Dagmara Krysiak

OGLĘDZINY OSOBY ŻYWEJ I MARTWEJ

Badania sądowo - lekarskie osób żywych

- w sprawach przeciwko życiu, zdrowiu i przestępstw seksualnych organ procesowy zleca biegłemu lekarzowi badanie osób pokrzywdzonych lub podejrzanych lub uczestniczenie w oględzinach ich odzieży lub ciała (207-208 KPK),

- celem jest poszukiwanie na ich odzieży lub śladów przestępstwa; czasem ogólny stan zdrowia lub sprawność fizyczna,

- oględziny ciała wymagają najczęściej całkowitego obnażenia badanego i musza być prowadzone w obecności drugiej osoby (dla uniknięcia oskarżeń o molestowanie lub przyjęcie łapówki),

- wszystkie ślady powinny być w miarę możliwości sfotografowane i opisane,

- opis powinien zawierać dokładną lokalizację śladów w odniesieniu do ich umiejscowienia odnośnie określonych punktów na ciele,

- protokół powinien być uzupełniony szkicem - naniesieniem wyników badań na specjalne, przygotowane wcześniej szkice ciała ludzkiego,

- według art. 74 par. 2-4 oskarżony (podejrzany) ma obowiązek poddania się oględzinom zwłok, jak również wszystkim badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała,

- identyfikując obrażenia na ciele badanego należy nie tylko je opisać, ale uzupełnić stwierdzeniem możliwego czasu ich powstania, a także okoliczności (dotyczy to zarówno śladów jak i zabrudzeń),

- czasem biegły ma ustalić czy podejrzany, oskarżony lub skazany mogą uczestniczyć w czynnościach procesowych lub przebywać w areszcie; odpowiedź na to pytanie bywa trudna, ale ma na celu weryfikację zaświadczeń lekarskich przedstawionych sądowi, historii choroby etc.,

- tylko niektóre przewlekłe choroby umożliwiają trwałe lub długotrwałe nieuczestniczenie w postępowaniu; są to głównie: ciężka niewydolność krążenia, przebyty zawał, ciężkie nadciśnienie tętnicze, choroby psychiczne,

- badania pokrzywdzonych stanowią najliczniejsza grupę ekspertyz zlecanych biegłym - lekarzom; powinny być poprzedzone uprzednim wywiadem,

- specyficzne są badania ofiar i podejrzanych o przestępstwa seksualne - należy poszukiwać otarć, śladów nasienia, śladów po próbie obezwładnienia itp.

- ocena zabrudzeń i uszkodzeń odzieży nie należy wprawdzie do kompetencji biegłego lekarza, ale powinna znaleźć się w protokole badania,

- badanie celowe jest w jak najszybszym terminie - część obrażeń goi się już po 24 godzinach,

- biegły - lekarz występując w procesie karnym o przestępstwa z art. 156 i 157 KK musi ułatwić organowi procesowemu rozróżnienie czy doszło do „długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu”, rozstrojem zdrowia, naruszeniem czynności narządu, czy rozstrój lub naruszenie trwało dłużej niż 7 dni,

Oględziny zewnętrzne i wewnętrzne zwłok (sekcja)

- oględziny zewnętrzne zwłok na miejscu zdarzenia umożliwiają zwykle wstępną przyczynę i okoliczności śmierci,

- oględzin zwłok dokonuje organ procesowy w obecności biegłych lekarzy w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej (art. 209 par. 1 KPK),

- do oględzin zewnętrznych dochodzi najczęściej w miejscu ich znalezienia,

- zadaniem lekarza na miejscu znalezienia zwłok jest: stwierdzenie zgonu, zbadanie pewnych znamion śmierci, powinien zadbać o staranne i odpowiednie umieszczenie zwłok na noszach w specjalnym worku foliowym i jak najszybsze przekazanie ich do prosektorium,

- przed zabraniem zwłok należy je sfotografować, zaznaczyć na szkicu ich położenie , a w protokole opisać ich wygląd i ułożenie,

- oględziny zewnętrzne i wewnętrzne zwłok w prosektorium powinny być wykonywane w ramach procedury:

* sfotografowanie ubranych zwłok, opis odzieży uwzględniający zabrudzenia, uszkodzenia,

* ostrożne zdejmowanie i oględziny określonych części ubrania,

* opis obnażonych zwłok przed obmyciem, sfotografowanie całej sylwetki, pobranie do badań cząstek obcych,

* w przypadku obrażeń postrzałowych lub po porażeniu prądem elektrycznym na tym etapie dokonuje się badań metalograficznych,

* obmycie zwłok, opis i sfotografowanie obrażeń, wykonanie szkiców, zaznaczenie obrażeń na schematach, w przypadku nieznanych zwłok należy szczegółowo opisać znaki szczególne, wygląd, uzębienie,

- dopiero po tych szczegółowych oględzinach zewnętrznych, lekarz przystępuje do otwarcia zwłok i oględzin wewnętrznych, jest to kolejna czynność procesowa, którą wykonuje biegły w obecności organu procesowego - prokurator lub sąd - 209 KPK,

- kolejność czynności przy oględzinach wewnętrznych zwłok jest następująca:

* otwarcie kolejno czaszki, klatki piersiowej, jamy brzusznej, kolejno badanie wyjętych z nich narządów; na tym etapie można wprowadzić wszystkie modyfikacyjne metody działania np. oskalpowanie twarzy jeśli doszło do obrażeń w tym miejscu, głębokie nacięcia skóry, mięśni, kończyn oraz tułowia osób potrąconych przez pojazdy,

* pobranie tkanek do badań laboratoryjnych (o zakresie decyduje organ procesowy stosownie do rodzaju zdarzenia),

* postawienie rozpoznania i wydanie opinii wstępnej (opinia powinna zawierać dokładne określenie czasu zgonu oraz przypuszczalną przyczynę śmierci),

- z punktu widzenia możliwości wydania po sekcji opinii o przyczynie śmierci dzielimy je na:

* przypadki, w których nasilenie zmian jest tak duże, że można bez problemu określić przyczynę śmierci; dodatkowo dołącza się oznaczenie poziomu alkoholu i grupy krwi,

* przypadki, w których oznaczono zmiany chorobowe, ale nie wykluczono innej możliwej przyczyny śmierci,

* na podstawie samej sekcji nie można było określić przyczyn śmierci (w takim przypadku opinię w tej sprawie można uzyskać po przeprowadzeniu wnikliwych badań laboratoryjnych),

* przypadki, w których wszystkie przeprowadzone badania dały wynik ujemny tzw. sekcja biała, a przyczyna zgonu zostaje nieznana; w przypadkach zakładów medycyny sądowej sekcje takie stanowią mniej niż 1%, w takich przypadkach biegły koncentruje się na poszukiwaniu znamion działania gwałtownego, jeśli ich nie znajdzie, musi w opinii napisać o nieznanej przyczynie śmieci,

- w uzasadnionych przypadkach np. w przypadkach ludzi starych, długotrwale chorych można zrezygnować z sekcji i poprzestać na oględzinach zewnętrznych i ewentualnym pobraniu krwi do badań na obecność alkoholu i do ustalenia grupy krwi,

- decyzja o przeprowadzeniu sekcji lub odstąpieniu od niej zależy od organu procesowego,

Ekshumacja

- czasami jest konieczne dla dokonania ich powtórnego zbadania lub zbadania po raz pierwszy,

- badanie to ma niższą wartość diagnostyczną niż oględziny i sekcja wykonane przed pochówkiem,

- pewne zmiany związane z poważnymi chorobami można rozpoznać jeszcze po kilku tygodniach od pochówku, ewentualnie po kilku miesiącach,

- ze zmian urazowych w pierwszej kolejności ulegają zatarciu uszkodzenia tkanek miękkich, obrażenia kości i niektóre trucizny, można wykrywać tak długo jak nie doszło do zniszczenia szkieletu przez czynniki pośmiertne,

- w przypadku ekshumacji konieczne jest pobranie próbek trumny, ziemi z grobu i jego otoczenia, próbek odzieży ze zwłok,

- jednym z najtrudniejszych zdań medyka sądowego jest badanie nieznanych zwłok,

- po wykonaniu fotografii i schematów dokonuje się opisu płci, wzrostu, określonej budowy ciała, stan odżywienia, owłosienie głowy i tułowia, oczy, kształt nosa, krój warg, wszystkie znaki szczególne, ślady po urazach i operacjach, stan higieny, przebarwienia skóry, modzele na rękach, stan uzębienia,

- wykonuje się radiogram zatok bocznych nosa, pobrać odbitki linii papilarnych, pobranie krwi do badań serologicznych i próbek tkanki do badań DNA,

- ewentualnie za zgodą organu procesowego należy zabezpieczyć głowę denata,

- po stanie starcia zębów i zrośnięcia się szwów czaszkowych poznaje się wiek denata,

- dodatkowe trudności wiążą się z rozkawałkowaniem zwłok denata obok prób skompletowania konieczne jest także badanie serologiczne każdej poszczególnej części,

- specyficzne jest badanie zwłok zeszkieletowanych - przeważnie chce się wówczas odpowiedzieć na pytania - ile czasu minęło od chwili śmierci, co było jej przyczyną i do kogo należały zwłoki,

- cechy różniące się płciowo między ludźmi to: różnice w czaszce, kościach długich kończyn, uzębieniu i miednicy,

- określanie wieku osobnika jest trudne ponieważ nie zawsze wiek metrykalny zgodny jest z wiekiem biologicznym (najczęściej jest zgodny, chociaż odstępstwa raczej in plus),

- trudno również określić czas śmierci - niektóre części zwłok ulegają przemianom gnilnym, inne przeobrażają się w tłuszczo-wosk, inne ulegają zestrupieszeniu lub konserwacji (np. typu torfowego); proces zeszkieletowania zwłok musi być oceniany ostrożnie ponieważ zależy to od klimatu, roślinności, stosunków hydrologicznych, głębokości pogrzebania, gleby; przyjmuje się, że w naszym klimacie zwłoki ulegają zeszkieletowaniu po ok. 10 latach,

- przyjmuje się, że:

* zniszczenie tkanek miękkich - 3-5 do 10 lat,

* zniszczenie chrząstek i wiązadeł - 4-5 do 10 lat,

* odtłuszczenie kości - 10-15 do 20 lat,

* zmurszenie kości - najwcześniej po 20 latach,

- stopień dokładności rekonstrukcji niektórych cech budowy ciała zależy od kompletności szkieletu, stopnia zniszczenia kości,

- zupełnie indywidualny i istotny dla identyfikacji jest kształt zatok bocznych nosa,

- istnieją metody odtwarzania zażyciowego wyglądu zwłok zeszkieletowanych:

* metoda Gierasimowa (należy do kompetencji antropologa),

* metoda superprojekcji (medyk sądowy) - polega na fotomontażu zdjęcia czaszki z wykonanym w tej samej skali zdjęciem przyżyciowym danej osoby; ustalenie zgodności polega na sprawdzeniu identyczności punktów kraniometrycznych, utrwalonych na zestawianych zdjęciach; obecnie istnieje metoda viceosuperprojekcji oraz nowoczesne metody komputerowe.

---