PSYCHOPATOLOGI

A OGÓLNA

zakłócenia procesów
poznawczych i emocjonalnych

Nieprawidłowości u ludzi
zdrowych
a objawy zaburzenia



„drobne nieprawidłowości”



krótkotrwałe



izolowane

np. rozkojarzenie myślenia przed snem, przelotne

natręctwa, obawy o cechach fobii, zmienność nastoju

i magiczne myślenie, nastawienie odnoszące (np.

podczas wykładu ze ZP ),
„omamy hipnagogiczne”, „omamy hipnopompiczne”



objawy psychopatologiczne



utrzymują się dłużej



stanowią przejawy złożonego procesu

chorobowego

Objawy i zespół

psychopatologiczny



Objaw psychopatologiczny

– objaw

zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń

psychotycznych, nerwicowych, osobowości)



Zespół psychopatologiczny

– zespół

objawów występujący łącznie i przez to

charakterystyczny dla niektórych zaburzeń

(np. zespół depresyjny, paranoidalny,

psychoorganiczny, lękowy)

objawy zespół rozpoznanie

kierunek rozumowania

Zakłócenia
procesów
poznawczych

zaburzenia odbioru wrażeń
zaburzenia spostrzegania
zaburzenia myślenia
zaburzenia pamięci

Wrażenie a spostrzeżenie



wrażenie

– elementarny proces psychiczny, które

polega na odzwierciedleniu

cechy

przedmiotu

działającego na receptor



każde wrażenie (wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe,

inne) może odzwierciedlać tylko jedną właściwość

przedmiotu



spostrzeżenie

– poznawczy proces psychiczny,

polegający na odzwierciedleniu

przedmiotu

działającego na receptor(y)



spostrzegamy coś dlatego, że dysponujemy reprezentacją

psychiczną „tego czegoś”, wytworzoną w procesie uczenia



ale treść spostrzeżenia zależy także od doświadczenia,

zainteresowań, poglądów, stanu emocjonalnego



można odbierać kilka spostrzeżeń (np. wzrokowe i

słuchowe) naraz

Zaburzenia odbioru wrażeń -

sensopatie



nadwrażliwość (hiperstezje)

– nadmierna

reaktywność na wszystkie bodźce (np. w zespole

neurastenicznym, stanie po zatruciach,

początkowym stadium psychozy)



zmniejszenie wrażliwości (hipostezje)

–

zmniejszenie intensywności odbieranych

bodźców (np. w zespole otępiennym i

depresyjnym)



cenestopatie

– doznania płynące ze skóry lub

narządów wewnętrznych o zmiennej lokalizacji

pod postacią np. pieczenia, mrowienia, kłucia,

drętwienia, ucisków (np.. W shizofrenii, depresji

hipochondrycznej, zespole naurastenicznym

Zaburzenia spostrzegania



złudzenia (iluzje)



omamy (halucynacje)



zaburzenia sensoryczne

Złudzenia



To

fałszywe spostrzeganie istniejącego

przedmiotu lub zjawiska



Wyróżniamy:



złudzenia nie-psychopatologiczne

– zniekształcone

spostrzeżenia, które człowiek koryguje z chwilą

dostrzeżenia pomyłki



uwarunkowane strukturą spostrzeganego przedmiotu i

budową oka

(złudzenia fizjologiczne: np. złudzenie

Sandera, Zöllnera)



uwarunkowane przez nastawienie

(zgodne z otrzymaną,

nieprawdziwą informacją o spostrzeganym obiekcie)



uwarunkowane przez stan emocjonalny

(np. gniew, lęk)



złudzenia psychopatologiczne

– zniekształcone

spostrzeżenia, których człowiek nie koryguje pomimo

dowodów błędności

Które kółko jest większe?

Złudzenie Sandera

Czy te odcinki są

równoległe?

Złudzenie Zöllnera

Który odcinek jest większy?

Złudzenia, c.d.



Zatem złudzenia nie muszą być objawem

zaburzeń psychicznych, jeśli są

korygowane, np. po ustąpieniu czynników

pogarszających warunki postrzegania



Specyficzny typ złudzeń: paraidoile –

spostrzeganie w kształtach obłoków,

wzorów, tapet nieregularnych plam,

konkretnych postaci, obrazów

Omamy



to

spostrzeganie nie istniejących

przedmiotów i zjawisk



Kryteria rozpoznawania omamów w g. Kurta

Schneidera:



muszą być przeżyciami zmysłowymi a nie myślowo-

wyobrażeniowymi i mieć wartość realnych spostrzeżeń,

niezależnych od woli chorego



badający stwierdza brak przedmiotu lub zjawiska

spostrzeganego przez chorego



objaw jest powtarzalny (chory wielokrotnie daje o nim

znać)



jest stosunkowo wyrazisty, plastyczny

jakikolwiek realny bodziec zewnętrzny, np.

dotknięcie, może przerwać stan doświadczania

omamów (halucynacji)

Typy omamów



ze względu na stopień złożoności



proste (spostrzeżenia dotyczące jednego analizatora)



złożone (spostrzeżenia dotyczące dwóch lub więcej
analizatorów)



ze względu na typ analizatora



wzrokowe (w tym elementarne, proste <fotopsje: np. błyski,
trzaski> oraz złożone <sytuacje, sceny>, mikroptyczne i
makroptyczne, statyczne i dynamiczne, słabo zarysowane i
wyraźne)



słuchowe (proste i złożone, imperatywne i nie-imperatywne)



smakowe



węchowe



dotykowe (naskórne, podskórne, czucia ustrojowego)



ze względu na formę



omamy prawdziwe (po prostu: omamy, halucynacje)



omamy rzekome (pseudohalucynacje)

Omamy prawdziwe i

rzekome



Omamy prawdziwe



utożsamiane z realną rzeczywistością



rzutowane w zewnętrzną przestrzeń (zwykle żywe,

jaskrawe lub w inny sposób intensywne)



spotykane w schorzeniach o podłożu egzogennym (np. w

halucyznozie alkoholowej)



Omamy rzekome



nie są utożsamiane z realną rzeczywistością – tzn.

podobnie jak w przypadku omamów prawdziwych, chory

wierzy w nie, ale uważa, że powstają one w wyniku

działania niezwyczajnych sił i zjawisk i w tym sensie od

realnej rzeczywistości potrafi je oddzielić



rzutowane w wewnętrzną przestrzeń zmysłową (głosy w

głowie, obrazy w oczach)



spotykane głównie w schizofrenii

Jak nie pytać i jak pytać o

omamy?

wzrokowe

(–) Czy doznaje pan omamów wzrokowych?
(+) Czy czasem, w ciągu dnia, na jawie,

przeżywa pan jakby marzenia senne; czy

dostrzega pan pewne przedmioty lub postacie

ludzi, które pojawiają się i znikają?

słuchowe

(–) Czy słyszy pani jakieś głosy?
(+) Czy nie zdarza się pani słyszeć głosy,

pukanie, wołanie, nawet wtedy, gdy nikogo nie

ma w pobliżu?; czy nie bywa tak, ze słyszy

pani głosy, których inni nie słyszą?

Zaburzenia

psychosensoryczne



to

zaburzenia syntezy zmysłowej, dotyczące złożonego

procesu postrzegania

(spotykane w uszkodzeniach

struktury lub czynności płatów skroniowych mózgu – np. w

padaczce, stanach po zapaleniach mózgu)



które osoba chora ocenia krytycznie

(uważa za objaw

chorobowy) – przeciwnie, niż w sytuacji omamów prawdziwych i

rzekomych!



Typy zaburzeń psychosensorycznych:



zaburzenia percepcji czasu (dyschronognozja):

postrzeganie zwolnienia lub przyspieszenia upływu czasu



zaburzenia spostrzegania przestrzeni: postrzeganie

zmian odległości, wielkości, kształtu, perspektywy

przedmiotów i otaczającej przestrzeni



zaburzenia schematu ciała: spostrzeganie zniekształcenia,

zmiany wielkości lub proporcji ciała



jednak to inne zaburzenie, niż urojenie dysmorfofobii w

schizofrenii (spostrzeganie zniekształcenia twarzy lub innej części

ciała wraz z przekonaniem, iż budzi ono lęk i wstręt w otoczeniu)

Zaburzenia myślenia



Zaburzenia toku myślenia
(formalne zaburzenia myślenia)



Zaburzenia treści myślenia

Zaburzenia toku myślenia



przyspieszenie (liczne, bogate skojarzenia,

przeskakiwanie z tematu na temat – od

nieznacznego w stanie podniecenia do gonitwy

myślowej w stanach maniakalnych i zaburzeń

świadomości)



spowolnienie (od nieznacznego w stanie

przygnębienia do bardzo wolnego w depresji)



zahamowanie (zatrzymanie się wolno

przesuwającego się wątku myślowego – np. w

zespołach depresyjnych, lękowych)



zatamowanie (zniknięcie sprawnie przesuwającego

się wątku myślowego – np. w schizofrenii)



natłok (tzw. mantyzm – uciążliwy nadmiar

spontanicznie pojawiających się wątków myślowych)

Zaburzenia toku myślenia,

c.d.



rozkojarzenie (brak lub osłabienie logicznego

związku między fragmentami wypowiedzi,

zdaniami –charakterystyczne dla schizofrenii)



splątanie (zupełne porwanie wątku myślowego

przez przypadkowe i powierzchowne

skojarzenia, przy przyspieszonym na ogół biegu

myśli, w stanie zaburzonej świadomości)



lepkość („przywieranie” do jednego tematu)



rozwlekłość (wprowadzanie wątków

ubocznych, oddalających od tematu

zasadniczego lub prowadzących do jego

zagubienia)



myślenie paralogiczne

Myślenie paralogiczne



to myślenie niezgodne z zasadami logiki,
często związane z wyprowadzaniem
absurdalnych wniosków



Cechy charakterystyczne:



myślenie magiczne (nieracjonalne łączenie
spostrzeżeń lub wyobrażeń – np. na podstawie ich
podobieństwa emocjonalnego)



ambisentencje (inaczej: synkretyzm myślowy; to
współwystępowanie sądów sprzecznych lub
przeciwstawnych, uważanych za prawdziwe)



neologizmy (tworzenie nowych, dziwacznych słów)

Pojęcie wymiaru i proporcji



WYMIAR

– pewna jakość, która występuje z

różnym nasileniem

Przykłady:



bierność ------------------------------- aktywność



autystyczność ------------------------------- syntoniczność



myślenie magiczne ------------------------- realistyczne



PROPORCJA

– współwystępowanie u tego

samego człowieka obu biegunów wymiaru

(jakości) np. w zależności od okoliczności, rodzaju

zadania

Przykłady:



proporcja: bierność – aktywność



proporcja syntoniczno – autystyczna



proporcja: myślenie realistyczne – magiczne

Proporcja myślenia

realistycznego i magicznego w

schizofrenii



W badaniach Jarosza (1993) 100 osób
chorych na schizofrenię:



zdolność do myślenia magicznego:



ujawniła się u 47 badanych osób



w sposób wyraźny lub bardzo wyraźny przejawiała się u
24



zdolność do myślenia realistycznego:



została zachowana u wszystkich badanych osób



w sposób wyraźny lub bardzo wyraźny zaznaczyła się u
50

Zaburzenia treści

myślenia



urojenia



idee nadwartościowe



myśli natrętne

Urojenia



to:



fałszywe sądy, które osoba wypowiada z głębokim
przekonaniem o ich prawdziwości,



i nie koryguje ich mimo oczywistych dowodów błędności

(urojeń nie daje się podważyć ani przy pomocy
perswazji ani oddziaływań
psychoterapeutycznych!



główne typy:



ze względu na treść: prześladowcze, depresyjne,
wielkościowe



ze względu na budowę: paranoiczne, paranoidalne,
niespójne

Typy urojeń ze względu na

treść



prześladowcze

(wyrażają przekonanie osoby

chorej o zagrożeniu ze strony otoczenia –

wskazywani są konkretni wrogowie lub

„wyczuwane” jest grożące niebezpieczeństwo,

występują często w psychozach schizofrenicznych);

współwystępują z nimi (bądź czasem klasyfikowane

są jako ich odmiany) urojenia:



odnoszące (tzw. ksobne – nieuzasadnione odnoszenie do

siebie wydarzeń rozgrywających się wokół)



oddziaływania (przeświadczenie o czyimś wpływie na

ciało lub umysł bezpośrednim <np. telepatycznym> lub

pośrednim <np. przy pomocy specjalnych aparatów>)



owładnięcia (przeświadczenie o wpływie jakiejś siły,

tkwiącej „wewnątrz” organizmu, na ciało lub umysł)

Typy urojeń ze względu na

treść, cd



depresyjne

(wyrażają negatywny stosunek osoby chorej do

samej siebie z jednoznacznym przypisywaniem sobie winy;

występują w różnych zespołach depresyjnych); mogą

przejawiać się jako urojenia:



grzeszności i winy (przypisywanie sobie przestępstw, przez

które cierpią niewinni ludzie)



hipochondryczne (nieuzasadnione przeświadczenie o

nieuleczalnej chorobie niszczącej organizm)



nihilistyczne (przeświadczenie o rozpadzie własnego ciała; gdy

występują wraz z u. wiecznego potępienia = zespół Cotarda)



utraty własności materialnej, ruiny, czekającej katastrofy



wielkościowe

(przeświadczenie o niepospolitych przymiotach –

częściej w zespołach maniakalnych, rzadziej w paranoi lub

schizofrenii)



inne:



zazdrości (interpretowanie zwykłych wydarzeń jako dowodów

zdrady)



zniekształcenia ciała (dysmorfofobia)

Typy urojeń ze względu na

budowę



paranoiczne

(usystematyzowane, tworzą system

dotyczący zwykle jednej zasadniczej dla chorego

sprawy; rozumowanie na temat zagadnień

szczegółowych, związanych z urojeniami może być

względnie logiczne i konsekwentne – występują w

paranoi, psychozach schizofrenicznych)



paranoidalne

(nieusystematyzowane, dotyczą

raczej wielu zagadnień dość luźno związanych ze

sobą – najczęstsze w różnych chorobach

psychicznych, w tym w schizofrenii)



niespójne

(inkoherentne, brak wszelkiej

spójności, duża zmienność treści i uderzająca

absurdalność wypowiedzi – urojenia

charakterystyczne m.in. dla porażenia

postępującego)

Idee (myśli) nadwarościowe



Są to:



przekonania, które człowiek uważa za szczególnie

ważne i słuszne (np. polityczne, religijne), z

którymi jest silnie związany emocjonalnie



o niskiej podatności na korygujący wpływ

otoczenia



zawierają czasem dziwaczność treści (choć i.n.

niekoniecznie zawierają sądy fałszywe), czasem mogą

zakłócać funkcjonowanie innych osób, przekształcać się

w urojenia



Różnicowanie między „zdrowymi” i „nie-

zdrowymi” ideami nadwartościowymi:



skrajna idea nadwartościowa (np. w zaburzeniach

osobowości)



idea dominująca (np. pasje życiowe, zapalone

kolekcjonerstwo u ludzi zdrowych)

Natręctwa myślowe



Są to:



myśli uporczywie narzucające się z uczuciem

subiektywnego przymusu, pomimo przeświadczenia o ich

niedorzeczności



oceniane krytycznie przez człowieka, który im ulega (jako

niedorzeczne, chorobliwe, budzące lęk)



myśli te są izolowane od innych przeżyć psychicznych; często ich

treść jest sprzeczna lub wręcz odwrotna wobec przekonań i

systemu wartości osoby chorej



im bardziej pacjent stara się ich unikać, tym silniej go atakują



występują m.in. w zespołach obsesyjno-kompulsywnych



Z natrętnymi myślami często idą w parze:



natrętne wyobrażenia



natrętne czynności

(nieco inny rodzaj – tzw. natręctwa organiczne: charakteryzują

się banalną treścią i słabym zabarwieniem emocjonalnym; zwykle

są wyrazem kompensacji odczuwanej pustki wewnętrznej)