(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

1

10. Zasady zarz

ą

dzania bhp oraz ryzykiem zawodowym i procesowym

Cel zarz

ą

dzania bhp i ryzykiem zawodowym

Zapewnienie odpowiedniego (akceptowanego) stanu bhp w przedsi

ę

biorstwie

(w szczególno

ś

ci osi

ą

gni

ę

cie akceptowanego poziomu ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy)

w sposób skuteczny i przy mo

ż

liwie najmniejszych nakładach.

Kluczowe definicje

Zarz

ą

dzanie bezpiecze

ń

stwem zawodowym

Działalno

ść

o charakterze organizacyjnym, która dotyczy zaplanowania i realizacji zamierze

ń

przedsi

ę

biorstwa

w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i nara

ż

enia na choroby zawodowe oraz przeciwdziałania ich

potencjalnym, niepo

żą

danym skutkom.

System zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem zawodowym

Zbiór zasobów oraz działa

ń

(procesów organizacyjnych) zakładu, które s

ą

metodycznie wykorzystywane

do zapobiegania i przeciwdziałania stratom zwi

ą

zanym z potencjalnymi wypadkami przy pracy i chorobami

zawodowymi.

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

2

Atrybuty nowoczesnego zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem

•

Respektowanie zasady sekwencyjno

ś

ci i cykliczno

ś

ci w działaniu

Planuj Wykonaj Sprawd

ź

Wyci

ą

gnij wnioski

•

Priorytet dla zasad prewencyjnego podej

ś

cia w d

ąż

eniu do minimalizacji strat

(zapobieganie przed usuwaniem niepo

żą

danych skutków);

•

Postulat ci

ą

głej poprawy (odniesienie do wska

ź

ników jako

ś

ciowych i ilo

ś

ciowych);

•

Czytelne przywództwo;

•

Zaanga

ż

owanie wszystkich pracowników;

•

Orientacja na ró

ż

ne zainteresowane strony;

•

Decydowanie na podstawie faktów;

•

Podej

ś

cie procesowe do działa

ń

organizacyjnych.

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

3

Podstawy formalne systemowego zarz

ą

dzania

o

Okre

ś

lona struktura organizacyjna i ustalone zasady odpowiedzialno

ś

ci w zakresie:

−

planowania celów i działa

ń

,

−

wykonywania zada

ń

,

−

nadzorowania,

−

przeprowadzania analiz i ocen;

o

Zaprojektowane cele, zadania (programy / plany) oraz wszelkie działania (procedury / instrukcje);

o

Realizowane zaplanowane systemowe post

ę

powanie (w wyniku czego powstaj

ą

zapisy);

o

Zapewnione zasoby (kompetencje, czas,

ś

rodki materialne, pieni

ą

dze) dla realizacji podejmowanych

celów i zada

ń

.

Norma PN-N-18001:2004 Systemy Zarz

ą

dzania Bezpiecze

ń

stwem i Higien

ą

Pracy wydana przez Polski Komitet

Normalizacyjny mo

ż

e by

ć

traktowana jako wytyczna dla przedsi

ę

biorców do wdro

ż

enia i utrzymania systemu

zarz

ą

dzania bhp.

Zbiór wymaga

ń

systemu zarz

ą

dzania bhp wg normy PN-N-18001 – patrz zał

ą

cznik

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

4

Elementy systemu zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem

i higien

ą

pracy według PN-N-18001

Zaanga

ż

owanie kierownictwa

oraz polityka bhp

•

Zaanga

ż

owanie najwy

ż

szego

kierownictwa

•

Polityka bhp

•

Współudział pracowników

Planowanie

•

Wymagania ogólne

•

Wymagania prawne i inne

•

Cele i szczegółowe

•

Planowanie działa

ń

Wdro

ż

enie i funkcjonowanie

•

Struktura, odpowiedzialno

ść

i uprawnienia

•

Zapewnienie zasobów

•

Szkolenie,

ś

wiadomo

ść

, kompetencje

i motywacja

•

Komunikowanie si

ę

•

Dokumentacja systemu zarz

ą

dzania bhp

•

Zarz

ą

dzanie ryzykiem zawodowym

•

Organizowanie prac i działa

ń

zwi

ą

zanych

ze znacz

ą

cymi zagro

ż

eniami

•

Zapobieganie, gotowo

ść

i reagowanie na

wypadki przy pracy i powa

ż

ne awarie

•

Zakupy

•

Podwykonastwo

Sprawdzanie oraz działania koryguj

ą

ce

i zapobiegawcze

•

Monitorowanie

•

Badanie wypadków przy pracy, chorób
zawodowych i zdarze

ń

potencjalnie

wypadkowych

•

Auditowanie

•

Niezgodno

ś

ci oraz działania koryguj

ą

ce

i zapobiegawcze

Przegl

ą

d zarz

ą

dzania

Ci

ą

głe doskonalenie

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

5

Analiza wymaga

ń

systemu zarz

ą

dzania bhp wg normy PN-N-18001 w kontek

ś

cie certyfikacji systemu

−

Jak analizowa

ć

i interpretowa

ć

norm

ę

w przeło

ż

eniu na szczegółowe obowi

ą

zki organizacyjne, które musi

podj

ąć

przedsi

ę

biorstwo zmierzaj

ą

ce do certyfikacji systemu zarz

ą

dzania bhp?

−

Które z działa

ń

systemowych na rzecz zapewnienia bhp wymagaj

ą

porz

ą

dku proceduralnego?

−

Jakich sformalizowanych zapisów z prowadzonej działalno

ś

ci wymaga systemowe zarz

ą

dzanie bhp według

analizowanej normy?

Specyficzne obowi

ą

zki przedsi

ę

biorstwa wynikaj

ą

ce ze stosowania normy PN-N-18001

•

Zaanga

ż

owania najwy

ż

szego kierownictwa na rzecz bhp

•

Ustanowienia i opublikowanie polityki w zakresie bhp

•

Zaanga

ż

owanie wszystkich pracowników firmy na rzecz poprawy bhp

•

Ci

ą

głe działania na rzecz poprawy systemu zarz

ą

dzania i stanu bhp

•

Ocena skuteczno

ś

ci i zgodno

ś

ci działa

ń

z ustalonymi procedurami

•

Ocena zgodno

ś

ci ustanowionych celów z polityk

ą

bhp

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

6

Charakterystyczne dokumenty systemu zarz

ą

dzania

Polityka zakładu / Cele i zadania / Programy doskonalenia / Procedury i instrukcje / Zapisy /

Ksi

ę

ga systemu zarz

ą

dzania

Model procedury / instrukcji

1. Cel

2. Zakres obowi

ą

zywania

3. Odpowiedzialno

ść

/ uprawnienia

4. Definicje

5. Post

ę

powanie / schemat blokowy

6. Zapisy

7. Archiwizacja

8. Dokumenty zwi

ą

zane

9. Zał

ą

czniki

10. Rozdzielnik

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

7

Kryteria u

ż

yteczno

ś

ci systemu zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem i higien

ą

pracy

•

Zdolno

ść

do nieustannego monitorowania ró

ż

nych spraw dotycz

ą

cych bezpiecze

ń

stwa

- w szczególno

ś

ci poziomu ryzyka i jego akceptowalno

ś

ci

•

Zdolno

ść

do szybkiego i adekwatnego reagowania na zmieniaj

ą

ce si

ę

warunki

•

Zdolno

ść

do analizowania konsekwencji (negatywnych i pozytywnych) wynikaj

ą

cych z podejmowania

lub zaniechania działa

ń

poprawiaj

ą

cych stan bezpiecze

ń

stwa

•

Umiej

ę

tno

ść

wytyczania celów w zakresie bezpiecze

ń

stwa i skuteczno

ść

ich osi

ą

gania

•

Opłacalno

ść

(efektywno

ść

) przedsi

ę

wzi

ęć

podejmowanych na rzecz bezpiecze

ń

stwa

Skuteczno

ść

– stopie

ń

w jakim planowane działania s

ą

realizowane i planowane wyniki osi

ą

gni

ę

te

Efektywno

ść

– relacja mi

ę

dzy osi

ą

gni

ę

tymi wynikami a wykorzystanymi zasobami

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

8

Zbiór ustawowo wymaganych systemowych działa

ń

w zakresie zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem procesowym

1.

Okre

ś

lenie, na wszystkich poziomach organizacji, obowi

ą

zków pracowników odpowiedzialnych

za działania na wypadek awarii przemysłowej.

2.

Szkolenia pracowników, których obowi

ą

zki s

ą

zwi

ą

zane z funkcjonowaniem instalacji,

w której znajduje si

ę

substancja niebezpieczna.

3.

Funkcjonowanie mechanizmów umo

ż

liwiaj

ą

cych systematyczn

ą

analiz

ę

zagro

ż

e

ń

awari

ą

przemysłow

ą

oraz prawdopodobie

ń

stwa jej wyst

ą

pienia.

4.

Instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w której znajduje si

ę

substancja niebezpieczna,

przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji, a tak

ż

e konserwacji i czasowych przerw w ruchu.

5.

Instrukcje sposobu post

ę

powania w razie konieczno

ś

ci dokonania zmian w procesie przemysłowym.

6.

Analiza przewidywanych sytuacji awaryjnych, słu

żą

c

ą

nale

ż

ytemu opracowaniu planów

operacyjno-ratowniczych.

7.

Prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje si

ę

substancja niebezpieczna,

umo

ż

liwiaj

ą

cego podejmowanie działa

ń

korekcyjnych w przypadku wyst

ą

pienia zjawisk stanowi

ą

cych

odst

ę

pstwo od normalnej eksploatacji instalacji.

8.

Systematyczna ocena programu zapobiegania awariom oraz systemu bezpiecze

ń

stwa, prowadzon

ą

z punktu widzenia ich aktualno

ś

ci i skuteczno

ś

ci.

9.

Analiza planów operacyjno-ratowniczych.

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

9

Zarz

ą

dzanie ryzykiem zawodowym jako element zarz

ą

dzania bezpiecze

ń

stwem zawodowym

(p. 4.4.6 )

Organizacja powinna ustanowi

ć

i utrzymywa

ć

udokumentowane procedury identyfikacji zagro

ż

e

ń

oraz oceny zwi

ą

zanego z nimi ryzyka

zawodowego. Procedury te powinny dotyczy

ć

zagro

ż

e

ń

wyst

ę

puj

ą

cych na stanowiskach pracy w organizacji oraz innych zagro

ż

e

ń

zwi

ą

zanych z jej działaniami. (Wytyczne dotycz

ą

ce identyfikacji zagro

ż

e

ń

i oceny ryzyka zawodowego podano w normie PN-N-18002.)

Identyfikacja zagro

ż

e

ń

i ocena ryzyka zawodowego powinna by

ć

przeprowadzona okresowo z uwzgl

ę

dnieniem współudziału

pracowników lub ich przedstawicieli. Na podstawie wyników tej oceny organizacja powinna planowa

ć

i wdra

ż

a

ć

odpowiednie rozwi

ą

zania

techniczne i organizacyjne w celu zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego. Rozwi

ą

zania te powinny:

a) by

ć

dostosowane do zagro

ż

e

ń

i ryzyka zawodowego wyst

ę

puj

ą

cego w organizacji;

b) by

ć

okresowo przegl

ą

dane i w razie potrzeby modyfikowane;

c) spełnia

ć

wymagania krajowych przepisów prawnych oraz by

ć

zgodne z dobr

ą

praktyk

ą

;

d) uwzgl

ę

dnia

ć

aktualny stan wiedzy, z uwzgl

ę

dnieniem informacji tub raportów inspekcji pracy, słu

ż

b bezpiecze

ń

stwa i higieny

pracy i innych wła

ś

ciwych słu

ż

b.

Identyfikacja zagro

ż

e

ń

oraz ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy powinny by

ć

wykonywane tak

ż

e przed ka

ż

d

ą

modyfikacj

ą

i po ka

ż

dej modyfikacji lub po wprowadzeniu nowych metod pracy, materiałów, procesów lub maszyn.

Organizacja powinna ocenia

ć

wpływ zmian wewn

ę

trznych na bezpiecze

ń

stwo i higien

ę

pracy (takich jak zmiany struktury organizacyjnej,

zmiany w stanie osobowym załogi lub wprowadzanie nowych technologii, procesów i procedur) oraz zmian zewn

ę

trznych

(np. wynikaj

ą

cych z nowelizacji lub uzupełnie

ń

(i krajowych przepisów prawnych oraz z rozwoju wiedzy i techniki w zakresie

bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy). Wprowadzenie tych zmian powinno by

ć

zwi

ą

zane z podj

ę

ciem odpowiednich działa

ń

zapobiegawczych.

Wszyscy pracownicy organizacji, których dotycz

ą

wymienione wy

ż

ej zmiany, powinni by

ć

poinformowani i przeszkoleni w zakresie

nowych działa

ń

wynikaj

ą

cych z tych zmian.

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

10

Poj

ę

cie ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe (wg PN-N-18001:2004 - p. 3.18) to prawdopodobie

ń

stwo wyst

ą

pienia niepo

żą

danych zdarze

ń

zwi

ą

zanych z wykonywan

ą

prac

ą

powoduj

ą

cych straty, w szczególno

ś

ci wyst

ą

pienia u pracowników niekorzystnych

skutków zdrowotnych w wyniku zagro

ż

e

ń

zawodowych wyst

ę

puj

ą

cych w

ś

rodowisku pracy lub sposobu wykonywania

pracy.

Według International Labour Organization Guidelines on Occupational Safety and Health Management Systems

(ILO-OSH 2001) ryzyko zawodowe nale

ż

y definiowa

ć

jako kombinacj

ę

cz

ę

sto

ś

ci wyst

ą

pienia zdarzenia zagra

ż

aj

ą

cego

oraz ci

ęż

ko

ś

ci urazu lub pogorszenia stanu zdrowia pracowników powodowanego tym zdarzeniem.

Ryzyko odniesione do potencjalnego zdarzenia wypadkowego / awaryjnego jest szacowane jako iloczyn wielko

ś

ci

szkody towarzysz

ą

cej zdarzeniu awaryjnemu oraz cz

ę

sto

ś

ci zdarzenia awaryjnego.

R = S x C

[ wielko

ść

strat / rok ] = [ wielko

ść

strat / zdarzenie ] x [ ilo

ść

zdarze

ń

/ rok ]

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

11

Poziomy ryzyka i zasada zarz

ą

dzania ryzykiem

Czy i w jakim stopniu identyfikacja zagro

ż

e

ń

oraz ocena ryzyka zawodowego przyczyniaj

ą

si

ę

do bezpiecznego

ś

rodowiska pracy?

Czy akceptowany poziom ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy upowa

ż

nia do twierdzenia,

ż

e mamy do czynienia z bezpiecznym

ś

rodowiskiem pracy?

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

12

Modele działa

ń

dotycz

ą

cych zarz

ą

dzania ryzykiem

Na podstawie PN-IEC 60300-3-9:1999

Analiza ryzyka

Kwalifikacja ryzyka

Sterowanie ryzykiem

OCENA
RYZYKA

ZARZ

Ą

DZANIE

RYZYKIEM

Przygotowywanie informacji
do przeprowadzenia
ocen ryzyka

Okre

ś

lanie zakresu oceny ryzyka

Identyfikowanie zagro

ż

e

ń

Oszacowywanie ryzyka

Ustalanie dopuszczalno

ś

ci

ryzyka

Analizowanie opcji
zmian ryzyka

Podejmowanie decyzji na rzecz zmian
lub utrzymania ryzyka

Wskazywanie rozwi

ą

za

ń

na rzecz zmian

lub utrzymania ryzyka

Monitorowanie wprowadzonych rozwi

ą

za

ń

na rzecz zmian ryzyka

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

13

Metody oceny ryzyka

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

14

Metoda Risk Score

Risk Score jest wygodn

ą

w u

ż

yciu metod

ą

oceny ryzyka zawodowego, któr

ą

nale

ż

y zaliczy

ć

do metod półilo

ś

ciowych pomimo

pozorów operowania liczbowego. (Chodzi o wymna

ż

ane współczynniki w I kolumnach tabel: „Skutki”, „Ekspozycja”,

„Prawdopodobie

ń

stwo” i odnoszenie wyniku do II kolumny tabeli: „Kategorie ryzyka”.)

Skutki

Wielko

ść

strat

Współczynnik

Kategoria strat

W odniesieniu do ludzi

Finansowo

100

powa

ż

na katastrofa

wiele ofiar

ś

miertelnych

> 25 mln PLN

40

katastrofa

kilka ofiar

ś

miertelnych

5 - 25 mln PLN

15

bardzo du

ż

a

jedna ofiara

ś

miertelna

500 tys. - 5 mln PLN

7

du

ż

a

ci

ęż

kie uszkodzenie ciała

25 - 500 tys. PLN

3

ś

rednia

niezdolno

ść

do pracy - absencja

5 - 25 tys. PLN

1

mała

udzielenie pierwszej pomocy

< 5 tys. PLN

Ekspozycja

Współczynnik

Rodzaj oddziaływania

10

stałe

6

cz

ę

ste

3

sporadyczne (1 / tydzie

ń

)

2

okazjonalne (1 / miesi

ą

c)

1

minimalne (kilka razy w roku)

0,5

znikome (1 / rok)

(10) Andrzej Cie

ś

lak

13.01.2014 r.

15

Metoda Risk Score cd.

Prawdopodobie

ń

stwo

Współczynnik

Nazwa / wielko

ść

10

b. prawdopodobne (50 %)

6

całkiem mo

ż

liwe (10 %)

3

mało prawdopodobne ale mo

ż

liwe (1 %)

1

tylko sporadycznie mo

ż

liwe (0,1 %)

0,5

niezmiernie rzadko mo

ż

liwe (0,05 %)

0,2

tylko teoretycznie mo

ż

liwe (0,02 %)

Kategorie ryzyka

Nr kategorii

Kategoria strat

Ryzyko

Potrzeba działa

ń

1

R<20

b. małe

nie ma potrzeby działa

ń

2

20 < R < 70

małe

nale

ż

y rozwa

ż

y

ć

popraw

ę

3

70 < R < 200

ś

rednie

potrzebna poprawa

4

200 < R < 400

wysokie

potrzebna natychmiastowa poprawa

5

R

≥

400

b. wysokie

rozwa

ż

y

ć

wstrzymanie prac