KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Świątek

OPINIOWANIE SĄDOWO-

LEKARSKIE

TANATOLOGIA

SĄDOWO - LEKARSKA

Definicja śmierci

TRADYCYJNA:

trwałe

tj.

nieodwracalne ustanie czynności
życiowych człowieka.
NOWOCZESNA: śmiercią człowieka
jest śmierć mózgowia- pnia mózgu.

Przyczyny śmierci

pierwotna,

wyjściowa,

zasadnicza,
- wtórna (powikłana),
- bezpośrednia (ostateczna).

Rodzaje śmierci w zależności od
czasu umierania

- nagła,
-

poprzedzona

konaniem

(agonią).

Rodzaje śmierci w zależności od
przyczyny:

- naturalna - uwiąd starczy,
- chorobowa,
- gwałtowna.

Rodzaje śmierci w zależności od
wyniku sekcji zwłok:

- przyczyny śmierci powodujące
zmiany

anatomiczne

(uraz

mechaniczny, działanie czynników
fizyko - chemicznych),
-

śmierć

czynnościowa,

nie

powodująca zmian anatomicznych
(uduszenia, zatrucia lekami i innymi
substancjami, SIDS).

Etapy śmierci:

- vita minima,
- śmierć kliniczna,
- śmierć pnia mózgu (śmierć
osobnicza, obywatelska),
- śmierć biologiczna.

Znamiona śmierci wczesne:

- plamy pośmiertne – opadowe,
- stężenie pośmiertne,
- oziębienie,
- bladość,
- wysychanie.

Znamiona śmierci późne:

- autoliza,
- gnicie.

Zmiany utrwalające:

- przeobrażenia tłuszczowo –
woskowe,
- strupieszenie (mumifikacja),
- zeszkieletowanie,
- przemiana torfowa (garbowanie
torfowiskowe).

Ustalanie czasu śmierci:

- znamiona śmierci,
- objawy interletalne,
- treść żołądkowa,
- charakter i stopień wykrwawienia.

TRAUMATOLOGIA
Uszkodzenia ciała spowodowane
działaniem czynnika
mechanicznego.

Definicja:

Uszkodzeniem ciała – w szerokim tego
słowa znaczeniu – jest naruszenie
anatomicznej całości ciała albo jego
fizjologicznej czynności, wywołane
jakimikolwiek czynnikami zewnętrznymi.

Obrażeniem ciała jest uszkodzeniem
spowodowanym działaniem czynnika
zewnętrznego mechanicznego.

Rodzaje urazów:

• uraz czynny,
• uraz bierny.

Rodzaje narzędzi:

• tępe (o ograniczonej i płaskiej
powierzchni),
• tępo - krawędziste,
• rąbiące,
• ostre,
• ostro - kończyste,
• kończyste.

Rodzaje obrażeń:



miejscowe, powodujące naruszenie

czynności konkretnego narządu ciała,

 ogólne:
-rozstrój zdrowia fizycznego,
-rozstrój zdrowia psychicznego.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Obrażenia zewnętrzne:

•

zaczerwienienie,

•

obrzęk (obie te zmiany są krótkotrwałe,
przemijające),

•

podbiegnięcie krwawe (siniec),

•

krwiak,

•

rany,

•

otarcia naskórka.

Obrażenia wewnętrzne:

•

zwichnięcia stawów,

•

złamania kośćca,

•

pęknięcia, krwiaki i zmiażdżenia narządów
wewnętrznych,

•

uszkodzenia naczyń krwionośnych.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Rodzaje ran:

•

tłuczone,

•

miażdżone,

•

darte,

•

kąsane.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Cechy rany tłuczonej:

• kształt osełkowaty z odgałęzieniami,

nieregularny, niekiedy podobny do litery
L lub V,

• brzegi nierówne, z otarciami naskórka

na obwodzie,

• w dnie mostki tkanek odpornych na uraz

(włókna sprężyste, nerwy, naczynia,
ścięgna),

• obrzęk i podbiegnięcie krwawe w rzucie

rany

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Rana o wyglądzie nietypowym: linijna,

przypominająca ciętą – w miejscach w
których skóra napięta jest na twardym
podłożu np. na czaszce. Dokładne
oględziny wykazują jednak cechy rany
tłuczonej – obrzęk w rzucie i mostki
łącznotkankowe w dnie.

Najczęstszy błąd diagnostyczny !!!

Narzędzia tępe i tępokrawędziste:

Rana darta: powstaje wskutek silnego

urazu narzędziem tępym, godzącym
stycznie lub pod pewnym kątem do
powierzchni skóry, co powoduje
oderwanie płata skórnego (jest nią np.
oskalpowanie).

Rana kąsana: układające się w łuki

drobne, o kształcie prostokątnym rany
tłuczone, otoczone sińcem, z obrzękiem,
stanowiące odbicie zębów.

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Uszkodzenia czaszki:
• włamania (narzędzia o ograniczonej

powierzchni),

• złamania o różnym przebiegu, bez

przemieszczenia (narzędzia o płaskiej
powierzchni),

• okrężne

złamanie

wokół

otworu

potylicznego

(przy

upadku

mechanizmem wbicia kręgosłupa do
jamy czaszkowej).

Narzędzia tępe i tępokrawędziste

Obrażenia kręgosłupa:
• złamania trzonów kręgowych,
• złamania trzonów kręgowych

kompresyjne,

• zwichnięcia,
• skręcenia,
• złamania z uszkodzeniem lub bez

uszkodzenia rdzenia kręgowego,

• ostra wypuklina jądra miażdżystego.

Narzędzia o charakterze

rąbiącym:

Rodzaje narzędzi:

siekiera,
tasak,
szabla,
maczeta.

Narzędzia o charakterze rąbiącym:

Rany rąbane stanowią pomost pomiędzy

ranami tłuczonymi a ciętymi.

W porównaniu z ranami tłuczonymi:
 są głębsze,
 często połączone z uszkodzeniami

kośćca,

 urozmaicony charakter w zależności od

rodzaju narzędzia.

Narzędzia ostre – rany cięte:

Cechy rany ciętej:

przy prostopadłym działaniu narzędzia:

 kształt linijny lub wrzecionowaty,
 brak otarcia naskórka na brzegach,
 brzegi równe,
 brak podbiegnięć krwawych na brzegach i

w dnie,
 różna głębokość

Narzędzia ostre – rany cięte:

Cechy rany ciętej:
- przy stycznym (skośnym) działaniu narzędzia:

- rana płatowata,
- obecne otarcie naskórka na brzegu
stabilnym,

- różna wielkość płata.

- rany nietypowe przy nieostrych lub

uszkodzonych brzegach tnących narzędzi
lub urazach godzących w okolice ciała o
wiotkiej, pofałdowanej skórze

Narzędzia ostro-kończyste i kończyste –

rany kłute:

Cechy rany kłutej:

• otwór wkłucia,
• kanał (w tkankach miękkich może być

dłuższy niż długość narzędzia),

• ewentualnie otwór wykłucia.

Różnicowanie ran kłutych i ciętych

samobójczych i

zdanych przez osobę drugą

Cechy różnicowe:
- nacięcia i rany próbne wokół rany

śmiertelnej,

- obnażenie ciała w okolicy zadania rany

samobójczej,

- dostępność dla własnej ręki miejsca

zranienia.

Przyczyny ran tłuczonych, ciętych i

kłutych:

Aspekt kryminalistyczny:
• samobójstwo,
• zabójstwo,
• nieszczęśliwy wypadek.

Rany rąbane: działanie osoby drugiej,

wyjątkowo samobójstwo.

Przy ranach ciętych – charakterystyczne

rany obronne.

Rany postrzałowe:

Rodzaje broni palnej:

• broń krótka,
• broń długa,
• broń sportowa,
• broń myśliwska,
• urządzenia broniopodobne,
• broń ręczna strzelająca pociskami

rakietowymi, pistolety automatyczne,
karabiny samopowtarzalne.

Rany postrzałowe:

Cechy rany postrzałowej:

• rana wlotowa,
• kanał postrzałowy,
• ewentualnie rana wylotowa,

Rany postrzałowe:

Rodzaje ran postrzałowych:

• z przyłożenia,
• z bezpośredniego pobliża,
• z pobliża,
• z oddali,
• styczna,
• rykoszet.

Rany postrzałowe

Cechy rany postrzałowej:

• otwór wlotowy,
• rąbek otarcia naskórka,
• rąbek osmalenia i oparzenia,
• rąbek zabrudzenia,
• rozrzut prochu,
• objaw Paltaufa.

Rany postrzałowe:

Przy ranie z przyłożenia i bezpośredniego

pobliża obecne wszystkie, powyżej podane
cechy. Przy ranach z oddali obecne: rąbek
otarcia naskórka, rąbek zabrudzenia i
rozrzut prochu.

Z reguły otwór wlotowy odpowiada wielkością

kalibrowi pocisku i jest mniejszy od otwory
wylotowego. Wyjątkiem jest rana wlotowa
przy postrzale z przyłożenia w okolicę ciała
której skóra napięta jest na twardym
podłożu np. czaszce – rana jest duża,
gwiaździsta, w związku z cofnięciem się
gazów po odbiciu od kości.

Cechy przyżyciowości obrażeń:

Miejscowe:
• podbiegnięcia krwawe,
• zmiany zapalne,
• cechy gojenia się.

Ogólnoustrojowe:

• krwotoki wewnętrzne i zewnętrzne,
• zachłyśnięcia,
• zator powietrzny,
• zatory tłuszczowe.

Identyfikacja narzędzia czynu:

Przebieg identyfikacji:

• szeroko-grupowa,
• grupowa,
• indywidualna (ustalenie konkretnego

narzędzia).

UDUSZENIE

GWAŁTOWNE

DEFINICJE:

UDUSZENIE –

śmierć wskutek porażenia

oddychania.

UDUSZENIE GWAŁTOWNE

–

mechaniczne uniemożliwienie wymiany
gazowej związane z działaniem czynnika
zewnętrznego (wg. Popielskiego „przez
gwałtowne działanie od zewnątrz”)

Śmierć z uduszenia jest zawsze

następstwem niedoboru tlenu,

spowodowanego:

- odcięciem dopływu powietrza do
płuc (uduszenie gwałtowne),
- zaistnieniem mechanizmów
uniemożliwiających wydolny
transport tlenu wewnątrz
organizmu (uduszenie tkankowe).

Rodzaje uduszenia gwałtownego:

- zagardlenie,
- utonięcie,
-

unieruchomienie

klatki

piersiowej,
- zatkanie otworów lub dróg
oddechowych,
- brak tlenu,
- toksyczne porażenie mięśni
oddechowych.

Mechanizm śmierci z zagardlenia:

- odcięcie dopływu powietrza do
płuc,
- ostre niedotlenienie mózgu,
- odruch z kłębka szyjnego.

Zagardlenie – to bezpośredni,
mechaniczny ucisk na narządy szyi.

Rodzaje zagardlenia:
- powieszenie,
- zadzierzgnięcie,
- zadławienie.

Powieszenie:

- ucisk na szyję
wytwarza pętla,
która zaciska
się wskutek
ciężaru
zwisającego
ciała ludzkiego.

Powieszenie:

Patomechanizm śmierci jest złożony
i zależny od:

 pozycji, w której doszło do powieszenia
(typowa, nietypowa),
 przebiegu i rodzaju pętli wisielczej,
 siły, z jaką pętla wywiera ucisk na
narządy szyi.

Powieszenie,

zachodzące

mechanizmy:

- przy typowej pozycji uniesienie
podstawy języka wraz z
podniebieniem miękkim ku górze i
tyłowi, przyciśniecie go do tylnej
ściany jamy nosowej i kręgosłupa, z
tamponadą jamy nosowo-gardłowej i
odcięciem dopływu powietrza do płuc.

Powieszenie,

zachodzące

mechanizmy:

- ucisk pętli na naczynia krwionośne
(tętnice szyjne i kręgowe) z
zamknięciem dopływu krwi do mózgu;
równoczesne zamknięcie naczyń
żylnych,
- odruch z zatoki szyjnej z nagłym
zatrzymaniem krążenia,
- uszkodzenie kręgosłupa szyjnego i
rdzenia kręgowego (szubienice z
zapadnią).

Wyniki sekcji:

- obecność bruzdy wisielczej na szyi,
- wybroczyny krwawe w spojówkach,
- ewentualne wybroczyny krwawe na
skórze twarzy,
- ewentualne zmiany urazowe na
skórze i w tkankach miękkich szyi
(uszkodzenia chrząstki tarczowej lub
kości gnykowej), świadczące o
przyżyciowości powieszenia.

Wyniki sekcji:

UWAGA!
Jest to śmierć czynnościowa –
wyniki sekcji zwłok mogą być
ujemne. Duże znaczenia mają
okoliczności znalezienia zwłok.

Zadzierzgnięcie:

Jest to uduszenie
gwałtowne,
polegające na
zaciśnięciu na szyi
pętli, gdy siłą
zaciskającą jest ręka
drugiego człowieka.

Zadzierzgnięcie:

Jest to z reguły

zabójstwo.
Samobójstwo w taki

sposób zdarza się

wyjątkowo, np.

poprzez:
- skręcenie pętli przy

pomocy np. krępulca,
- okręcenie szyi dużą

ilością splotów

sznurka,
- użycie rękawa z

aparatu do mierzenia

ciśnienia krwi.

Zadzierzgnięcie:

Patomechanizm jest nieco odmienny niż w
powieszeniu,

związany

innym

przebiegiem bruzdy.
Nie dochodzi na ogół do pełnego
zamknięcia dróg oddechowych (choć może,
przy wysokim przebiegu pętli)
Zaciskane są naczynia żylne, natomiast
tętnice kręgowe nie są zamknięte.
Ewentualnie wpływ ma również odruch z
zatoki szyjnej.

Zadzierzgnięcie:

Przebieg bruzdy jest okrężny, biegnie ona
najczęściej poniżej krtani i zamyka się.
Może mieć przebieg nietypowy.

Zadzierzgnięcie - wyniki sekcji:

- bruzda na szyi,
- powyżej bruzdy sinica skóry z
wybroczynami na twarzy i w spojówkach,
pod śluzówkami jamy ustnej,
- wylewy krwi w tkankach miękkich szyi,
- rzadziej uszkodzenie kości gnykowej i
chrząstki tarczowej,

powieszenie

zadzierzgnięci

bruzda

ułożona skośnie do osi

długiej ciała, często

otwarta

ułożona poziomo,
zamknięta

skóra

powyżej

bruzdy blada

sina, obecne
wybroczyny
podspojówkowe, na
skórze twarzy i
podśluzówkowe

inne obrażenia

ciała

z reguły brak

często obecne ślady

walki i obrony

dominujący

mechanizm śmierci

niedokrwienie mózgu

przez ucisk na tętnice

szyjne, odcięcie

dopływu powietrza do

płuc w następstwie

przesunięcia korzenia

języka do tyłu

niedotlenienie

mózgu w
następstwie zastoju
żylnego, odcięcie
dopływu powietrza

do płuc

okoliczności śmierci

praktycznie zawsze

samobójstwo, rzadko

zbrodnicze powieszenie

lub upozorowanie

powieszenia

przeważenie

zabójstwo, rzadko
samobójstwo

Zadławienie:

- uduszenie wskutek
ucisku ręki obcej na
szyję,

zawsze

zabójstwo,

Zadławienie:

Mechanizm: ręka uciska na górny odcinek
dróg oddechowych. Struny głosowe zbliżają
się do siebie, zmykając szparę głośni, a
podstawa języka przygnieciona zostaje ku
górze do kręgosłupa.
W patomechanizmie śmierci z zadławienia
nie odgrywa większej roli ucisk na naczynia
żylne.

Zadławienie - wyniki sekcji:

- ślady ucisku ręki (rąk) na szyję,
plackowate podbiegnięcia krwawe,
półksiężycowate otarcia naskórka,
wypukłością skierowane ku bokowi szyi,
- podbiegnięcia krwawe w tkankach
miękkich szyi, złamania rożków kości
gnykowej i wyjątkowo uszkodzenia
chrząstek krtani,
- ślady obrony u osób nie będących pod
wpływem alkoholu lub środków
odurzających,
- sinica twarzy z obrzękiem z licznymi
wybroczynami krwawymi w skórze,
spojówkach i śluzówkach.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres I – niespodziewanych oddechów
trwających kilka, kilkanaście sekund.
Wskutek działania zimnej wody na
zakończenia czuciowe nerwów skórnych
dochodzi do pojedynczych wdechów,
podczas których woda dostaje się do dróg
oddechowych. Fazy tej może nie być gdy
woda jest ciepła, a człowiek nieprzytomny
lub nietrzeźwy.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres II – faza świadomego oporu, trwająca
30 - 60 sek. (u nurków do 2 - 3 min). Tonący
świadomie wstrzymuje oddech, wskutek
czego dochodzi do gromadzenia się we krwi
dwutlenku węgla. Gdy jego stężenie
przekroczy próg pobudliwości ośrodka
oddechowego, tonący jest zmuszony podjąć
oddychanie pod wodą a także połyka wodę.
Może nie występować u ludzi
nieprzytomnych.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres III – faza wydatnych ruchów
oddechowych, trwający 60 sek. do 2,5 min
– charakteryzuje się silnymi wdechami i
wydechami – woda z powietrzem dostaje
się do dróg oddechowych oraz przewodu
pokarmowego i jelit. Występują drgawki i
utrata przytomności. Tworzy się grzybek
piany.

Utonięcie – zamknięcie dróg
oddechowych

płynem

topielczym.

Okresy w patomechanizmie utonięcia:

Okres IV – ustania czynności oddechowej i
całkowita utrata przytomności. Faza
zamartwicy, trwająca 60 - 90 sek.
Okres V – oddechy końcowe o rozmaitym
natężeniu, trwający 30 - 50 sek. Występują
skurczowe rozwierania ust, prężenie ciała z
krótkimi wydechami gdy klatka piersiowa
ustawiona jest w zasadzie wdechowo.

Różnice wyników sekcji przy
utonięciu w wodzie słodkiej i
słonej

- woda słodka (hipotonicza w stosunku do
osocza krwi) - stwierdza się typowe ostre
rozdęcie (rozedmę) płuc (płuca
powiększone, puszyste, blade, na przekroju
suche),
- woda słona (hipertoniczna w stosunku do
osocza) - zmiany w płucach o charakterze
obrzęku (płuca mokre).

Śmierć w wodzie.

- zgon na drodze odruchowej,
- zmiany chorobowe,
- zatrucie tlenkiem węgla.

Cechy przebywania zwłok w
wodzie

- gęsia skórka,
- skóra praczek,
- oddzielanie się naskórka (rękawiczki
i skarpetki śmierci),
-z miany gnilne aż do gigantyzmu
Caspra.

Unieruchomienie

klatki

piersiowej:

- przygniecenie jakimś przedmiotem,
- kolankowanie,
- zasypanie ziemią, lawiną itp.,
- ścisk w tłumie,
Powoduje uniemożliwienie
wykonywania ruchów oddechowych.

Unieruchomienie

klatki

piersiowej - obraz sekcyjny:

- cechy ostrej rozdemy płuc z
rozerwaniem pęcherzyków płucnych,
- wybroczyny krwawe na skórze powyżej
uciśnięcia, podspojówkowe i w
śluzówkach jamy ustnej,
- złamania żeber przy przyciśnięciu ciała i
kolankowaniu,
- obecność treści obcej w drogach
oddechowych przy zasypaniu jako dowód
przyżyciowości przysypania.

Zachłyśnięcie:

- zatkanie dróg oddechowych jakimś
przedmiotem (udławienie się),
- zachłyśnięcie się treścią obcą (krew,
wymiociny).

Zachłyśnięcie - obraz sekcyjny:

- obca treść w drogach oddechowych - o
przyżyciowości zachłyśnięcia się (a nie o
przelaniu pośmiertnym) świadczy jej
obecność w oskrzelach poniżej
rozwidlenia tchawicy,
- rozedma płuc,
- wybroczyny w skórze twarzy i
spojówkach.

Brak tlenu.

- przebywanie w ciasnych
pomieszczeniach ze zużyciem tlenu,
- założenie na głowę worka plastikowego,
- przebywanie w atmosferze dwutlenku
węgla lub metanu,

Toksyczne porażenie czynności

oddechowych przy zatruciu

strychniną.

Uwaga – do porażenia czynności
oddechowych może dojść na tle
chorobowym (np. miastenia gravis).
Może dojść do uduszenia, ale nie
gwałtownego.

Działanie energii elektrycznej:

1. Porażenie prądem:
Działanie na ludzki organizm zależy od
fizycznej charakterystyki tj.:
- napięcia prądu,
- natężenia,
- częstotliwości.
Największe znaczenie ma natężenie prądu i
czas jego działania (niebezpieczny dla życia
jest już prąd o natężeniu 50 mA działający
dłużej niż 1 sek).

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
efekt szkodliwego działania prądu zależy
od:
- indywidualnej wrażliwości człowieka,
- stanu zdrowia,
- stanu emocjonalnego,
- tolerancji zawodowej,
- oporu tkanek.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Aby doszło do rażenia prądem, ciało ludzkie musi stać

się niejako ogniwem obwodu elektrycznego – np.
dotknięcie bosymi stopami przewodu
elektrycznego przez człowieka stojącego na ziemi
w przemoczonym ubraniu lub zetknięcie się z
dwoma przewodami, wykazującymi różnicę
potencjałów.

Rażenie krokowe (zdarza się na budowach): gdy

człowiek zbliża się do leżącego, zerwanego
przewodu wysokiego napięcia, różnica
potencjałów między przesuniętymi w stosunku do
siebie stopami może wynieść wiele tysięcy woltow,
co wystarcza do pokonania oporu izolacyjnego
obuwia i powoduje śmiertelne porażenie prądem.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Działanie prądu na organizm ludzki:
- miejscowe,
- ogólne tj. efekt cieplny i efekt

biologiczny,

Działanie miejscowe polega na wytworzeniu się

dużej ilości ciepła w miejscu zetknięcia
przewodnika ze skórą – ilość ciepła jest wprost
proporcjonalna do natężenia prądu, czasu jego
działania i oporu skóry. Jest to ciepło Joule’a,
temperatura przekraczać może nawet 1000 st.
C. Jest tym większa, im mniejsza jest
powierzchnia zetknięcia przewodnika z ciałem.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Ślad działania miejscowego prądu to znamię

prądu. Może mieć różny wygląd. Typowy - to
ograniczone zgrubienie naskórka o
wzmożonej, skórzastej konsystencji i
zabarwieniu biało-szarawym lub żółtawym.
Kształt jest owalny lub okrągły, czasem z
odbicie kształtu przewodnika. Naskórek w
obrębie znamienia może lekko odstawać od
skóry właściwej, a centrum znamienia jest
zapadnięte w postaci „pępka”. Brak jest
odczynu zapalnego. Przestrzeń między
naskórkiem a skórą właściwą nie jest
wypełniona płynem wysiękowym (w
odróżnieniu od pęcherza oparzeniowego).

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie

prądem:

W obrębie znamienia

prądu stwierdza się
niekiedy na skórze
inkrustację
metalem, związaną
z przenikaniem
jonów metalu z
przewodnika w głąb
skóry. Znamię może
np. przybrać
zabarwienie zielono-
niebieskawe pod
wpływem jonów
miedzi.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Obraz mikroskopowy znamienia prądu:

spłaszczenie i ścieńczenie naskórka,
czasem jego odwarstwienie lub
wytworzenie szczelinowatych
przestrzeni, głównie w warstwie
kolczystej skóry. Komórki warstwy
rozrodczej i ich jądra są wydłużone
prostopadle do powierzchni skóry i
ułożone miotełkowato. Tkanka
podskórna podścieliskowa bywa
zhomogenizowana.

Uwaga – obraz mikroskopowy jest

charakterystyczny, jednoznaczny.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Typowe znamiona spotyka się najczęściej

na dłoniowej powierzchni rąk lub
podeszwowej powierzchni stóp. Znamię
prądu jest niebolesne, goi się długo,
zwykle bez powikłań ropnych. Jest to
utrwalona zmiana skórna, może być
nawet widoczna na zwłokach
rozłożonych gnilnie.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Przy działaniu prądu wysokiego napięcia

powstają obrażenia przypominające
rany rąbane, ze zwęgleniem okolicznych
tkanek miękkich, amputacje kończyn,
zwęglenie całego ciała.

Działając na kość prąd taki może

doprowadzić do stopienia się jej
składników nieorganicznych i
wytworzenia się tzw. „pereł kostnych” w
postaci różnej wielkości kolistych i
owalnych, zbitych tworów, leżących
wśród oparzonych i zwęglonych tkanek.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Działanie ogólne energii elektrycznej:
- zmiany w mikrostrukturze komórek narządów

wewnętrznych z zaburzeniem zdolności
przewodzenia bodźców oraz zdolności
polaryzowania się cząstek organicznych.
Działanie prądu na płyny tkankowe
doprowadza do swoistego szoku
elektrolitowego, wskutek nie fizjologicznego
przesunięcia jonów z następowym
zaburzeniem równowagi bioelektrycznej.
Zjawisko to jest biologicznym efektem
działania prądu.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:

Działanie ogólne energii elektrycznej:
- śmierć zależy od efektu biologicznego, jest to

zatem śmierć czynnościowa.

Przepływ prądu poraża bowiem aparat

bodźcotwórczy serca, co prowadzi do
migotania komór lub nagłego zatrzymania
akcji serca. Porażenie ośrodków
wegetatywnych w mózgu może spowodować
ustanie akcji oddechowej.

Są to: sercowy i mózgowy mechanizm śmierci.

Działanie energii elektrycznej

1. Porażenie prądem:
Obraz sekcyjny:
oględziny zewnętrzne: wyjątkowe

zróżnicowanie, od braku jakichkolwiek
zmian, poprzez mniej lub bardziej
typowe znamiona prądu i rozległe
uszkodzenia ciała, do całkowitego
zwęglenia zwłok,

oględziny wewnętrzne: obraz

niecharakterystyczny, cechy śmierci
nagłej tj. płynna krew, obfitość plam
opadowych.

Działanie energii elektrycznej

Przyczyny rażenia

prądem:

- najczęściej

nieszczęśliwy
wypadek,

- rzadko

samobójstwa,

- masturbacje przy

użyciu prądu.

Działanie energii elektrycznej

Rażenie piorunem: także działanie prądu

elektrycznego o ogromnej energii,
napięciu rzędu milionów woltów i
natężeniu sięgającym setek tysięcy
amperów. Prowadzi do śmierci nie tylko
przy bezpośrednim rażeniu, ale także
przy działaniu z pewnej odległości.

Działanie energii elektrycznej

Ślady działania pioruna:
Wysoka temperatura może pozostawić na

odzieży i ciele mniej lub bardziej
widoczne ślady – osmalenie, stopienie
przedmiotów metalowych, oparzenia
ciała aż do zwęglenia.

Na ciele spotkać można tzw. „figury

piorunowe” w postaci drzewkowato
ułożonych pasm koloru brunatnego,
sinawo-czerwonawego lub czerwonego,
ustępujących po uciśnięciu.

Może być brak jakichkolwiek śladów, gdyż

rażenie piorunem jest śmiercią
czynnościową.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego
obiektu

Stopnie oparzenia:
1. Krótkotrwała ekspozycja na działanie

miernie rozgrzanego obiektu:
zaczerwienienie skóry z niewielkim
obrzękiem. Zmiana ta goi się bez
pozostawienia śladu, względnie
pozostawia brunatnawe przebarwienie
skóry.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego obiektu

Stopnie oparzenia:
2. Działanie wyższej temperatury lub

przedłużony okres ekspozycji: zniszczenie
naskórka i powierzchownych warstw skóry, z
wytworzeniem się pęcherzy wypełnionych
płynem surowiczym o wysokiej zawartości
białka. Pęcherze łatwo ulegają ropnym
zapaleniom, ustrój oparzonego traci znaczne
ilości płynów i białka z powodu sączenia
surowicy z obnażonych powierzchni. Gojenie
następuje przez ziarninowanie, z
pozostawieniem blizn.

Działanie wysokiej temperatury

Działanie miejscowe – oparzenie wskutek

działania płomienia i rozgrzanego obiektu

Stopnie oparzenia:
3. Działanie temperatury przekraczającej 100 st.

C. - powstaje głęboka martwica skóry i
zakrzepy w naczyniach żylnych, także poza
obszarem oparzenia. Zmiany goją się
przewlekle, z pozostawieniem blizn, nieraz
blizn keloidowych.

4. Bezpośrednie działanie płomienia na ciało:

dochodzi do zwęglenia ciała.

Działanie wysokiej temperatury

Stopień zagrożenia życia zależy od rozległości i

stopnia oparzenia. Wrażliwe są szczególnie
dzieci.

- oparzenie 2 stopnia 10% powierzchni ciała u

dzieci stwarza realne zagrożenie dla ich życia,

- oparzenie 50 % powierzchni ciała u dorosłych

powoduje wysoką śmiertelność, przy 75 %
szanse uratowania życia są nikłe.

Działanie wysokiej temperatury

Do oparzenia dochodzi wskutek działania

płomienia, rozgrzanego obiektu, stężonych
kwasów i zasad (oparzenie chemiczne), energii
elektrycznej i promienistej, gorących płynów i
pary.

W rozległych oparzeniach dochodzi do zgonów

wczesnych i późnych.

- wczesne spowodowane są wstrząsem

hypowolemicznym,
- późne spowodowane są wtórnymi
powikłaniami, prowadzącymi do niewydolności
wielonarządowej (zwłaszcza nerek i wątroby).

Działanie wysokiej temperatury

Zwęglenie ciała – zwłoki znalezione w pogorzelisku.
Ustalenie przyżyciowości działania płomienia, a zatem

działania płomienia jako przyczyny zgonu opiera się na:

wykazaniu obecności hemoglobiny tlenkowęglowej we
krwi w ilości co najmniej kilkunastu %, co dowodzi, że
ofiara oddychała w atmosferze zawierającej tlenek
węgla. Badaniu poddaje się krew z żył głębokich,
tlenek węgla dyfunduje bowiem przez skórę także w
zwłokach.

obecności w drogach oddechowych drobin sadzy i
nadpalonych materiałów, unoszących się podczas
pożaru w powietrzu,

obecności wokół oczu jasnych smug niezwęglonej skóry
- spowodowane jest to odruchowym zaciśnięciem oczu
przez człowieka żywego.

oparzeniu śluzówek jamy ustnej i górnych dróg
oddechowych.

Działanie wysokiej temperatury

Pośmiertne zmiany urazowe:
-

linijne pęknięcia skóry, przypominające rany cięte lub
rąbane. Powstają wskutek tego, ze działanie wysokiej
temperatury powoduje kurczenie się (później
zwęglenie) skóry, która wskutek tego pęka, często w
okolicy stawów,

linijne pęknięcia kości: wskutek płomienia kości szybko
wysychają, kurczą się i kruszą na drobne fragmenty,
przy czym może dojść do powstania licznych pęknięć,
zwłaszcza w obrębie kości płaskich,

rzekomy krwiak nadtwardówkowy: wskutek działania
płomienia na głowę dochodzi do kurczenia się tkanek
miękkich i przemieszczania się płynów, głównie krwi.
To może powodować gromadzenie się krwi w
przestrzeni pomiędzy kością a opona twardą. Krwiak
taki zawiera domieszki tłuszczu i ma wygląd tłustej,
malinowo-czerwonej galarety.

Działanie wysokiej temperatury

Uwagi dodatkowe:

Badanie płuc na obecność zatorów tłuszczowych

może być pomocne w ustalenie przyżyciowości
uszkodzeń kości.

W następstwie działania wysokiej temperatury i

płomienia następuje silne, pośmiertne
skurczenie się mięśni szkieletowych. W
większym stopniu dotyczy to zginaczy (mają
większą masę od prostowników), co prowadzi
do typowego ułożenia spalonych zwłok w
pozycji kolankowo-łokciowej (tzw. „pozycja
bokserska”).

Działanie wysokiej temperatury

Ogólne działanie wysokiej temperatury:

przegrzanie.

Dochodzi do niego wskutek:
-

przebywania w podwyższonej temperaturze
otoczenia,

słabego przewietrzania pomieszczenia,

nadmiernej ilości ciepłej odzieży,

niedoboru podaży płynów z deficytem
składników mineralnych.

Działanie wysokiej temperatury

Przegrzaniu ulegają:
-

nadmiernie ubrane i okryte niemowlęta,
trzymane w ciepłych i źle przewietrzanych
pomieszczeniach,

robotnicy pracujący w wysokich
temperaturach, przy niedostatecznej podaży
płynów (huty, kopalnie),

żołnierze podczas ćwiczeń w pełnym
rynsztunku,

wysoka temperatura otoczenia (upał) i
obniżone ciśnienie atmosferyczne (okluzja).

Działanie wysokiej temperatury

Wyniki sekcji:
Oględziny zwłok w krótki czas po śmierci mogą

wykazać:

podwyższoną ciepłotę ciała, zawilgocenie
skóry i odzieży,

przy nadmiernym nasłonecznieniu zmiany
skórne na odsłoniętych częściach ciała,

cechy śmierci nagłej (płynną krew,
przekrwienie narządów wewnętrznych, obfite
plamy opadowe, wybroczyny krwawe
posurowicówkowe),

Uwaga: Jest to śmierć czynnościowa, wyjątkowo

można stwierdzić w badaniu
histopatologicznym martwicę kłębuszków
nerkowych, jako objaw ostrej niewydolności
nerek, np. u w/w żołnierzy.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Dolna granica temperatury ciała człowieka waha

się od 22 do 24 st. C.

Ekspozycja człowieka na niska temperaturę ciała

(około 0 st. C. lub poniżej, ale także kilka
stopni powyżej), doprowadza do zmian:



miejscowych - czyli odmrożeń,



ogólnych - czyli zamarznięcia lub śmierci z
wychłodzenia.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Zmiany miejscowe – trzy stopnie odmrożenia:
-

zaczerwienienie skóry z obrzękiem; goją się
bez trwałych skutków lub z pozostawieniem
sinawych przebarwień, silnie swędzących w
cieple,

obrzęki i pęcherze naskórkowe - goją się jak
wyżej,

martwica tkanek aż do autoamputacji
obwodowych części palców, koniuszka nosa,
uszu itp.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Działanie ogólne niskiej temperatury –

zamarznięcie:

Mechanizmy obronne:
-

skurcz naczyń krwionośnych skóry,

przesunięcie wody z łożyska naczyniowego do
komórek,

wzrost procesów metabolicznych, w postaci
wzmożenia napięcia mięśniowego oraz drżeń
włókienkowych (dreszcze).

Przekroczenie granicy wydolności powyższych

mechanizmów obronnych prowadzi do śmierci.

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Ofiary zamarznięcia:
-

osoby w starszym wieku, wyniszczone
chorobą,

małe dzieci, zwłaszcza noworodki - z
niedostatecznie wykształconym ośrodkiem
termoregulacji w mózgu,

osoby znajdujące się w zimnej wodzie,

osobnicy nietrzeźwi, u których rozszerzenie
naczyń krwionośnych skórnych, wywołane
działaniem alkoholu, prowadzi do szybkiej
utraty ciepła,

osoby zatrute lekami obniżającymi
temperaturę ciała (jak np. barbiturany,
Dolargan).

Działanie

niskiej

temperatury

otoczenia

Wyniki sekcji zwłok w zasadzie ujemne – śmierć

czynnościowa.

Można stwierdzić:
-

histochemicznie - znaczne obniżenie
zawartości glikogenu w komórkach miąższu
wątroby,

obecność tzw. plamek Wiszniewskiego w
błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Są to
drobne ogniska martwicy (owrzodzenia),
wtórnie nacieczone krwią, powstałe wskutek
długotrwałego skurczu naczyń włosowatych
błony śluzowej.

Zawsze należy wykluczyć inną przyczynę śmierci.

Rozkawałkowanie człowieka

Rozkawałkowanie może mieć charakter:
-

przyżyciowy (ofensywny),

pośmiertny (defensywny).

Rozkawałkowanie przyżyciowe:
-

zbrodnicze (najczęściej dekapitacja),

wynik nieszczęśliwego wypadku (pojazdy
szynowe, maszyny w ruchu, śruby okrętów i
barek) .

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Rozpoznanie zwłok opiera się na:
-

dowodach pozamedycznych
(daktyloskopia, odzież, przedmioty),

dowodach medycznych: identyfikacją
zajmują się medycy sądowi i
antropolodzy.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Dowody medyczne:
-

oględziny zewnętrzne,

oględziny wewnętrzne,

czynności identyfikacyjne,

badania laboratoryjne.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Oględziny zewnętrzne zwłok, w zależności od

stanu zwłok (stopnia rozkładu gnilnego)
pozwalają na ustalenie:

płci, wzrostu, wagi ciała,

owłosienie głowy,

rozmiaru obuwia,

koloru tęczówek,

cech twarzy, rąk, stóp, budowy ciała, co
powinno być zarejestrowane na zdjęciach lub
filmie,

znaki szczególne (znamiona, blizny,
zniekształcenia),

uzębienie (w Polsce bardzo rzadko ludzie leczą
się u jednego stomatologa i posiadają kartę
stomatologiczną).

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Oględziny wewnętrzne czyli sekcja zwłok

pozwala na ustalenie stanu zdrowia tj.
schorzeń narządów wewnętrznych,
przebytych operacji, zmian
pourazowych, np. wygojonych złamań
kości.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Czynności identyfikacyjne:

ustalenie wieku na podstawie wyglądu, stanu
uzębienia, zachowania się szwów kostnych
czaszki, wielkości jamy szpikowej w nasadzie
bliższej kości ramieninej, obecności miażdżycy
naczyń,

ustalanie płci w przypadkach: zwłok rozłożonych
gnilnie lub kośćca, na podstawie kształtu
czaszki, budowy miednicy, cech kości długich,
badania cytologicznego – ciałka Barra,

wzrostu, w przypadkach jak wyżej, na podstawie
pomiarów kości długich i zastosowania
odpowiednich współczynników
przeliczeniowych,

superprojekcja i metoda Gerasimowa - do
odtworzenia wyglądu twarzy.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Badania laboratoryjne – obecnie badanie

DNA w cebulkach włosów, gonadach,
krwi lub innej, nawet twardej tkance.
Materiałem porównawczym może być
domniemana rodzina lub materiał
biologiczny zabezpieczony w mieszkaniu
zaginionej, a typowanej do identyfikacji
osoby.

Rozpoznanie płci w oparciu o badanie DNA.

Ustalanie

tożsamości

zwłok

nieznanych i kośćca

Identyfikacja zwłok rozkawałkowanych:
Należy odpowiedzieć na pytania:
-

jak długo od śmierci i w jakich warunkach
pozostawały poszczególne fragmenty ciała,

czy poszczególne fragmenty należą do tego
samego osobnika (dopasowanie anatomiczne,
zgodność serologiczna - teraz DNA),

czy poszczególne części ciała należą do
osobnika tej samej płci,

jaki wzrost i wagę ciała miała ofiara,

poza tym wszelkie inne, powyżej opisane
badania identyfikacyjne.

Wstrząs

Rozpoznanie wstrząsu jest rozpoznaniem

klinicznym, tylko wyjątkowo rzadko takie
rozpoznanie można postawić jako rozpoznanie
sekcyjne.

Rodzaje wstrząsów:
-

hipowolemiczny,

septyczny,

urazowy,

uczuleniowy.

Wstrząs

Obraz sekcyjny przy klinicznym rozpoznaniu

wstrząsu:

wstrząs hypowolemiczny: źródło krwawienia,
objawy wykrwawienia lub rozległe oparzenie ciała,

wstrząs septyczny: ogniska zapalenia w narządach
wewnętrznych, przy wstrząsie toksycznym sekcja
ujemna,

wstrząs urazowy: liczne uszkodzenia ciała, które
nie tłumaczą przyczyny śmierci, połączone z
obrazem histopatologicznym tzw. nerki i wątroby
wstrząsowej. W takim przypadku możemy przyjąć
jako przyczynę zgonu wstrząs urazowy,

wstrząs uczuleniowy.

Uwaga: o ile objawy wstrząsu trwają dostatecznie

długo, sekcyjnie w badaniu histopatologicznym
można rozpoznać objawy DIC (zespołu
wykrzepiania wewnątrznaczyniowego).

SĄDOWO-LEKARSKA

SEKCJA ZWŁOK

LUDZKICH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. § 1. Jeżeli

zachodzi

podejrzenie

przestępnego

spowodowania

śmierci,

przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.
§ 2. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w
postępowaniu sądowym sąd, z udziałem
biegłego lekarza, w miarę możności z zakresu
medycyny

sądowej.

wypadkach

nie

cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z
obowiązkiem

niezwłocznego

powiadomienia

prokuratora.

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. c.d. § 3. Oględzin zwłok dokonuje się na

miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia

biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać

lub poruszać zwłoki można tylko w razie

konieczności.
§ 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności

prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed

sądem przepisy art. 396 § 1 i 4 stosuje się

odpowiednio.
§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu

zwłok można, w razie potrzeby, oprócz biegłego,

wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy

zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły

sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200

§ 2.

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK
PODSTAWY PRAWNE:
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca
1929 r. o wykonywaniu oględzin sądowo -
lekarskich zwłok ludzkich.

§ 1. Oględziny sądowo lekarskie zwłok ludzkich

mają na celu wyjaśnić według zasad wiedzy
rodzaj i przyczynę zgonu w wypadkach, gdy
istnieje

pewność

lub

gdy

zachodzi

podejrzenie, że przyczyną zgony było
przestępstwo w szczególności zaś:

a. jeżeli przyczyną zgonu był uraz zewnętrzny,

otrucie przez działanie wewnętrzne lub
zewnętrzne

jakiejś

substancji

trującej,

wstrząs wszelkiego rodzaju itp.

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE:

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929
r. jw.:

§ 1. c.d. b. w razie śmierci człowieka z powodu

błędu lekarskiego lub śmierci człowieka
leczonego

przez

osobę

niepowołana,

wypadkach śmierci w związku z poronieniem,

c. w razie śmierci nagłej wśród podejrzanych

okoliczności,

d. gdy znaleziono zwłoki osoby nieznanej wśród

podejrzanych okoliczności, w szczególności
zwłoki noworodka,

e. we wszystkich innych przypadkach gdy władza

wymiaru sprawiedliwości tego zażąda.

CEL SEKCJI – USTALENIE :

 czasu śmierci,
 przyczyny śmierci,
 rodzaju obrażeń z określeniem narzędzi
od których powstały,
 charakteru obrażeń i okoliczności w
jakich mogły powstać,
 udzielnie odpowiedzi na konkretne
pytania prokuratury.

SEKCJA ZWŁOK ADMINISTRACYJNA

PODSTAWY PRAWNE
Ustawa o zawodzie lekarza (Dz. U. 21, poz.201, 2002 r.)

Art. 43. 1. Lekarz może stwierdzić zgon na
podstawie osobiście wykonanych badań i
ustaleń, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w
odrębnych przepisach.
2. W uzasadnionych przypadkach lekarz może
uzależnić

wystawienie

karty

zgonu

przeprowadzenia sekcji zwłok.
3. Lekarz może wystawić kartę zgonu na
podstawie dokumentacji badania pośmiertnego,
przeprowadzonego osobiście przez innego
lekarza lub inną uprawnioną osobę.

EKSHUMACJA

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 210. W celu dokonania oględzin lub
otwarcia zwłok prokurator albo sąd może
zarządzić wyjęcie zwłok z grobu.

EKSHUMACJA

PODSTAWY PRAWNE
Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu
zmarłych. (Dz. U. 113, poz. 985, 2002 r.)

Art. 15. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków może
być dokonana:

1) na umotywowaną prośbę osób
uprawnionych do pochowania zwłok za
zezwoleniem właściwego inspektora
sanitarnego,
2) na zarządzenie prokuratora lub sądu,
3) na podstawie decyzji właściwego
inspektora sanitarnego w razie zajęcia
terenu cmentarza na inny cel.

EKSHUMACJA

PODSTAWY PRAWNE
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7.12.2001 r w
sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi.
(Dz. U. 153, poz. 1782, 2001 r.):

§ 12. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków jest
dopuszczalna w okresie od 16 października do 15
kwietnia, z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 2;
przeprowadza się ją we wczesnych godzinach
rannych.
2. O zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić
właściwego powiatowego lub portowego
inspektora sanitarnego, który:

1) wykonuje nadzór nad ekshumacją oraz
2) może dopuścić wykonanie ekshumacji w

innym czasie niż określony w ust. 1, przy
zachowaniu ustalonych przez niego środków
ostrożności.

Przebieg sekcji:

oględziny odzieży,
oględziny zewnętrzne zwłok,
oględziny wewnętrzne zwłok,



otwarcie jamy czaszkowej,

otwarcie jam opłucnowych,
otwarcie jamy brzusznej.

Dodatkowe techniki sekcyjne:

otwarcie uszu wewnętrznych,
otwarcie kręgosłupa,
preparowanie naczyń krwionośnych,
skrwawienie narządów szyi.

Zabezpieczenie

materiałów

biologicznych

badań

dodatkowych:

 pobieranie narządów do badań
toksykologicznych,
 pobieranie materiałów do badań
bakteriologicznych,
 pobieranie materiału do badań na
zawartość alkoholu,
 pobieranie materiału do badań
histopatologicznych,
 zabezpieczenie materiału do badań
identyfikacyjnych.

Sekcja zwłok płodu i noworodka
– specyficzna technika sekcyjna
– ustalenie:



Czy są to zwłoki płodu czy noworodka ?

Czy noworodek urodził się żywy ?
Jak długo żył ?
Czy był dojrzały ?
Co było przyczyną śmierci ?
Czy

porodzie

udzielono

prawidłowej pomocy ?

Sekcja zwłok płodu i noworodka
– próby życiowe:

próba życiowa płucna,
próba życiowa żołądkowo-jelitowa.

Sekcja zwłok płodu i noworodka
– próby życiowe :

próba

życiowa

płucna

Sekcja zwłok płodu i noworodka
– próby życiowe :

próba

życiowa

jelitowa

Protokół

sądowo-lekarskiej

sekcji zwłok

część formalna,
część opisowa,
opinia sądowo-lekarska,

Opinia sądowo-lekarskiej sekcji
zwłok zawiera:

I. Stwierdzone zmiany:

1. urazowe
2. chorobowe
3. charakterystyczne dla doznanego
rodzaju śmierci
4. stan zwłok przy znamionach
rozkładu
5. cechy śmierci nagłej lub powolnej
6.

cechy

ostrej

niewydolności

krążeniowo - oddechowej

Opinia sądowo-lekarskiej sekcji
zwłok zawiera:

II. Wyniki badań dodatkowych.
III.

Przyczyna

zgonu

wyjściowa,

zasadnicza i ostateczna.

IV. Interpretacja zmian urazowych –

rodzaj

narzędzia,

które

spowodowało

domniemanie

okoliczności.

DZIECIOBÓJSTWO

1. Występek dzieciobójstwa to realizacja art. 149

k.k.

Art. 149 k.k.: Matka, która zabija dziecko w okresie

porodu pod wpływem jego przebiegu podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5.

Dzieciobójstwo jest zatem uprzywilejowaną formą

pozbawienia życia, ze ścisłym określeniem ofiary
i sprawcy. Uprzywilejowanie polega na
zagrożeniu sprawcy znacznie niższą karą, niż dla
sprawcy zwykłej zbrodni zabójstwa.

DZIECIOBÓJSTWO

Wyżej zacytowane brzmienie artykułu kodeksu

karnego, dotyczące dzieciobójstwa,
wprowadzone zostało do kodeksu karnego
obowiązującego od 1932 r. i powtórzone
przy nowelizacji kodeksu w l969 r.

W l994 roku Komisja ds. Reformy Prawa

Karnego przedstawiła projekt nowego
kodeksu karnego. Kodyfikatorzy
przedstawili w nim propozycję zmiany,
wręcz rewolucyjnej, w brzmieniu tego
artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Treść propozycji: „Matka, która zabija noworodka

pod wpływem silnego przeżycia związanego z
przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem
dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją
osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.”

W uzasadnieniu tej wersji artykułu kodyfikatorzy

podali między innymi: „Dzieciobójstwo było w
k.k. z 1932 r. typem zabójstwa, którego
uprzywilejowanie zależało od dwóch
okoliczności, tj. wpływu porodu oraz okresu
porodu. Sądy z reguły nie ustalały przesłanki
wpływu porodu, ograniczając się do ustalenia
okresu porodu, mimo, że wskazuje ona na
podstawę uprzywilejowania tj. zmniejszoną winę,
co – z natury rzeczy – musi być związane z
porodem.”

DZIECIOBÓJSTWO

Ale nie okres porodu decyduje o zmniejszonej winie.

Aby tej wadliwej praktyce postawić tamę,
zrezygnowano ze znamienia okres porodu, ale
wprowadzono znamię ograniczające „zabija
noworodka”, natomiast wyeksponowano „silne
przeżycie rodzącej”. Określono też przesłanki,
które mogą takie przeżycie wywołać tj. przebieg
porodu, którego kryminogennej roli nie da się
wykluczyć, znaczne zniekształcenie noworodka,
oraz uleganie naciskom nietypowej sytuacji
społecznej, którym kobietom z niektórych
kręgów społecznych jest trudno się oprzeć,
zwłaszcza w okresie porodu. Wyraża to zwrot
„związanego ze szczególnie trudna sytuacją
osobistą”.

DZIECIOBÓJSTWO

W komisji kodyfikacyjnej nie było specjalisty

medycyny sądowej, a konsultacje z lekarzami – jak
to wynikało z przekazów ustnych członków komisji
– przeprowadzane były doraźnie w razie potrzeby.
Treść omawianego artykułu i wielu innych
świadczy jednak o tym, że konsultacji takich nie
było, lub że przeprowadzano je z lekarzami nie
mającymi jakiegokolwiek doświadczenia w
orzecznictwie sądowo – lekarskim. Świadczy o tym
choćby treść wyżej cytowanego uzasadnienia –
przypisywanie porodowi kryminogennej roli oraz
pogląd, że dzieciobójstwa dopuszczają się „kobiety
z pewnych kręgów”. Gdyby przebieg porodu był
kryminogenny i to działający jednokierunkowo tj.
powodujący działanie matki przeciwko
nowonarodzonemu swojemu dziecku, zdarzeń
takich winno być więcej i zdarzać się winny nawet
w placówkach szpitalnych, a nie tylko przy
porodzie potajemnym.

DZIECIOBÓJSTWO

Co do „kobiet z pewnych kręgów” trudno

zgadnąć jakie kręgi kodyfikatorzy mieli na
myśli, ale okazali całkowita nieznajomość
faktów co do sprawczyń dzieciobójstw. Są
nimi kobiety z bardzo różnych kręgów
społecznych, nawet z tzw. dobrych rodzin
(np. córka prokuratora), uczennice,
studentki (nawet prawa), gospodynie
domowe, ale także dziewczyny z tzw.
patologicznych rodzin.

DZIECIOBÓJSTWO

Treści nowego brzmienia artykułu nie skonsultowano

zatem z medykami sądowymi i w kodeksie karnym,
który wszedł w życie w 1997 r. ukazał się art. 149 o
treści takiej jaka została przedstawiona w
projekcie kodeksu. Prof. A. Zoll komentując ten
artykuł podał: „Zamiarem twórców kodeksu nie
była liberalizacja (...) lecz bardziej realistyczne
ujęcie. Przebieg porodu nie jest bowiem z reguły
czynnikiem, który samodzielnie wyzwala agresję
matki (...), przyczyna tych przestępstw tkwi nie w
fizjologii porodu, lecz w sytuacji zewnętrznej
powstałej w wyniku urodzenia dziecka (...). Pojęcie
noworodka, w znaczeniu art. 149, należy rozumieć
inaczej niż w znaczeniu położniczym. Chodzi o
dziecko bezpośrednio po urodzeniu. W tym sensie
art. 149 nie wprowadza zmiany (...).”

DZIECIOBÓJSTWO

Komentarz ten jest merytorycznie sprzeczny z

wywodami zawartymi w wyżej cytowanym
uzasadnieniu, nawet poród przestał być
„zdarzeniem kryminogennym”. Wynika
jednak z niego, że określenie „noworodek”
dla lekarz i prawnika nie jest pojęciem
tożsamym.

Nie można z tym się zgodzić, gdyż w prawie

winne być stosowane określenia właściwe z
fachowego punktu widzenia ale także
jednakowo rozumiane przez ludzi z różnych
grup zawodowych.

DZIECIOBÓJSTWO

Noworodkiem, według nazewnictwa WHO, jest

dziecko do 28 dnia od urodzenia. Decydujące
znaczenie, dla przyjęcia dzieciobójstwa wg nowego
brzmienia artykułu, miałby więc czas popełnienia
tego czynu. A zatem, zabicie noworodka np. w 15,
20, czy 28 dniu jego życia (oczywiście przy
zachowaniu innych warunków tego artykułu),
byłoby uprzywilejowanym dzieciobójstwem
(występkiem), a dokonanie tego samego czynu w
29 dniu życia dziecka byłoby już zbrodnią
zabójstwa. Każda z wymienionych w artykule
przyczyn czynu mogłaby realizować się oddzielnie,
co powodowałoby, że dzieciobójstwo mogłoby być
dokonane w zupełnym oderwaniu od porodu np.
pod koniec w/w terminu, w związku z upewnieniem
się matki, iż jest w szczególnie trudnej sytuacji
osobistej.

DZIECIOBÓJSTWO

Proponowane brzmienie artykułu

spowodowało jeszcze jedną, bardzo
poważna dla praktyki sądowo-lekarskiej
komplikację. Kobieta mogła bowiem urodzić
dziecko potajemnie i przez pewien czas
utrzymywać je przy życiu. Potem zabić.
Gdyby w takim przypadku doszłoby do
sądowo - lekarskiej sekcji zwłok to, w
oparciu o jej wyniki, nie byłoby możliwości
ocenić w sposób jednoznaczny, czy dziecko
żyło 28 dni czy dłużej, nawet o 1 - 2
miesiące (brak danych fizycznych dziecka
bezpośrednio po urodzeniu).

DZIECIOBÓJSTWO

Stworzenie takiej sytuacji prawnej jest

wyjątkowo sprzeczne z poczuciem
sprawiedliwości społecznej i jakże
zadziwiające wobec działań w zakresie
prawnej ochrony „dziecka poczętego”.

Protesty ustne i w publikacjach medyków

sądowych co do brzmienia tego artykułu
spowodowały jego nowelizację po kilku
miesiącach i artykuł dotyczący
dzieciobójstwa znów ma brzmienie takie,
jakie otrzymał w l932 i 1969 r. Obecnie
zatem sytuacja prawna w tym zakresie
wydaje się być stabilna.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie aspektów prawnych

dzieciobójstwa powinnam przedstawić
osobisty stosunek do tego przestępstwa.
Zawsze byłam i nadal jestem zdecydowaną
przeciwniczką traktowania zabicia
własnego, nowonarodzonego dziecka jako
przestępstwa uprzywilejowanego i w
praktyce sądowej karanego bardzo niską,
idąca w miesiące karą pozbawienia
wolności, nawet w zawieszeniu. Ten pogląd
nie jest związany z jakąś ideologią, lecz
wypływa z długoletniej praktyki medyka
sądowego.

DZIECIOBÓJSTWO

W oparciu o bardzo wiele konkretnych,

opiniowanych w Zakładzie Medycyny
Sądowej spraw, dotyczących
dzieciobójstwa, nie ma żadnych podstaw
upatrywania ich przyczyny w przebiegu
porodu. Kobiety, przyszłe dzieciobójczynie,
nie pragną dziecka, ich ciąże są
przypadkowe i nieplanowane, ukrywają je,
nie przygotowują się do porodu i przyjęcia
dziecka, rodzą potajemnie, doprowadzają
do śmierci dziecka i niejednokrotnie
pozbywają się jego ciała. Zdarza się, że
rodzą w mieszkaniach, przy obecności w
innych pomieszczeniach domowników i
czynią to bez jęków i krzyków.

DZIECIOBÓJSTWO

Niewątpliwie ich czyn związany jest z sytuacją

domową, warunkami środowiskowymi,
ekonomicznymi, wstydem związanym z
urodzeniem nieślubnego dziecka, obawą
przed potępieniem i towarzyskim
ostracyzmem. Te przyczyny mogą
niewątpliwie mieć ogromny wpływ na
psychikę kobiety i potęgować jej
determinację w dążeniu do zlikwidowania
problemu rujnującego, w jej odczuciu, jej
życie. Można je nazwać „trudna sytuacja
osobistą” i niewątpliwie, o ile już musi być
w kodeksie karnym taki artykuł, winne być
uwzględnione w treści tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Moim zdaniem należałoby zmienić końcówkę

artykułu „wpisując: „... w okresie porodu, pod
wpływem jego przebiegu i innych okoliczności
mu towarzyszących”. Zasadniczą zatem rolę w
popełnieniu tego przestępstwa odgrywa zatem
niewątpliwie stan psychiczny kobiety.
Przestępstwa te spełniają więc warunki
paragrafu 4 art. 148 kk, dotyczącego
zabójstwa: „Kto zabija człowieka pod wpływem
silnego wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami, podlega karze wolności od
roku do lat 10”. Zagrożenie karą jest tu co
prawda większe niż w art. 149 kk ale jest to
także zabójstwo uprzywilejowane i mogłoby
obejmować także zabicie nowonarodzonego
dziecka przez własna matkę.

DZIECIOBÓJSTWO

Czynności medyczno - sądowe odgrywają

zasadniczą rolę w ustalaniu dowodów na
dokonanie dzieciobójstwa. Zwłoki noworodków
podlegają bowiem obligatoryjnie sekcji sądowo
- lekarskiej, a sekcja taka musi odpowiedzieć
na pytania:

• czy sekcjonowane zwłoki są zwłokami

noworodka (obecność pępowiny, mazidła
płodowego, meszku płodowego, smółki w
jelitach),

• czy noworodek był dojrzały (odpowiednie

cechy fizyczne, prawidłowo rozwinięta narządy
płciowe, paznokcie, jądra kostnienia itp.),

DZIECIOBÓJSTWO

• czy noworodek urodził się żywy, a jeżeli tak

- jak długo żył (wynik prób życiowych
płucnej i żołądkowo - jelitowej, wynik
badania histopatologicznego płuc),

• co było przyczyną śmierci noworodka

(omówienie poniżej),

• czy po urodzeniu udzielono noworodkowi

odpowiedniej pomocy (podwiązanie
pępowiny, obmycie itp.).

DZIECIOBÓJSTWO

Odpowiedź na te pytania uzależniona jest przede

wszystkim od stanu zwłok tzn. stanu zmian
rozkładowych. Niejednokrotnie zwłoki
znajdowane są w tanie daleko posuniętego
rozkładu, możliwe jest wówczas np. na
podstawie pomiaru długości kości długich
ustalenie długości ciała noworodka, a tym
samym określenie jego wieku płodowego.
Niemożliwe jest natomiast ustalenie, czy
urodził się żywy, jak długo żył i co było
przyczyną jego śmierci. W takich przypadkach
ustalenie matki jest zazwyczaj niemożliwe,
zwłaszcza jeżeli porzuciła ona zwłoki
noworodka z dala od miejsca zamieszkania.

DZIECIOBÓJSTWO

Badania DNA stworzyły obecnie możliwości

jednoznacznego ustalenia matki dziecka, w
ubiegłych latach musiały być inne, mocne
dowody na macierzyństwo danej kobiety.
Zazwyczaj były to zeznania świadków np.
sąsiadek, podejrzewających ciążę i
zaniepokojonych „zniknięciem brzucha i
brakiem dziecka”. W wielu jednak przypadkach
niewątpliwego ustalenia matki sąsiedzi, a
nawet członkowie rodziny zeznają, że nie
zauważyli niczego podejrzanego w wyglądzie
kobiety.

DZIECIOBÓJSTWO

Rozróżnia się dwie formy dzieciobójstwa:

czynne i bierne.

Czynne polega na różnego rodzaju działaniu

matki doprowadzającym do śmierci
noworodka.

Bierne - na pozostawieniu go bez jakiejkolwiek

pomocy tzn. nie zapewnienie mu ciepła,
pożywienia i utrzymania w czystości.

DZIECIOBÓJSTWO

Forma dzieciobójstwa decyduje o przyczynie śmierci

noworodka. Najczęstszymi przyczynami zgonu w
dzieciobójstwie czynnym jest uraz mechaniczny albo
uduszenie gwałtowne. Działanie matek bywa okrutne:
na sekcji zwłok stwierdza się np. liczne rany kłute,
poderżnięcia gardła, obrażenia głowy wskutek uderzeń
o twardą powierzchnię, obrażenia wielonarządowe
wskutek wyrzucenia z jadącego pociągu itp. Przy
uduszeniu gwałtownym spotykane są różne jego formy
tj. zadzierzgnięcie (uduszenie pętlą), zadławienie (ucisk
rękami za szyję), zamknięcie otworów oddechowych
miękkim przedmiotem (wówczas wynik sekcji jest w
zasadzie ujemny, choć mogą być stwierdzane cechy
duszenia się) lub wtłoczenie do jamy ustnej i tchawicy
jakiegoś przedmiotu (korki, tampony). Spotykane jest
także często uduszenie wskutek umieszczenia
noworodka w worku foliowym lub owinięcie nim jego
główki.

DZIECIOBÓJSTWO

Przy dzieciobójstwie biernym wynik sekcji zwłok jest

ujemny. Można, na podstawie częściowego
wydalenie smółki z jelit, stwierdzić dłuższe
przeżycie noworodka, co jest możliwe, gdy
porzucony on jest w miejscu ciepłym i suchym.

Zdarzają się, i osobiście spotkałam się z tym w

praktyce, dzieciobójczynie wielokrotne. Są to
kobiety wielodzietne, które, nie widząc
możliwości wychowania kolejnego dziecka,
decydują się na jego zabicie. Do wykrycia tego
przestępstwa dochodzi zazwyczaj przypadkowo i
medyk sądowy ma wówczas do czynienia ze
szczątkami lub w różnym stopniu zmienionymi
gnilnie ciałami noworodków. Dzieciobójstwo
zastępuje w takich przypadkach środki
antykoncepcyjne lub aborcję.

DZIECIOBÓJSTWO

Osobiście uważam, że wyżej opisane czyny

trudno uznać za dzieciobójstwo, są to
raczej zabójstwa, bo ich przyczynę trudno
upatrywać w przebiegu porodu. Przypadki
takie budzą zazwyczaj zainteresowanie
mediów, interesujący jest wówczas
stosunek sąsiadów i znajomych kobiety do
popełnionego przez nią czynu - ludzie ci
wyrażają zrozumienie i współczucie, rzadko
spotykane jest potępienie.

DZIECIOBÓJSTWO

Medyk sądowy w oparciu o wynik sekcji zwłok jest

w stanie ocenić, czy do śmierci dziecka doszło w
„okresie porodu”, aczkolwiek określenia „okres”
nie należy rozumieć jako ścisłego pojęcia
położniczego.

Czy do czynu przestępnego doszło „pod wpływem

przebiegu porodu” ustalają psychiatrzy i do
rzadkości należy, by taki wpływ wykluczyli.
Dzieje się tak od lat i mimo licznych
kontrowersji co do konieczności utrzymania tego
artykułu, pozostaje on niezmieniony, mimo,
zdawałoby się dużych i dostępnych dla każdej
kobiety możliwości uniknięcia niechcianej ciąży.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie zacytuję kilka orzeczeń Sądu

Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dotyczących
przestępstwa dzieciobójstwa:

- „Występek dzieciobójstwa z art. 149 k.k. polega na

umyślnym – w określonych okolicznościach –
pozbawieniu życia noworodka przez jego matkę.
Zaniedbanie powinności przygotowania
odpowiednich warunków porodu, skutkujące
śmiercią noworodka, może wyczerpywać
znamiona nieumyślnego spowodowania śmierci
człowieka z art. 152 k.k.” (wyrok Sądy
Apelacyjnego w Krakowie, sygn. II. A. Kr.
156/92).

DZIECIOBÓJSTWO

- „Dzieciobójstwo (art. 149.k.k.) może być

popełnione z zamiarem bezpośrednim jak i
ewentualnym” (wyrok Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu , sygn. II. Akr. 181/92).

- „Okoliczność, czy dziecko urodziło się zdolne do

życia, nie ma żadnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia kwestii winy oskarżonych z art.
149 k.k.; decyduje o tym bowiem zamiar, jakim
kierowały się oskarżone, mianowicie, czy chciały
one, względnie – co najmniej – czy godziły się
na śmierć dziecka przez zaniechanie udzielenia
mu pomocy.” (wyrok S.N. sygn. IV KR 119/75).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W razie śmierci człowieka obowiązujące

przepisy przewidują dokonanie następujących

czynności:
• stwierdzenie w sposób niewątpliwy zgonu,
• podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok

bądź jej zaniechaniu,
• wystawienie karty zgonu,
• przygotowanie zwłok do pochówku lub inne

postępowanie z nimi przed pochówkiem,
• pochówek zwłok,
• ekshumacja.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przepisy, regulujące sposób dokonywania powyższych
czynności to:

Ustawa z dnia 31 stycznia l959 r o cmentarzach i chowaniu
zmarłych (tekst jednolity (Dz.U.2000 r , nr. 23, poz. 295).

Ustawa z dnia 20 czerwca l997 r o zmianie ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U.
1997 r, nr. 107, poz.661).

Kodeks Postępowania Karnego z 1997 r.

Ustawa z dnia 5 grudnia l996 r o zawodzie lekarza (Dz. U.1997 r
poz. 152).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia
03.08.1961 roku w sprawie stwierdzania zgonu i jego przyczyny
(Dz. U. 1961 r . nr. 39, poz. 202.).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r w
sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz. U.
2001 r, nr. 153, poz. 1783).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r w
sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wypełniania (Dz. U.
2001 r, nr. 153, poz. 1782).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Stwierdzenie zgonu:

Zgon człowieka może stwierdzić osobiście

lekarz, na podstawie „osobiście wykonanych
badań i ustaleń” (art. 43 ustawy - poz.4).
Dokonuje tego w razie śmierci chorego w szpitalu,
lub będąc „wezwany do nieszczęśliwego wypadku
lub nagłego zachorowania” (paragraf 3. Rozporz. -
poz. 5). Dopuszczalne jest także w szczególnych
przypadkach stwierdzenie zgonu przez starszego
felczera lub felczera oraz położnej. Położna może
stwierdzić zgon jedynie u pozostającego pod jej
opieka noworodka przed upływem 7 dnia jego
życia w sytuacji gdy najbliższa placówka służby
zdrowia oddalona jest o więcej niż 4 km. (Rozporz.
- jak wyżej).

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok
bądź jej zaniechaniu:
- w pierwszym rzędzie po stwierdzeniu śmierci
człowieka lekarz musi dokonać analizy
okoliczności śmierci w celu wykluczenia ,
choćby najmniejszego podejrzenia, że śmierć
ta może mieć związek z działaniem
gwałtownym, a zwłaszcza może być
spowodowana działaniem przestępnym,
- jeżeli takiego podejrzenia nie może
wykluczyć, obowiązany jest zawiadomić o
przypadku prokuraturę lub Policję.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok

bądź jej zaniechaniu:

- także w razie śmierci chorego w szpitalu i zgłaszaniu

przez rodzinę zmarłego zarzutów co do prawidłowości

leczenia, ordynator oddziału winien o przypadku

powiadomić prokuraturę i jej pozostawić decyzję co do

dalszego postępowania. Jeżeli tego nie uczyni, a tak

się dzieje najczęściej w praktyce, uczyni to rodzina,

niekoniecznie w sposób obiektywny.
- prokurator (lub sąd, jak to określa k.p.k. – poz. 3) ma

bowiem „największe prawo” do decydowania o

postępowaniu ze zwłokami. Jeżeli prokurator, po

zawiadomieniu go o okolicznościach śmierci, odstąpi

od zarządzenia sekcji sądowo-lekarskiej, dalsze

decyzje należą do lekarza.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Podjęcie decyzji o wykonaniu sekcji zwłok
bądź jej zaniechaniu:
- przy decyzji o sekcji sądowo-lekarskiej,
lekarz nie powinien wystawić karty zgonu, lecz
wypełnić Protokół stwierdzenia zgonu a w
szpitalu sporządzić epikryzę (prokurator może
zadecydować o zabezpieczeniu całej
dokumentacji lekarskiej),

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Postępowanie w razie śmierci chorego w
szpitalu jest szczegółowo uregulowane przez
ustawę (art. 24 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej). Ustawa podtrzymuje,
obowiązująca już wcześniej zasadę, że decyzja
o wykonaniu sekcji patomorfologicznej należy
do lekarza. Mimo jednoznaczności ustaleń
prawnych, ciągle lekarze uzależniają
wykonanie tej sekcji od zgody rodziny, pytają
ją o zgodę, żądają stosownych oświadczeń o
braku zgody. Zdanie rodziny i oświadczenia na
piśmie nie mają żadnej wartości prawnej, a
opisane zachowanie lekarza świadczy o
nieznajomości podstaw prawa medycznego.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przywołany artykuł (24) nadał pacjentom nowe prawo:

przy przyjęciu do szpitala pacjent może złożyć

pisemne oświadczenie o braku zgody na wykonanie

patomorfologicznej sekcji zwłok w razie jego śmierci.

Oświadczenie to traci ważność, gdy:
• przyczyny zgonu chorego nie można ustalić w

sposób jednoznaczny,
• zgon pacjenta nastąpił przed upływem 12 godzin od

przyjęcia do szpitala,
• zgon pacjenta może pozostawać w kręgu

zainteresowania prokuratury.
W takich przypadkach wykonanie sekcji
patomorfologicznej jest obligatoryjne

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Wielokrotnie w sprawach tzw. przeciwko
lekarzom, analiza dokumentacji
lekarskiej i samego przypadku wskazuje
na konieczność dokonania sekcji zwłok,
sekcja taka nie jest jednak zlecana, a
przyjęta przyczyna zgonu niezbyt
uzasadniona lub wręcz nieprawdziwa.
Niestety, trudności finansowe szpitali
mają także wpływ na ograniczanie
wydatków, związanych z badaniami
pośmiertnymi.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W razie śmierci człowieka w domu, na ulicy i
innych miejscach decyzja lekarza zależy od
znajomości jego stanu zdrowia. Lekarz,
wezwany do takiego zgonu jest obowiązany,
nie później niż w ciągu 2 godzin do ustalenia:

*tożsamości zwłok,
*okoliczności, w
których nastąpił zgon na podstawie wywiadu
przeprowadzonego wśród osób z otoczenia,
*stanu
zdrowia w okresie poprzedzającym zgon w
oparciu o przedłożoną dokumentacje lekarską

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Ponadto jest obowiązany do osobistego dokonania
oględzin zwłok. Jeżeli człowiek ten leczył się na
schorzenia tłumaczące jego zgon a nic nie wskazuje na
śmierć gwałtowną nie ma wskazań do badań
pośmiertnych. Natomiast, gdy zmarły przed śmiercią
nie leczył się, lekarz może zażądać wykonania sekcji
zwłok „administracyjnej”. Taką możliwość
wprowadziła ustawa (art. 43. 2. Ustawy o zawodzie
lekarza), jednakże nie zapowiedziała rozporządzenia
wykonawczego do realizacji tego zapisu. W związku z
tym w wielu miastach (także we Wrocławiu) brak jest
reguł postępowania w takich przypadkach – nie
wiadomo gdzie, przez kogo, na czyje zlecenie i na czyj
koszt mają takie sekcje być wykonywane. Stan ten
długo może nie ulegać zmianie wobec możliwości
wystawienia karty zgonu bez znajomości przyczyny
śmierci o czym mowa poniżej.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Rozporządzenie (jw.) dopuszcza – niestety –

wystawienie karty zgonu bez ustalenia przyczyny

zgonu. Stanowi bowiem: „Jeżeli osoba stwierdzająca

zgon, po wyczerpaniu wszystkich stosownych środków,

nie może ustalić przyczyny zgonu oraz gdy nie ma

podstaw do podejrzewania zabójstwa lub

samobójstwa, osoba ta wpisuje w karcie zgonu, w

miejscach przeznaczonych na wpisanie przyczyn

zgonu, adnotacje „przyczyna zgonu nieustalona”. Nie

wiadomo jednakże, co oznaczają „stosowne środki?” W

rozporządzeniu poprzednim środkiem takim były

oględziny zewnętrzne, oczywiście niewystarczające do

ustalenia przyczyny zgonu. Tym środkiem w obecnej

sytuacji prawnej jest oczywiście sekcja

„administracyjna” zwłok, ale przepis o niej nie jest

realizowany. Jego realizacja spowodowała by, że

określanie przyczyny śmierci jako nieznanej byłoby

rzadkością i dotyczyłoby wyłącznie tzw. białych sekcji.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Do czasu ukazania się rozporządzenia,
dotyczącego postępowania ze zwłokami i
szczątkami ludzkimi (Rozporz. w sprawie
postępowania ze zwłokami i szczątkami
ludzkimi), brak było jakichkolwiek rozwiązań
dotyczących akceptowanych przez prawo
czynności dokonywanych na zwłokach.
Obecnie regulacje są klarowne, aczkolwiek
nie wyczerpujące problemów.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przywoływane rozporządzenie, jako pierwsze
tego typu w prawie polskim, zasługuje na
dokładniejsze omówienie. Określa ono pojęcie
zwłok, sposób postępowania ze zwłokami,
warunki ekshumacji oraz przewozu zwłok i
szczątków.

Oto najważniejsze zapisy rozporządzenia:
„Za zwłoki uważa się ciała osób zmarłych i
dzieci martwo urodzonych”.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Szczątki ludzkie to:

• popioły, powstałe w wyniku spopielenia zwłok
• pozostałości zwłok, wydobyte przy kopaniu grobu
lub w innych okolicznościach, np. przy wykopywaniu
fundamentów. We Wrocławiu wykopywanie kości
ludzkich przy różnego rodzaju wykopach jest bardzo
częste i szczątki takie dostarczane są w bardzo dużej
ilości do Zakładu Medycyny Sądowej,
• części ciała ludzkiego, odłączonymi od całości. Takie
części powstają przy zbrodniczych lub wypadkowych
(pojazdy szynowe, śruby statków, maszyny)
rozkawałkowaniach zwłok.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

W celu wstrzymania rozkładu zwłok dozwolone
jest stosowanie zabiegów utrwalających - jest
to prawna akceptacja zabiegów tanatopraksji i
balsamowania, które w Polsce
przeprowadzane były i są bardzo rzadko.
Tłumaczyć to można brakiem tradycji i
nieznajomość możliwości w zakresie działań
pośmiertnych na zwłokach.
Dopuszczalne jest spopielenie zwłok i
szczątków ludzkich

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Również stosowna ustawa (ustawa o
cmentarzach i chowaniu zmarłych) reguluje
sposób postępowania ze zwłokami. Stanowi
m.in., że włoki osób zmarłych nie mogą być
pochowane przed upływem 24 godzin od
chwili zgonu, za wyjątkiem zmarłych na
choroby zakaźne. W mieszkaniach zwłoki
mogą przebywać najdłużej do 72 godzin, a „od
chwili zgonu aż do pochowania powinny być
przechowywane w taki sposób, aby nie mogły
powodować szkodliwego wpływu na
otoczenie”.

ZGON – UREGULOWNIA

PRAWNE W POLSCE

Przedstawione powyżej uregulowania prawne

dotyczące wszelkich czynności prawnych,
podejmowanych zwłaszcza przez lekarzy,
dotyczących śmierci człowieka i
postępowania ze zwłokami i szczątkami
ludzkimi są – moim zdaniem – jednoznaczne
i nie budzące wątpliwości. Być może, w
przyszłości, dojdzie do zmian w przepisach
w związku z rozpowszechnieniem
spopielania zwłok oraz wykonywania
zabiegów tanatopraksji i balsamowania
zwłok.

OPINIOWANIE SĄDOWO-

LEKARSKIE

 OPINIOWANIE W SPRAWACH
KARNYCH

 OPINIOWANIE W SPRAWACH

CYWILNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 193. § 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy wymaga wiadomości specjalnych,
zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
§ 2. W celu wydania opinii można też zwrócić
się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
§ 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu
różnych specjalności, o tym, czy mają oni
przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną
wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga
organ procesowy powołujący biegłych.

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 194. O dopuszczeniu dowodu z opinii
biegłego wydaje się postanowienie, w którym
należy wskazać:

1) imię, nazwisko i specjalność biegłego
lub biegłych, a w wypadku opinii
instytucji, w razie potrzeby, specjalność i
kwalifikacje osób, które powinny wziąć
udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze
sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań
szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 195. Do pełnienia czynności biegłego jest
obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także
każda osoba, o której wiadomo, że ma
odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 199. Złożone wobec biegłego albo wobec
lekarza udzielającego pomocy medycznej
oświadczenia

oskarżonego,

dotyczące

zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić
dowodu.

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY
CIAŁA PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 207. § 1. W

razie

potrzeby

dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub
rzeczy.
§ 2. Jeżeli przedmiot może ulec przy
badaniu zniszczeniu lub zniekształceniu,
część tego przedmiotu należy w miarę
możności zachować w stanie nie
zmienionym, a gdy to nie jest możliwe -
stan ten utrwalić w inny sposób.

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY CIAŁA
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 208. Oględzin lub badań ciała, które
mogą wywołać uczucie wstydu, powinna
dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą
się z tym szczególne trudności; inne osoby
odmiennej płci mogą być obecne tylko w razie
konieczności.

WSKAZANIA DO PRZEPROWADZENIA
OGLĘDZIN CIAŁA



dochodzenie przestępstw przeciwko

zdrowiu i życiu (usiłowanie zabójstwa,
pobicia),
 dochodzenie przestępstw przeciwko
wolności seksualnej i obyczajowej,
 podejrzenie niezgodnego z prawem
przerwania cięży (aborcji) lub odbycia
potajemnego porodu,
 wypadki drogowe ( skutki dla
uczestników, odtworzenie okoliczności,
ustalenie osoby kierującego pojazdem),

WSKAZANIA DO PRZEPROWADZENIA

OGLĘDZIN CIAŁA



konieczność ustalenia zdolności do

pracy zarobkowej (przy uchylaniu się

od obowiązku alimentacyjnego),
 konieczność ustalania zdolności do

stawania przed Sądem,
 konieczność ustalania zdolności do

odbywania kary pozbawienia wolności i

tymczasowego aresztowania,
 identyfikacja człowieka (porzucenie

dziecka,

amnezja,

poszukiwanie

członków rodzin),

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS

KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na

zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy,

zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby

nieuleczalnej lub długotrwałej

choroby realnie

zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej,

całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do

pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego

zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega

karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie,podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest

śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia

wolności od lat 2 do 12.

zmieniony przez ustawę z dn.03.01.2003 (Dz. U. 199, poz. 1935)

obowiązuje od 08.12.2003

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY KODEKS

KARNY

Art. 155. § 1. Kto:

1) pozbawia człowieka wzroku, słuchu, mowy,
zdolności płodzenia albo,
2) powoduje inne ciężkie kalectwo, ciężką
chorobę nieuleczalną lub długotrwałą, chorobę
zazwyczaj zagrażającą życiu, trwałą chorobę
psychiczną, trwałą całkowitą lub znaczną
niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe,
poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
podlega karze pozbawienia wolności od roku
do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca nieumyślnie powoduje ciężkie
uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia
,podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy
do lat 5.

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

-kto powoduje

-kto powoduje ciężki

uszczerbek na zdrowiu
w postaci...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą chorobą

realnie zagrażającą
życiu... (do dnia

08.12.03

-chorobę zazwyczaj

zagrażającą życiu...

-chorobę realnie

zagrażającą życiu (od
dn. 08.12.03)

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

trwałą całkowitą lub

znaczną niezdolność do
pracy w zawodzie...

całkowitej lub znacznej

trwałej niezdolności do
pracy w zawodzie

...

-trwałe, poważne
zeszpecenie lub

zniekształcenie ciała...

- trwałego, istotnego
zeszpecenia lub

zniekształcenia ciała...

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY

KODEKS KARNY

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności

narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w

art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub

rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa

nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia

nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia

prywatnego.
§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój

zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest

osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w §

3 następuje na jej wniosek.

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY
KODEKS KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje inne niż określone w art.
155 uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do
lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 nie spowodował
naruszenia czynności narządu ciała na czas powyżej dni
7 sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu nieumyślnie powoduje
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia,podlega karze
pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności
albo grzywny.
§ 4. Ściganie czynu określonego w § 2 oraz czynu
określonego w § 3, jeżeli naruszenie czynności narządu
ciała nie trwało dłużej niż 7 dni, odbywa się z
oskarżenia prywatnego.

STARY KODEKS KARNY

art. 156

NOWY KODEKS KARNY
art. 157

Kto powoduje inne niż

określone w art. 155
uszkodzenie ciała...

Kto powoduje

naruszenie czynności
narządu ciała lub

rozstrój zdrowia

...

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS
KARNY

Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.

§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało
wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
albo

jeżeli

pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić
od wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STRAY KODEKS
KARNY

Art. 182. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną, nie pozostawiają lub pozostawiając
tylko nieznaczne ślady na ciele podlega karze
pozbawienia wolności do roku, ograniczenia
wolności albo grzywny,

§ 2. Jeżeli

czyn

wywołało

wyzywające

zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli
pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem

nietykalności,

sąd

może

odstąpić

wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

STARY KODEKS KARNY

art. 182

NOWY KODEKS KARNY
art. 217

Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną, nie

pozostawiają lub

pozostawiając tylko
nieznaczne ślady na

ciele...

- Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną...

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju obrażeń (obrzęk,

zaczerwienienie, siniec, otarcia naskórka,

rany, uszkodzenia kośćca i narządów),
 kwalifikacja stopnia ciężkości obrażeń

(art. kk 156, 157, 217),
 rodzaju narzędzia który spowodował

obrażenia (identyfikacja grupowa i

indywidualna),
 czasu powstania obrażeń

(jednoczasowość, wieloczasowość),
 okoliczności powstania obrażeń

(zgodność obiektywnych ustaleń z

wywiadem i ustaleniami

dochodzeniowymi),

PRZYCZYNY

NIEPOWODZEŃ

OPINIODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia (gojenie się
obrażeń

niweczy

ich

pierwotny

charakter),
 opracowanie chirurgiczne ran, przy
braku

ich

dokładnego

opisu

dokumentacji lekarskiej,
 niedokładne zapisy w historii choroby w
przypadku dokonywania oględzin po
pewnym czasie,
 nakładanie się zmian urazowych na
istniejące już wcześniej chorobowe lub
pourazowe (niemożność oceny stopnia
naruszenia

czynności

narządu

ciała

związanej

wyłącznie

ocenianym

urazem),

PRZYCZYNY

NIEPOWODZEŃ

OPINIODAWCZYCH:

 niemożność wykluczenia doznania urazów
nie pozostawiających śladów (urazy, zadane
narzędziem tępym w osłonięte odzieżą części
ciała, urazy głowy nie powodujące zmian w
zewnętrznych warstwach skóry),

 uchybienia w postępowaniu
przygotowawczym (nie dokonanie oględzin
miejsca zdarzenia, nie zabezpieczenie śladów
biologicznych, brak dokumentacji lekarskiej).

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 197. § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną
lub podstępem doprowadza inną osobę do
obcowania płciowego,podlega karze pozbawienia
wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1,
doprowadza inną osobę do poddania się innej
czynności seksualnej albo wykonania takiej
czynności,podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia
określonego w § 1 lub 2, działając ze szczególnym
okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą,podlega
karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

DOCHODZENIE PRZESTĘPSTW PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

KODEKS KARNY

Art. 198. Kto,

wykorzystując

bezradność innej osoby lub wynikający z

upośledzenia umysłowego lub choroby

psychicznej brak zdolności tej osoby do

rozpoznania

znaczenia

czynu

lub

pokierowania swoim postępowaniem,

doprowadza ją do obcowania płciowego

lub do poddania się innej czynności

seksualnej albo do wykonania takiej

czynności, podlega karze pozbawienia

wolności od 6 miesięcy do lat 8.

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 199. Kto, przez nadużycie stosunku
zależności

lub

wykorzystanie

krytycznego położenia, doprowadza inną
osobę do obcowania płciowego lub do
poddania się innej czynności seksualnej
albo do wykonania takiej czynności,
podlega karze pozbawienia wolności do
lat 3.

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 200. § 1. Kto

doprowadza

małoletniego

poniżej

lat

obcowania płciowego lub do poddania
się innej czynności seksualnej albo do
wykonania takiej czynności, podlega
karze pozbawienia wolności od roku do
lat 10.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto
utrwala

treści

pornograficzne

udziałem takiej osoby.

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 201. Kto dopuszcza się obcowania
płciowego w stosunku do wstępnego,
zstępnego,

przysposobionego,

przysposabiającego, brata lub siostry,
podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.

DOCHODZENIE PRZESTĘPSTW PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju i charakteru obrażeń ciała (czy

charakterystyczne dla stosowania

przemocy fizycznej, np.: sińce na

przyśrodkowej powierzchni ud,

spowodowane ich rozsuwaniem przy

użyciu siły),

 kwalifikacji karnej stopnia ciężkości

obrażeń,

 stanu narządów płciowych

(uszkodzenia błony dziewiczej, inne

obrażenia, rodzaj wydzieliny z dróg

rodnych),

 przy stosunku płciowym analnym stan

odbytu (obrażenia, wydzielina),

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 obecność śladów nasienia w pochwie lub w
odbycie (pobranie wymazów, doraźne zbadanie
przy pomocy testu na obecność kwaśnej fosfatazy
i zabezpieczenie do badania na obecność
plemników),
 ewentualnej obecności śladów podejrzanych na
nasienie na innych częściach ciała i
zabezpieczenie ich (np. na owłosieniu
sromowym),
 stopnia rozwoju osoby pokrzywdzonej, (czy
wygląda na wiek powyżej lat 15 – art.. 200 kk),

DOCHODZENIE PRZESTĘPSTW PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY

NIEPOWODZEŃ

OPINODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia,
 kobieta nie była dziewicą i współżyła

płciowo na krótko przed zdarzeniem (1-2

doby),


charakter

błony

dziewiczej

uniemożliwia stwierdzenie odbycia

pierwszego w życiu stosunku płciowego

(duża rozciągliwość powodująca możność

odbycia pełnego stosunku płciowego bez

jej przerwania),


dokładne

obmycie

się

osoby

pokrzywdzonej,

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINODAWCZYCH:

 brak śladów obrony i użycia przemocy
fizycznej,


oddanie

nasienia

poza

ciało

osoby

pokrzywdzonej,
 dokonania innego niż stosunek płciowy
obcowania płciowego, względnie innej czynności
seksualnej,
 uchybienia w postępowaniu przygotowawczym
(nie zabezpieczenie odzieży osoby pokrzywdzonej
i podejrzanego, nie przeprowadzenie oględzin
ciała podejrzanego).

NOWY KODEKS KARNY

Art. 161. §

1. Kto, wiedząc, że jest zarażony

wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na
takie zarażenie,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą
weneryczną

lub

zakaźną,

ciężką

chorobą

nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża
bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką
chorobą,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

§ 3. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub
2 następuje na wniosek pokrzywdzonego

STARY KODEKS KARNY

Art. 162. §

1. Kto,

będąc

dotknięty

chorobą

weneryczną naraża inną osobę na zarażenie tą
chorobą,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Jeżeli sprawca jest osobą pozostającą z
pokrzywdzonym we wspólnym pożyciu ściganie
następuje na wniosek pokrzywdzonego

WYPADKI DROGOWE

KODEKS KARNY

Art. 177. § 1. Kto, naruszając, chociażby

nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu
lądowym,

wodnym

lub

powietrznym,

powoduje nieumyślnie wypadek, w którym
inna osoba odniosła obrażenia ciała określone
w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć
innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej
zdrowiu, sprawca, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie
osoba

najbliższa,

ściganie

przestępstwa

określonego w § 1 następuje na jej wniosek.

WYPADKI DROGOWE
PRZY OGLĘDZINACH CIAŁA NALEŻY:

 bardzo dokładnie opisać obrażenia
ciała osób biorących udział w wypadku
(rozmieszczenie, odległość od stałych
punktów),
 ustalić kwalifikację karną obrażeń (art..
177 § 1 lub 2 kk.),
 poszukiwać obecności wszelkich
zanieczyszczeń lub ciał obcych (odłamki
szkła, lakieru, smar) upływ czasu od
zdarzenia,

WYPADKI DROGOWE
OPINIOWANIE CO DO PRZEBIEGU WYPADKU I
USTALENIA OSOBY KIEROWCY POWINNO SIĘ
OPIERAĆ NA:

 wyniku oględzin ciała uczestników,
 wyniku oględzin ich odzieży,
 wyniku oględzin pojazdu z uwzględnieniem
wszelkich biologicznych śladów w jego obrębie,
 wyniku badań śladów biologicznych,
zabezpieczonych w obrębie pojazdu i w miejscu
zdarzenia,
 wyniku oględzin miejsca,

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
KODEKS KARNY

Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od
wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub
orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez
niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub
innej osoby i przez to naraża ją na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ

ZDOLNOŚĆ DO PRACY ZAROBKOWEJ
jest to stan fizyczny człowieka
umożliwiający mu wykonywanie pracy
nie wymagającej szczególnych
umiejętności i przygotowania - jest to
przeciętna zdolność do pracy
zarobkowej każdego zdrowego
człowieka, bez względu na jego zawód
(„surowa” zdolność do pracy
zarobkowej)

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ

UTRATA ZDOLNOŚCI DO PRACY
ZAROBKOWEJ
tj. niezdolność do pracy może być:

 całkowita lub częściowa
 trwała lub czasowa

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

- zdolności do pracy zarobkowej w określonym

przez prokuraturę czasie (w przeszłości) przy

braku realizacji alimentacji,
- aktualnej zdolności do pracy zarobkowej,
- charakteru ewentualnej niezdolności do pracy

zarobkowej (trwała, czasowa, całkowita -

częściowa, w pewnych przypadkach),
- zdolności do pracy zawodowej (pojęcie węższe od

zdolności do pracy zarobkowej),
- w pewnych przypadkach zdolności do pracy

zawodowej (pojęcie węższe od zdolności do pracy

zarobkowej).

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINIODAWCZYCH:



zgłaszanie stanów chorobowych nie dających

się w sposób jednoznaczny potwierdzić (lub
wykluczyć) w badaniu fizykalnym,
 zaniechanie przez podejrzanego wszelkich
badań diagnostycznych i leczniczych w
określonym czasie,
 brak jakiejkolwiek dokumentacji lekarskiej
mimo zgłaszania w wywiadzie leczenia w
określonych ośrodkach (konieczność
ewentualnego uzupełnienia akt sprawy),
 niemożność ustalenia w określonych
przypadkach stanu zdrowia na podstawie
jednorazowego badania i dokumentacji lekarskiej
(konieczność obserwacji szpitalnej).

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO:

Art. 117. § 4

Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi,
w drodze rozporządzenia, warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa oskarżonych,
świadków i innych uczestników postępowania z
powodu choroby oraz sposób wyznaczania lekarzy
uprawnionych do wystawiania zaświadczeń
potwierdzających niemożność stawienia się na
wezwanie lub zawiadomienie organu
prowadzącego postępowanie (...).

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w
sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa
oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania
karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 1.
Rozporządzenie określa warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa na wezwanie
lub zawiadomienie w postępowaniu karnym, z
powodu choroby, oskarżonych, świadków i innych
uczestników procesu karnego, (...) których
obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o
dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi
do wzięcia w niej udziału (...).

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

§ 2. 1. Organ prowadzący postępowanie karne
usprawiedliwia niestawiennictwo uczestników
tego postępowania z powodu choroby, po
przedłożeniu przez nich zaświadczenia (...)
wystawionego przez:
1) lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej
wyznaczonego w sposób wskazany w §6,
udzielającego świadczeń zdrowotnych na
obszarze, na którym mieszka lub przebywa
uczestnik postępowania;

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

§ 2. 1. c.d. 2) ordynatora oddziału szpitala, w

którym uczestnik postępowania przebywa na

leczeniu,
3) lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych

w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie

pielęgnacyjno-opiekuńczym, sanatorium,

prewentorium, innym zakładzie opieki zdrowotnej

przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia

wymaga udzielania całodobowych lub

całodziennych świadczeń zdrowotnych w

odpowiednim stałym pomieszczeniu, w których

uczestnik przebywa na leczeniu.

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

§. 3. Zaświadczenie może być wydane po okazaniu

wezwania lub zawiadomienia organu

prowadzącego postępowanie karne i dokumentu

potwierdzającego tożsamość uczestnika

postępowania oraz po przeprowadzeniu badania

lekarskiego.
§ 5. 1. Lekarze, o których mowa w paragrafie 2

ust. 1 pkt. 1, przyjmują osoby ubiegające się o

wydanie zaświadczeń w określonych dniach i

godzinach uzgodnionych z kierownikami zakładów

opieki zdrowotnej, a w razie obłożnej choroby

tych osób - odwiedzić je w domu.

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA

PRZED SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn.

24.06.2003 r. w sprawie warunków i trybu

usprawiedliwiania niestawiennictwa oskarżonych,

świadków i innych uczestników postępowania karnego

z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§. 6. 1. Kierownicy zakładów opieki

zdrowotnej przekazują prezesowi sądu

okręgowego, na jego wniosek, listy

zawierające proponowany wykaz lekarzy,

o których mowa w § 2 ust. 1 pkt. 1,

obejmujące także miejsce, dni i godzin

przyjęć, a nadto niezwłocznie informują

go o wszelkich zmianach w tym zakresie.

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
OGLĘDZINY POLEGAJĄ NA:

dokonaniu ogólnego badania
lekarskiego,
w razie konieczności dokonanie
specjalistycznych badań lekarskich i
badań dodatkowych,
zapoznanie się z dokumentacją
lekarską, posiadaną przez badanego,
dokonanie oceny, czy stan zdrowia
badanego zezwala na określone
czynności w procesie karnym.

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
UPRAWNIENIE DO WYDANIA
„USPRAWIEDLIWIENIA” POSIADAJĄ:

lekarz publicznego zakładu opieki
zdrowotnej,
ordynator oddziału, na którym w dniu
dokonywania określonych czynności
wezwany przebywa,
biegły lekarz, którego na podstawie
postanowienia powołał do wydania
stosownej opinii organ procesowy

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 259.
§ 1. Jeżeli szczególne względy nie stoją

temu na przeszkodzie, należy odstąpić

od tymczasowego aresztowania,

zwłaszcza

gdy

pozbawienie

oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub

zdrowia poważne niebezpieczeństwo,
2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie

skutki dla oskarżonego lub jego

najbliższej rodziny.

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 260. Jeżeli stan zdrowia
oskarżonego tego wymaga, tymczasowe
aresztowanie może być
wykonywane tylko w postaci
umieszczenia w odpowiednim zakładzie
leczniczym.

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 15.
§ 1. Sąd umarza postępowanie wykonawcze

w razie przedawnienia wykonania kary,

śmierci skazanego lub innej przyczyny

wyłączającej to postępowanie.
§ 2. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda

uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze,

a w szczególności jeżeli nie można ująć

skazanego albo nie można wykonać wobec

niego orzeczenia z powodu choroby

psychicznej lub innej przewlekłej ciężkiej

choroby, postępowanie zawiesza się w całości

lub w części na czas trwania przeszkody.

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 63.
§ 1. Jeżeli stan zdrowia skazanego uniemożliwia

wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd

udziela przerwy w odbywaniu kary do czasu

ustania przeszkody.
§ 2. Sąd może udzielić przerwy w odbywaniu kary

ograniczenia wolności do roku ze względów, o

których mowa w art. 62 § 1. Przepisy art. 62 § 2 i

3 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Przerwa w wykonywaniu kary ograniczenia

wolności może być orzeczona również na wniosek

sądowego kuratora zawodowego.

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 150.

1. Wykonanie kary pozbawienia wolności

w wypadku choroby psychicznej lub innej

ciężkiej choroby uniemożliwiającej

wykonanie tej kary sąd odracza do czasu

ustalenia przeszkody.

2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan

skazanego, w którym umieszczenie go w

zakładzie karnym może zagrażać życiu lub

spowodować dla jego zdrowia poważne

niebezpieczeństwo.

OCENA

ZDOLNOŚCI

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 153.

1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w

odbywaniu kary pozbawienia wolności w
wypadku określonym w art. 150

1 do

czasu ustania przeszkody.

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

PRZY ORZECZENIU KARY POZBAWIENIE
WOLNOŚCI:



wykonanie kary może być

odroczone,
 może być udzielona przerwa w
wykonywaniu kary

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

OGLĘDZIN SKAZANYCH DOKONUJĄ:

komisje lekarskie przy Zakładach
Karnych,
biegli sądowi, powoływani przez
Sąd (są nimi niejednokrotnie medycy
sądowi).

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
CEL OGLĘDZIN - USTALENIE:

aktualnego stanu zdrowia skazanego,
istnienia ciężkiej choroby w rozumieniu art.
150 kkw,
możliwości pobytu i leczenia skazanego w
szpitalu Zakładu Karnego,
konieczność leczenia w warunkach
wolnościowych,
trybu postępowania lekarskiego ze skazanym,
w razie stwierdzenia u niego schorzeń nie
będących „ciężką chorobą”.

Lekarz – biegły z zakresu

medycyny sądowej.

Pełnienie

funkcji

biegłego

zakresu

Pełnienie

funkcji

biegłego

zakresu

medycyny sądowej sytuacja – w mojej ocenie

– staje się coraz trudniejsze. Winno ono

bowiem dawać, a przestało, satysfakcję

zawodową. Winno być, przynajmniej przez

prawników choć czasami doceniane. Winno

być

także

godziwie

wynagradzane.

być

także

godziwie

wynagradzane.

Oczywiście zdarzają się w praktyce, choć

rzadko, wyrazy uznania za np. opracowanie

opinii w bardzo trudnej kryminalnej sprawie,

czy w tzw. „sprawie lekarskiej”. Jednakże

uznaniu jednej strony procesowej np.

pokrzywdzonego i prokuratora, towarzyszy

zazwyczaj niezadowolenie drugiej strony tj.

podejrzanego lub oskarżonego i ich obrońcy.

Niezadowolenie przybiera różne, niekiedy

bardzo nieprzyjemne dla biegłego formy.

Niniejsza praca dotyczy

problemów, związanych

przede

wszystkim

przede

wszystkim

formalnymi wymogami

pełnienia

funkcji

pełnienia

funkcji

biegłego

sądowego;

biegłego

sądowego;

wartość merytoryczna

opinii sądowo-lekarskiej

to temat pozostający w

zasadzie poza oceną

biegłego – autora opinii

czy

też

innego

czy

też

innego

biegłego.

Podstawowymi problemami, związanymi z

pełnieniem funkcji biegłego sądowego

niezmiennie pozostają:



tryb powoływania biegłego,



zakres opiniodawstwa,



udział biegłego w postępowaniach i

rozprawach sądowych,



pozycja biegłego sądowego w

społeczeństwie

TRYB POWOŁYWANIA BIEGŁYCH

Zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych

biegli powoływani są bezpośrednio (jako

osoba) lub pośrednio (jako instytucja) w

oparciu o artykuły kodeksu postępowania

karnego i kodeksu postępowania cywilnego.

Stanowią one prawną podstawę

powoływania „biegłego” względnie „instytucji

naukowej lub specjalistycznej”. Z kolei art.

195 kpk stanowi, „że do pełnienia czynności

biegłego jest

obowiązany

nie tylko biegły

sądowy, lecz także każda osoba,

o której

wiadomo

, że ma

odpowiednią wiedzę

danej dziedzinie.

TRYB POWOŁYWANIA BIEGŁYCH

Kodeksy postępowania karnego i cywilnego

rozróżniają:



biegłego sądowego czyli



osobę wpisaną na listę sądu okręgowego,



biegłego do sprawy,



instytucję naukową.

Teoretycznie, przy wpisywaniu lekarza na

biegłego „z listy” stawiane są określone wymagania i

trudno sobie wyobrazić by na listę biegłych z

dziedziny psychiatrii został wpisany lekarz nie

posiadający specjalizacji.

Natomiast medycyna sądowa traktowana jest

wielokrotnie jako dziedzina z jednej strony

pozaspecjalistyczna, z drugiej zaś jako związana z

wieloma specjalnościami lekarskimi . Jest to

powodem wpisywania na listę biegłych z zakresu

medycyny sądowej np. chirurgów, ortopedów ale

przede wszystkim lekarzy bez specjalizacji .

TRYB POWOŁYWANIA BIEGŁYCH

Mimo iż jestem konsultantem wojewódzkim

ds. medycyny sądowej, mnożą się poza moją

świadomością biegli „mający odpowiednią

wiedzę „ w dziedzinie, za której poziom

jestem teoretycznie odpowiedzialna. Łatwość

wpisania się na listę biegłych umożliwia

pełnienie , nawet niejako „etatowe” tej

funkcji osobom, których nie tylko wiedza ale

także cechy osobowościowe i postawa

etyczna nie predysponują do tego. W

zasadzie ciągle wystarcza tylko „chęć

szczera”.

W praktyce dochodzi jednakże do sytuacji odwrotnej

– osoba ma wiedzę i umiejętność opiniowania

sądowo-lekarskiego, ale nie ma chęci pełnienia

funkcji biegłego. Wydawałoby się, że osoba taka,

zgodnie

konstytucyjnym

prawem

zgodnie

konstytucyjnym

prawem

samostanowienia (wolnej woli) każdego człowieka po

prostu odmawia i na tym sprawa się kończy. Niestety

pojawia się wówczas kodeksowe określenie „

jest

obowiązana każda osoba”,

wolna wola człowieka

staje się ustawowo a zatem zgodnie z prawem

ograniczona, a zwolnienie z tego obowiązku

uzasadniają jedynie sytuacje przewidziane w

kodeksie.

Uzasadnieniem

odmowy

pełnienia

kodeksie.

Uzasadnieniem

odmowy

pełnienia

czynności biegłego nie może być zatem brak chęci,

brak wolnego czasu, brak zgody na wysokość

wynagrodzenia. tych stron.

Dla obciążonego pracą opiniodawczą medyka

sądowego jedyną możliwością obrony jest

podanie

zleceniodawcy

realnego

terminu

podanie

zleceniodawcy

realnego

terminu

opracowania opinii (wiele miesięcy, a niektóre

Zakłady Medycyny Sądowej podają np. w

sprawach cywilnych nawet 2 lata). Oczywiście

trudno taki termin nazwać przyzwoitym, który to

termin prawo sądzącym się i sądzonym

gwarantuje. Czy z powyższego wynika, że w

Polsce istnieje przymus pracy?. Na takie pytanie

sąd, odpowiedział – przymusu pracy w Polsce

nie ma, istnieje jednak obowiązek pełnienia

czynności biegłego, który można egzekwować

środkami prawnymi. Pełnienie funkcji biegłego to

zatem szczególne zajęcie – jest obowiązkowe,

należy je wypełnić w określonym czasie, zakresie

i nie wolno przy tym uzgadniać warunków

finansowych tej usługi (wynagrodzenie przyznaje

zleceniodawca opinii po zapoznaniu się z nią i

oceną jej „przydatności” i jest to inny, równie

interesujący temat).

Opracowywany

bardzo

długo

przez

Opracowywany

bardzo

długo

przez

Ministerstwo Sprawiedliwości projekt „Ustawy

o biegłych” niewiele zmieni; proponuje on

rejestrację w Ministerstwie wszystkich biegłych

(aczkolwiek

osoba

niezarejestrowana

(aczkolwiek

osoba

niezarejestrowana

mogłaby być, choć wyjątkowo biegłym) i

bardzo rozbudowaną procedurę związaną z

odpowiedzialnością dyscyplinarną biegłych. O

ile niedotrzymanie terminu opracowania opinii

będzie

przewinieniem

dyscyplinarnym,

będzie

przewinieniem

dyscyplinarnym,

medycy

sądowi

będą

nader

często

medycy

sądowi

będą

nader

często

obwinionymi.

ZAKRES OPINIODAWSTWA

W rozważaniu na temat zakresu

opiniodawstwa sądowo-lekarskiego, bardzo

ważnymi problemami są:



udział w opiniowaniu lekarzy różnych

specjalności

, co jest regułą przy

opracowywaniu opinii mających na celu

ocenę prawidłowości postępowania

lekarskiego (tzw. sprawy „ o błąd lekarski”),

ustalanie zdolności do odbywania kary

pozbawienia wolności i uczestniczenia w

postępowaniu karnym, jak również w

sprawach cywilnych odszkodowawczych czy

dotyczących zdolności „testamentowania”,

ZAKRES OPINIODAWSTWA



zlecanie

wysokospecjalistycznych

badań dodatkowych –

tomografii komputerowej,

rezonansu magnetycznego,

EEG a nawet obserwacji

szpitalnej. W ten sposób

biegły zamienia się w

organizatora

trudnoosiągalnych a często

nie uzasadnionych

wskazaniami, badań. Sądy

wyrażają zazwyczaj zgodę

na wszelkie żądania stron,

obawiając się, iż odmowa

może stanowić formalną

podstawę odwołania od

orzeczenia,

ZAKRES OPINIODAWSTWA



granica zgody biegłego na zakres zlecanych

czynności opiniodawczych. Zasygnalizowałam

konieczność uzyskania zgody na zlecane

konsultacje i badania dodatkowe. Ważniejszym

problemem jest narzucanie biegłemu przez

zleceniodawcę założenia przyjętego jako

pewnik, z którymi to założeniami biegły się nie

zgadza. Mogą to być np. konkluzje opinii

wydanych przez innego biegłego czy wyroki

sądu . Dotyczy to najczęściej spraw cywilnych,

w których pozew oparty jest o wyrok w

procesie karnym, a w procesie tym wydana

przez biegłego opinia jest – zdaniem biegłego –

nieuzasadniona.

ZAKRES OPINIODAWSTWA

Realizacja zleconego zakresu opinii

zależy oczywiście od zgromadzonych w

sprawie dowodów. Brak dokumentacji

lekarskiej, jej nieczytelność, brak

zeznań najważniejszych świadków, a

zwłaszcza brak badań pośmiertnych w

przypadkach dotyczących zgonu

człowieka, utrudnia znacząco a niekiedy

nawet uniemożliwia opracowanie

jednoznacznej opinii. Przybierać ona

wówczas może charakter tzw. opinii

abstrakcyjnych.

UDZIAŁ BIEGŁYCH W ROZPRAWACH

SĄDOWYCH

Opracowanie opinii sądowo-lekarskiej niesie

za sobą bardzo realną możliwość wezwania

jej autora (autorów) na rozprawę sądową w

celu przesłuchania. Co prawda kodeksy

stanowią, że

przesłuchania biegłych

należy dokonać „w razie potrzeby” oraz

„jeżeli opinia jest niepełna lub

niejasna”

, to w praktyce bardzo często,

tylko ze względu na żądania stron, sąd

wzywa biegłych. Na rozprawie biegli bardzo

często potwierdzają jedynie ustnie wydaną

opinię, równie często odpowiadają na pytania

wyjaśnione w opinii

UDZIAŁ BIEGŁYCH W ROZPRAWACH

SĄDOWYCH

Zdarzają się jednak

sprawy, niekiedy nawet

pozornie jednoznaczne

opiniodawczo, które nagle

po wydaniu opinii

komplikują się, znajdują

się nowe dowody,

oskarżony zmienia

wyjaśnienia w stosunku

do swoich zeznań w

charakterze świadka.

Wówczas nieraz

wielogodzinne

przesłuchania biegłego

stają się wywodami

zupełnie nowej, nieraz

innej w treści opinii.

UDZIAŁ BIEGŁYCH W ROZPRAWACH

SĄDOWYCH

Istnieją prawne możliwości, by sąd, zamiast wzywać

biegłego na rozprawę, zlecił wydanie na piśmie

opinii uzupełniającej,

bądź skorzystał

możliwości

przesłuchania

biegłego w miejscu jego

zamieszkania

w ramach pomocy prawnej.

zastosowanie tych procedur muszą jednakże wyrazić

zgodę obie strony a sąd bardzo rzadko decyduje się

na podjęcie decyzji wbrew woli którejś ze stron.

Uchylanie się biegłego od stawiennictwa przed

sądem powoduje zastosowanie środków

dyscyplinujących w formie grzywny i niejednokrotnie

groźby doprowadzenia przez policję . Jeżeli

przyczyną niestawiennictwa jest zły stan zdrowia

biegłego, winien on przedłożyć usprawiedliwienie

zgodne z obowiązującym rozporządzeniem.

Inne problemy z tej dziedziny



biegły a świadek:

w praktyce

zdarzają się próby uczynienia, wbrew

jednoznacznym przepisom, z biegłego

świadka. Spotykane są nawet

określenia biegły – świadek.



przesłuchanie przed sądem w

charakterze świadka na

okoliczność wydanej dla innego

zleceniodawcy opinii

Inne problemy z tej dziedziny



zlecanie biegłym uzgodnienie opinii :

niektórych sprawach, zwłaszcza

skomplikowanych – kryminalistycznych i tzw.

lekarskich wydawanych jest zazwyczaj dwie,

a czasami nawet kilka, nierzadko

sprzecznych ze sobą opinii.



Sąd wzywa zazwyczaj na rozprawę sadową

autorów opinii i każdy z nich ma okazję

uzasadnić swoje stanowisko. Niestety zdarza

się, że sąd usiłuje zmusić biegłych do

„uzgodnienia”, nieraz skrajnych opinii

Inne problemy z tej dziedziny



oddzielne przesłuchiwanie

biegłych, wydających opinię

zespołowo.

W praktyce zdarza się

nawet wyproszenie z sali biegłych

podczas przesłuchiwania innych

uczestników procesu – jest to już

poważne uchybienie proceduralne,



zachowanie się uczestników

rozprawy sądowej

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Przeciętny człowiek wie tyle o biegłych,

ile wiadomości na ich temat dostarczą

mu media lub znajomi. Oczywiście może

się osobiście zetknąć z biegłymi gdy

stanie się uczestnikiem postępowań

sądowych. Media nie przedstawiają,

niestety, biegłych w dobrym świetle;

obiektywne przedstawienie ich pracy

nie byłoby interesujące. Interesujące

jest natomiast upowszechnienie

negatywnej oceny opinii przez osobę,

zainteresowaną jej treścią

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Olbrzyma ilość programów interwencyjnych

powoduje, że każda niezadowolona osoba

znajdzie chętnego do opisu jej „krzywdy”

dziennikarza. W audycji bardzo rzadko

prezentowane są stanowiska fachowców czy

biegłych. Jeżeli dziennikarz stwarza nawet

takie możliwości, to nie informuje biegłego o

treści wypowiedzi strony przeciwnej. Biegły

mówi wówczas nie na temat, co czyni go

niewiarygodnym. Biegły staje się także

obiektem różnego rodzaju agresji osób

niezadowolonych z treści opinii. Pisma pełne

obelg i pogróżek nie są czymś nadzwyczajnym.

Jeden z powodów, dla którego treść opinii była

nawet korzystna, ale tego nie pojął, co pewien

czas rozsypuje w pomieszczeniach Zakładu

Medycyny Sądowej obelżywe ulotki o

przekupności biegłych.

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Autorki szokujących pomówień,

opublikowanych w tygodniku (autor

opublikował naszą replikę), mają sprawę

sądową o pomówienie. Dziennikarze

uznali to za skandal („nie dość ,że

pokrzywdzone przez los, to

prześladowane przez Zakład”) – w

mediach ukazały się artykuły prasowe i

audycje telewizyjne o krzywdzeniu przez

biegłych i wymiar sprawiedliwości tych

kobiet. Żadne z moich sprostowań nie

zostało uwzględnione.

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Problemem stały się pozwy o

zadośćuczynienie przeciwko biegłym.

Podstawą pozwów jest ochrona dóbr

osobistych , związana z określeniami

zawartymi w treści opinii . Celują w tym

lekarze skazani za popełnienie błędu

lekarskiego. Np. jeden z nich zażądał

odszkodowania za stwierdzenie iż jego

postępowanie było nieprawidłowe, a to

podważa do niego zaufanie pacjentów.

Inny zażądał bardzo wysokiego

odszkodowania, gdyż sąd wydał wyrok

skazujący go m.in. na karę dodatkową

okresowego pozbawienia prawa

wykonywania zawodu, w związku z czym

ponosi straty finansowe.

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Osoby niezadowolone z treści opinii

zawiadamiają także prokuratury o

popełnieniu przez biegłego

przestępstwa , najczęściej wydania

fałszywej opinii czy domniemanej

korupcji. Kierują też skargi do sądu

lekarskiego

POZYCJA BIEGŁEGO W SPOŁECZEŃSTWIE

Niniejsze wywody przedstawiają negatywne

strony pełnienia funkcji biegłego, o których w

zainteresowanych środowiskach i publicznie

mówi się wyjątkowo rzadko i w ograniczonym

zakresie. Przedstawiciele wymiaru

sprawiedliwości nie mają zwyczaju pytać o

stopień komfortu pracy biegłego.

Do problemów merytorycznych i formalnych

dochodzą jeszcze problemy finansowe, o

których publicznie, zdaniem wielu

zainteresowanych, nie wypada mówić. Na

szczęście, w większości spraw, współpraca

pomiędzy biegłym a organami wymiary

sprawiedliwości układa się dobrze i jest

efektywna tym bardziej im większe są

kompetencje obu stron.

NIEZNAJOMOŚĆ REGUŁ

OPINIODAWCZYCH A WARTOŚĆ

OPINII SĄDOWO-LEKARSKICH

Spełnianie czynności biegłego sądowego

charakteryzuje się dwiema cechami:



praca biegłego podporządkowana jest

celom zleceniodawcy (policji, prokuraturze,

sądom),



biegły nie podejmuje decyzji finalnej, lecz

jedynie przedkłada propozycję oceny

konkretnej sytuacji życiowej, stanowiącej

przedmiot sprawy.

Ostateczną decyzję, zgodną lub niezgodną z

propozycją biegłego podejmuje

zleceniodawca. Może on także, w celu

upewnienia się co do prawdziwości

zaproponowanej oceny zdarzeń, zasięgnąć

opinii innego biegłego

Art. 193 k.p.k. stanowi, że

„Jeżeli

stwierdzenie okoliczności mających

znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy

wymaga wiadomości specjalnych,

zasięga się opinii biegłego lub biegłych.

W celu wydania opinii można też

zwrócić się do instytucji naukowej lub

specjalistycznej”

i dalej w art.195 k.p.k. –

„...do pełnienia czynności biegłego jest

obowiązany nie tylko biegły sądowy

lecz także każda inna osoba, o której

wiadomo, że ma odpowiednią wiedzą w

danej dziedzinie”.

W uzasadnieniu

rządowym co do treści

tych artykułów podano:

„Unormowanie

problematyki biegłych

podkreśla, w

przeciwieństwie do k.p.k.

z 1969 r., indywidualny

charakter tego źródła

dowodowego i osobistą

odpowiedzialność

biegłego za wydaną

opinię, niezależnie od

tego, czy chodzi o opinię

jednej, konkretnej osoby,

kilku osób ...czy też o

opinię instytucji naukowej

lub specjalistycznej”.

Powyższe artykuły przyjmują zatem

konieczność posiadania przez potencjalnego

biegłego wyłącznie jednej cechy –

„wiadomości specjalnych”

, czyli

„odpowiedniej wiedzy”

. Brak jest zatem

jakichkolwiek, zapisanych w prawie innych

wymagań w stosunku do biegłego np.

znajomości reguł opiniodawczych,

umiejętności ustalania związków

przyczynowo-skutkowych i transformacji

języka medycznego na język prawniczy, co z

kolei wymaga znajomości przepisów prawa

w reprezentowanej przez biegłego dziedzinie

. Brak jest także, na poziomie ustawy, zapisu

o wymogach, odnoszących się do zalet

osobowościowych i postawy etycznej

biegłego.

Kodeks stworzył

możliwość wyboru

pomiędzy:



biegłym sądowym,

a zatem osobą

wpisaną na listę

biegłych sądu

okręgowego,



instytucją naukową

lub specjalistyczną,



inną osobą.

W k.p.k. obowiązującym do 1997 r instytucja

naukowa – jako potencjalny biegły – wymieniona

była na pierwszym miejscu. Zdaniem T. Widła

(wyrażonym w 1992 r) „ Zostało to odczytane jako

zachęta do preferowania w wyborze właśnie

instytucji. ... Trzeba przyznać, że istnieją argumenty

przemawiające za preferencja tego źródła.

Najważniejsze z nich to:

dobrze wykształcona, a następnie dokształcana

kadra,



możliwość konsultacji koleżeńskiej... ,



instytucja kontroli wewnętrznej, dość skutecznie

zapobiegająca niesumienności, nonszalancji i

popadaniu ekspertów w rutynizm,



specjalistyczna aparatura i dostęp do literatury

przedmiotu – krajowej i zagranicznej,



możliwość wdrażania nowych, doskonalszych

metod własnych lub cudzych, sprawdzonych w

podejmowanych przez siebie badaniach,



możliwość przeprowadzania badań

kompleksowych...”

Tą preferencję zmienił nowy k.p.k.,

wymieniając w pierwszej kolejności

biegłego sądowego. Zbudziło to

kontrowersje i dyskusję , w której

kodyfikatorzy bagatelizowali kolejność

wymienionych biegłych utrzymując, że

każda z wymienionych możliwości ma

taką samą wartość

W tym samym opracowaniu T. Widła przyjmuje

także, że zapisy k.p.k. (z 1969 r) preferują

powoływanie biegłego sądowego z listy i za tą

„preferencją przemawiają istotne argumenty

merytoryczne a w szczególności racje

prakseologiczne”. Uważa bowiem za bardzo ważne

deklarację takiej osoby o gotowości pełnienia

czynności biegłego i łatwe nawiązywanie z nim

kontaktu przez ograny procesowe. Przyjmuje także ,

że właśnie taki biegły „...potrafi rozumować

językiem decydenta i komunikować się z nim w

takim języku. Taki biegły potrafi przekładać

problemy z języka prawniczego na język

reprezentowanej dyscypliny i odwrotnie – wyniki

swych badań i wyciągnięte z nich wnioski potrafi

przełożyć z języka obserwacyjnego na język

prawniczy”.

Z tymi ostatnimi wywodami, w oparciu

o wieloletnią praktykę biegłego nie

możemy się zgodzić. Biegli z listy,

zazwyczaj klinicyści, posiadają

rzeczywiście wiadomości specjalne ze

swojej dziedziny, ale skąd mają znać

język prawniczy i posiadać umiejętność

przetwarzania wiadomości medycznych

na potrzeby konkretnego postępowania

sądowego nie mówiąc już o

podstawach wiedzy prawniczej ?

Brak jest z tej dziedziny jakichkolwiek

szkoleń podyplomowych.

Umiejętność przetwarzania wiedzy

medycznej na język prawniczy i

stosowanie reguł (zasad)

opiniodawczych zapewniają przede

wszystkim specjaliści medycyny

sądowej i w swej dziedzinie –

doświadczeni psychiatrzy. Medycy

sądowi nie są zazwyczaj biegłymi

sądowymi „ z listy” lecz pełnią

obowiązki biegłego przy powołaniu

„instytucji naukowej” jaką jest Zakład

Medycyny Sądowej Akademii

Medycznej.

Naszym zdaniem w pewnej kategorii spraw

tj. w sprawach ustalających prawidłowość

postępowania lekarskiego (ustalanie „błędu

lekarskiego”) obowiązkowo opiniować

zawsze powinny zespoły , złożone z medyka

sądowego i klinicystów. Także opinie cywilne,

wymagające oceny wielospecjalistycznej

winne być opracowywane przez takie

zespoły, choć w takich sprawach może być

problematyczne czy dany klinicysta jest

„biegłym” czy „specjalistą”, ponieważ

niejednokrotnie ustala on specjalistyczny

stan zdrowia powoda, a wnioski wyciąga już

medyk sądowy

Z powodu ograniczonej ilości medyków sądowych w

Polsce ,organy procesowe są zatem zmuszane do

powoływania biegłych sądowych z „listy” lub z poza

niej – to ostatnie czyni klinicystę „biegłym do

sprawy”. Są niewątpliwie wśród klinicystów

kompetentni biegli, posiadający oprócz wiedzy

specjalistycznej, znajomość reguł opiniowania,

podstaw prawa i języka prawniczego a także, co jest

niezwykle ważne umiejętność zachowania

obiektywizmu i - w razie potrzeby – przyznania się

do niewiedzy i braku możliwości jednoznacznej

odpowiedzi na stawiane pytania. Z naszej praktyki

wynika, że im mniejsza wiedza i doświadczenie

biegłego, tym jego opinie są bardziej stanowcze;

stopień stanowczości i jednoznaczności maleje w

miarę doświadczenia zawodowego i kontaktów z

organami sądowymi

Najlepiej wymogi w stosunku do biegłego

ujął W.Juchacz , uważając, że o jego

kompetencji decydują następujące cechy:



zakres wiedzy,



doświadczenie życiowe,



umiejętność wyjaśniania okoliczności

zgodnie z doświadczeniem życiowym ,

aktualną wiedzą i zasadami logiki,



umiejętność przedstawiania myśli w sposób

pełny, zrozumiały, logiczny, bez

wewnętrznych sprzeczności,



postawa etyczna, obiektywizm,

bezstronność, niezależność, wykonywanie

czynności z całą sumiennością i

bezstronnością.

Celem niniejszego opracowania jest ustalenie jak

nieznajomość reguł opiniodawczych może wpływać

na treść merytoryczną i wartość dowodową opinii.

Problem ten przybliżymy w oparciu o konkretna

sprawę sądową , w której wydawał opinię Zakład

Medycyny Sądowej . W postępowaniu sądowym, po

wyjaśnieniach medyka sądowego nie zostały przez

żadną ze stron sformułowane zarzuty niejasności

bądź sprzeczności w opinii. Sąd jednak,

prawdopodobnie na żądanie obrońcy, który wyrażał

swe niezadowolenie z nieobecności na rozprawie

sądowej profesora położnictwa – współautora opinii

(nie pozwalał mu na to stan zdrowia), powołał

indywidualnego biegłego – profesora położnictwa dla

wydania ponownej opinii. Opinia – sprzeczna z

poprzednią - została wydana a medyk sądowy

ponownie wezwany do sądu.

Opinie dotyczyły porodu u młodej kobiety –

pierwiastki, po prawidłowo przebiegającej ciąży.

Skrótowo różnice opiniodawcze przedstawiają się

następująco:

Opinia zespołowa

Opinia indywidualnego

biegłego

Miednica zwężona

Mierzenie miednicy jest

przeżytkiem

Duży płód (bez bad.USG)

Płód ważył na sekcji nieco

ponad 4000 g a więc nie

taki duży

Zaburzenia ASP

Tak, ale można je różnie

interpretować

Przedłużający się II okres

porodu

Pojęcie książkowe , w

praktyce może być

znacznie dłuższy

Olbrzymie przedgłowie

Może się zdarzyć przy

porodzie fizjologicznym

Niewspółmierność

płodowo – matczyna

Nie ma

niewspółmierności, bo

dziecko

urodziło

się drogami naturalnymi,

Przyczyną „złego

„ urodzenia i śmierci”

dziecka było

niedotlenienie wewnątrz-

maciczne

Nie wiadomo co było

przyczyną śmierci

Medyk sądowy, po wysłuchaniu powyższej opinii

podtrzymał zespołową opinię i na stosowne

pytania sądu wyjaśnił, że jego zdaniem biegły –

profesor położnik złamał podstawowe reguły

opiniowania gdyż:



dane uzyskane ex post (masa ciała płodu, fakt

urodzenia się dziecka siłami natury) użył do

oceny sytuacji ex ante ,



dokonał cząstkowej oceny szczegółów

zdarzenia, nie powiązał ich w całość, ale dokonał

ogólnej konkluzji,



powoływał się na bliżej nieokreślone, być może

obowiązujące w innych krajach zasady

postępowania lekarskiego, podczas gdy biegły

musi przypadek oceniać w odniesieniu do

wiedzy medycznej obowiązującej w Polsce i w

określonym czasie.

Powyższa sprawa doskonale udowadnia

ważność znajomości reguł opiniowania

przy konstruowaniu opinii. Przedstawia

jak można, łamiąc te zasady, z

logicznie układającego się ciągu

przyczynowo-skutkowego konkretnego

zdarzenia uczynić zdarzenie, w którym

skutek stał się niewytłumaczalnym

faktem.

Obserwowane w naszej praktyce inne

uchybienia w stosowaniu reguł

opiniodawczych związane są zazwyczaj ze

sprawami „o błąd lekarski”. Są to m.in.:



powoływanie się przy wydawaniu opinii na

konkretne podręczniki, bądź piśmiennictwo,

co czasem robi wrażenie, że biegły swego

doświadczenia i zdania na określony temat

nie ma,



negatywna ocena postępowania lekarza, z

wyszczególnieniem nieprawidłowości i

przyjęcie w konkluzji opinii, że były to

„niedopatrzenia” nie będące błędem

lekarskim. Zdarza się nawet, że biegli

przyjmują iż lekarz nie zachował należytej

ostrożności i staranności ale nie uznają tego

za postępowanie noszące znamiona błędu

lekarskiego

utożsamianie braku konkretnego skutku

(śmierci,

uszkodzenia

ciała,

rozstroju

(śmierci,

uszkodzenia

ciała,

rozstroju

zdrowia) z brakiem możliwości kwalifikacji

karnej

nieprawidłowego

postępowania

karnej

nieprawidłowego

postępowania

lekarskiego. Wynika to z nieznajomości

przepisów k.k., którego art. 160 stanowi o

tym, że karalnym skutkiem przestępnego

działania

jest

także

narażenie

działania

jest

także

narażenie

bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty

życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W

sprawach tych dodatkowo biegły dowiaduje

się o braku skutku ex post czyli np. po

zakończeniu leczenia, podczas gdy jego

obowiązkiem jest ocena sytuacji w której

lekarz popełnił błąd,



bezprzedmiotowe wyjaśnianie w opinii

zasad, które zdaniem biegłego

obowiązują przy ocenie czy zaistniał

błąd lekarski. Podają więc, że błąd

lekarski można przyjąć tylko wówczas

gdy:



lekarz dopuścił się nieprawidłowego

działania (bądź zaniechania) tj.

postępowania niezgodnego z zasadami

aktualnej wiedzy medycznej,



wystąpił konkretny skutek tego

nieprawidłowego działania,



lekarz ponosi winę

Takie podejście do oceny konkretnego

zdarzenia świadczy o niewiedzy biegłego o

prawnych rodzajach skutków, a ponadto

biegły w rażący sposób przekracza swe

kompetencje, gdyż o winie lekarza decyduje

nie on, lecz sąd,



ustalanie prawidłowości postępowania

lekarskiego w zależności od przestrzegania,

bądź nie procedur, obowiązujących w danej

jednostce medycznej. Np. w jednej ze spraw

biegły przyjął, że pozostawienie ciała obcego

w polu operacyjnym nie stanowiło błędu

lekarskiego, bo zdarza się to w całym

świecie, a przede wszystkim operator

przestrzegał procedur operacyjnych.

Obowiązującą procedurą w tym szpitalu był

brak procedur a zatem brak obowiązku

liczenia po operacji materiału

opatrunkowego,



nieznajomość podstaw prawa

medycznego tj. treści art. 192 k.k. i

ustawy o zawodzie lekarza.



używanie w opinii określeń wyjątkowo

nieprzydatnych dla oceny prawnej

czynu np. „można powiedzieć”,

„można sądzić”,” należy się jednak

zastanowić czy”, „należy jednak

wyrazić zdumienie tym, że”, „być

może” – powyższe cytaty pochodzą z

jednej opinii,



nieuzasadnione przyjmowanie „błędu

lekarskiego organizacyjnego” jako

przyczyny wszelkich nieprawidłowości

w postępowaniu z pacjentem.

Odpowiedzialne stają się wówczas

bliżej nieokreślone okoliczności,

podczas gdy w przypadkach

rzeczywistego błędu organizacyjnego

narażającego życie i zdrowie pacjentów

na niebezpieczeństwo odpowiada

osoba fizyczna np. ordynator oddziału

W innych opiniach, wydawanych przez

indywidualnych biegłych i to zarówno w

sprawach karnych jak i cywilnych spotykane są

także błędy opiniowania, a mianowicie:



przyjmowanie jako podstawę opiniowania

wyłącznie dowodów osobowych (np. zeznań

świadków) i wydawanie pewnej opinii zamiast

opinii abstrakcyjnej,



przyjmowanie za bezsporne rozpoznań i

wyników badań (np. histopatologicznych)

przeprowadzonych przez innych lekarzy.



powoływanie się na ustalenia gremiów

zawodowych.



zbyt pochopne przyjmowanie związku

przyczynowo-skutkowego w przypadku

zaistnienia związku czasowego.



nieuzasadnione przyjmowanie

niezdolności do uczestniczenia w

postępowaniu karnym i odbywaniu

kary pozbawienia wolności w związku

ze złym stanem zdrowia.



wydawanie opinii w oparciu o niepełną

wiedzę np. w oparciu o dane zawarte w

karcie informacyjnej, bez znajomości

całości dokumentacji lekarskiej czy też

po zapoznaniu się z dokumentacją

wyłącznie z okresu zdarzenia i po nim,

bez jej znajomości z okresu przed

zdarzeniem

Powyżej opisano najczęstsze, spotykane w

opiniach błędy opiniodawcze. Na

zakończenie przytoczymy drastyczny

przypadek, w którym opinia

niekompetentnego lekarza doprowadziła do

wielomiesięcznego aresztu ojca dziecka i

rozpadu rodziny. Sprawa dotyczyła

wykorzystania seksualnego 4-letniej córki

przez ojca. Doniesienie do prokuratury

złożyła babcia. Lekarka - ginekolog,

powołana jako biegła , zbadała

dziewczynkę , opisując tak jej stan w opinii:”

srom w całości zaczerwieniony, błona

dziewicza porozrywana na całym obwodzie,

rdzawa wydzielina pokrywająca szczepki

błony dziewiczej. ...Uszkodzenie błony

dziewiczej mogło nastąpić w okresie

ostatniej doby”.

Ojciec dziecka został zatrzymany i osadzony w

areszcie. Po kilku miesiącach sprawa znalazła się w

sądzie i sędzia zaczął mieć wątpliwości co do jakości

opinii. Doszło do ponownego zbadania dziecka w

Zakładzie Medycyny Sądowej. Błona dziewicza była

cała, stwierdzono zaczerwienienie błony śluzowej,

związane z brakiem higieny. Po 8 miesiącach pobytu

w areszcie, ojciec dziecka został uwolniony i uznany

przez sąd za niewinnego. Prokurator odwołał się od

wyroku. Sąd Apelacyjny dążył do konfrontacji

biegłych. Ginekolog uchylała się od tego,

podtrzymując swą opinię na piśmie :”...błona

dziewicza w dniu badania była porozrywana. ...

Badaniem ginekologicznym po kilku miesiącach

można było stwierdzić błonę dziewiczą, która u tak

małego dziecka mogła ulec zbliznowaceniu...”. Sąd

przychylił się do opinii Zakładu. Zwracam uwagę na

określenie „szczepki” błony dziewiczej, które

najprawdopodobniej miały oznaczać strzępki, lecz te

występują jedynie u kobiety po porodzie. Poza tym

niezwykłością, nawet u małego dziecka, jest

zrośnięcie się przerwanej błony dziewiczej.

Powyższe uwagi, dotyczące prawidłowości

opiniowania przez różnych biegłych wypływają z

długoletniego doświadczenia medyczno-sądowego. Z

pewnością nie wyczerpują wszystkich problemów,

ale niewątpliwie mówi się i pisze o nich zbyt rzadko.

Co prawda błądzić jest rzeczą ludzka, ale błędy nie

powinny wynikać z nieznajomości reguł

obowiązujących przy czynnościach, których lekarz,

niejednokrotnie dobrowolnie się podejmuje.

Nieznajomość reguł opiniodawczych nie zawsze

może być równoważona odpowiednią wiedzą w danej

dziedzinie

Błąd medyczny w

praktyce medyczno-

sądowej

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Historia medycyny to

zarazem historia

popełnianych przez

lekarzy błędów-

diagnostycznych i

leczniczych. Pogłębianie

wiedzy o fizjologii i

patologii organizmu

człowieka doprowadziło

do tworzenia,

obowiązujących na

danym etapie poznania

konkretnego schorzenia,

zasad postępowania

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Stosowane określenia:
- błąd w sztuce lekarskiej,
- błąd lekarski,
- błąd medyczny.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Definicja błędu lekarskiego – medycznego
proponowana przez prof. dr hab. Bolesława
Popielskiego:

„Błędem lekarskim jest postępowanie
(działanie bądź zaniechanie) wbrew
podstawowym, powszechnie uznawanym
zasadom

współczesnej

(aktualnej)

wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Obawa przed staniem
się

ofiarą

błędu

lekarskiego nie jest
obca

chorym.

Taka

obawa

towarzyszy

również lekarzowi przy
wykonywaniu zawodu.
Dążenie

zminimalizowania
ilości takich błędów
winno być zatem celem
działania

wszelkich,

decydujących

funkcjonowaniu służby
zdrowia, czynników.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Moim zdaniem prawidłowe postępowanie służby zdrowia,
stanowiące zasadniczą podstawę poczucia
bezpieczeństwa zdrowotnego a także osobistego
pacjentów, uzależnione jest od:
-

wiedzy lekarskiej

w danej dziedzinie medycyny,

możliwości wykorzystania

tej wiedzy w określonych

placówkach służby zdrowia,
-

przygotowania i doświadczenia zawodowego lekarzy

i innych
pracowników służby zdrowia,
-

cech osobowościowych lekarza

, decydujących o stylu

komunikowania się z pacjentem i innymi pracownikami
służby zdrowia,
-

cech osobowościowych pacjenta

a w szczególności

umiejętności (i chęci) współpracy w realizacji
proponowanych mu procedur,
a także:
-

wymogów prawa,

umownie nazywanego prawem

medycznym,
-

możliwości ekonomicznych państwa

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Ustawa o zawodzie lekarza z 1950 r.:

Art. 1.: „Wykonywanie zawodu lekarza
obejmuje rozpoznawanie, leczenie i
zapobieganie

chorobom,

także

wydawanie orzeczeń lekarskich.”

Ustawa ta gwarantowała pacjentowi
jedynie prawo do tajemnicy lekarskiej
(z ograniczeniami) oraz dawała mu
prawo odmowy poddania się zabiegowi
operacyjnemu – wyłącznie zatem
lekarz decydował o przyjętym trybie
postępowania

diagnostycznego

leczniczego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Lata 90-te ubiegłego wieku przyniosły rewolucję,
nie tylko w prawie medycznym, ale także w
obowiązujących zachowaniach pracowników służby
zdrowia

roli

pacjentów

procedurach

diagnostyczno-leczniczych.

Ustawa a Zakładach Opieki Zdrowotnej z 1991 r.:

Art. 19.1. „Pacjent ma prawo do świadczeń
zdrowotnych,

odpowiadających

wymaganiom

wiedzy lekarskiej”.

Nowelizacja ustawy (w 1997 r.) - dopisano do
powyższego

stwierdzenia

„a

sytuacji

ograniczonych możliwości udzielania odpowiednich
świadczeń – do korzystania z rzetelnej, opartej na
kryteriach medycznych, procedury ustalającej
kolejność dostępu do tych świadczeń”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Ustawa o zawodzie lekarza (1997 r.):

Art. 4.: „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód
zgodnie

wskazaniami

aktualnej

wiedzy

medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami
zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób,
zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą
starannością”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Kodeks Etyki Lekarskiej (2004 r.)

Art. 4.: „Dla wypełnienia swoich zadań lekarz
powinien zachować swobodę działań zawodowych
zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą
medyczną.”

Art. 6.: „Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie
metod

postępowania,

które

uzna

najskuteczniejsze. Powinien ograniczać czynności
medyczne do rzeczywiście potrzebnych choremu,
zgodnie z aktualnym stanem wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent przestał być
wyłącznie

biernym

odbiorcą świadczeń –
stał się świadomym,
współdecydującym
partnerem dla lekarza,
a status ten nadały
mu,

jakże

rozbudowane, prawa
pacjenta.
Najważniejsze z nich
to prawo do wyrażania
zgody bądź odmowy
na

proponowane

świadczenia
zdrowotne.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Art. 192 kodeksu karnego:

§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody
pacjenta – podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ściganie

następuje

wniosek

pokrzywdzonego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Do powyższego należy dodać zmieniające się i
stwarzające możliwość różnej interpretacji przepisy
regulujące funkcjonowanie Narodowego Funduszu
Zdrowia.

Konieczność

przestrzegania

wymogów

(choć

obiektywnie

ograniczona)

aktualnej

wiedzy

medycznej - co jest uzależnione od samego lekarza -
jest zatem podstawowym warunkiem uniknięcia
popełnienia błędu lekarskiego.

Szereg dodatkowych wymogów stworzyły zapisy w
jakże obszernym prawie medycznym i lekarz musi
jej znać. Moim zdaniem do przywoływanego
powyżej art.4 ustawy o zawodzie lekarza należałoby
zatem wpisać obowiązek wykonywania zawodu
także „zgodnie z przepisami prawa medycznego”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Samodzielność zawodu lekarza jest pozorna – jego
postępowanie jest bowiem uzależnione od wielu,
niezależnych od niego czynników; lekarz działa w
rozbudowującym się zespole specjalistów, wśród
coraz

bardziej

skomplikowanej

aparatury

„osaczany jest” przez coraz bardziej szczegółowe
wymogi formalne. Stare definicje „błędu w sztuce
lekarskiej”

„błędu

lekarskiego”

dotyczyły

postępowania samodzielnego, niezależnego lekarza,
którego wiedza, umiejętności i doświadczenie miały
decydujące znaczenie. Lekarz nie działa teraz sam i
określenie „błąd medyczny” jest bardziej adekwatne
do

obecnej

rzeczywistości.

Określenie

uzasadnione jest nie tylko koniecznością pracy
lekarza

pole,

ale

także

koniecznością

przestrzegania przepisów prawa medycznego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Prawo

współdecydowania

procedurach

diagnostyczno - leczniczych ma pacjent, a zatem on
stwarza (lub niweczy) możliwości wykorzystania
aktualnych

możliwości

diagnostycznych

leczniczych.

Decyzje pacjenta mogą powodować, że w pewnych
warunkach działanie lekarza, niezgodne z zasadami
wiedzy lekarskiej, przestaje być „błędem” i jest
usankcjonowane prawem. W dodatku taki „błąd”
lekarz popełnia z pełną świadomością – umyślnie, a
zatem trudno mówić nawet o błędzie.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Zapisy zawarte w prawie
medycznym, a zwłaszcza
ich

interpretacja

dokonywana

przez

prawników, są nie tylko
niespójne,

ale

czasem

nawet sprzeczne ze sobą.
Proste i jasne dla lekarzy
określenie

„zabieg

leczniczy”, zawarte w art.
192 kodeksu karnego jest
w

komentarzach

utożsamiane

„każdą

czynnością medyczną” lub
„czynnością

lekarską”,

które to określenia dla
każdego

pracownika

służby zdrowia oznaczają
zupełnie co innego, niż
„czynność lecznicza”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Kodeks Etyki Lekarskiej:
art. 32:

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku
podejmowania i prowadzenia reanimacji lub
uporczywej

terapii

stosowania

środków

nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do
lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych).

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

W żadnych przepisach prawa medycznego nie ma
jednak przyzwolenia na zaniechanie działań lekarza.

Art. 2. kodeksu karnego: „Odpowiedzialności karnej
za przestępstwo skutkowe popełnione przez
zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył
prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia
skutkowi.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Nadszedł zatem czas zmiany definicji i interpretacji
„błędu lekarskiego”. Powinien niewątpliwie przyjąć
nazwę

„błąd medyczny”

i dzielić się na:

- merytoryczny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów aktualnej wiedzy medycznej. Mógłby on mieć
charakter błędu diagnostycznego i leczniczego, a także
decyzyjnego;

- formalny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów prawa medycznego, w szczególności praw
pacjenta i obowiązków lekarza;

- organizacyjny,

spowodowany nieprawidłową

organizacją poszczególnych placówek służby zdrowia lub
organów nadzorujących;

- techniczny,

spowodowany nieprawidłowym

wykorzystywaniem aparatury bądź zastosowaniem
nieprawidłowych technik – metod np. operacyjnych

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent chce być
prawidłowo leczony, czuć
się dobrze w placówce
służby zdrowia, na co
składać się muszą - oprócz
dużych możliwości
diagnostycznych i
leczniczych - godziwe
warunki bytu, prawidłowe
kontakty z lekarzami i
innymi pracownikami
służby zdrowia oraz
prawidłowa opieka, dająca
poczucie bezpieczeństwa.
Pacjent chce być
wyleczony, pragnie by
przedłużono mu życie.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Od wiedzy i świadomości chorego zależy, czy znane
są mu pojęcia:

• ryzyka leczniczego,
• ryzyka operacyjnego,
• nietolerancji na leki,
• niepowodzenia leczniczego.

O powyższych, niepożądanych skutkach leczenia,
które nie wynikają z błędnego postępowania
lekarskiego, pacjent – w ramach realizacji prawa do
informacji o stanie zdrowia – winien być przystępnie
poinformowany przez lekarza.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent
niedoinformowany,
względnie nie będący w
stanie pojąć wyżej
wymienionych określeń,
nastawiony w dodatku
negatywnie do służby
zdrowia jako całości (co
w dzisiejszych czasach
stało się wręcz normą) –
taki pacjent kojarzyć
będzie z nieprawidłowymi
działaniami lekarza brak
korzystnych skutków
leczenia, a zwłaszcza
pogorszenie mimo
leczenia stanu zdrowia.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Sprawę - jak się mówi
powszechnie - „przeciwko
lekarzom” wszczyna w sprawie
karnej zawiadomienie o
przestępstwie, w sprawie cywilnej
- pozew. Zarzuty są w tych
dokumentach formułowane
różnie; zależy to od wiedzy,
kultury i stanu emocjonalnego
pacjenta lub jego rodziny.
Niestety, niejednokrotnie
zawiadomienia i pozwy pełne są
inwektyw dla lekarzy, oskarżeń o
najcięższe zbrodnie; pierwotna
ciężkość stanu chorego przestaje
mieć znaczenie, a nawet i za ten
stan wyjściowy lekarze stają się
odpowiedzialni.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są:

- nagła, niespodziewana śmierć

po, uważanym

powszechnie za prosty, zabiegu operacyjnym lub w
przebiegu schorzenia uważanego za „łatwe do
wyleczenia”;

- wystąpienie ciężkich powikłań

, w tym

mieszczących się w granicach ryzyka leczniczego, z
którymi chory i jego rodzina nie liczyli się;

- udzielenie świadczeń zdrowotnych, na które wg
pacjenta nie wyraził on zgody;

- nie udzielenie pomocy choremu

przez wezwanego

lekarza, a zwłaszcza pozostawienie go w domu,
podczas gdy – zdaniem rodziny – wymagał on
hospitalizacji;

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są c.d.:

- styl pracy lekarzy i personelu pomocniczego

nasuwający wrażenie lekceważenia i braku
zainteresowania;

- nie przeprowadzanie lub przeprowadzanie zbyt
pobieżne badań fizykalnych

chorego, co budzi

podejrzenie o niemożności postawienia w takiej
sytuacji prawidłowego rozpoznania;

- nieprawidłowa ocena takich badań, albo
sprzeczność pomiędzy takimi samymi

, dokonanymi

przez różnych lekarzy, badaniami;

- udzielanie„bulwersujących” informacji

przez

niepowołane do tego osoby z personelu służby zdrowia
(pielęgniarki, sanitariuszy, salowe);

- osobista niechęć pacjenta do konkretnego
lekarza.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Największa ilość spraw dotyczy schorzeń:

• chirurgicznych,
• neurochirurgicznych,
• położniczych,
• internistycznych,
• pediatrycznych,
• neurologicznych,
• anestezjologicznych,
• wyjątkowo, aczkolwiek coraz częściej,
onkologicznych.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami popełniania błędów prze
lekarzy są:

• niewłaściwa interpretacja istniejących, nawet
typowych

dla

danego

schorzenia

lub

stanu

pourazowego, objawów;

• niewykorzystywanie dostępnych, a koniecznych w
określonej

sytuacji

zdrowotnej,

możliwości

diagnostycznych;

• podjęcie się świadczeń zdrowotnych mimo braku
odpowiednich kompetencji;

• nieuzasadniona zwłoka w przeprowadzeniu zabiegu
operacyjnego, najczęściej przesunięcie go z godzin
nocnych na godziny ranne;

• nieprawidłowości w leczeniu farmakologicznym;
• nieprawidłowości w organizacji działania całej
placówki medycznej lub oddziału, za które szeregowy
lekarz, co prawda nie odpowiada, ale na które się godzi,
narażając się na możliwość popełnienia błędów.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Zagadnienia związane z odpowiedzialnością,

zwłaszcza karną, lekarza za popełniony błąd to
obszerny, przekraczający ramy niniejszego
opracowania temat. Lekarz popełnia błąd w
stosunku do człowieka chorego lub w stanie
pourazowym. Oba te stany same przez się niosą
określone ryzyko, nawet przy prawidłowo
postawionym rozpoznaniu i zastosowanym leczeniu.
Bardzo trudno jest ustalić, a czasem jest to nawet
niemożliwe, jakie skutki spowodowało schorzenie, a
jakie popełniony ewentualnie błąd.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których
rokowania były bardzo złe, a leczenie stwarzało
niewielkie, ale jednak stwarzało szanse na
uratowanie życia. W znaczącej ilości przypadków nie
można zatem obarczać lekarza odpowiedzialnością za
negatywne skutki schorzenia czy śmierć chorego.
Można natomiast mówić o zmniejszeniu szansy na
uniknięcie takich skutków, względnie o narażeniu na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia bądź
doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

ART. 192 K.K. – KOMENTARZE

PRAWNIKÓW A PRAKTYKA

LEKARSKA

W rozważaniach na temat odpowiedzialności
karnej lekarzy M. Filar wyjątkowo trafnie
stwierdził

„

Mówiąc

pewnym

uproszczeniem, lekarz naraża się na tę
odpowiedzialność

trzech

typowych

sytuacjach :
- gdy nie leczy, lecz powinien,
- gdy leczy nie tak, jak powinien,
- gdy leczy , choć nie powinien

„Model
„paternalistyczny”, gdzie
pacjent

był

jedynie

przedmiotem

procedur

medycznych
podejmowanych

przez

lekarza

sposób

całkowicie lub prawie
całkowicie

arbitralny,

zastępowany jest coraz
wyraźniej

modelem

partnerskim,

gdzie

lekarz

pacjent

są

równoprawnymi
podmiotami
uczestniczącymi

równych

prawach

określonych działaniach
medycznych”

Jak twierdzi R. Kędziora „W sytuacji, w
której konieczny jest wybór między wolą
pacjenta a ochroną jego zdrowia i życia, w
demokratycznym

państwie

musi

decydować prawo do samostanowienia.
Takie rozwiązanie postulowali prawnicy i
mimo sprzeciwów lekarzy za generalną
regułę

przyjęto

konieczność

poszanowania woli chorego”.

Na tak przygotowanym gruncie, w nowym kodeksie

karnym ukazał się w rozdziale XXIII – Przestępstwa

przeciwko wolności -art. 192 w brzmieniu:

Art. 192 kodeksu karnego:

§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody
pacjenta – podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ściganie

następuje

wniosek

pokrzywdzonego.

Niestety,

poglądy

prawników co do
interpretacji

np.

przedmiotu ochrony,
podmiotu

czynu,

zakresu

czynności

objętej

treścią

artykułu i innych
norm

prawnych

decydujących

realizacji

tego

przestępstwa nie są
zgodne, a nawet są
niejednokrotnie
sprzeczne.

Przedmiot ochrony

A. Zoll: „Przedmiotem ochrony w wypadku

czynu zabronionego określonego w art. 192
jest autonomia pacjenta wobec zabiegów
leczniczych, przejawiająca się w prawie do
samostanowienia o ingerencji medycznej
oferowanej

przez

lekarza.

Prawo

samostanowienia wywodzi się z godności
człowieka i jest niezależna od zdolności do
czynności prawnych”

Przedmiot ochrony

Jeżeli ustawa o
zawodzie

lekarza

nie

wymaga

wyjątkowo

zgody pacjenta i warunek
ten zastępuje zgodą innej
osoby

lub

sądu

opiekuńczego

albo

dopuszcza
przeprowadzenie zabiegu
w ogóle bez uzyskania
zgody

jego

przeprowadzenie, to w
wypadkach

tych

wyłączona

jest

także

odpowiedzialność z art.
192.

Kk.

Brak

jest

bowiem koniecznej do
odpowiedzialności karnej
bezprawności czynu.

Przedmiot ochrony

Powyższą wątpliwością zajął się także M.Filar:
„Powstaje jednak pytanie, wedle jakiego przepisu
ocenić sytuację, w której pacjent taki (dorosły i
nieubezwłasnowolniony) z przyczyn faktycznych
( np. ze względu na fakt, iż jest nieprzytomny) nie
jest w stanie wyrazić jakiejkolwiek decyzji woli w
przedmiocie zgody (lub sprzeciwu) na zabieg
operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub
diagnostyki stwarzającej dlań podwyższone ryzyko:
lekarz zaś uzna, że zwłoka w podjęciu takich
czynności

groziłaby

pacjentowi

niebezpieczeństwem, o którym mowa w art. 34. ust.
7. ust. o zaw. lek. Stojąc na gruncie czysto
formalnym stwierdzić przyjdzie, iż mamy tu do
czynienia z przykrą luką prawną”.

Przedmiot ochrony

Konkluzja wynikająca z powyższych wywodów – by
formuła art. 192 k.k. była zgodna z innymi
obowiązującymi

lekarza

przepisami

prawa

zasadami wykonywania zawodu lekarza, konieczna
jest jak najszybsza nowelizacja poprzez dopisanie „o
ile inne ustawy nie stanowią inaczej”.
Przy rozważaniach o możliwościach wykonywania
przez lekarza zabiegów leczniczych bez zgody
pacjenta omówić należy jeszcze jeden , bardzo ważny
problem. Dotyczy on przypadków pacjentów w stanie
bezpośredniego zagrożenia życia, którzy tracą
przytomność, lecz przed tym nie wyrażali zgody na
zabiegi lecznicze. Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
nakłada na lekarza obowiązek ratowania życia w
takich sytuacjach i to bez żadnych wyjątków. Art. 192
k.k zabrania mu wykonywania zabiegów leczniczych
bez zgody pacjenta , co miałoby wówczas miejsce

Przedmiot ochrony

Czy nie jest możliwym, by prawnicy najpierw
uzgodnili stanowiska a następnie formułowani prawo
a nie odwrotnie ? Doskonałym podsumowaniem
powyższych rozważań będzie stanowisko T. Dukiet –
Nagórskiej: „...w ocenie stanu prawa nie można
pominąć kwestii spójności pomiędzy ustawami
określającymi obowiązki personelu medycznego
a ustawami wytyczającymi zakres uprawnień
pacjenta, bowiem te akty prawne powinny
pozostawać w harmonii. ... System prawny w
którym występuje w tym względzie rozbieżność,
jest wadliwy”.

Podmiot czynu (sprawca)

Wydawałoby się, że odpowiedź na pytanie, kto
może być sprawcą przestępstwa określonego w
art. 192 k.k. jest prosta. Jest bowiem w nim
mowa o zabiegu leczniczym i pacjencie, a zatem
postępowaniu legalnym, związanym z zawodami
chroniącymi zdrowie i życie ludzkie i osoba z
poza tych zawodów nie może być kojarzona z
wykonywaniem

„zabiegów

leczniczych”.

Stanowiska prawników nie są jednak zgodne.

Podmiot czynu (sprawca)

W komentarzu do k.k. pod red. A. Zolla
przyjęto : „Przestępstwo z art. 192 należy
zaliczyć

przestępstw

powszechnych.

Wprawdzie

najczęściej

podmiotem

tego

przestępstwa będzie osoba uprawniona do
wykonywania świadczeń medycznych (lekarz,
pielęgniarka), ale jego podmiotem może być
także osoba, która takich uprawnień nie
posiada. Zachodzić będzie wtedy zbieg między
art. 58 par.1 lub 2 ustawy o zawodzie lekarza i
art. 192”.

Podmiot czynu (sprawca)

A. Marek ma inny pogląd : „Z użytych w art. 192
par.1 określeń „zabieg leczniczy” i „pacjent” wynika,
że podmiotem omawianego przestępstwa może być
jedynie

osoba

uprawniona

wykonywania

czynności leczniczych ( lekarz, felczer, w zakresie
zabiegów prostych także pielęgniarka), dla której
osoba poddana zabiegowi jest „pacjentem”... szersza
wykładnia,

według

której

podmiotem

tego

przestępstwa może być każdy, kto podejmuje się
zabiegu leczniczego bez zgody osoby poddanej
zabiegowi... jest wątpliwa, gdyż traktuje zbyt
dowolnie wymienione znamiona dowodowe”.

Podmiot czynu (sprawca)

Z. Banaszczyk i in. stoją jednak w opozycji do
powyższych stanowisk i podzielają stanowisko A.
Zolla : :”Podmiotem zdolnym do popełnienia
przestępstwa z art. 192 par.1 k.k. jest nie tylko
lekarz

,ale

każdy

inny

członek

personelu

medycznego, a także dowolna osoba spoza kręgu
tego personelu ( w tym znachor).”

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Dla lekarza i innych
pracowników

służby

zdrowia

określenie

„zabieg leczniczy’ jest
jednoznaczne.

Słowo

„zabieg”

oznacza

czynność , połączoną z
różnego

rodzaju

interwencją

ciało

pacjenta,.

Natomiast

„leczniczy” oznacza cel
takiego zabieg – ma on
leczyć czyli niweczyć
skutki choroby lub stanu
pourazowego.

Dla

prawników nie jest to
jednak takie proste i ich
interpretacje nawet i w
tym

zakresie

są

niespójne.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

L. Kubicki wyraża pogląd: „ Pojęcie to wyrażać
może zarówno działania polegające na badaniu stanu
zdrowia, tzn. najszerzej rozumiana diagnostykę,
całokształt działalności profilaktycznej, wszelkie
postępowanie terapeutyczne (w tym pobranie
przeszczepu od osoby zdrowej), rehabilitacyjne, jak
tez postępowania związane z pracami badawczymi w
dziedzinie medycyny , farmakologii, fizjologii i
biologii, także badania połączone a eksperymentem.
Zabiegiem „leczniczym” – w rozumieniu omawianego
przepisu – jest także taki zabieg medyczny nie
spełniający funkcji leczniczej sensu stricto ( jak np.
zabieg z zakresu chirurgii kosmetycznej, czy też
dopuszczalny prawnie zabieg przerwania ciąży
dokonywany z innych wskazań, niż medyczne), który
uznawany jest w obowiązującym systemie prawnym
za czynność o charakterze medycznym”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Inną interpretację przedstawia M. Filar :
„Zabiegiem leczniczym w rozumieniu art. 192 k.k.
jest każdy zabieg lekarski przybierający formę
czynności leczniczej ( terapeutycznej) lub
czynności

lekarskiej

(nieterapeutycznej)

podejmowany w stosunku do pacjenta na etapie
profilaktyki, diagnozy, terapii i rehabilitacji,
który ze względu na właściwą mu technikę
medyczną łączy się z naruszeniem integralności
cielesnej pacjenta poprzez naruszenie jego
tkanki cielesnej lub fizycznym inwazyjnym
wniknięciem w jego ciało bez naruszenia tej
tkanki”

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Podobne , choć nie takie same zdanie ma R.
Kędziora,

który

polemizuje

stanowiskiem

reprezentowanym przez L. Kubickiego: „Zabiegiem
będzie ... czynność lekarska powodująca bezpośrednie
naruszenie powłoki cielesnej albo naruszenie tkanki
mięśniowej,

kostnej

czy

mózgowej,

przez

umieszczenie przyrządów medycznych w ciele bez
naruszenia jego zewnętrznej powłoki.... Nie należy
pojęcia

tego

utożsamiać

jego

szerokim

rozumieniem...(...tzn. obejmującym diagnozę, terapię i
profilaktykę

chorób)....Przyjęcie

takiego

ujęcia

prowadziłoby do sytuacji, w której lekarz nie miałby
nawet

prawa

postawienia

diagnozy

bez

uzyskiwania zgody na tę czynność. Oczywiście takie
uregulowanie

byłoby

nie

przyjęcia

uniemożliwiłoby pracę lekarza”.

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Najbliższą mi interpretację przedstawia S.
Rutkowski : „ Zabieg leczniczy jest czynnością
prawną, jeżeli został wykonany w celu leczniczym.
Zabieg leczniczy niewątpliwie powinien być
podjęty w celu uzdrowienia chorego, ratowania
życia, ulżenia cierpieniom. Nie jest czynnością
leczniczą zabieg transplantacji w stosunku do
dawcy (np. pobranie nerki). Zabieg taki ma
charakter leczniczy, ale tylko w stosunku do biorcy.
Nie ma również charakteru leczniczego pobranie
krwi od oskarżonego dla celów postępowania
karnego. Są zabiegami lekarskimi, ale nie
leczniczymi

takie

czynności

jak

sztuczne

zapłodnienie, eutanazja, sterylizacja, spędzenie
płodu

wskazań

ekonomicznych

lub

społecznych itd. Na wykonywanie zabiegów
nieleczniczych pozwalają lub ich zabraniają przepisy
szczególne”

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Zdaniem E. Zielińskiej : „ ... lekarz, który bez zgody
pacjenta udzielił świadczenia medycznego, podlegać
będzie odpowiedzialności karnej. Podstawy tej
odpowiedzialności mogą być jednak zróżnicowane w
zależności od wykonanego bez zgody świadczenia
przypadku zabiegu leczniczego lekarz będzie
odpowiadał z przepisu art. 192 k.k. z 1997 r . (o
ile pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie). W
przypadku zaś innego świadczenia medycznego
tzn. nie mającego charakteru terapeutycznego,
może ponieść odpowiedzialność z jednego z
przepisów k.k. za przestępstwo przeciwko
wolności lub przeciwko życiu i zdrowiu ...”

Czynność sprawcza – pojęcie zabiegu

leczniczego.

Oponentem do powyższego stanowiska jest A. Zoll :
„Czynność wykonawcza, jako znamię przestępstwa z
art. 192 , polega na wykonywaniu zabiegu
leczniczego. Pojęcie zabiegu leczniczego, na
gruncie art. 192, ujęte zostało szeroko,
obejmując zarówno zabiegi dokonywane w
ramach rutynowych świadczeń medycznych, jak i
zabiegi eksperymentalne, zarówno lecznicze, jak
i badawcze.... Zabieg leczniczy, o którym mowa w
art. 192, może mieć charakter diagnostyczny,
terapeutyczny lub profilaktyczny”

Zasady wyrażania zgody

To bardzo obszerne zagadnienie, przekraczające
ramy niniejszego opracowania i – wyjątkowo – poglądy
prawników w tym zakresie są w zasadzie zgodne. Z
punktu widzenia lekarza niepokoi mnie możliwość
udowodnienia przed sądem faktu wyrażenia przez
pacjenta zgody na niektóre zabiegi lecznicze. Ustawa
o zawodzie lekarza ( 6 ) wymaga bowiem zgody
pisemnej jedynie na „zabieg operacyjny lub zabieg
diagnostyczny stwarzający podwyższone ryzyko dla
pacjenta” ( art. 23 ust.1.). Natomiast w innych
przypadkach zgoda „może być wyrażona ustnie albo
nawet poprzez takie ... zachowanie, które w sposób
nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania
się

proponowanym

przez

lekarza

czynnością

medycznym’ ( art. 32 ust.7).

Po powyższych rozważaniach teoretycznych,
należałoby zastanowić się czy możliwość oskarżenia
lekarza lub pielęgniarki z art..192 jest realna ?. W
mojej praktyce spotkałam się kilkakrotnie ze
zleceniem przez sąd lub prokuratora oceny, czy forma
wyrażenia zgody na zabieg operacyjny przez pacjenta
była zgodna z wymogami ustawy o zawodzie lekarza.
Jedna ze spraw toczy się już przed sądem. Dotyczy
pacjentki 51-letniej, która na piśmie wyraziła zgodę na
usunięcie zmienionej mięśniakowato macicy i jak
twierdzi nie godziła się (ustnie) na usunięcie
przydatków. Lekarz usunął w trakcie zabiegu
obustronnie przydatki, przy czym ich stan nie spełniał
warunków poszerzenia zabiegu bez zgody pacjenta
( art. 35 ust. O zaw. lek.). Lekarz wykonał zabieg
zgodnie z zasadami aktualnej wiedzy lekarskiej, gdyż
w wieku pacjentki należy , ale ze wskazań
profilaktycznych , usunąć jajniki.

Może dojść zatem do
kolizji dwu wymogów :
wymogu

leczenia

zgodnego

zasadami

aktualnej

wiedzy

medycznej

wymogu

respektowania

woli

pacjenta.

tym

konkretnym

przypadku

lekarz

popełnił

błąd

formalny. Uważam, że w
obecnym stanie prawa
medycznego

należy

pojęcie

błędu

lekarskiego poszerzyć o
nowy jego rodzaj – tj.
błąd lekarski formalny.

M. Mozgawa, M.Kanys-Marko przedstawiają wyniki badań

empirycznych za lata 1999 – 2001. Badaniami objęto
wszystkie prokuratury w Polsce i ustalono, że w okresie tym
wystąpiło jedynie 9 (dziewięć) spraw dotyczących art. 192
k.k. Pięć z nich umorzono ( trzy z powodu braku znamion
czynu przestępnego, dwa z powodu braku wniosku o
ściganie).
Dotyczyły one:
- usunięcia zęba,
- usunięcia „fragmentu miąższu piersi”,
- usunięcia tarczycy,
- wykonania „testu papawerynowego (iniekcja w prącie),
- amputacji palca ręki,
- pobrania „płynu z kręgosłupa” ( 2 przypadki).
Pozostałe dwa budzą wątpliwości, czy dokonano w ogóle
„zabiegu leczniczego”. Jeden to „umieszczenie w szpitalu
psychiatrycznym” , drugi dotyczy pacjenta chorego
psychicznie, który zgłosił „odprowadzanie mleczu z
kręgosłupa przez penis”.

Na zakończenie przytoczę stanowisko lekarza klinicysty. T.

Tołłoczko uważa, że : „Przeprowadzenie zabiegu bez zgody w
pełni świadomego chorego byłoby niewątpliwie działaniem
bezprawnym. Lekarz stałby się w takim przypadku
przestępcą przeciwko wolności i autonomii chorego.
Rozważmy

jednak

sytuację,

której

stanie

bezpośredniego zagrożenia życia chory nie wyraża zgody na
operację, a tylko operacja może mu jego życie uratować...w
okresie gdy stracił on przytomność ... chirurdzy aby być w
zgodzie z własnym sumieniem, dostrzegają lekarskie i
moralne wskazania do wykonania ratującej życie operacji nie
zastanawiając się nad aktualnie obowiązującymi przepisami
prawnymi. ... Na zastanawianie się nad aktualnymi
przepisami i odpowiednimi paragrafami chirurg wielokrotnie
zresztą zupełnie nie ma czasu...”.

Należy do tego dodać : zwłaszcza, że w zasadzie nie
wiadomo jak należy rozumieć te obowiązujące przepisy.

Wola śmierci a obowiązek

ratowania życia

Art. 30 ustawy o

zawodzie lekarza:

Lekarz

obowiązek udzielać

pomocy lekarskiej

każdym

przypadku,

gdy

przypadku,

gdy

zwłoka

jej

zwłoka

jej

udzieleniu mogłaby

spowodować

niebezpieczeństwo

utraty

życia,

utraty

życia,

ciężkiego

uszkodzenia ciała

lub

ciężkiego

lub

ciężkiego

rozstroju zdrowia,

oraz

innych

przypadkach

nie

przypadkach

nie

cierpiących zwłoki.

Formuła tego zapisu nie wprowadza

żadnej względności, ani też nie

przewiduje wyjątkowych okoliczności,

w których lekarz byłby zwolniony od

tego prawnego obowiązku. Jest to

zatem wymóg bezwzględny. W tej

interpretacji utwierdza zapis w art.

38 ustawy. Artykuł ten dotyczy tzw.

klauzuli sumienia tj. warunków w

jakich lekarz m.in. ze względu na swój

światopogląd

może

odmówić

światopogląd

może

odmówić

udzielenia

pomocy

pacjentowi.

udzielenia

pomocy

pacjentowi.

Klauzula

sumienia

jest

Klauzula

sumienia

jest

usankcjonowana prawem „o ile nie

zachodzi przypadek, o którym mowa

w art. 30”.

Art.162 k.k.

Par. 1. Kto człowiekowi
znajdującemu się w położeniu
grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty
życia albo ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu nie udziela
pomocy, mogąc jej udzielić
bez narażenia siebie lub
innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty
życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu,
podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.

Konstytucja RP.

Art. 38.: Rzeczpospolita

Polska zapewnia każdemu

człowiekowi

prawną

ochronę życia.

Art.

41.

Art.

41.

Każdemu

zapewnia

się

zapewnia

się

nietykalność osobistą i

wolność

osobistą.

wolność

osobistą.

Pozbawienie

lub

Pozbawienie

lub

ograniczenie wolności

może nastąpić tylko na

zasadach i w trybie

określonym w ustawie.

Lekarski obowiązek

ratowania

życia

jest

ratowania

życia

jest

wpisany w ustawę, a

zatem,

logicznie

zatem,

logicznie

rozumując,

można

rozumując,

można

wypełniać nawet wówczas

gdy ogranicza to wolną

wolę człowieka. Ta wolna

wola człowieka nazywana

jest w prawie prawem do

samostanowienia

względnie

autonomia

względnie

autonomia

człowieka i uważana jest

obok prawa do życia za

najwyższą, konstytucyjną

wartość

Art. 192 k.k.:

Kto wykonuje zabieg leczniczy

bez zgody pacjenta

, podlega grzywnie, karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

do lat 2.

Ratowanie życia wymaga niewątpliwie

wszczęcia działań ratunkowych w tym

licznych zabiegów leczniczych ( są nim

nawet iniekcje) a art. 192 k.k. zabrania ich

dokonania bez zgody pacjenta. Słowo

zgoda oznacza przyzwolenie wymagane

przez prawo a zatem wyrażone świadomie

, przy pełnym rozumieniu sytuacji i

grożącego

niebezpieczeństwa.

Lekarz

grożącego

niebezpieczeństwa.

Lekarz

zatem jest obowiązany do poinformowania

pacjenta o jego stanie zdrowia a

informacja ta musi być dla pacjenta w

pełni zrozumiała, gdyż tylko wówczas jego

decyzja spełnia wymogi „wolnej woli”.

Treść tego artykułu jest jednoznaczna,

wprowadzająca bezwzględny wymóg uzyskiwania

zgody pacjenta. Nie przewiduje żadnych wyjątków, a

zatem nie uwzględnia nawet sytuacji w której

pacjent nie jest w stanie wypowiedzieć się na temat

zgody, gdyż jest nieprzytomny. Czyżby lekarz nie

miał wówczas prawa podjąć czynności leczniczych

np. w celu ratowania życia, do czego obliguje go

równie bezwzględny wymóg wpisany w art. 30

ustawy o zawodzie lekarza

Treść innych artykułów tej ustawy

dopuszcza jednakże wykonywanie

czynności lekarskich bez zgody

pacjenta

właśnie

takich

pacjenta

właśnie

takich

przypadkach. Należy zatem przyjąć

za K. Daszkiewicz, że treść art. 192

została sformułowana błędnie i winna

zawierać stwierdzenie „ o ile inne

ustawy nie stanowią inaczej” (chodzi

także

przymus

leczenia

także

przymus

leczenia

usankcjonowany ustawowo). M. Filar

uważa natomiast , że w tym

przypadku mamy do czynienie z

przykrą luką prawną

Nie

budzącą

Nie

budzącą

jakichkolwiek

zastrzeżeń prawnych

jest zatem sytuacja, w

której lekarz ratuje

życie

pacjentowi

życie

pacjentowi

nieprzytomnemu, nie

nawiązującemu

kontaktu a zatem nie

mogącemu

wyrazi

mogącemu

wyrazi

swej

woli.

Musi

swej

woli.

Musi

wówczas

podjąć

wówczas

podjąć

wszelkie

dostępne,

wszelkie

dostępne,

zgodne z zasadami

aktualnej

wiedzy

aktualnej

wiedzy

lekarskiej

działania

lekarskiej

działania

ratunkowe

tym

ratunkowe

tym

wszelkie

konieczne

wszelkie

konieczne

zabiegi lecznicze .

Problemy prawne powstają natomiast

w sytuacjach gdy :

dorosły

pacjent

przed

utratą

dorosły

pacjent

przed

utratą

przytomności wyrażał, jak się wydaje,

świadomie

sprzeciw

świadomie

sprzeciw

podejmowania czynności ratujących

życie,

istnieją wątpliwości co do wartości

prawnej wyrażanej przez dorosłego

pacjenta woli;

może być to związane ze

schorzeniami

psychicznymi

nawet

schorzeniami

psychicznymi

nawet

somatycznymi, zażywanymi lekami, a

także stanem upojenia alkoholowego.

Wariantem

pierwszej

Wariantem

pierwszej

wersji jest posiadanie

przez

pacjenta

lub

przez

pacjenta

lub

dostarczenie przez jego

rodzinę

pisemnego

rodzinę

pisemnego

oświadczenia woli np. co

braku

zgody

braku

zgody

przetoczenie krwi nawet

wówczas gdy tylko taki

zabieg

daje

szansę

zabieg

daje

szansę

uratowania życia. Jak

podano

powyżej,

podano

powyżej,

polskim

prawie

polskim

prawie

medycznym nie wpisano

takiej

możliwości

takiej

możliwości

wyrażenia

woli;

wyrażenia

woli;

przeciwnicy

przetaczania

krwi

przetaczania

krwi

powodów

religijnych

powodów

religijnych

( Świadkowie Jehowy)

żądają

jednakże

żądają

jednakże

respektowania

takich

respektowania

takich

oświadczeń.

W opisanych powyżej sytuacjach

dochodzi do kolizji między

dwiema,

największymi

dla

dwiema,

największymi

dla

każdego

człowieka

każdego

człowieka

zagwarantowanymi

konstytucyjnie

wartościami

konstytucyjnie

wartościami

prawem do życia i prawem do

samostanowienia. Którą z tych

dóbr

należy

uznać

dóbr

należy

uznać

ważniejszą ? Kto ma o tym

zadecydować? Na pewno nie

rodzina. Pozostaje lekarz a dla

lekarza

najwyższym

dobrem

lekarza

najwyższym

dobrem

musi być i jest życie człowieka.

Musi

zatem

działać,

gdyż

Musi

zatem

działać,

gdyż

zaniechanie może go narazić na

odpowiedzialność karną.

Art.2

k.k.

stanowi

bowiem

Art.2

k.k.

stanowi

bowiem

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo

skutkowe popełnione przez zaniechanie

podlega ten tylko, na kim ciążył prawny,

szczególny

obowiązek

zapobiegnięcia

szczególny

obowiązek

zapobiegnięcia

skutkowi. Na lekarzu ciąży niewątpliwie

prawny, szczególny obowiązek ratowania

życia.

Prawo przewidziało takie sytuacje kolizyjne :

rozwiązuje je treść art. 26 k.k., zawartego w

rozdziale „wyłączenie odpowiedzialności prawnej”.

Art. 26.brzmi: Par. 1 . Nie popełnia przestępstwa,

kto działa w celu uchylenia bezpośredniego

niebezpieczeństwa

grożącego

jakiemukolwiek

niebezpieczeństwa

grożącego

jakiemukolwiek

dobru

chronionemu

prawem,

jeżeli

dobru

chronionemu

prawem,

jeżeli

niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a

dobro poświęcane przedstawia wartość niższą od

dobra ratowanego.

Par. 2. Nie popełnia przestępstwa także ten ,

kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach

określonych w par. 1, poświęca dobro które nie

przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra

ratowanego.

Par. 4. Przepisu par. 2 nie stosuje się, jeżeli

sprawca poświęca dobro, które ma szczególny

obowiązek chronić nawet z narażeniem się na

niebezpieczeństwo osobiste

Biorąc pod uwagę wszystkie, przywołane

powyżej przepisy , sytuacja prawna relacji

lekarz – pacjent nieprzytomny, nie wyrażający

przed utratą przytomności zgody na ratowanie

życia, lub nie wyrażający takiej zgody ale w

sposób budzący jej wartość prawną (czy jest

świadoma), przedstawia się następująco:

człowiek

zapewnioną

konstytucyjnie

człowiek

zapewnioną

konstytucyjnie

„prawną ochronę życia”, przy czym w artykule,

gwarantującym to prawo nie uwzględniono

żadnych odstępstw ; stąd przecież zniesienie w

Polsce kary śmierci,

człowiek ma zapewnione konstytucyjnie prawo

do samostanowienia, jednakże prawo to

ograniczać mogą inne ustawy, „na zasadach” i

w „trybie” w nich ustalonych. Ustawa o

zawodzie

lekarza

jest

aktem

prawnym

zawodzie

lekarza

jest

aktem

prawnym

spełniającym te warunki.

Powyższe układa się

logiczną

całość

logiczną

całość

wskazuje

bezwzględność

lekarskiego obowiązku

ratowania

życia

ratowania

życia

uzasadnioną prawnie

negację wcześniejszej,

bądź

wątpliwej

bądź

wątpliwej

prawnie woli pacjenta

sytuacjach

opisanych

powyżej.

opisanych

powyżej.

Lekarz musi zatem

w takich sytuacjach

podjąć

zabiegi

podjąć

zabiegi

ratujące

życie,

ratujące

życie,

poświęcając prawo

pacjenta

samostanowienia

wyłącznie

prawna

strona

prawną

wyłącznie

prawna

strona

prawną

zagadnienia. Nie mniej ważny jest wpływ na

psychikę

lekarza

opisywanych

sytuacji.

psychikę

lekarza

opisywanych

sytuacji.

Niemożność ratowania jeszcze przytomnego ale

śmiertelnie zagrożonego pacjenta, gdyż nie

życzy sobie tego, jest dla każdego lekarza

niewątpliwie

niezwykle

negatywnym

niewątpliwie

niezwykle

negatywnym

przeżyciem. Dalsza bezczynność, po utracie

przez niego przytomności i braku już możliwości

zmiany decyzji jest, moim zdaniem, nie tylko

nie uzasadniona prawnie ale także niezgodna z

istotą zawodu lekarza i etyką lekarską. Lekarz

nie może być asystentem śmierci lecz życia i

tylko ratowanie życia wszelkimi dostępnymi

metodami jest zgodne z zasadą

salus aegroti

suprema lex esto

Póki świadomość pacjenta jest zachowana, lekarz

nie ma prawa działać wbrew jego woli. Gdy

jednak pacjent straci przytomność, a dalsze

zaniechanie

działania,

zgodne

jego

zaniechanie

działania,

zgodne

jego

wcześniejszą wolą, stwarza realne zagrożenie

śmiercią, lekarz jest obowiązany działania podjąć.

Działa

wówczas

stanie

tzw.

wyższej

Działa

wówczas

stanie

tzw.

wyższej

konieczności (art. 26 k.k.) – poświęca dobro

mniejsze ( wolna wola pacjenta), ratując dobro

większe (życie).

Niniejszą,

logiczną

interpretację

zapisów

Niniejszą,

logiczną

interpretację

zapisów

zaburza opisana już powyżej treść artykułu 192

k.k., a także wpisane do Kodeksu Etyki

Lekarskiej zasady postępowania lekarza w

sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia

pacjenta. Treść stosownego artykułu brzmi:

Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz

nie

obowiązku

podejmowania

nie

obowiązku

podejmowania

prowadzenia reanimacji lub uporczywej

terapii

stosowania

środków

terapii

stosowania

środków

nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu

reanimacji należy do lekarza i jest

związana

z oceną szans leczniczych.

Powyżej

przedstawiłam

własną

Powyżej

przedstawiłam

własną

interpretację obowiązujących przepisów i

własny, oparty o ich treść pogląd na

temat lekarskiego obowiązku ratowania

życia. Prawo medyczne jest tworzone dla

lekarzy i powyższe wywody dokonane

zostały przez lekarza, którym jestem.

Prawo medyczne jest tworzone dla

lekarzy i winno być przez lekarzy

jednoznacznie rozumiane by mogli bez

kolizji z prawem wykonywać zawód.

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

M. Boratyńska, P. Konieczniak: Art. 30 ustawy o
zawodzie lekarza „ustanawia powinność
bezwzględną, ponieważ lekarz nie może się od niej
uchylić nie tylko na podstawie art. 38 ustawy, ale
także na podstawie art. 39, który ustanawia tzw.
klauzulę sumienia.
„Pomoc „obowiązkowa” udzielana w warunkach art.
30, jest oceniana wg tych samych reguł prawnych, co
inne działania lekarza. Obowiązek ten może być więc
wykonywany tylko pod warunkiem i tylko w
granicach zgody pacjenta, jak każda inna
czynność zawodowa. Jeżeli lekarz w ogóle zgody
odeń nie uzyskał, to ma się powstrzymać od działania
– i w takim razie nie podlega żadnej
odpowiedzialności za zaniechanie pomocy. Jest
to reguła zupełnie oczywista i bezdyskusyjna”

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

Leszek Kubicki :
„ 0bowiazek udzielenia pomocy lekarskiej
ujęto w art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
jako obowiązek bezwzględny. W ustawie
nie przewidziano żadnej okoliczności, która
by wykonanie tego obowiązku wyłączała.”
„ Normę , zawartą w art. 30 ustawy , ze
względu na jej zakres, uznać przeto należy za
zbyt radykalną, nadmiernie rygorystyczną.”

Pojawia się pytanie, czy przepis art. 33 ustawy o zawodzie
lekarza znajduje zastosowanie, gdy pacjent wcześniej, zanim
jego stan zdrowia pogorszył się do tego stopnia, że nie jest on
już w stanie wyrazić swojej woli, zdecydowanie sprzeciwiał się
leczeniu? Podejmowanie przez lekarza – świadomego uprzednio
wyrażonego przez pacjenta stanowiska w sprawie leczenia –
czynności medycznych, może być bowiem traktowane jako
samowolne wykonanie zabiegu leczniczego. Z drugiej jednak
strony w świetle art. 33 ust.1 istotny jest moment, w którym
pacjent wymaga pomocy lekarskiej, a w tym czasie nie
jest on już w stanie wyrazić swojej woli. Innymi słowy,
nie można w sposób nie budzący wątpliwości ustalić, bez
kontaktu z pacjentem, czy w chwili podejmowania
czynności zmierzających do ratowania jego zdrowia,
nadal sprzeciwia się leczeniu. Dlatego wydaje się, że w
razie wątpliwości, jakie jest stanowisko pacjenta
odnośnie leczenia należy przyjąć, że lekarz, którego
powołaniem jest udzielanie pomocy medycznej, ma
prawo i obowiązek takiej pomocy udzielić” Uważam
zatem, że wątpliwości w tym zakresie należy rozstrzygnąć na
korzyść ratowania życia i zdrowia, narażając się nawet
na zarzut nieuwzględniania woli pacjenta”

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

. Kubicki :

Argumentacja niektórych lekarzy, że
„ nigdy nie wiadomo, czy w pięć minut po utracie
przytomności pacjent nie zmieniłby zdania „ nawet
nie nadaje się do polemiki”
M. Boratyńska, P. Konieczniak :
„Problemem jest to... czy i w jakim stopniu należy
uwzględniać wcześniejsze zastrzeżenia pacjenta
( wyrażone w czasie , gdy był do tego zdolny ... np.
gdy ofiara wypadku przed utratą przytomności
złożyła zastrzeżenie lub gdy przy nieprzytomnym
znaleziono określoną informację pisemną ...lub
zastrzeżenia odnośnie do przetoczeń krwi,
typowego dla członków związku wyznaniowego
Świadków Jehowy). Mimo braku w tej sprawie
wyraźnego stanowiska ustawy., należy przyjąć, że
na tle przepisów ustawy o zawodzie lekarza
powinien być respektowany co najmniej sprzeciw
złożony w sposób wyraźny w niedługim czasie przed
utratą przez pacjenta przytomności a już zwłaszcza
bezpośrednio przed tym”.

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

Eleonora Zielińska :
„Zdaniem S. Śliwińskiego ratowanie cudzego dobra nie powinno
mieć miejsca, gdy zainteresowany sprzeciwia się temu, bowiem
prawo karne nie przyjmuje zasady uszczęśliwiania ludzi wbrew
ich woli”.Nie zachodzi działanie w stanie wyższej konieczności,
gdy podmiot ratowanego dobra nie życzy sobie utrzymania tego
dobra”...” Nie powinno ... budzić wątpliwości, że w przypadku,
że gdy po zamachu samobójczym dorosła osoba jest przytomna i
wyraża zdecydowanie wolę, aby jej nie ratować, lekarz na
zasadach ogólnych powinien uszanować jej decyzję i wstrzymać
się od jakichkolwiek działań z nią sprzecznych. Podobnie należy
traktować sytuację, gdy niedoszły samobójca jest nieprzytomny,
lecz przed zamachem na swoje życie wyraził, w sposób nie
budzący wątpliwości swą wolę co do niepodejmowania akcji
ratowniczej gdyby przeżył zamach.”
„... w moim przekonaniu w przypadku zamachów samobójczych
osób dorosłych lekarz ma obowiązek ratowania im życia zawsze
w sytuacji, gdy niedoszły samobójca jest nieprzytomny, a
wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska co do tego , czy
chce być ratowany.”
„...czy lekarz podejmujący działania lecznicze wbrew woli
pacjenta może zwolnić się od odpowiedzialności karnej w
powołaniu się na ogólną instytucję stanu wyższej konieczności
lub inna instytucję prawną wyłączającą taką odpowiedzialność?
Obecnie wydaje się dominować przekonanie, że odpowiedź na to
pytanie powinna być negatywna...”

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

Z. Banaszczyk, M. Barzycka-Banaszczyk, M.

Boratyńska, P. Konieczniak, E. Zielińska :
„Nieudzielanie pomocy pacjentowi... gdy obiektywnie
istniał stan zagrożenia życia lub zdrowia, lekarz ten
stan rozpoznał i (świadomie) nie udzielił pomocy ...
Sytuacja ta jest ...złożona. ...lekarz jest tzw.
gwarantem zdrowia i życia pacjenta, zatem zgodnie z
art.. 2 k.k. może odpowiadać za skutkowe
przestępstwa z zaniechania. Skoro zaś mówi się o
wypadkach umyślnego nieudzielania pomocy – może
wchodzić w grę ich kwalifikacja prawna jako
zabójstwa dokonanego lub usiłowanego (art. 148
par. 1 k.k.). Co prawda koniecznym warunkiem
przypisania odpowiedzialności za zabójstwo jest
ustalenie u sprawcy zamiaru. Wbrew pozorom zamiar
zabójstwa byłoby jednak w takich przypadkach dość
łatwo lekarzowi przypisać na podstawie konstrukcji
tzw. zamiaru ewentualnego

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

A. Zoll, K. Buchała :

Jeżeli ustawodawca
uzależnia legalność
zabiegu leczniczego
od zgody pacjenta,
to nie można z
powołaniem się na
stan wyższej
konieczności
podejmować
zabiegów, na które
pacjent nie wyraził
zgody w celu np.
ratowania jego
życia”.

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

K. Daszkiewicz po przywołaniu powyższego

poglądu : „To jest przecież twierdzenie
niezgodne z prawdą. Działanie w stanie wyższej
konieczności ( art. 26 par. 1 k.k.) należy do
tradycyjnych instytucji przewidzianych w części
ogólnej kodeksu karnego. Nie istnieją podstawy
prawne, w oparciu o które mogła by być
eliminowana w odniesieniu do wykonywanych
zabiegów leczniczych. W żadnym razie nie
można zaakceptować błędnej interpretacji,
prowadzącej do eliminacji w rozważanych
sytuacjach działania w stanie wyższej
konieczności”.

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

R. Kędziora :
„... mimo sprzeciwów lekarzy, za generalna regułę przyjęto
konieczność poszanowania woli chorego. Z zasady nie można
odstępować od tego obowiązku nawet dla ratowania zdrowia i
życia. Nie jest to jednak bezwzględna zasada. Prawo przewiduje
sytuacje, w których w imię ratowania zdrowia i życia możliwe
jest pominięcie woli pacjenta. W takich przypadkach mamy do
czynienia z kolizją art. 192 k.k. , zakazującego dokonywania
zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta, z art. 162 k.k.
nakazującym udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w
bezpośrednim niebezpieczeństwie dla zdrowia lub życia. ...Część
doktryny opowiada się za uznaniem, że jeżeli samobójca jest w
stanie wyrazić z rozeznaniem opinię, lekarz nie ma prawa
działania wbrew jego woli i dokonując takich czynności
odpowiadałby z art. 192 k.k. Nie zgadzam się z takim
stanowiskiem. Skoro każdy inny człowiek byłby zobowiązany do
ratowania człowieka w niebezpieczeństwie, to tym bardziej
dotyczy to lekarza. ...Osoba usiłująca popełnić samobójstwo nie
może być bezpośrednio po tym zdarzeniu w stanie psychicznym
umożliwiającym świadome wyrażenie woli ... Lekarz ma, moim
zdaniem , obowiązek działać w celu odwrócenia
niebezpieczeństwa i dopiero dalsze czynności wymagać będą
zgody pacjenta. ... Bezczynność lekarza ze względu na sprzeciw
takiej osoby prowadziłaby do odpowiedzialności lekarza za
nieudzielanie pomocy.”

Stanowiska praw

ików

- karnistów:

S. Rutkowski : „Przyjęcie, że lekarz może

powołać się na stan wyższej konieczności w celu
obejścia zgody pacjenta, doprowadzić może do
sytuacji, że to lekarz , a nie pacjent
decydowałby o podjęciu i metodzie leczenia.
Takie stanowisko przekreśla prawo jednostki do
samostanowienia. Nie można wbrew woli
jednostki ratować jego życia i zdrowia.

Stanowiska prawników – cywilistów:

M. Nesterowicz :

„ Przepis art. 33 i 34 ustawy o zawodzie lekarza dotyczyć
będzie nie tylko małoletnich i ubezwłasnowolnionych lecz
także innych osób mających zdolność do czynności
prawnych, które jednak z powodu utraty przytomności
albo zaburzeń psychicznych są niezdolne do wyrażenia i
udzielania zgody. Jeżeli jednak taki chory przedtem
wyraził taką wolę tj. nie udzielił zgody na zabieg
operacyjny, lekarz powinien tą zgodę uszanować, chyba że
pacjent był w takim stanie psychicznym, że jego
oświadczenie woli można uznać za wadliwe. Gdyby jednak
– mimo nieudzielania zgody – nieprzytomnemu choremu
nieprzeprowadzenie zabiegu groziłoby śmiercią, lekarz ma
– moim zdaniem – prawo do działania. Trzeba bowiem
przyjąć domniemanie, że gdyby pacjent był przytomny to
mógłby zmienić swoją wolę. Lekarz działa wówczas jako
prowadzący cudze sprawy bez zlecenia, zgodnie z art. 754
kc.”

Stanowiska prawników – cywilistów:

W. Safian :

„Gdy pacjent uzyskał efektywną pomoc
medyczną i wrócił do zdrowia, może domagać
się pieniężnego zadośćuczynienia za to, że
naruszono jego dobra osobiste. Podstawą
zadośćuczynienia będzie np. przeprowadzenie z
pozytywnym skutkiem niezbędnego dla chorego
zabiegu operacyjnego bez jego zgody –
naruszone zostało bowiem prawo chorego do
wyrażenia lub nie zgody na udzielenie mu
określonych świadczeń”

Czy zatem po utracie przytomności przez pacjenta,
uparcie nie wyważającego zgody na ratujące życie
zabiegi mogą wbrew tej woli przystąpić do działania?
Odpowiadam, że tak! Utwierdziły mnie w tym
niespójne i wręcz sprzeczne ze sobą poglądy
prawników. W przedstawionej sytuacji każde
działanie lekarza może spowodować jego
odpowiedzialność karną:
gdy podejmie działanie może zostać oskarżony o
dokonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta
( art.192 k.k.),
gdy zaniecha działań może zostać oskarżony o
nieudzielenie pomocy człowiekowi w bezpośrednim
zagrożeniu życia ( art. 162 k.k.), a nawet , jak
twierdzą niektórzy prawnicy , o zabójstwo ( art. 148
k.k.).
Nie ulega wątpliwości, że przy powyższym wyborze,
należy wybrać pierwszą wersję, tym bardziej, że
działanie w omawianej sytuacji jest wypełnieniem
powołania lekarskiego.

Jedynym

podsumowaniem
niniejszych rozważań jest
apel do ustawodawców i
prawników. Pierwsi winni
tak formułować prawo
medyczne by było
jednoznaczne i
zrozumiałe dla lekarzy,
drudzy winni uzgodnić
stanowiska odnośnie
zachowań lekarzy w
określonych sytuacjach
styku pacjent-lekarz. Nie
może bowiem prawo
doprowadzić do sytuacji,
gdy każde zachowanie się
lekarza może rodzić
odpowiedzialność karną.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116
Slide 117
Slide 118
Slide 119
Slide 120
Slide 121
Slide 122
Slide 123
Slide 124
Slide 125
Slide 126
Slide 127
Slide 128
Slide 129
Slide 130
Slide 131
Slide 132
Slide 133
Slide 134
Slide 135
Slide 136
Slide 137
Slide 138
Slide 139
Slide 140
Slide 141
Slide 142
Slide 143
Slide 144
Slide 145
Slide 146
Slide 147
Slide 148
Slide 149
Slide 150
Slide 151
Slide 152
Slide 153
Slide 154
Slide 155
Slide 156
Slide 157
Slide 158
Slide 159
Slide 160
Slide 161
Slide 162
Slide 163
Slide 164
Slide 165
Slide 166
Slide 167
Slide 168
Slide 169
Slide 170
Slide 171
Slide 172
Slide 173
Slide 174
Slide 175
Slide 176
Slide 177
Slide 178
Slide 179
Slide 180
Slide 181
Slide 182
Slide 183
Slide 184
Slide 185
Slide 186
Slide 187
Slide 188
Slide 189
Slide 190
Slide 191
Slide 192
Slide 193
Slide 194
Slide 195
Slide 196
Slide 197
Slide 198
Slide 199
Slide 200
Slide 201
Slide 202
Slide 203
Slide 204
Slide 205
Slide 206
Slide 207
Slide 208
Slide 209
Slide 210
Slide 211
Slide 212
Slide 213
Slide 214
Slide 215
Slide 216
Slide 217
Slide 218
Slide 219
Slide 220
Slide 221
Slide 222
Slide 223
Slide 224
Slide 225
Slide 226
Slide 227
Slide 228
Slide 229
Slide 230
Slide 231
Slide 232
Slide 233
Slide 234
Slide 235
Slide 236
Slide 237
Slide 238
Slide 239
Slide 240
Slide 241
Slide 242
Slide 243
Slide 244
Slide 245
Slide 246
Slide 247
Slide 248
Slide 249
Slide 250
Slide 251
Slide 252
Slide 253
Slide 254
Slide 255
Slide 256
Slide 257
Slide 258
Slide 259
Slide 260
Slide 261
Slide 262
Slide 263
Slide 264
Slide 265
Slide 266
Slide 267
Slide 268
Slide 269
Slide 270
Slide 271
Slide 272
Slide 273
Slide 274
Slide 275
Slide 276
Slide 277
Slide 278
Slide 279
Slide 280
Slide 281
Slide 282
Slide 283
Slide 284
Slide 285
Slide 286
Slide 287
Slide 288
Slide 289
Slide 290
Slide 291
Slide 292
Slide 293
Slide 294
Slide 295
Slide 296
Slide 297
Slide 298
Slide 299
Slide 300
Slide 301
Slide 302
Slide 303
Slide 304
Slide 305
Slide 306
Slide 307
Slide 308
Slide 309
Slide 310
Slide 311
Slide 312
Slide 313
Slide 314
Slide 315
Slide 316
Slide 317
Slide 318
Slide 319
Slide 320
Slide 321
Slide 322
Slide 323
Slide 324
Slide 325
Slide 326
Slide 327
Slide 328
Slide 329
Slide 330
Slide 331
Slide 332
Slide 333
Slide 334
Slide 335
Slide 336
Slide 337
Slide 338
Slide 339
Slide 340
Slide 341
Slide 342
Slide 343
Slide 344
Slide 345
Slide 346
Slide 347
Slide 348
Slide 349
Slide 350
Slide 351
Slide 352
Slide 353
Slide 354
Slide 355
Slide 356
Slide 357
Slide 358
Slide 359
Slide 360
Slide 361
Slide 362
Slide 363
Slide 364
Slide 365
Slide 366
Slide 367
Slide 368
Slide 369
Slide 370
Slide 371
Slide 372
Slide 373
Slide 374
Slide 375
Slide 376
Slide 377
Slide 378
Slide 379
Slide 380
Slide 381

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Toksykologia sądowo lekarska
Ewolucja metod sądowo-lekarskiej rekonstrukcji okoliczności potrąceń, ♠MEDYCYNA♠, Medycyna sądowa
Śmierć w pojedynku; historyczne aspekty prawne i sądowo lekarskie
Sądowo lekarska sekcja zwłok (2)
SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK – REALIZACJA WYMOGÓW PROCEDURALNYCH I MERYTORYCZNYCH
3 Badanie sądowo lekarskie
Kukla, Bogdanowicz, Tarczynska, Opiniowanie sadowo psychiatrycz
Janica, Załuski Sądowo lekarskie i wiktymologiczne aspekty zabójstw
Dokumentacja lekarska znaczenie kliniczne i sądowo lekarskie
Kryminalistyka, Kryminalistyka - badania sądowo-lekarskie osób żywych
Traumatologia sadowo - lekarska, Medycyna Ratunkowa - Ratownictwo Medyczne

więcej podobnych podstron

Opiniowanie sądowo lekarskie

Document Outline