Finanse

Finanse i Rachunkowość

Wykłady

2

Formy pieniądza

:

1. Pieniądz papierowy
2. Pieniądz państwowy (państwo gwarantuje):



Autentyczność znaków pieniężnych



Honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu gospodarczego



Możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług
zaspokajających potrzeby ludzkie



Banknoty z papieru są zrobione z różnymi domieszkami i produkowane w Polskiej wytwórni
papierów wartościowych

3. Zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substytucyjny)

Problem: zachowanie zgodności wartości nominalnej pieniądza z wartością substancjalną
(zjawiska inflacyjne)

4. Pieniądz kredytowy – źródłem pieniądza jest kredyt bankowy



Kredyt powstaje w wyniku pierwotnej kreacji pieniądza, pożyczka nie



Wtórny obieg pieniądza

Założenia mechanizmu powstania współczesnego pieniądza

1. Pieniądz ma charakter papierowy i jest emitowany przez bank centralny państwa
2. W rozliczeniach pieniężnych nie ma bezwzględnej potrzeby posługiwania się pieniądzem

fiskalnym (papierowym, bilonem), gdyż nie jest to ani praktyczne ani bezpieczne, dlatego też
w rozliczeniach pieniężnych występuje pieniądz idealny – abstrakcyjny, w postaci zapasów na
rachunkach bankowych kontrahentów

3. Z uwagi na deprecjację pieniądza jest on oddawany bankom komercyjnym na przechowanie
4. Wartość pieniędzy oddawanych przez oszczędzające podmioty do dyspozycji banków

znacznie przewyższa wartość pieniędzy wypłacanych przez banki tytułem zwrotu
powierzonych im oszczędności

Poglądy Szkoły Klasycznej

1. Działalność finansowa państwa nie może zmieniać istniejącego stanu gospodarki
2. Neutralność podatkowa – nakładane przez państwo podatki nie mogą wywierać żadnego

wpływu na decyzje przedsiębiorców, konsumentów i inwestorów

3. Wykluczenie możliwości ponoszenia przez państwo wydatków na sferę społeczną, a tym

bardziej na gospodarkę

4. Najlepszy plan finansowy (budżet) to plan jak najmniejszy
5. Wykluczenie interwencjonizmu państwowego (podatków i wydatków)

3

Poglądy Szkoły Keynesowskiej

Popyt na pieniądz: zapotrzebowanie podmiotów gospodarczych z poza sektora bankowego na
pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę.

Czynniki kształtujące wielkość popytu na pieniądz

:

a. Konieczność zawierania bieżących transakcji (spełnienie przez pieniądz funkcji środka

płatniczego oraz funkcji środka cyrkulacji

b. Konieczność dokonywania lokat w pieniądz (spełnienie przez pieniądz funkcji środka

akumulacji dochodu

Płynność

– zamiana jednych aktywów na inne przy minimalizacji straty wartości

Wielkość popytu na pieniądz jest określona przez trzy rodzaje motywów

:

o Transakcyjny
o Przezorności owy
o Spekulacyjny

Spekulacja – krótkookresowe zahamowanie gdy przewidujemy zwyżkę cen
następnego dnia i zarabiamy na różnicy cen

Finanse publiczne stają się głównym instrumentem interwencjonizmu państwowego



Za pomocą finansów publicznych należy pobudzać efektywny popyt w gospodarce, zgłaszany
przez wszystkie podmioty popyt, który ma warunkować rozwój inwestycji, a przez to wzrost
produkcji i spadek bezrobocia



Do zadań instrumentów dochodowych oraz wydatkowych należy łagodzenie wahań cyklu
koniunkturalnego. Narzędziami łagodzącymi wahania powinny być automatyczne
stabilizatory koniunktury, których rolę mają spełniać odpowiednio skonstruowane skale
podatkowe oraz zasiłki dla bezrobotnych

Finanse



ze średniowiecznego łacińskiego finatio, oznacza stosunki wynikające z powstawania
wierzytelności i zobowiązań pieniężnych



ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną
człowieka

Ekonomiczna treść finansów – związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki

4

Finanse w ujęciu podmiotowym

:



Instytucje finansowe:



Bankowe ( w tym bank centralny)



Pozabankowe

Instytucje finansowe (ujęcie prawne) – kategorie i instrumenty finansowe (fundusz, podatek, kredyt,
dług publiczny itp.)

Finanse w ujęciu przedmiotowym

:



Transakcje



Transfer



Pożyczki

Finanse w ujęciu funduszowym

:



Z punktu widzenia własności:



Fundusze publiczne



Fundusze prywatne



Z punktu widzenia zakresu:



Makroekonomiczne



Mikroekonomiczne



Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych podmiotów:



Fundusze państwa



Fundusze banków



Fundusze przedsiębiorstw



Fundusze towarzystw ubezpieczeniowych



Fundusze towarzystw inwestycyjnych

Funkcje finansów

:

1. Dystrybucyjna (rozdzielcza) realizowana w sposób:



Ostateczny – towar opuszcza rynek i nie jest przedmiotem dalszych transakcji



Transakcyjny – towar pozostaje w obrocie handlowych



Transferowy – ruch pieniądza bez przepływu rzeczowego

2. Stymulacyjna (bodźcowa)

Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych

Systematyka zjawisk finansowych:



Związane z zasobami (pieniądz w bezruchu)



Związane ze strumieniami pieniężnymi ( pieniądz w ruchu)

5

1. Zjawisko przychodowe – przychody ze sprzedaży dóbr i usług
2. Zjawiska rozchodowe – wszelkie rozdysponowywanie pieniądza związane z prowadzoną

działalnością

3. Zjawiska dochodowe – dochody z działalności, z kapitału, z praw majątkowych itp.
4. Zjawiska wydatkowe – wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne
5. Zjawiska kosztowe
6. Zjawiska kredytowe
7. Zjawiska pożyczkowe
8. Zjawiska gotówkowe
9. Zjawiska bezgotówkowe
10. Zjawiska transferowe
11. Zjawiska oszczędnościowe
12. Zjawiska ubezpieczeniowe

Kategorie finansowe

:



Przychodowe



Dochodowe



Wydatkowo – dochodowe

Kategorie

– termin wprowadzony dla określenia rodzajów sądów o zjawisku, zdarzeniu,

wchodzących w sposób konieczny w skład każdego sądu, jako jego elementy, bez których nie jest
możliwe formułowanie wiedzy naukowej

Kategorie składają się z substancji oraz ilości, jakości, reakcji, miejsca, czasu, położenia, działania,
doznawania

Kategorie przychodowe

1. Cena

Funkcje ceny: przychodowa, alokacyjna, redystrybucyjna, motywacyjna, informacyjna,
agregacyjna

2. Przychód

Kategorie dochodowe

1. Dochód – z pracy, z kapitału (majątku)
2. Zysk



Ekonomiczny (przychód = koszt + koszt alternat. + ryzyko utraty kapitału)



Księgowy (przychód = koszt w długim okresie)



Z działalności gospodarczej



Kapitałowy

3. Procent



Odsetki od kapitałów



Dyskonto weksli i innych papierów wartościowych

6

Dyskontowanie - odwrotne do oprocentowania

4. Renta pieniężna



Ekonomiczna



Z kapitału (odsetki)



Społeczna

Renta ekonomiczna – jest to nadwyżka, którą właściciel osiąga z tytułu zastosowania zasobów ponad
alternatywny koszt ich zastosowania

Systematyka:



Czysta renta ekonomiczna – występuje, gdy koszt alternatywny zastosowania zasobu jest
równy 0



Powszechna renta ekonomiczna – występuje, gdy koszt alternatywnt zastosowania zasobu
jest rózny od 0

Kategorie wydatkowo – kosztowe

a. Wydatek – zawsze wiąże się z wypływem pieniądza z kasy
b. Koszt (alternatywny, stały, zmienny, całkowity, krańcowy)

Koszty stałe – takie same, niezależne od rozmiaru działalności (wynagrodzenie, abonament),
zmieniają się skokowo
Koszty zmienne – dzięki rachunkowi kosztów zmiennych można ocenić opłacalność
działalności (premie lub akordowa produkcja, zużycie materiałów)
Akord – kwota od sztuki
Prowizja – procent od sztuki

c. Amortyzacja (liniowa, przyspieszona) – prawie wcale nie wiąże się z wypływem z kasy

Kategorie podatkowa



Pieniężne, przymusowe, ogólne (powszechne), nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie na rzecz
państwa lub innych związków publicznych

Kategorie dłużne

1. Kredyt

Funkcje: emisyjna, kreacji pieniądza, dochodowa, alokacyjna, kontrolna

2. Pożyczka pieniężna
3. Deficyt finansowy:



Exante i expost



Bilansu płatniczego , budżetowy, ekonomiczny (budżetowy powiększony o zaległości ZUS
wobec OFE), sektora finansów publicznych



Kasowy i memoriałowy (należności/zobowiązanie poza okres rozliczeniowy)



Przedsiębiorstwa

4. Dług finansowy:

7



Publiczny (zbywalny i niezbywalny, płynny i fundowany, re produktywny i martwy,
rządowy i samorządowy, państwowy, krajowy, zagraniczny, umorzony
(amortyzowany) i wieczny (rentowy))

Gospodarka finansowa

– czynności polegające na racjonalnym uruchamianiu strumieni pieniężnych

oraz ich osiadaniu, czyli tworzeniu oszczędności z uwzględnieniem opłacalności, związanej z
„unieruchomieniem” pewnego, większego lub mniejszego zasobu pieniędzy

Czynności w sferze gospodarki finansowej

:



Poprzedzające ruch pieniądza



Związane z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych



Polegające na podejmowaniu decyzji w sferze rzeczowego oraz finansowego
zarządzania przedsiębiorstwem

System finansowy

– zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych,

instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków
finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym

Funkcje systemu finansowego

:

1. Funkcja płatnicza – system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu

rozliczeń w transakcjach gospodarczych

2. Funkcja płynności – system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i

innych aktywów finansowych na gotówkę

3. Funkcja oszczędności – promowanie warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza

przy umiarkowanym ryzyku

4. Funkcja akumulacji bogactwa – przechowywanie siły nabywczej danego podmiotu
5. Funkcja kredytowa – zapewnienie nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw,

gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji

Instrumenty finansowe

List zastawny – są to instrumenty dłużne zabezpieczone skonsolidowanym zabezpieczeniem
kredytów hipotecznych (nieruchomość jako zastaw) lub zadłużeniem sektora publicznego, do którego
w przypadku zaległości eminenta inwestorzy mają preferencyjne upewnienia

Akcja

– papier wartościowy, który stanowi:



Ułamkową część równomiernie podzielonego kapitału akcyjnego spółki



Określone uprawnienie i jednocześnie obowiązek akcjonariuszy względem przedsiębiorstwa



Dokument wystawiony przez spółkę akcyjną, inkorporujący określone prawa



Dokument legitymujący właściciela jako członka danej spółki

8

Rodzaje akcji

:



Imienne (nie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego)



Na okaziciela (mogą być przedmiotem obrotu giełdowego)



Zwykłe



Uprzywilejowane – rodzaj uprzywilejowania może być także różny, może dotyczyć wielkości
przysługującej dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub szczególnych
uprawnień w przypadku postępowania likwidacyjnego spółki. Rodzaje uprzywilejowania
muszą być zapisane w statucie spółki. Granice uprzywilejowania określa kodeks spółek
handlowych



W postaci fizycznej



Zdematerializowane



przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej,
a więc istniejące w formie zapisu komputerowego. Dotyczy to także wszystkich
innych papierów wartościowych

Certyfikat inwestycyjny

– to papier wartościowy na okaziciela emitowany przez fundusze

inwestycyjne typu zamkniętego. W przeciwieństwie do jednostek uczestnictwa, ich odpowiednika w
przypadku funduszy otwartych certyfikat inwestycyjny może być przedmiotem obrotu giełdowego.

Instrumenty finansowe runku instrumentów pochodnych: opcje, kontrakty terminowe, swap,
warrant

Opcja

– instrument dający jej nabywcy prawo do:



kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży)



w przyszłym terminie



po określonej z góry cenie zwanej ceną wykonania



określonej ilości instrumentu bazowego dla tej opcji



gra, w której obstawiamy kierunek zmiany wartości instrumentu bazowego, możemy
obstawiać: wzrost – kupno akcji (opcja call); spadek – kupno opcji sprzedaży (opcja
put)

premia opcyjna – wartość wycenienia przez rynek nieograniczony ( może znacznie przewyższać kwotę
zapłaconą za instrument) – zysk; ograniczenia do kosztu nabycia opcji – strata

Druga strona transakcji – wystawca akcji (może być nim każdy inwestor)

Czego oczekuje wystawca? – Oczekuje, że prognozy kupującego opcje nie sprzedadzą się

Co zarabia wystawca? – Premię – płaci kupujący opcje

Koszt początkowy dla wystawcy? – brak (pomijamy prowizje maklerskie); musi utrzymywać depozyt
zabezpieczający (depozyt jest zwracany po zamknięciu pozycji)

9

Kontrakt terminowy

– jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości

określonego towaru, zwanego instrumentem bazowym. Sprzedający zobowiązuje się natomiast do
sprzedania określonego w kontrakcie instrumentu bazowego. Instrumentami bazowymi moją być
akcje, waluty, indeksy giełdowe, a właściwie dowolne wartości ekonomiczne, które można wyliczyć w
sposób nie budzący wątpliwości



mogą być przedmiotem obrotu (sprzedajemy komu innemu kontrakt) i spekulacji
(problem, czy przewidzimy cenę czegoś)

Swap

– stanowi rodzaj instrumentów pochodnych, czyli praw majątkowych, których cena rynkowa

zależna jest od ceny lub wartości określonych papierów wartościowych, walut, stóp procentowych
bądź jeszcze innych okoliczności ( podstawa do wyliczenia wartości instrumentu pochodnego zwana
jest instrumentem bazowym)

Rodzaje swapów

:

1. currency swap (FXswap)



swap walutowy, to umowa na mocy której dwie strony postanawiają wymienić
między sobą określoną kwotę wyrażaną w jednej walucie na równowartość tej kwoty
w innej walucie, a po upływie określonego czasu dokonać transakcji zwrotnej. Swap
walutowy pozwala więc już dziś ustalić po jakim kursie zostanie dokonana przyszła
transakcja walutowa i dzięki temu może służyć do zabezpieczenia przed ryzykiem
kursowym

2. Intrest rate swap (IRS)



Swap stopy procentowej (swap procentowy) jest umową zawartą pomiędzy dwiema
stronami na podstawie której strony zobowiązują się do wymiany serii płatności
odsetkowych, liczonych od uzgodnionej sumy kapitałowej i dla ustalonego okresu,
ale naliczonych według odmiennych zasad. Wśród swapów procentowych
wyróżniamy:

a. Coupon swap – swap kuponowy polega na tym, że strona B zobowiązuje się wypłacać

stronie A przez określoną liczbę lat sumy równe oprocentowaniu (według wcześniej
ustalonej stałej stopy) wartości nominalnej swapu. W tym samym okresie strona A
zobowiązuje się wypłacać stronie B sumy równe oprocentowaniu (według zmiennej stopy
procentowej) tej samej kwoty. Waluty obu strumieni płatności są takie same.

b. Basic swap – swap bazowy polega na wymianie płatności odsetkowych liczonych

względem różnych referencyjnych stóp procentowych, które są zmienne.

c. Cross currency interest rate swap (CIRS) – swap walutowo-procentowy jest to transakcja

wymiany kwot kapitału I płatności odsetkowych w różnych walutach pomiędzy dwoma
partnerami. Według innej definicji swap walutowo-procentowy to wymiana wartości
nominalnej pożyczki oraz jej oprocentowania w jednej walucie na wartość nominalna
pożyczki wraz z oprocentowaniem w innej walucie.

d. Warrant – jest uproszczoną opcją. Posiadacz warrantu ma prawo do uzyskania, zaś

wystawcza warrantu ma obowiązek realizacji zobowiązania w określonym terminie i na
określonych warunkach wyznaczonych w odniesieniu do z góry ustalonej ceny umownej

10

instrumentu, na którym został oparty warrant, tj. otrzymać świadczenie (co skutkuje
umorzeniem warrantu)

Instrumenty rozliczeń pieniężnych:



Inkaso bankowe – bank prowadzący rachunek klienta pobiera na podstawie przedstawionych
dokumentów, płatnika, wymienioną w dokumentach należność



inkaso finansowe (bezdokumentowe)



inkaso dokumentowe



inkaso finansowe – przedmiotem są TYLKO dokumenty finansowe:



weksel trasowane



weksel własny



czek



kwity depozytowe



banknoty



akcje



obligacje



inkaso dokumentowe – przedmiotem są dokumenty handlowe, dokumenty przewozowe,
ubezpieczeniowe, faktury, dokumenty załadowcze, dokumenty potwierdzające tytuł
własności



Akredytywa



Lepiej niż inkaso chroni interes sprzedawcy



Polega na zdeponowaniu w banku przez odbiorcę kwoty odpowiadającej zawieranej
transakcji (lub zablokowaniu tej kwoty na rachunku bankowym)



Akredytywa dokumentowa – tożsama z inkasem dokumentowym



Akredytywa pieniężna – inaczej list kredytowy

Konosament



Papier wartościowy zezwalający na dysponowanie towarem, na który opiewa



Może być przedmiotem obrotu (przeniesienia praw własności)



Stanowi zabezpieczenie towaru, jest najważniejszym dokumentem w transporcie morskim

Rodzaje konosamentów:

1. Ze względu na charakter umowy:



Czarterowe – oparte na uprzednio zawartej umowie czarterowej



Liniowe – bardziej szczegółowe, rozbudowane i skomplikowane

2. Ze względu na rodzaj odbiorcy:



Konosament imienny



Konosament na okaziciela



Konosament na zlecenie

11

Karty płatnicze

1. Karty debetowe – umożliwiają korzystanie z własnych środków pieniężnych
2. Karty kredytowe – upoważniają do wydatkowania pieniędzy w ramach przyznanego przez

banki limitu

3. Karty charge – klient banku jest obciążony za każdorazową transakcje

System bankowy

Struktura systemu bankowego – dwuszczeblowa ( jeden bank centralny i reszta komercyjna)

Funkcje banku centralnego:

1. Bank emisyjny – posiada wyłączne prawo do znaków pieniężnych
2. Bank banków komercyjnych – reaguje założenia polityki monetarnej
3. Bank państwa – prowadzi kasową obsługę budżetu państwa

Zadania NBP

:



Utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wypieraniu polityki gospodarczej
rzędu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP

Pozostałe:



Organizowanie rozliczeń pieniężnych



Prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi



Prowadzenie działalności dewizowej w określonych ustawami granicach



Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa



Regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie



Kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego



Opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i
zobowiązań zagranicznych państwa



Wykonanie innych zadań określonych ustawami

Struktura organizacyjna NBP

:

1. Prezes NBP
2. Rada Polityki Pieniężnej
3. Zarząd NBP

Zadania Komisji Nadzoru Finansowego

1. Określenie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych

zgromadzonych przez klientów w bankach

2. Nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa

oraz zobowiązujących je norm finansowych

12

3. Dokonanie okresowych ocen zarówno stanu ekonomicznego, jak i wpływu polityki pieniężnej,

podatkowej i nadzorczej na rozwój banków

4. Opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalania trybu jego wykonywania

Instrumenty Banku Centralnego

:



Stopa minimalnych rezerw



Operacje otwartego rynku (sprzedaż i kupno papierów wartościowych)



Stopa redyskontowa



Limity redyskontowe



Stopa lombardowa



Górna granica oprocentowania wkładów na rachunkach terminowych w bankach
handlowych

System budżetowy

Budżet państwa – plan będący podstawą prowadzenia gospodarki finansowej państwa, obejmujący
szczegółowe zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów władz i organów oraz
administracji rządowej, który musi być corocznie uchwalony przez Sejm na rok budżetowy w formie
ustawy budżetowej

Funkcje budżetu państwa

:

1. Ekonomiczne: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna, fiskalna, ewidencyjno-kontrolna,

kredytowa

2. Polityczne: ustrojowa, demokratyczna, prawna

Zasady budżetowe

(najważniejsze):



Równowagi budżetowej (między dochodami i wydatkami)



Powszechności/zupełności (wszystkie dochody, rozchody, przychody mają być ujęte)



Jedności



Roczności (roczny plan finansowy)



Szczegółowości/klasyfikacji (ewidencja dochodów i przychodów)

Dochody budżetowe

:

podstawowe źródło: dochód narodowy, jego wtórny podział, dokonujący się poprzez strumienie
przychodów pieniężnych o charakterze redystrybucyjnym

13

Dochody publiczne

(podstawowe):



Daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia
pieniężne



Inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, IST oraz innym
jednostkom sektora finansów publicznych



Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów
publicznych



Odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych



Kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i
gwarancji

Podatek

– świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym,

ogólnym, pobierane przez państwo lub IST na podstawie przepisów prawa, określających warunki,
wysokość i terminy płatności tych świadczeń

Wydatki budżetowe

:



Dotacje i subwencje



Świadczenia na rzecz osób fizycznych



Wydatki bieżące jednostek budżetowych



Wydatki majątkowe



Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa



Wpłaty środków własnych UE

Deficyt Budżetowy

– sytuacja, w której w ciągu określonego czasu wydatki budżetowe przewyższają

dochody budżetu. Konsekwencją deficytu jest dług publiczny.

System podatkowy

Cechy zmienne podatku

:



Podmiot podatku – ten, kto podatek ustanawia i pobiera na swoją rzecz oraz ten, kto jest
zobowiązany do jego zapłacenia



Podmiot czynny – podmiot, który pobiera podatek lub dla którego podatek jest pobierany



Podmiot bierny – osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości
prawnej zobowiązana do uiszczenia podatku
Podmiot bierny = podatnik



Podatnik formalny – ten, kto jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku



Podatnik rzeczywisty – ten, kto ponosi ekonomiczny ciężar podatku

14

Rozszczepienie osoby podatnika formalnego i rzeczywistego następuje w przypadku

:



Opodatkowania pośredniego (od towarów i usług, akcyzowy, od gier)



Przemakalności podatków (w przód lub w tył)



Płatnik (najczęściej pracodawca) – oblicza, pobiera podatek od podatnika i wpłaca organowi
podatkowemu we właściwym terminie



Inkasent – pobiera i wpłaca podatek



Przedmiot podatku – rzecz lub zjawisko, z którym wiąże się powstanie obowiązku
podatkowego; np. sołtys w gminach wiejskich, właściciel nieruchomości oblicza sobie ile ma
płacić i daje sołtysowi



Podstawa opodatkowania – konkretyzacja przedmiotu opodatkowania. Występuje w postaci
ilościowej, bądź wartościowej ( w wartości rzeczywistej lub szacunkowej)

Przychód –

koszty uzyskania przychodu = DOCHÓD

Stawka podatku

– relacja pomiędzy wymierzonym podatkiem a podstawą opodatkowania

Rodzaje stawek podatkowych: kwotowe, procentowe, ułamkowe, wielokrotnościowe

Skala podatkowa

– zbiór stawek obowiązujących w danym podatku



Progresywna – podstawa rośnie, stawka rośnie



Degresywna – podstawa rośnie, stawka maleje

Rynki finansowe



Rynki, na których dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi



Ogół transakcji papierami wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów
krótko-, średnio- i długoterminowych

A. Rynek pieniężny – rynek krótkoterminowych instrumentów finansowych (o terminie wykupu

do 12 m-cy) dostarczający podmiotom finansowym i gospodarczym krótkoterminowego
kapitału na finansowanie bieżącej działalności

Podstawowe instrumenty

:



Lokaty (depozyty) międzybankowe



Bony skarbowe



Bony pieniężne NBP



Krótkoterminowe papieru dłużne (commercial papers)



Certyfikaty depozytowe

15

Bony Skarbowe

– krótkoterminowe papiery wartościowe dłużne, emitowane przez Skarb Państwa

na okres od 1 dnia do 52 tygodniu

Determinanty atrakcyjności

:



Dochodowości (relatywnie duża)



Bezpieczeństwo



Płynność



Rynek pierwotny bonów skarbowych – oferowanie ich sprzedaży przez MF
działającego w imieniu SP na cotygodniowych przetargach. Rynek ten jest
obsługiwany przez NBP



Rynek wtórny – brak ograniczeń co do podmiotów uczestniczących

Czek

– udzielane bankom pisemne zlecenie na określonym przepisami formularzu wypłacenia

okazicielowi lub oznaczonej osobie (remitentowi) wymienionej sumy środków pieniężnych ze
środków będących w dyspozycji wystawcy

Rodzaje czeków: bankowe (gotówkowe i rozrachunkowe), bankierskie, skarbowe, podróżnicze

Weksel

– papier wartościowy potwierdzający istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub, które go

podpisały

Ekonomiczne funkcje weksla

:



Płatnicza



Kredytowa



Obiegowa



Gwarancyjna



Refinansowa (weksel własny – sola i trasowany – trata)

Krótkoterminowy papier dłużny

(sola) – papier wartościowy, w którym emitent (bank,

przedsiębiorstwo) potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu wraz z należytymi
odsetkami w określonym terminie

Certyfikat depozytowy

– dokument, w którym potwierdza się zdeponowanie danej sumy pieniężnej

według określonej stopy procentowej i na określony czas

Akcept bankierski

– zobowiązanie banku dłużnika do zapłacenia określonej kwoty pieniężnej

bankowi właściciela

16

Klasyfikacja rynku pieniężnego:

1. Rynek międzybankowy



Instrumenty



Lokaty międzybankowe



Bony skarbowe



Bony pieniężne



Stopy procentowe na rynku międzybankowym w Polsce:

1) WIBOR – stopa, po której banki są skłonne pożyczyć swoje środki innym bankom
2) WIBID – stopa, po której banki są skłonne przyjąć depozyt krótkoterminowy



Rodzaj transakcji:

o OIN – rozpoczynają się w dniu zawarcia umowy i zapadają w następnym dniu

roboczym

o TIN – rozpoczynają się w następnym dniu roboczym po zawarciu umowy i

zapadają w kolejnym dniu roboczym

o SIN – zaczynają się w drugim dniu roboczym po zawarciu umowy i zapadają w

następnym dniu roboczym

2. Rynek pozabankowy – rynek, na którym co najmniej jedna strona transakcji jest podmiotem

niebankowym



Instrumenty:



Krótkoterminowe papiery dłużne



Bony komunalne



Certyfikaty depozytowe



Bony skarbowe i pieniężne w obrocie pozabankowym

Stopa referencyjna

5,75%

Kredyt bombardowy

7,25%

Stopa depozytowa NBP 4,25%

Redyskonto weksli

6%

Rynki walutowe

:



Ogół transakcji wymiany walut wraz z instytucjami, regulacjami prawnymi,
urządzeniami i czynnościami prowadzonymi i pomagającymi ich zawierzenie



Charakter OTC – zdecentralizowany pod względem ekonomicznym, technicznym i
geograficznym

17

Uczestnicy rynków walutowych:



Banki krajowe i międzynarodowe (transakcje spekulacyjne lub zabezpieczające)



Banki centralne (interwencje skierowane na zmiany walut lub utrzymanie zamierzonego
poziomu rezerw walutowych)



Klienci banków (korporacyjne – motywy transakcyjne lub ubezpieczeniowe



Prywatni inwestorzy (zysk na różnicach kursowych)



Pośrednicy (brokerzy) – zarabiają na prowizjach



Dealerzy (market makers) – wymieniają kursy walut

Klasyfikacje rynków walutowych

:



Natychmiastowy rynek walutowy



Terminowy rynek walutowy



Transakcja natychmiastowa (spot) – wymiana jednej waluty na drugą po określonym
kursie, rozliczenie odbywa się zazwyczaj co dwa dni robocze



Transakcja terminowa bezwarunkowa – dwie strony transakcji umawiają się co do
wymiany walut po określonym kursie w dniu zawarcia transakcji z dostawą waluty w
ściśle określonym terminie w przyszłości

Instrumenty rynku walutowego

:

1. Transakcje walutowe:



Natychmiastowe transakcje walutowe



Bezwarunkowe transkacje walutowe



Swapy kursowe

2. Instrumenty pochodne:



Syntetyczne umowy wymiany walutowej



Walutowe kontrakty



Swapy walutowe



Opcje walutowe

Rynek kapitałowy

– jest integralną częścią rynków finansowych, umożliwia mobilizację oszczędności

w gospodarce i ich transformację w instrumenty finansowe przedsiębiorstw

Funkcje rynku kapitałowego

:



Mobilizacyjna



Alokacyjna (pozyskiwanie kapitału)



Wyceny



Nadzoru właścicielskiego

Klasyfikacja rynku kapitałowego

:

a. Z punktu widzenia sposobu obrotu:



Rynek publiczny



Rynek quasi publiczny (regulowany)

18



Rynek prywatny

Zasoby funkcjonowania rynku kapitałowego

:

1) Obrót publiczny – zgodnie z przepisami prawa – transakcje dotyczące papierów

wartościowych, w przypadku, gdy oferta skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do
nieoznaczonego adresata

2) Obrót pierwotny – oferta nabycia papierów wartościowych w serii składana przez eminenta

(pierwotna oferta akcji na rynku publicznym, nowa emisja akcji spółek notowanych, emisja
obligacji SP)

3) Obrót wtórny – dotyczy wszystkich transakcji sprzedaży papierów wartościowych

zawieranych na giełdzie papierów wartościowych po emisji i po ich sprzedaży pierwszemu
właścicielowi

BI Równy i powszechny dostęp do informacji



Centralizacja obrotu



Dematerializacja obrotu



Konieczność korzystania z pośrednictwa biura maklerskiego



Regulowanie transakcji

Najważniejsze instytucje rynku kapitałowego

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF)

Krajowy depozyt
papierów
wartościowych

Giełda papierów
wartościowych

Bank
rozliczeniowy
NBP

Inwestorzy
instytucjonalni

Członkowie
Giełdy

Eminenci

Inwestorzy
indywidualni

MTS

19

Komisja Nadzoru Finansowego

– sprawuje nadzór nad rynkiem kapitałowym, nadzór

ubezpieczeniowy, emerytalny oraz nadzór uzupełniający nad konglomeratami finansowymi, w
których skład wchodzą nadzorowane podmioty. Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest
zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilność, bezpieczeństwo oraz
przejrzystość, zaufanie do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników
tego rynku.

Od 1 stycznia 2008 nadzór finansowy sprawowany przez Komisję Nadzoru Finansowego obejmuje
także nadzór bankowy oraz nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego sprawowany
dotychczas przez Komisję Nadzoru Bankowego.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

– centralna instytucja odpowiedzialna za prowadzenie

i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu papieru wartościowego

Zadania:



Przechowywanie papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu



Realizacja zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych



Nadzór nad zgodnością wielkości emisji papierów wartościowych znajdujących się w obrocie

Giełda Papierów Wartościowych

– jest spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa. Kapitał

zakładowy spółki wynosi 41 972 000 złotych i jest podzielony na 59 960 akcji imiennych. Na koniec
2005 roku jej akcjonariuszami było 38 podmiotów, w tym banki, domy maklerskie, spółka giełdowa
oraz Skarb Państwa. Akcje będące w posiadaniu Skarbu Państwa stanowiły 98,81% kapitału
zakładowego.

Tradycje rynku kapitałowego w Polsce sięgają roku 1817, kiedy to powołano do działania pierwszą
Warszawską Giełdę Kupiecką.

Swoją działalność w obecnej formie Giełda rozpoczęła w dniu 16 kwietnia 1991 od początku
organizując obrót papierów wartościowych w formie elektronicznej.

Zadaniem GPW jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Giełda zapewnia koncentrację w
jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu wyznaczenia kursu i realizacji
transakcji.

Obowiązujący na Giełdzie Warszawskiej system obrotu charakteryzuje się tym, że kursy
poszczególnych instrumentów finansowych ustalane są w oparciu o zlecenia kupujących i
sprzedających, stąd też zwany jest on rynkiem kierowanym zleceniami.

Przedmiotem handlu na Giełdzie są papiery wartościowe, akcje, obligacje, prawa poboru, prawa do
akcji, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne – kontrakty terminowe, opcje, jednostki
indeksowe.

20

System ubezpieczeniowy



umowny obowiązek świadczenia ubezpieczyciela na wypadek powstania zdarzeń w życiu,
zdrowiu lub mieniu ubezpieczonego. Wykonanie obowiązku ubezpieczyciel realizuje poprzez
wypłatę odszkodowania lub świadczeń z funduszu tworzonego ze składek umieszczonych
przez jednostki zagrożone tymi zdarzeniami

Funkcje ubezpieczeń:



Odszkodowawcza (rekompensacyjna)



Prewencyjna (przepisy BHP, zasady ruchy drogowego)



Represyjna (gaszenie pożaru, budowa włazów w czasie powodzi)

1. Zdarzenie losowe – niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne,

którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub w dobrach majątkowych
po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową

2. Cechy zdarzeń losowych:



Ekstra ordynarność



Losowość



Statystyczne prawdopodobieństwo wystąpienia

3. Nieszczęśliwy wypadek – związany ze zdarzeniem losowym, związany z zagrożeniem życia lub

zdrowia lub zdolności do pracy

4. Szkoda losowa – wypadek losowy związany z utratą bądź uszkodzeniem majątku

Ubezpieczenie stanowi multiregulator procesów gospodarki narodowej zakłócanych przez zdarzenia
losowe, klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki, zapewniający pokrycie strat związanych ze
szkodami powstałymi w dobrach lub w wyniku różnych sytuacji, w których poszkodowana została
jakaś osoba.

Ryzyko

– statystyczne prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia losowego o charakterze

negatywnym dla podmiotu nim objętego. Ryzyko występuje wtedy, gdy zawiera się w granicach
0<p(x)<1, gdzie p(x) oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia zmiennej losowej.

Niepewność jest niepoliczalna, czyli brakuje statystycznych parametrów dla oszacowania możliwości
powstania zdarzenia losowego.

Ubezpieczenia gospodarcze

Klasyfikacja ubezpieczeń

:

1. Ze względu na przedmiot ubezpieczenia:



Majątkowe – dotyczące mienia albo odpowiedzialności cywilnej



Osobowe – gdzie świadczenia zapewniają pokrycie potrzeb finansowych
wynikających z określonych zdarzeń losowych

21

2. Ze względu na sposób powstawania stosunku ubezpieczeniowego:



Obowiązkowe – powstające z mocy prawa lub na postawie obowiązkowej umowy z
ubezpieczycielem



Dobrowolne

Ubezpieczenia społeczne wraz z pomocą społeczną stanowią podstawowy instrument polityki
socjalnej państwa. System ubezpieczeń społecznych obejmuje pracowników najemnych i inne osoby,
np. prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą

Klasyfikacja

:



Ubezpieczenia emerytalne – polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty osobom,
które osiągnęły wiek emerytalne



Ubezpieczenia rentowe – polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty w okresie
wyznaczonym przez specjalną komisję, np. osobom niezdolnym do pracy



Ubezpieczenia chorobowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w razie chorób oraz za
urlop macierzyński



Ubezpieczenia wypadkowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w postaci odszkodowań i
zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych



System kapitałowy – przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki, które są
lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych. Po przejściu na emeryturę
pracownik może dysponować całym kapitałem wraz z odsetkami lub tylko comiesięcznymi
świadczeniami pochodzącymi z odsetek od kapitału wypłacanymi dożywotnio. Po śmierci
kapitał może być dziedziczony przez rodzinę pracownika.



System redystrybutywny (repartycyjny) – składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z
której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym nie przysługują w danym
momencie. Po śmierci ubezpieczonego ich wypłacanie jest wstrzymywane, zaś suma składek
wpłacanych przez pracownika kontynuuje cyrkulacje w systemie

Ubezpieczenia społeczne należą w Polsce do ubezpieczeń obowiązkowych. W 1999 roku w Polsce
rozpoczęta została reforma systemu ubezpieczeń społecznych. Polegała ona na:

1. Zreformowania ZUS tworzącego I filar
2. Wprowadzeniu Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, zarządzających Otwartymi

Funduszami Emerytalnymi – II filar

3. Wprowadzeniu III filaru jako dobrowolnych ubezpieczeń i pracowniczych programów

emerytalnych

22

Finanse Unii Europejskiej

Członkami założycielskimi wszystkich trzech wspólnot było sześć państw zachodnioeuropejskich:
Belgia, Holandia, Francja, Luksemburg, Niemcy i Włochy.

Pozostałe państwa przystąpiły do WE, Euratomu i EWWiS na podstawie dyspozycji art. 237 traktatu
rzymskiego o WE z 1957

18 kwietnie 1951 roku powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali na mocy Traktatu Paryskiego,
podpisanego na 50 lat (23 lipca 2002 upłynął termin). Celem tej organizacji było istnienie wspólnego
rynku surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego państw członkowskich Belgii, Francji,
Holandii, Luksemburgu, Niemiec i Włoch.

25 marca 1957 powstały Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) oraz EWG na mocy
Traktatu Rzymskiego, traktat został zawarty na czas nieograniczony, głównym celem EURATOMu było
pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. EWG zmieniło nazwę na Wspólnotę Europejską.

1973 – pierwsze rozszerzenie. 1 stycznia wszedł w życie traktat o przystąpieniu do WE nowych
członków: Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii. Norwegowie wypowiadają się w referendum przeciw
przyłączeniu ich kraju do WE.

1981 – drugie rozszerzenie. 1 stycznia na mocy układu podpisanego 28 maja 1979 Grecja została
kolejnym państwem członkowskim WE.

1986 – trzecie rozszerzenie. 1 stycznia Hiszpania i Portugalia stają się pełnoprawnymi członkami WE.

1990 – Po upadku muru Berlińskiego, zjednoczone Niemcy dostosowują zasady swojego członkostwa
do zwiększonej o wschodnie landy liczby mieszkańców.

1995 – czwarte rozszerzenie. 1 stycznia Austria, Finlandia, Szwecja stały się członkami UE.
Społeczeństwo norweskie większością 52,3% wypowiedziało się przeciwko akcesji z UE.

2004 – piąte rozszerzenie. 1 maja Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja,
Słowenia, Węgry stały się pełnoprawnymi członkami UE

2007 – szóste rozszerzenie. 1 stycznia Bułgaria i Rumunia dołączają do UE.

Organy finansowe UE:



Europejski Bank Centralny



Europejski Bank Inwestycyjny



Europejski Fundusz Inwestycyjny

1. EBC jest bankiem centralnym wspólnej waluty europejskiej, euro. Głównym celem EBC jest

ochrona siły nabywczej euro, a dzięki temu utrzymanie stabilności cen w strefie euro. Strefa
ta obejmuje 16 krajów UE, które wprowadziły euro od 1999 roku.

23



Postawą prawną wspólnej polityki pieniężnej stanowi Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską oraz Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku
Centralnego. EBC i Europejski System Banków Centralnych (ESBC) powstały na mocy Statutu z
dniem 1 czerwca 1998 roku. EBC stanowi rdzeń Eurosystemu i ESBC. Powierzone im zadania
EBC realizuje wspólnie z krajowemu bankami centralnymi . EBC posiada osobowość prawną
jako instytucja publiczna w rozumieniu prawa międzynarodowego.

Europejski System Banków Centralnych



ESBC składa się z EBC i krajowych Banków Centralnych (KBC) wszystkich państw
członkowskich UE (artykuł 107, ustęp 1 Traktatu), niezależnie od tego, czy przyjęły one euro.

Eurosystem



Eurosystem składa się z EBC i krajowych Banków Centralnych tych państw, które przyjęły
euro. Eurosystem i ESBC będą współistnieć, dopóki wszystkie państwa członkowskie UE nie
przystąpią do strefy euro.

Strefa euro



Strefę euro tworzą wszystkie państwa UE, które przyjęły euro jako swoją walutę.