nia emitowanego przez pulsar A. Ma∏o tego
– poniewa˝ oba pulsary majà mas´ zbli˝o-
nà do masy S∏oƒca, a odleg∏oÊç mi´dzy nimi
wynosi zaledwie 800 tys. km, wa˝nà rol´ w
ewolucji uk∏adu odgrywajà efekty relatywi-
styczne. Wskutek emisji fal grawitacyjnych je-
go sk∏adniki tracà energi´ orbitalnà i zbli-
˝ajà si´ do siebie po ciasno nawini´tej spirali.
Dzi´ki zmianom orbity pulsar B b´dzie prze-
cina∏ strumieƒ w ró˝nych miejscach, co
umo˝liwi dok∏adnà weryfikacj´ hipotez ob-
jaÊniajàcych mechanizm emisji radiowej.

PSR J0737-3039 zosta∏ odkryty pod ko-

niec ub.r. przez grup´ radioastronomów z
Wielkiej Brytanii, Australii, W∏och i USA,
którà kieruje Andrew Lyne z University of
Manchester (sygna∏y sk∏adnika A jako pierw-
sza odebra∏a Marta Burgay, doktorantka w
Universita di Bologna). Para pulsarów le˝y
w odleg∏oÊci oko∏o 2000 lat Êwietlnych od
S∏oƒca, w niewidocznej u nas cz´Êci gwiaz-
dozbioru Rufy.

M.R.

ASTRONOMIA

Podwójny pulsar

Pulsar A

Pulsar B

Jasnoczerwone zabarwienie skóry hipopotamów (Hippopotamus amphibius) sta∏o si´ przy-
czynà absurdalnej plotki, jakoby te ogromne zwierz´ta poci∏y si´ krwià. W rzeczywistoÊci
pokrywajàca je lepka wydzielina, wytwarzana przez znajdujàce si´ pod skórà gruczo∏y, jest
mieszankà ró˝nych barwników niemajàcych nic wspólnego ani z potem, ani z krwià. Zna-
czenie dwu z nich, czerwonego i pomaraƒczowego, opisuje na ∏amach majowego Nature
zespó∏ Kimika Hashimoty z Uniwersytetu Farmaceutycznego w Kioto.

Na làdzie hipopotamy wytwarzajà znaczne iloÊci Êluzu, który przez wielu zoologów uwa-

˝any jest za odpowiednik potu, choç niektórzy twierdzà, ˝e u∏atwia on zwierz´tom d∏ugie
przebywanie pod wodà. Zdaniem Japoƒczyków alkaliczny Êluz pokrywajàcy skór´ pe∏ni
wi´cej funkcji, ni˝ poczàtkowo sàdzono – nie tylko pozwala utrzymaç odpowiednià tempe-
ratur´ cia∏a, ale tak˝e doskonale zabezpiecza przed s∏oƒcem i bakteriami.

Zespó∏ Hashimoty zebra∏ wydzielin´ dwu hipopotamów ˝yjàcych w Ogrodzie Zoologicz-

nym Ueno w Tokio, a nast´pnie podda∏ jà szczegó∏owej analizie. Okaza∏o si´, ˝e obydwa wy-
izolowane barwniki absorbujà Êwiat∏o s∏oneczne w zakresie fal o
d∏ugoÊci od 200 do 600 nm, pe∏nià wobec tego funkcj´ silnego filtru
chroniàcego skór´ przed niebezpiecznym promieniowaniem ultrafio-
letowym. Dodatkowo czerwony barwnik ogranicza rozwój groênych
chorobotwórczych bakterii pa∏eczki ropy b∏´kitnej (Pseudomonas
aeruginosa) i wywo∏ujàcej zapalenie p∏uc Klebsiella pneumoniae.

Hipopotamy, ˝yjàce w goràcej Dolinie Nilu w warunkach silnego

nas∏onecznienia, staczajà regularne pojedynki nierzadko koƒczàce si´
powa˝nym zranieniem. Wielofunkcyjna mieszanka pokrywajàca cia-
∏o jest dla tych olbrzymów niezwykle u˝yteczna, gdy˝ tworzy natural-
nà tarcz´ zabezpieczajàcà przed s∏oƒcem i infekcjami. Niestety, oby-
dwa barwniki sà po oczyszczeniu bardzo nietrwa∏e, ich stosowanie
przez ludzi nie jest wi´c mo˝liwe. StabilnoÊç nadaje im prawdopo-
dobnie jeden z pozosta∏ych sk∏adników Êluzu hipopotamów.

U.B.

ZOOLOGIA

Barwy ochronne