W poradni neurologicznej konsultowany by∏ 45-letni
m´˝czyzna, którego problemem by∏y zaburzenia napa-
dowe wyst´pujàce w czasie snu. Z ich powodu pacjent
by∏ cz´sto zm´czony i niewyspany, ale nie potrafi∏ po-
wiedzieç, co dzieje si´ z nim w ciàgu nocy. Zebranie wy-
wiadu umo˝liwi∏a ˝ona pacjenta, która by∏a w stanie opi-
saç niepokojàce objawy. Od kilku miesi´cy zauwa˝y∏a
ona, ˝e mà˝ Êpi bardzo niespokojnie i co pewien czas
wykonuje ruchy stopà, cz´Êciej prawà, polegajàce na jej

Okresowe ruchy koƒczyn wczasie

snu sà zaburzeniem snu najpraw-

dopodobniej rzadko rozpoznawa-

nym. Uwa˝a si´, ˝e sà charaktery-

styczne dla wieku doros∏ego,

w

dzieciƒstwie niezwykle rzadkie.

Zwiekiem rozpowszechnienie za-

burzenia zwi´ksza si´ ip

o60. roku

˝ycia okresowe ruchy koƒczyn

stwierdza si´ uok.

34 procent osób,

jednakowo cz´sto um´˝czyzn, jak

iu

kobiet. Ruchy te sà stereotypo-

we i

polegajà na

grzbietowych

zgi´ciach stopy ipalucha, którym

mo˝e towarzyszyç zgi´cie nogi

w

stawach kolanowym i

biodro-

wym. Trwajà zwykle od

pó∏ sekun-

dy do5 sekund i

mogà powtarzaç

si´ w

sposób rytmiczny w

odst´-

z

zespo∏em niespokojnych nóg.

Dorozpoznania okresowych ruchów

koƒczyn w

czasie snu konieczne

jest wykonanie badania polisom-

nograficznego. Zarejestrowanie co

najmniej4 ruchów powtarzajàcych

si´ wczasie od

5 do90 sekund trak-

towane jest jako pojedynczy epi-

zod. JeÊli liczba zarejestrowanych

epizodów wciàgu godziny jest wi´k-

sza od

pi´ciu, wystarcza to dopo-

stawienia rozpoznania okresowych

ruchów koƒczyn. Wydaje si´, ˝e

zaburzenia tego rodzaju majà

zwiàzek zaktywnoÊcià uk∏adu do-

paminergicznego oraz dysfunkcjà

dolnej cz´Êci pnia mózgu irdzenia

kr´gowego, nie majà natomiast

charakteru padaczkowego.

Te trzy kobiety to jedna pisar-

ka, uosobienie brytyjskoÊci w lite-
raturze popularnej. Jest najbar-
dziej znanà na Êwiecie autorkà po-
wieÊci kryminalnych. Jej ksià˝ki
przet∏umaczono na 45 j´zyków
i sprzedano w ponad 2 bilionach
egzemplarzy. Napisa∏a 78 powie-
Êci, 19 sztuk teatralnych i po-
nad 100 opowiadaƒ. Jej sztuka
„Pu∏apka na myszy” jest nieprze-
rwanie grana w Londynie od ro-
ku 1952. W roku 1971 w uznaniu
jej zas∏ug otrzyma∏a tytu∏ Damy
Imperium Brytyjskiego.

Serial telewizyjny „Christie’s

Hercules Poirot” z Davidem Suchetem w roli tytu∏owej Êwi´ci∏ triumfy w 65
krajach, a sam aktor uchodzi za najlepszego odtwórc´ postaci belgijskie-
go detektywa, choç mierzyli si´ z nià tak˝e Peter Ustinov, John Fiennes
czy sir John Gielgud. Zupe∏nie nie przeszkadza∏o mu w tym sukcesie za-
wodowym prywatne podejrzenie padaczki (sic!), z którym ˝yje od 1972 r.

Wielka pisarka nie mia∏a ˝adnego formalnego wykszta∏cenia, poza do-

mowym, gdy w wieku 16 lat wyjecha∏a do Pary˝a, aby uczyç si´ Êpiewu
i gry na pianinie. W 1914 r. poÊlubi∏a przystojnego oficera lotnictwa, Archi-
balda Christie. DwanaÊcie lat póêniej ma∏˝eƒstwo Agathy Christie rozpa-
d∏o si´, w tym samym roku zmar∏a jej ukochana matka i w∏aÊnie w 1926
roku mia∏o miejsce tajemnicze wydarzenie: pani Christie nagle znikn´-
∏a na 10 dni. Podczas gdy prowadzono szeroko zakrojone poszukiwania,
ona sama mieszka∏a w hotelu w Harrowgate pod nazwiskiem Neele, nie
reagujàc na komunikaty w prasie i nie kontaktujàc si´ z rodzinà, po czym,
jak gdyby nigdy nic, powróci∏a do poprzedniego ˝ycia.

Epizod ten da∏ asumpt do wysuni´cia podejrzeƒ, ˝e móg∏ to byç stan

padaczkowy. I chocia˝ ˝adne inne dane nie potwierdzajà faktu, ˝e Agatha
Christie cierpia∏a na jakikolwiek rodzaj napadów padaczkowych, to jej na-
zwisko na stale zagoÊci∏o na listach „s∏awnych osób chorych na padaczk´”.

Prób´ obalenia tej mistyfikacji podjà∏ znany amerykaƒski psychiatra

John Hughes w obszernym artykule opublikowanym w „The New York Ti-
mes”, i chodê wykaza∏, ˝e pani Christie przez ca∏y czas swego znikni´cia
„by∏a absolutnie zdrowych zmys∏ów”, to nie przekona∏ nikogo. Konwe-
nans zwyci´˝y∏, a wizja wielodniowego ataku nieÊwiadomoÊci wcià˝ po-
kutuje w historiografii. Agatha Christie nadal króluje nie tylko na stronach
internetowych mi∏oÊników powieÊci kryminalnych, ale tak˝e stowarzyszeƒ
osób chorych na padaczk´. Nie zmienia to jednak faktu, ˝e w powie-
Êciach Agathy Christe trzykrotnie pojawiajà si´ wàtki zwiàzane padaczkà.
W powieÊci „A...B...C...” zabójca usi∏uje zrzuciç odpowiedzialnoÊç za se-
ri´ morderstw na inwalid´ wojnego cierpiàcego na padaczk´ pourazowà.
Ca∏oÊç intrygi oparta jest na zaburzeniach pami´ci, jakie w zwiàzku ze
swà chorobà miewa inwalida, i choç z medycznego punktu widzenia opi-
sy sà rozczulajàco naiwne, to jednak dla czytelnika doÊç prawdopodob-
ne. Gorzej ju˝ jest w kolejnej powieÊci – w „Morderstwie na polu golfo-
wym” cia∏a cz∏owieka zmar∏ego w czasie napadu poszukiwany przez po-
licj´ morderca u˝ywa do zainscenizowania w∏asnej Êmierci, przy czym
zwiàzek napadu padaczkowego z zejÊciem Êmiertelnym wydaje si´ dla
autorki oczywisty. Wreszcie, w jednej z ostatnich powieÊci „Nemezis” bo-
haterka, która dowiaduje si´, ˝e w domu znaleziono zw∏oki, nieoczekiwa-
nie pyta: „KtoÊ z rodziny? Atak padaczkowy?”. Sà to jednak tylko 3
wzmianki na 78 napisanych powieÊci, zbyt ma∏o, by twierdziç, ˝e pisarka
wielokrotnie zajmowa∏a si´ w swoich ksià˝kach padaczkà i ludêmi nià do-
tkni´tymi.

Zagadka
z

epikryzà

Wydawca: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.

Redakcja: redaguje zespó∏

Adres redakcji: „Gazeta o Padaczce”, Sanofi-Aventis Sp. z o.o.

ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa, tel. [phone], fax [phone]

www.padaczka.net

zginaniu, czasem z równoczesnym zginaniem nogi
w kolanie. Ruchy takie powtarza∏y si´ wielokrotnie,
zawsze w ciàgu godziny lub dwóch godzin po za-
Êni´ciu. Pacjent czasem nawet budzi∏ si´ na chwil´,
ale rano tego nie pami´ta∏. Chorowa∏ na ∏agodne
nadciÊnienie t´tnicze dobrze kontrolowane farmako-
logicznie. Lekarz rodzinny skierowa∏ pacjenta na ba-
danie EEG, które okaza∏o si´ prawid∏owe, oraz zale-
ci∏ konsultacj´ neurologicznà z powodu niejasnych
zaburzeƒ napadowych, które jego zdaniem mog∏y
mieç charakter padaczkowy.

O jakim rodzaju zaburzenia nale˝y myÊleç
w tym przypadku?

Odwróç gazet´!

pach20-40 sekundowych. W

ciàgu

ca∏ej nocy czas ich trwania mo˝e

wahaç si´ odkilku minut do

kilku

godzin. Okresowe ruchy koƒczyn

obserwowane sà wpierwszej po∏o-

wie nocy, sà bowiem charaktery-

styczne dla1. i

2. stadium snu wol-

nofalowego. Najcz´stsze w

sta-

dium2. charakteryzujà si´ malejà-

cà cz´stotliwoÊcià wmiar´ trwania

snu. We

Ênie REM nie wyst´pujà.

Pacjenci cz´sto nie zdajà sobie

sprawy zich wyst´powania. Okre-

sowe ruchy koƒczyn mogà powo-

dowaç kilkusekundowe przebu-

dzenia, stàd te˝ ich zwiàzek zb

ez-

sennoÊcià, aw

konsekwencji zwi´k-

szonà sennoÊcià w

ciàgu dnia. Ob-

serwuje si´ tak˝e ich wspó∏istnienie

PL.VPA.06.03.05.E

© Jerzy Krz´towski

Epitafia

Wielkim lekarzom
i wielkim chorym przesz∏oÊci

Agatha Christie
Mary-Ann Wescot
Agatha Mallowan

(1890-1976)

Doc. dr hab. med.

Alina Borkowska

Zak∏ad Neuropsychologii

Klinicznej UMK w Toruniu,

Collegium Medicum

w Bydgoszczy, Zak∏ad

Psychologii Lekarskiej

UM w ¸odzi

www.padaczka.net

Drodzy Paƒstwo!

Artyku∏ g∏ówny w naszym dzisiejszym wydaniu porusza wa˝nà, a cz´sto niedocenianà rol´
oceny odmiennoÊci zaburzeƒ funkcji werbalnych w poszczególnych rodzajach padaczki, co
mo˝e mieç praktyczne znaczenie przy ocenie poszczególnych przypadków, z jakimi przycho-
dzi spotykaç si´ Paƒstwu w swej codziennej praktyce. „Gazeta o Padaczce” stara si´ byç jak
najbardziej po˝yteczna lekarzom w ich pracy, stàd nasza serdeczna wdzi´cznoÊç za wszyst-
kie nades∏ane listy do redakcji. Proponujecie Paƒstwo w nich tematy, jakie chcielibyÊcie zna-

leêç w nast´pnych wydaniach „Gazety o Padaczce”, ba – nawet czasami nazwiska Autorów,
których wypowiedzi na konkretne tematy chcielibyÊcie Paƒstwo napotkaç (tak powsta∏a
choçby rubryka „Pytanie do eksperta”)! Âcis∏y kontakt z naszymi Czytelnikami jest dla nas
najwi´kszà zach´tà do pracy. Dlatego prosimy Paƒstwa o podzielenie si´ z nami i z wszyst-
kimi Czytelnikami „Gazety o Padaczce” swoimi doÊwiadczeniami praktycznymi. Paƒstwa
doÊwiadczenia sprawià, ˝e nasza „Gazeta” b´dzie jeszcze bardziej praktyczna i – mamy na-
dziej´ – jeszcze bardziej przydatna lekarzom. Taki jest nasz cel.

Redakcja

noÊç rozumienia i nadawania mowy),

jak i w prawej pó∏kuli (emocjonalny

aspekt mowy – tzw. prozodia).

Zaburzenia funkcji werbal-

nych w padaczce dotyczà ro-
zumienia mowy, mo˝liwoÊci
formu∏owania zdaƒ, rozumie-
nia kontekstu informacyjnego
i emocjonalnego przekazywa-
nych treÊci. Powoduje to, ˝e
wypowiedzi chorych mogà
byç ma∏o zdyscyplinowane,
wyst´pujà wyraêne trudnoÊci
w znalezieniu odpowiedniego
s∏owa w trakcie rozmowy, co
sprawia wra˝enie mowy ubo-
giej, uproszczonej. Chorzy ci
mogà byç bardzo drobiazgo-
wi, dygresyjni, zatracajàcy
w∏aÊciwy wàtek rozmowy. Go-
rzej te˝ funkcjonujà emocjo-
nalnie w sytuacjach, w któ-
rych muszà mówiç, szczegól-
nie gdy sà to sytuacje zwiàza-
ne z ekspozycjà.

Nast´pstwem zaburzeƒ funkcji

werbalnych w padaczce sà szeroko

rozumiane zaburzenia komunikacji.

Chorzy ci gorzej radzà sobie nie tylko

z wykonywaniem testów mierzàcych

funkcje werbalne, ale te˝ prezentujà

o padaczce

G A Z E T A

Rozwiàzywanie problemów w codziennej praktyce

IS SN 1509 – 4782

Nr 36

marzec/kwiecieƒ 2006

Aby mowa by∏a komunikatyw-

na, niezb´dny jest odpowiedni odbiór

sygna∏ów werbalnych (receptive lan-

guage) oraz mo˝liwoÊç ekspresji wer-

balnej, czyli mówienia (expressive

language). W procesie odbioru mo-

wy, na który sk∏ada si´ odbiór sygna-

∏ów werbalnych oraz ich rozumienie,

wa˝na jest nie tylko sprawnoÊç mó-

zgowych oÊrodków recepcyjnych

mowy (obszar Wernickiego), ale tak-

˝e umiej´tnoÊç aktywnego s∏uchania,

zauwa˝ania treÊci szczególnie istot-

nych w wypowiedzi rozmówcy czy

umiej´tnoÊç odpowiedniej interpreta-

cji wypowiedzi. Tu ju˝ istotna okazuje

si´ umiej´tnoÊç rozumienia kontekstu

przekazywanych treÊci werbalnych,

zarówno kontekstu informacyjnego,

jak i emocjonalnego. W procesie mó-

wienia istotna jest „techniczna” zdol-

noÊç mówienia, która jest zwiàza-

na z czynnoÊcià oÊrodka Broki, jak

te˝ zdolnoÊç formu∏owania myÊli,

szybkiego znajdowania odpowied-

nich s∏ów w rozmowie, zdolnoÊç po-

prawnego formu∏owania zdaƒ oraz

pos∏ugiwania si´ poj´ciami.

Mowa jest procesem z∏o˝onym,

zwiàzanym z myÊleniem, a tak˝e do-

Êwiadczeniami zdobytymi w toku wy-

chowania i uczenia. Wymaga ona

sprawnego wspó∏dzia∏ania wielu

oÊrodków mózgowych, zlokalizowa-

nych zarówno w lewej pó∏kuli (zdol-

Zaburzenia funkcji
werbalnych w padaczce

W tym numerze:

• Niekryminalna zagadka Agathy Christie

• Spójrz na Êwiat przez niebieskie okulary!

• Brazylijskie spojrzenie na EEG

• Âródsenne ruchy nóg

Mo˝liwoÊç komunikacji za pomocà mowy przyczyni∏a si´ znacznie

do rozwoju gatunku ludzkiego. Mowa jest niezwykle istotna tak˝e dla
rozwoju myÊlenia, m.in. wnioskowania czy podejmowania decyzji.
Dzi´ki niej jesteÊmy w stanie zwerbalizowaç i przekazywaç myÊli,
komunikowaç swoje potrzeby czy oczekiwania. Jest ona podstawà
wytworzenia okreÊlonych relacji jednostki w spo∏eczeƒstwie.

PL

.VP

A

.05.01.01

Skrócona informacja o leku Depakine

®

Chrono 300, Depakine

®

Chrono 500 (Natrii

valproas, Acidum valproicum) – tabletki po-
wlekane o przed∏u˝onym uwalnianiu, 200 mg
+ 87 mg (co odpowiada ∏àcznie 300 mg soli
sodowej kwasu walproinowego); tabletki po-
wlekane o przed∏u˝onym uwalnianiu, 333 mg
+ 145 mg (co odpowiada ∏àcznie 500 mg
soli sodowej kwasu walproinowego).
Wskazania: Padaczka, napady uogólnione:
miokloniczne, toniczno-kloniczne, atoniczne,
mieszane; napady cz´Êciowe: proste lub z∏o-
˝one, napady wtórnie uogólnione, zespo∏y
specyficzne (Westa, Lennoxa-Gastauta). Pro-
filaktyka choroby afektywnej dwubiegunowej
w przypadku nieskutecznoÊci preparatów
litu, karbamazepiny. Przeciwwskazania:
Ostre lub przewlek∏e zapalenie wàtroby, prze-
byte przez pacjenta lub cz∏onka rodziny ci´˝-
kie zapalenie wàtroby, zw∏aszcza polekowe,
nadwra˝liwoÊç na kwas walproinowy, porfi-
ria. Specjalne ostrze˝enia i Êrodki ostro˝-
noÊci: Przed rozpocz´ciem leczenia i w cza-
sie pierwszych 6 miesi´cy leczenia nale˝y
okresowo monitorowaç czynnoÊç wàtroby.
U chorych z niewydolnoÊcià nerek nale˝y
okreÊliç st´˝enie wolnego kwasu walproino-
wego w surowicy krwi i w zale˝noÊci od wyni-
ku odpowiednio zmniejszyç dawk´. U dzieci
poni˝ej 3. roku ˝ycia zaleca si´ stosowaç
Depakine

®

Chrono jako jedyny lek przeciw-

padaczkowy i unikaç jednoczesnego stoso-
wania salicylanów z powodu zwi´kszonego
ryzyka wystàpienia uszkodzenia wàtroby.
Dzia∏ania niepo˝àdane: Polekowe uszko-
dzenie wàtroby, szczególnie u chorych stosu-
jàcych wielolekowà terapi´ padaczki i dzieci
poni˝ej 3 r.˝. Zaburzenia ÊwiadomoÊci, stan
os∏upienia, zaburzenia ˝o∏àdkowo-jelitowe
(np. nudnoÊci, bóle brzucha), zmiany w obra-
zie krwi: cz´sto trombocytopenia, w rzadkich
przypadkach anemia, leukopenia lub panto-
cytopenia, zaburzenia krzepni´cia, Obserwo-
wano przypadki zwi´kszenia ci´˝aru cia∏a,
a tak˝e zaburzenia cyklu miesi´cznego, wy-
padanie w∏osów, zmiany skórne oraz spora-
dycznie zapalenie trzustki. Cià˝a: ca∏kowite
ryzyko wystàpienia wad wrodzonych u dzie-
ci kobiet leczonych walproinianem pod-
czas I trymestru cià˝y nie jest wy˝sze ni˝
ryzyko zwiàzane ze stosowaniem innych
leków przeciwpadaczkowych. Kwas walpro-
inowy mo˝e wywo∏aç wady cewy nerwowej
u 1 do 2% potomstwa. Interakcje: Fenytoina,
fenobarbital, karbamazepina oraz meflochi-
na mogà powodowaç obni˝enie st´˝enia
walproinianu w surowicy krwi. Walproinian
nasila dzia∏anie neuroleptyków, inhibitorów
MAO, leków przeciwdepresyjnych, fenobar-
bitalu, prymidonu, lamotryginy. Cymetydyna,
erytromycyna i kwas acetylosalicylowy mogà
zwi´kszaç frakcj´ wolnà walproinianu w su-
rowicy krwi. Dawkowanie: Dawka dobowa
powinna byç ustalana w zale˝noÊci od wieku
i wagi cia∏a. G∏ównym miernikiem prawid∏o-
woÊci doboru dawki jest stan kliniczny pacjen-
ta. DoroÊli: przeci´tna dawka 20-30 mg/kg
m.c./dob´. Dzieci powy˝ej 17 kg m.c.: prze-
ci´tna dawka 30 mg/kg m.c./dob´. W mono-
terapii lek podaje si´ jednorazowo wieczorem.
W politerapii zwykle w dwóch dawkach na
dob´. Dost´pne opakowania: 30 tabletek.
Pe∏na informacja o leku znajduje si´
w ulotce do∏àczonej do opakowania.
Pozwolenie MZ Nr: Depakine

®

Chrono 300

R/6943, Depakine

®

Chrono 500 R/6944.

Podmiot odpowiedzialny:
Sanofi–Synthelabo Sp. z o.o.
Informacji udziela: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.,
ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa,
tel. [phone], fax [phone].

Tak zacznij

leczenie padaczki

Tak zacznij

leczenie padaczki

obni˝enie inteligencji s∏ownej, co ma

ogromne znaczenie dla sprawnego

ich funkcjonowania szkolnego i zawo-

dowego. Os∏abienie sprawnoÊci wer-

balnych znacznie ogranicza szanse

na zdobycie adekwatnego wykszta∏-

cenia, ale równie˝ utrudnia komuni-

kowanie si´ w codziennym ˝yciu z in-

nymi ludêmi.

Zaburzenia werbalne u tych

chorych stanowià wa˝nà
przyczyn´ wycofywania si´
z kontaktów interpersonal-
nych, mniejszej aktywnoÊci
spo∏ecznej i

towarzyskiej,

a tak˝e gorszego radzenia
sobie z sytuacjami spo∏ecz-
nymi, w których mowa jest
podstawowym êród∏em prze-
kazu (np. rozmowy przez tele-
fon, za∏atwianie spraw urz´-
dowych).

Przyczynà zaburzeƒ funkcji wer-

balnych u chorych z padaczkà sà za-

burzenia strukturalne i czynnoÊciowe

mózgu zwiàzane z lokalizacjà ogni-

ska padaczki, nieprawid∏owym dzia-

∏aniem i innà ni˝ u osób zdrowych or-

ganizacjà po∏àczeƒ neuronalnych

zwiàzanych z funkcjami mowy, zabu-

rzeniami neuroprzekaênictwa, a tak˝e

z przyjmowanymi lekami. Okazuje si´

np., ˝e u chorych z padaczkà w orga-

nizacji funkcji werbalnych wi´ksze

znaczenie ma lokalizacja ogniska pa-

daczki ni˝ czynnoÊç oÊrodków zwykle

zwiàzanych z mowà. U osób zdro-

wych podczas wykonywania zadaƒ

werbalnych zwi´ksza si´ aktywnoÊç

oÊrodków zwiàzanych z mowà, które

sà zlokalizowane g∏ównie w lewej pó∏-

kuli mózgu, i jest ona zale˝na od late-

ralizacji motorycznej oraz charakteru

wykonywanego zadania. U osób cho-

rych na padaczk´ wi´ksze znaczenie

ma natomiast lokalizacja uszkodzenia

mózgu. Niezwykle interesujàce bada-

nia aktywnoÊci mózgu podczas wyko-

nywania zadaƒ werbalnych u chorych

na padaczk´ skroniowà, przeprowa-

dzone przy u˝yciu metody funkcjo-

nalnego rezonansu magnetycznego

(F-NMR), wykaza∏y, ˝e podczas wyko-

nywania zadaƒ werbalnych aktywuje

si´ lewa lub prawa pó∏kula mózgu,

w zale˝noÊci od lokalizacji ogniska

padaczki, a nie od lateralizacji moto-

rycznej badanych osób (Thivard

i wsp., 2005). Podobne badania wy-

kona∏a grupa badaczy z Oxfordu, któ-

rzy u chorych z padaczkà skroniowà

z ogniskiem w lewej lub prawej pó∏ku-

li przeprowadzili badania fluencji

s∏ownej podczas monitorowania ak-

tywnoÊci mózgu za pomocà f-NMR.

Osoby z uszkodzeniami lewostronny-

mi podczas wykonania takich zadaƒ

prezentowa∏y wzrost aktywnoÊci

oÊrodków po∏o˝onych w prawej pó∏-

kuli, g∏ównie w okolicy wyspy, kory

czo∏owej, okolicy ciemieniowej, pod-

czas gdy u chorych z ogniskiem

w prawej pó∏kuli aktywowa∏y si´

oÊrodki zwiàzane z mowà zlokalizo-

wane w pó∏kuli lewej. U osób z zespo-

∏em Rasmussena, u których wyst´po-

wa∏y znacznego stopnia uszkodzenia

lewej pó∏kuli mózgu (m.in. przeby∏y

zabieg lewostronnej hemisferekto-

mii), wyraênie wzrasta∏a aktywnoÊç

kory czo∏owej i oÊrodków w prawej

pó∏kuli mózgu podczas zadaƒ wyma-

gajàcych ekspresji werbalnej. Praw-

dopodobnie u tych chorych prawa

pó∏kula posiada zdolnoÊç kompensa-

cji czynnoÊci uszkodzonych oÊrod-

ków w lewej pó∏kuli, zwiàzanych z eks-

presjà mowy (Voets i wsp., 2006).

Dysfunkcje mowy majà zró˝nico-

wany obraz w zale˝noÊci od typu pa-

daczki, okresu choroby, a tak˝e tego,

czy dotyczà one okresu przed napa-

dem, w trakcie jego trwania, czy

po napadzie.

Badania Fargo i wsp. (2005) wy-

kaza∏y, ˝e zaburzenia ró˝nych aspek-

tów mowy, a zw∏aszcza cz´stotliwoÊç

b∏´dów polegajàcych na parafra-

zjach, sà charakterystyczne dla pa-

daczki skroniowej i korelujà z ni˝szy-

mi wynikami inteligencji s∏ownej

u tych chorych. Natomiast g∏´bokoÊç

zaburzeƒ fluencji s∏ownej oraz pami´-

ci werbalnej jest charakterystyczna

dla przewlek∏ej padaczki skroniowej

i zwiàzana jest ze stopniem uszko-

dzenia hipokampa. W badaniu wyko-

nanym przez Alessio i wsp. (2006)

stwierdzono, ˝e nasilenie zaburzeƒ

werbalnych ocenianych Bostoƒskim

Testem Nazywania mo˝e byç trakto-

wane jako predyktor wi´kszej atrofii

hipokampa u chorych z przewlek∏à

postacià padaczki skroniowej. Bada-

nia przeprowadzone przez Silverber-

ga i Barrash (2005) wykaza∏y nato-

miast, ˝e u chorych przygotowywa-

nych do lobektomii zaburzenia ucze-

nia werbalnego (odtwarzania s∏ów) sà

jednym z najbardziej czu∏ych wskaê-

ników gorszego funkcjonowania tych

pacjentów po operacji. Podobnie ba-

dania autorów brytyjskich wskazujà

wyraênie, ˝e nasilenie zaburzeƒ funk-

cji werbalnych (szczególnie fluencji

i pami´ci werbalnej) przed wykona-

niem resekcji lewego p∏ata skronio-

wego stanowià czu∏y wskaênik pro-

gnostyczny nasilenia zaburzeƒ pa-

mi´ci po takiej operacji.

Interesujàcych danych dostarczy-

∏y te˝ wyniki badaƒ, które pozwalajà

przewidzieç post´pujàcà deterioracj´

funkcji werbalnych u chorych z pa-

daczkà (Remminger i wsp., 2002).

Stwierdzono, ˝e osoby z ni˝szà inteli-

gencjà przedchorobowà oraz pacjen-

ci, u których wyst´puje obustronne

zmniejszenie obj´toÊci hipokampa,

mogà wykazywaç bardziej nasilone

zaburzenia funkcji werbalnych w trak-

cie choroby.

Jednym z bardzo interesu-

jàcych procesów werbalnych
zwiàzanych z rozwojem my-
Êlenia jest tzw. mowa we-
wn´trzna. Jest ona niezb´d-
na dla utrzymania istotnych
informacji w pami´ci opera-
cyjnej – tzw. bezg∏oÊnych po-
wtórzeƒ, które sà podstawà
„odÊwie˝ania” informacji po-
trzebnych do wykonania bie-
˝àcych zadaƒ. Jest to proces
niezwykle istotny w wyobraê-
ni, tworzeniu sàdów, w∏a-
snych przekonaƒ. U chorych
z padaczkà proces ten jest za-
burzony, co mo˝e skutkowaç

znacznie gorszym przebiegiem
funkcji zwiàzanych z wyobraê-
nià i kreatywnoÊcià, a tak˝e
myÊleniem abstrakcyjnym (Thi-
vard i wsp., 2005).

SprawnoÊç procesów werbalnych

jest tak˝e zwiàzana z dzia∏aniem le-

ków stosowanych w padaczce. Leki

przeciwpadaczkowe mogà wykazy-

waç zró˝nicowane dzia∏anie w sto-

sunku do poszczególnych obszarów

poznawczych, w tym funkcji mowy.

Stwierdzono np., ˝e gabapentyna nie

zaburza funkcji poznawczych, a na-

wet poprawia funkcje werbalne, takie

jak fluencja s∏owna czy pami´ç wer-

balna. Z kolei lamotrygina, która nie

wykazuje niekorzystnego dzia∏ania

na wiele obszarów poznawczych, mo-

˝e powodowaç os∏abienie funkcji

werbalnych (Gates, 2000). Dane do-

tyczàce tiagabiny wskazujà na jej ko-

rzystny wp∏yw na fluencj´ s∏ownà, pa-

mi´ç werbalnà i s∏ownà pami´ç ope-

racyjnà (Brunbech i Sabers, 2002; Al-

denkamp i wsp., 2003; Fritz i wsp.,

2005; Lutz i Helmstaedter, 2005),

zró˝nicowane doniesienia dotyczà

dzia∏ania na funkcje werbalne okskar-

bazepiny, która w wielu badaniach

wykazywa∏a niewielkie dzia∏anie nie-

korzystne (Curran i wsp., 1993; Sve-

inbjornsdottir i wsp., 1994; Dodril

i wsp., 1997; Masuda i wsp., 1998;

Loring i Meador, 2001; Gates 2000,

Aldenkamp, 2003). Topiramat posia-

da niekorzystne dzia∏anie na wi´k-

szoÊç obszarów poznawczych, w tym

na funkcje werbalne. Zarówno u cho-

rych z padaczkà, jak i u zdrowych

ochotników (Martin i wsp., 1999;

Thompson i wsp., 2000; Ojeman

i wsp., 2001; Baeta i wsp., 2002; Lee

i wsp., 2003; Fritz i wsp., 2005; Lutz

i Helmstaedter, 2005). Niektórzy auto-

rzy zwracajà jednak uwag´ na mo˝li-

woÊç poprawy funkcji werbalnych

po zaprzestaniu leczenia tym lekiem

(Kockelmann i wsp., 2003). Ostatnie

badanie amerykaƒskie wskazuje jed-

nak na mo˝liwoÊç ∏agodzenia deficy-

tów poznawczych zwiàzanych ze sto-

sowaniem topiramatu poprzez zasto-

sowanie donepezilu – leku z grupy in-

hibitorów acetylocholinoesterazy sto-

sowanego w leczeniu dysfunkcji po-

znawczych w ot´pieniu (Wheeler,

2006). Byç mo˝e jest to korzyst-

na opcja leczenia zaburzeƒ poznaw-

czych wywo∏anych niektórymi lekami

przeciwpadaczkowymi.

DziÊ opowiada Krystyna Niedziel-

ska, Zak∏ad Neurofizjologii Instytutu

Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.

Pacjent lat 25, student historii,

zg∏osi∏ si´ do poradni p/padaczko-

wej Instytutu ze skierowaniem

od neurologa, u którego leczy∏ si´

od kilku lat. SzeÊç lat temu zosta∏

przebadany w oddziale neurologicz-

nym, gdzie ustalono rozpoznanie

– padaczka lekooporna pod posta-

cià napadów cz´Êciowych z∏o˝o-

nych wtórnie uogólnionych o etiolo-

gii oko∏oporodowej, z ogniskiem

w okolicy czo∏owej lewej. Wykonane

CT mózgu nie uwidoczni∏o zmian

ogniskowych. W zapisie EEG stwier-

dzano wówczas zmiany uogólnione

z przewagà w okolicach czo∏owych

pod postacià fal theta oraz wy∏ado-

wania uogólnione fal delta i zespo-

∏ów iglica/fala 3 Hz z ogniskiem

w okolicy czo∏owej. Zalecono przyj-

mowanie Neurotopu 2 x 600 mg.

W uzupe∏nieniu wywiadu matka pa-

cjenta poda∏a, ˝e po urodzeniu syn

wa˝y∏ 1700g, kilka dni przebywa∏

w inkubatorze, pierwszego dnia stan

jego oceniany by∏ na 1 punkt w ska-

li Apgar. W drugim r.˝. wystàpi∏y

drgawki goràczkowe, Rozwija∏ si´

prawid∏owo; badanie Wechslera

w 14 r.˝ – II wyniós∏ 129. Od 12 r.˝.

pojawi∏y si´ napady uogólnione

drgawkowe, najcz´Êciej tu˝ po prze-

budzeniu si´, trzykrotnie podczas

biegania. Matka zauwa˝y∏a, ˝e ostat-

nio u pacjenta wyst´pujà trudnoÊci

w budzeniu, niezgrabnoÊç, trudno-

Êci w zapinaniu guzików. Napady by-

∏y dosyç cz´ste, wyst´powa∏y Êred-

nio raz na miesiàc. Ponadto u chore-

go wyst´powa∏y tak˝e napady krót-

sze okreÊlane przez niego jako prze-

rwy w myÊleniu lub nag∏a dezorien-

tacja. Pacjent podaje, ˝e prawie co-

dziennie rano miewa niekontrolowa-

ne ruchy i czuje pràdy biegnàce

przez ca∏e cia∏o. W zwiàzku z tym

wykonano badanie Video/EEG

po deprywacji snu, podczas badania

pacjent zasnà∏. Badanie wykaza∏o

uogólnione wy∏adowania zespo∏ów

iglica/wieloiglica – fala najbardziej

nasilone przy zasypianiu i budzeniu

si´. Po obudzeniu, w czasie hyper-

wentylacji zarejestrowano wy∏ado-

wanie trwajàce 4,5 sekundy oraz kil-

kakrotne zrywania miokloniczne

w koƒczynach górnych z towarzy-

szàcymi wy∏adowaniami wieloiglic

w zapisie. Rozpoznano IME. W∏àczo-

no do leczenia kwas walproinowy,

odstawiajàc stopniowo Neurotop.

Przy dawce kwasu walproinowe-

go 1800 mg/d, napady du˝e ustàpi∏y

i nie powtarzajà si´ od trzech lat. Je-

den raz po „zarwanej” nocy wystàpi-

∏y dwa napady miokloniczne w go-

dzinach rannych. Napadowe wy∏à-

czenia nie powtórzy∏y si´. W zapisie

EEG nie stwierdzono wy∏adowaƒ na-

padowych. Pacjent ukoƒczy∏ studia,

przygotowuje si´ do obrony pracy

doktorskiej. U opisywanego pacjen-

ta napady nieÊwiadomoÊci by∏y myl-

nie rozpoznawane jako napady cz´-

Êciowe z∏o˝one, prawdopodobnie ze

wzgl´du na zmiany zlokalizowane

w EEG i przebyty uraz oko∏oporodo-

wy. W zwiàzku z tym napady tonicz-

no-kloniczne uwa˝ane by∏y za wtór-

nie uogólnione. Dlatego te˝ rozpo-

znanie IME by∏o postawione z du˝ym

opóênieniem. W∏àczenie kwasu wal-

proinowego zahamowa∏o napady.

Kwas walproinowy wprowadzono

wed∏ug nast´pujàcego schematu.

Pacjent, którego pami´tam

W najnowszym wydaniu miesi´czni-

ka Epilepsia [47(3): 529-533, 2006] opu-

blikowano wyniki wielooÊrodkowego ba-

dania przeprowadzonego w 12 oÊrod-

kach epileptologicznych na terenie ca∏ych

W∏och, dotyczàcego mo˝liwoÊci hamujà-

cego wp∏ywu niebieskich soczewek na re-

akcj´ fotowra˝liwoÊci u chorych z padacz-

kà. Fotowra˝liwoÊç u pacjentów z pa-

daczkà wydaje si´ byç problemem o du-

˝ym znaczeniu, tak˝e w aspekcie cz´s-

tych trudnoÊci w leczeniu farmakologicz-

nym. Istnieje poglàd, ˝e post´powanie

niefarmakologiczne, polegajàce na stoso-

waniu okularów z niebieskimi szk∏ami, jest

skutecznà i niewàtpliwie bezpiecznà me-

todà s∏u˝àcà kontroli i ograniczeniu foto-

wra˝liwoÊci. Poglàd ten jednak nie by∏ do-

tychczas oparty na wynikach badaƒ w du-

˝ej liczebnie grupie chorych. Badanie

w∏oskie obj´∏o 610 chorych z padaczkà

fotogennà, wÊród których 396 by∏o w wie-

ku poni˝ej 14 lat. SzeÊçdziesiàt szeÊç pro-

cent (400 chorych) stanowi∏y kobiety.

Trzysta osiemdziesiàt jeden osób by∏o le-

czonych farmakologicznie. Wykorzystano

powszechnie dost´pne niebieskie szk∏a

okularowe o nazwie Z1. W ocenie ich

wp∏ywu na

fotowra˝liwoÊç wzi´to

pod uwag´ 4. typ fotowra˝liwoÊci, czyli

odpowiedê fotodrgawkowà. Wyniki bada-

nia okaza∏y si´ nast´pujàce: zastosowa-

nie niebieskich szkie∏ Z1 spowodowa∏o

znikni´cie odpowiedzi fotodrgawkowej

u 463 chorych (75,9%) oraz znaczne

zmniejszenie liczby wy∏adowaƒ w zapisie

pod wp∏ywem fotostymulacji u kolej-

nych 109 pacjentów (17,9%). Odpowiedê

fotodrgawkowa pozosta∏a niezmienio-

na jedynie u 38 chorych, co stanowi-

∏o 6,2% ca∏ej grupy. Dzia∏anie niebieskich

szkie∏ na fotowra˝liwoÊç wydaje si´ nie

mieç zwiàzku z wiekiem chorych, p∏cià

i rodzajem padaczki. Podobnie nie stwier-

dzono ró˝nic mi´dzy pacjentami otrzymu-

jàcymi leczenie farmakologiczne a tymi,

którzy nie byli leczeni. Tym samym auto-

rzy udowodnili, ˝e niebieskie szk∏a okula-

rowe mogà okazaç si´ zdecydowanie

skuteczne w ograniczaniu reakcji na foto-

stymulacj´ u bardzo wielu chorych z pa-

daczkà fotogennà, mogàc stanowiç po-

moc dla pacjentów w codziennym funk-

cjonowaniu.

***

¸agodna padaczka miokloniczna nie-

mowlàt jest rzadkim zespo∏em padaczko-

wym, charakteryzujàcym si´ klinicznie

wyst´powaniem u prawid∏owo rozwijajà-

cych si´ dzieci w pierwszych dwóch la-

tach ˝ycia wy∏àcznie napadów mioklo-

nicznych obejmujàcych górnà cz´Êç cia-

∏a. Celem pracy francuskich neurologów

by∏a ocena w oparciu o w∏asny materia∏

charakterystyki cech elektroencefalogra-

ficznych oraz rokowania w tym zespole

[Epilepsia, 47(2): 387-393, 2006]. Badanie

prowadzone by∏o w czterech oÊrodkach

neuropediatrycznych we Francji w la-

tach 1981-2002. Zebrano grup´ 34 pa-

cjentów z ∏agodnà padaczkà mioklonicz-

nà niemowlàt, u których wyst´powa∏y na-

pady miokloniczne charakteryzujàce si´

znacznà cz´stotliwoÊcià, tzn. powtarzajà-

ce si´ wielokrotnie w ciàgu dnia. Badanie

EEG wykonane w czasie napadu wykazy-

wa∏o obecnoÊç uogólnionych wy∏adowaƒ

wieloiglic, zespo∏ów wieloiglica-fala oraz

zespo∏ów iglica-fala wolna. Zapisy EEG

mi´dzynapadowe u tych chorych by∏y

na ogó∏ prawid∏owe. Dodatni wywiad ro-

dzinny w kierunku drgawek goràczko-

wych lub wyst´powania padaczki stwier-

dzono w szeÊciu przypadkach. Drgawki

goràczkowe mia∏o tak˝e 11 spoÊród ba-

danych pacjentów. Równie˝ u 11 chorych

w badanej grupie stwierdzono odrucho-

wy charakter mioklonii. U 30 pacjentów

stosowano monoterapi´ kwasem walpro-

inowym, którà oceniono jako skutecznà

u 23 dzieci. W dalszym przebiegu ∏agod-

nej padaczki mioklonicznej niemowlàt

u czworga dzieci obserwowano wyst´po-

wanie napadów w kolejnych latach,

a wi´c powstanie innego rodzaju padacz-

ki. U dwóch chorych rozwin´∏a si´ m∏o-

dzieƒcza padaczka miokloniczna,

u dwóch innych natomiast padaczka cz´-

Êciowa kryptogenna. U 20 pacjentów do-

konano oceny neuropsychologicznej,

która wykaza∏a prawid∏owe funkcje po-

znawcze u 17 pacjentów oraz opóênienie

rozwoju u trzech pozosta∏ych. Stanowi∏o

to dowód na to, ˝e mimo ogólnie przyj´-

tego dobrego rokowania dotyczàcego

rozwoju funkcji poznawczych w ∏agodnej

padaczce mioklonicznej niemowlàt,

opóênienie rozwoju umys∏owego mo˝e

byç obserwowane cz´Êciej ni˝ w ogólnej

populacji.

***

Leczenie neurochirurgiczne chorych

z opornà na leczenie padaczkà cz´Êcio-

wà wydaje si´ obecnie post´powaniem

dajàcym szanse na skutecznà kontrol´

napadów – piszà autorzy amerykaƒscy

[Epilepsia, 47(3): 567-573, 2006]. Prze-

prowadzone dotychczas badania wÊród

pacjentów leczonych chirurgicznie, oce-

niajàce skutecznoÊç leczenia w d∏u˝szym

okresie obserwacji, sà nieliczne. Mimo to

istniejà wyraêne przes∏anki mówiàce

o mo˝liwoÊci wystàpienia nawrotu póê-

nych napadów, równie˝ w przypadkach

wystàpienia wczesnego okresu beznapa-

dowego po operacji. Brakuje równie˝

opublikowanych danych opartych na ba-

daniach w du˝ych grupach chorych pod-

danych leczeniu chirurgicznemu, doty-

czàcych rozpowszechnienia tego zjawi-

ska oraz czynników sprzyjajàcych nawro-

towi napadów.Autorzy pracy dokonali re-

trospektywnej oceny danych pochodzà-

cych z dwóch oÊrodków zajmujàcych si´

chirurgicznym leczeniem padaczki. Cho-

rzy poddani analizie mieli wykonywanà

przedoperacyjnà diagnostyk´ neuroobra-

zowà w postaci rezonansu magnetyczne-

go mózgu, która pozwoli∏a na okreÊlenie

lokalizacji ogniska i rodzaju zmiany ogni-

skowej b´dàcej przyczynà napadów pa-

daczkowych. Pacjenci, u których przyczy-

nà by∏ guz lub zmiana naczyniowa, nie

byli uwzgl´dnieni w analizie. U wszystkich

chorych w ciàgu pierwszego roku po ope-

racji napady nie wyst´powa∏y, a okres ob-

serwacji po leczeniu chirurgicznym wyno-

si∏ przynajmniej 3 lata. Ocenie podda-

no 285 pacjentów, wÊród których wi´k-

szoÊç (254 osoby) stanowili chorzy z pa-

daczkà przyÊrodkowej cz´Êci p∏ata skro-

niowego. Jak pokaza∏y wyniki analizy,

prawdopodobieƒstwo wystàpienia pierw-

szego napadu po rocznym okresie bez-

napadowym wynosi∏o 18,3% w ciàgu ko-

lejnych pi´ciu lat oraz 32,7% po up∏ywie

dziesi´ciu lat. Mimo to jedynie u 13% cho-

rych wyst´powa∏y napady w koƒcowym

okresie obserwacji. Czynnikiem zwi´ksza-

jàcym mo˝liwoÊç nawrotu napadów by∏o

wyst´powanie u chorych w okresie przed-

operacyjnym napadów toniczno-klonicz-

nych oraz póêny wiek chorych w chwili

wykonania operacji w przypadkach pa-

daczki przyÊrodkowej cz´Êci p∏ata skro-

niowego. Rodzaj zmian w rezonansie

oraz lokalizacja operowanego ogniska nie

mia∏y wp∏ywu na ryzyko nawrotu napa-

dów. Autorzy uwa˝ajà, ˝e pomimo wyso-

kiego ryzyka wystàpienia co najmniej jed-

nego napadu po skutecznej operacji usu-

ni´cia ogniska padaczkorodnego, ryzyko

nawrotu napadów niepoddajàcych si´ le-

czeniu jest niewielkie. OkreÊlenie czynni-

ków szczególnie sprzyjajàcych nawrotowi

napadów pozwala myÊleç o tym, jak wa˝-

ny jest odpowiedni dobór chorych i wcze-

Êniejsze decydowanie o potrzebie chirur-

gicznego leczenia padaczki.

***

Oceny ró˝norodnoÊci zmian w ba-

daniu EEG oraz ich znaczenia dla rozpo-

znania i post´powania z chorymi z pier-

wotnie uogólnionymi padaczkami idio-

patycznymi dokonali neurolodzy z Bra-

zylii [Epilepsia, 47(3): 523-528, 2006].

Przeanalizowano dane kliniczne oraz

zmiany stwierdzane w zapisach EEG

u 180 chorych z rozpoznaniem pierwot-

nie uogólnionej padaczki idiopatycznej.

U 80 osób rozpoznano m∏odzieƒczà pa-

daczk´ mioklonicznà, u 35 padaczk´

z napadami nieÊwiadomoÊci, 13 osób

mia∏o napady toniczno-kloniczne okresu

budzenia, u 28 pacjentów wyst´powa∏y

wy∏àcznie napady toniczno-kloniczne

i u 24 rozpoznano idiopatycznà padacz-

k´ uogólnionà z poczàtkiem w wieku do-

ros∏ym. Zmiany stwierdzane w zapisach

EEG podzielono na trzy grupy: zmiany

typowe, czyli synchroniczne uogólnione

wy∏adowania zespo∏ów iglica-fala i wielo-

iglica-fala na tle prawid∏owej czynnoÊci

t∏a, zmiany okreÊlone jako atypowe,

Epicentrum wiadomoÊci

z wyraênymi cechami ogniskowymi lub

asymetrià, oraz zapisy ocenione jako

prawid∏owe. Przeanalizowano 493 bada-

nia EEG. Pierwsze zapisy EEG wykona-

ne u wszystkich 180 osób okaza∏y si´

prawid∏owe u prawie po∏owy chorych

(45%) i jedynie u jednej trzeciej pacjen-

tów (33%) zawiera∏y zmiany okreÊlone

jako typowe. Najwi´kszà liczb´ typo-

wych nieprawid∏owoÊci w EEG stwier-

dzano u pacjentów z padaczkà napadów

nieÊwiadomoÊci. Tym samym chorzy ci

wymagali mniejszej liczby powtarzanych

badaƒ EEG w celu zarejestrowania typo-

wych zmian. W pozosta∏ych grupach pa-

cjentów badania powtarzano. Profile se-

ryjnych zapisów wykaza∏y, ˝e najwi´kszà

liczb´ zmian atypowych oraz zapisów

prawid∏owych stwierdzano u chorych

majàcych wy∏àcznie napady toniczno-

-kloniczne lub idiopatycznà padaczk´

uogólnionà z poczàtkiem w wieku doro-

s∏ym. Wyniki te przemawiajà za s∏uszno-

Êcià koncepcji, aby w podejmowaniu de-

cyzji o rodzaju leczenia farmakologiczne-

go w pierwotnie uogólnionych padacz-

kach idiopatycznych kierowaç si´ rozpo-

znaniem w oparciu o ca∏oÊç obrazu kli-

nicznego.