1

BÓL PORODOWY I

METODY JEGO

ŁAGODZENIA

2

• Poród jest jednym z najboleśniejszych

przeżyć doświadczanych przez kobietę oraz

niewątpliwie źródłem jej stresu.

Odczuwanie silnego bólu może

niekorzystnie wpływać zarówno na matkę,

jak i na płód. Należy zatem uznać fakt, ze

uśmierzenie bólu jest nieodzownym

elementem właściwego prowadzenia

porodu. Bólu rodzącej nie można ocenić na

podstawie zewnętrznych cech jej

zachowania.(1)

1.

„POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL: Warszawa 2005, str. 357

wade:

wade:

3

CO TO JEST BÓL?

• Ból jest definiowany jako nieprzyjemne

odczucie(występujące pod wpływem

bodźców nocyceptywnych) związane z

rzeczywistym lub zagrażającym

uszkodzeniem tkanek. Jego odczuwanie jest

bardzo zróżnicowane i zależy od wielu

czynników. Najważniejsze z nich to

właściwości osobnicze oraz czynniki

związane z sytuacja ukończenia ciąży, w

jakiej znajduje się kobieta odczuwająca ból.

(2)

2. „POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL:

Warszawa 2005, str. 357

4

ROLA HORMONÓW W

PORODZIE

Mechanizmem porodowym steruje, niezależnie od naszej woli,

wydzielanie hormonów. Proces ten kierowany jest przez stare
ewolucyjne struktury mózg, odpowiedzialne za zachowania
instynktowne, które nie podlegają „ cenzurze” kory mózgowej-
strukturze odpowiadającej za nasze racjonalne zachowanie. Obie te
struktury są dla siebie antagonistyczne: uaktywnienie jednej powoduje
zmniejszenie aktywności drugiej. Aby mechanizm porodu mógł
prawidłowo zadziałać, wyciszyć musi się kora mózgowa.. Gdy mamy
do czynienia z dużą ilością bodźców- ostre światło, głośne dźwięki itp.-
kora mózgowa utrzymuje się w pełnej gotowości. Również lek i
niepokój spowodowany bólem, powoduje, ze u rodzącej uaktywnia się
kora. Gdy kobieta przestaje myśleć, analizować i kontrolować to , co
dzieje się z jej ciałem, hormony mogą wydzielać się w logicznej
kolejności uzupełniając nawzajem swoje działanie i uruchamiając te
zachowania kobiety, które pomagają jej wydać dziecko na świat.(3)

3. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa

2006, str13

5

ROLA HORMONÓW W

PORODZIE c.d

OKSYTOCYNA- powoduje nie tylko skurcze, ale także odpowiada za zachowania

opiekuńcze matki wobec noworodka i odpowiedzialna jest za budowanie

więzi- nie bez powodu nazywana jest „ hormonem miłości”. Podczas porodu

poziom oksytocyny stopniowo wzrasta, a razem z nim wzrasta siła i

intensywności akcji porodowej. Najwięcej oksytocyny wydziela się już po

urodzeniu dziecka- wtedy rodzi się łożysko i obkurcza macica. Jednocześnie

dzięki oksytocynie otwierają się kanaliki mleczne w piersiach- dziecko

dostaje swój pierwszy posiłek, a jego mamę zalewa fala czułości.(4)

ENDORFINY- wydzielają się podczas dużego wysiłku, a wiec i w czasie porodu.

Pomagają znieść nadmierne odczuwanie bólu nie powodując zatrzymania

akcji porodowej. Maja także wpływ na psychikę- kobieta pod ich wpływem

ma ograniczony kontakt z rzeczywistością, funkcjonuje we własnym

wewnętrznym świecie i jest skupiona na tym co najważniejsze w czasie

rodzenia, łatwiej poddaje się falującemu rytmowi następujących po sobie

skurczów i okresów rozluźnienia, jej zachowanie staje się instynktowne.

Najwyższy poziom endorfin wydzielany jest po urodzeniu dziecka.(5)

4. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po

Ludzku,Warszawa 2006, str13

5. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po

Ludzku,Warszawa 2006, str14

6

ROLA HORMONÓW W

PORODZIE c.d

ADRENALINA- powoduje maksymalna mobilizacje organizmu, aby mógł

on sprostać sytuacja zagrożenia. Ponieważ od poziomu adrenaliny
niejednokrotnie zależy „być” albo „ nie być”, jest ona nadrzędna w
stosunku do innych hormonów, także oksytocyny. Dlatego na początku
porodu, kiedy jeszcze poziom oksytocyny nie jest zbyt wysoki,
adrenalina może przerwać skurcze, opóźniając poród. Natomiast tuz
przed drugim okresem porodu organizm wydziela adrenalinę w dużej
ilości po to, by zwiększyć zasób sil rodzącej podczas wypierania
dziecka. Proces ten trawa od kilku do kilkudziesięciu minut,powodując
wyraźne osłabienie skurczów.(6)

6. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po

Ludzku,Warszawa 2006, str14

7

ŹRÓDŁA BÓLU PODCZAS

PORODU

PIERWSZY OKRES PORODU
Ból w pierwszym okresie porodu spowodowany jest skurczami macicy oraz rozwieraniu

się jej szyjki. Jego intensywność jest proporcjonalna do siły skurczu. Bodźce
nocyceptywne osiągają segmenty rdzenia kręgowego Th

10

-L

1/2

drogą splotów

miednicy i splotów podbrzusznych.

DRUGI OKRES PORODU
Ból w drugim okresie porodu(z kanału rodnego) wynika z napinania się , rozciągania i

rozrywania powięzi, skóry tkanek podskórnych oraz ucisku na mięsnie krocza. Bodźce
bólowe przewodzone splotami odbytniczymi, nerwami kroczowymi, nerwem
grzbietowym łechtaczki,nerwami sromowymi osiągają segmenty S

2-4

. W okresie

rodzące dodatkowo odczuwają parcie. Bodźce czuciowe z macicy są przesyłane droga
nerwów somatycznych Th

10

-L

2

, którym towarzysza nerwy współczulne segmantow

Th

5-12

. Macica nie ma unerwienia przywspółczulnego. Natomiast kanał rodny nie

posiada unerwienia współczulnego , zaopatrywany jest przez nerwy przywspółczulne
z poziomu S

2-4

. Przywspółczulny układ nerwowy odpowiada za odruchowe

podwyższenie stężenia oksytocyny przy pełnym rozwarciu szyjki macicy(odruch
Fergusona). Znieczulenie zewnątrzoponowe osłabia lub eliminuje ten odruch,
wskutek czego nie następuje odruchowe nasilanie skurczów macicy przy pełnym
rozwarciu jej szyjki.(7)

7.

„POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL: Warszawa 2005, str. 358

8

CO MA WPLYW NA

ODCZUWANIE BOLU?

Istnieje szereg czynników które wpływają na odczuwanie bólu:
Czynniki biologiczne- takie jak elastyczność tkanek miękkich i więzadeł, wielkość

dziecka , osobniczy próg wrażliwości bólowej,

Czynniki psychofizyczne- szczególnie ważne z punktu widzenia położnej,gdyż można

na nie wpływać w czasie przygotowań do porodu i podczas samego porodu

Indywidualne różnice w odczuwaniu bólu zależą w dużej mierze od poziomu leku i

stresu. (8)

NADMIERNE ODCZUWANIE BOLU MOŻE PROWADZIC DO SZEREGU

KOMPLIKACJI W CZASIE PORODU:

-zwiększa wydzielanie katecholamin i zmniejsza p[przepływ krwi przez macice, co

może powodować niedotlenienie dziecka,

-zwiększa wydzielanie adrenaliny wywołując niepożądane w czasie pierwszego

okresu porodu skutki: przyspieszenie akcji serca, podwyższenie ciśnienia
tętniczego, hiperwentylacje i w efekcie zmiany równowagi kwasowo- zasadowej.
Dodatkowo zaburzona lub nawet wygaszona zostaje akcja skurczowa.(9)

8. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa

2006, str.17

9. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa

2006, str.19

9

NIEFARMAKOLOGICZNE

METODY ŁAGODZENIA

BÓLU PORODOWEGO

Głównym celem niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu

porodowego jest wspieranie naturalnego przebiegu porodu i

usuwanie czynników zakłócających hormonalny mechanizm sterujący

porodem.

WSPÓLNE CECHY NIEFARMAKOLOGICZNYCH METOD ŁAGODZENIA

BÓLU PORODOWEGO:

-brak długotrwałego negatywnego wpływu na matkę i dziecko,
-działają tylko w chwili ich stosowania,
-nie wymagają skomplikowanej aparatury,
-kobieta jest przytomna, zdolna do współpracy z położną,
-nie zakłócają kontaktu matki z dzieckiem po porodzie.(10)

10. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po

Ludzku,Warszawa 2006, str.20

10

a)

CIĄGŁE WSPIERANIE KOBIETY W CZASIE PORODU:

Spośród niefarmakologicznych sposobów łagodzenia bólu porodowego dobrze
udokumentowane wynikami badań naukowych jest udzielanie stałego wsparcia rodzącej
kobiecie. Wsparcie to rozumiane jest nie tylko jako obecność osób asystujących przy
porodzie, ale przede wszystkim jako odpowiednie reagowanie na potrzeby rodzącej-
wspieranie emocjonalne, dodawanie otuchy, informowanie o przebiegu porodu, pomoc w
oddychaniu, rozluźnianiu.
Rozpatrując kwestie stałego wspierania rodzącej w kontekście łagodzenia bólu warto
zwrócić uwagę na fakt, iż stale wsparcie jest udokumentowana metoda działania, nie
posiadająca żadnych skutków negatywnych dla przebiegu porodu. Co więcej,stałe wspieranie
kobiety zmniejsza prawdopodobieństwo zaistnienia potrzeby zastosowania
farmakologicznych środków łagodzenia bólu.
b) RELAKS I ROZLUŻNIENIE CIAŁA:
Relaksacja stosowana jest jako środek łagodzący ból porodowy to coś innego, niż czynności
potocznie kojarzone z relaksem-np..odpoczynek na wygodnym fotelu z książka. Głęboki
relaks angażuje zarówno ciało, które pozbywa się napięcia, jak i umysł, który ma osiągnąć
stan spokoju. Oczywiście umiejętność osiągania tego stanu wymaga ćwiczeń, dlatego
relaksacja powinna być elementem przygotowania do porodu.
CO DZIEJE SIĘ Z CIAŁEM, GDY PRAWIDŁOWO ODDYCHAMY?
-Głębokie, angażujące przeponę oddychanie sprawia, ze narządy wewnętrzne są masowane
-narządy wew. Są lepiej dotlenione i ukrwione’
-ciało rozluźnia się
-skupianie się na oddechu pomaga rodzącej skoncentrować się i osiągnąć spokój
-długi, spokojny wydech na szczycie skurczu pomaga rozluźnić się i lepiej odpocząć w
przerwie miedzy nimi.(11)

11.

„ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa 2006,

str20,22

11

c) MASAŻ PODCZAS PORODU
Masaż pozwala rozluźnić się ciału, dodaje energii, a także jest forma komunikacji z
rodzącą. Niektóre kobiety podczas porodu bardzo potrzebują dotyku, chcą być
masowane podczas skurczów, najczęściej dotyczy to dolnego odcinka kręgosłupa.
Wykonywanie masażu w tej okolicy zmniejsza bolesność skurczów porodowych,
ponieważ nerwy dochodzące do narządów i mięsni miednicy pochodzą właśnie z części
lędźwiowo- krzyżowej kręgosłupa.

PODCZAS MASAZU NALEŻY PAMIETAC O KILKU RZECZACH:
-w pomieszczeniu, w którym wykonywany jest masaż powinno być ciepło
-do masażu warto użyć olejku łagodzącego tarcie o skore
-dłonie osoby masującej powinny być ciepłe
-kobieta powinna być w wygodnej dla siebie pozycji(pomocne są poduchy, worek sako)
-warto dopytywać kobietę, czy odpowiada jej dany rodzaj dotyku i zawsze reagować na
jej sugestie
-należy dostosować się do oddechów osoby masowanej
d) ODDZIAŁYWANIE ZIMNEM I CIEPŁEM
Wielu kobietom w czasie porodu przynoszą ulgę okłady-na dół brzucha, okolice
krzyżowa, krocze. Do robienia ciepłych okładów można wykorzystać butelki z gorąca
woda, ogrzane ręczniki, koc elektryczny, ogrzane kompresy żelowe, strumień cieplej
wody. Do zimnych – woreczki z lodem, schłodzone okłady żelowe. Najbardziej
fizjologiczne jest zastosowanie ciepłych i zimnych okładów naprzemiennie, aby
zapobiec niedokrwieniu masowanej w ten sposób okolicy ciała(12)

12. „ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa
2006, str23,25

12

e) WYDAWNAIE DZWIĘKÓW W CZASIE PORODU
Jest niezwykle prostym sposobem łagodzenia bólu porodowego, chodź często potrzeba

wydawania dźwięku jest tłumiona przez kobietę. Tymczasem wydawanie dźwięków

pomaga-rozluźnia, dodaje siły,i energii, uwalnia napięcie i pobudza wydzielanie endorfin.

Otwarcie ust rozluźnia mięsnie krocza. Gdy rodząca zaciska usta, „dusząc” w sobie krzyk,

jednocześnie spina cale ciało, co wzmaga odczuwanie bólu. Krzyk w pierwszym okresie

porodu dodaje energii i działa przeciwbólowo, w drugim okresie porodu rozluźnia kanał

rodny, dzięki czemu dziecko rodzi się szybciej i łatwiej jest ochronić krocze

f) RUCH I POZYCJE WERTYKALNE
Kobiety które maja możliwość swobodnego poruszania się w czasie porodu, spontanicznie

przybierają wertykalne pozycje, takie jak siedzenie, stanie, spacerują, wykonują koliste

ruchy biodrami, kołyszą się

ZMIANY POZYCJI RODZACEJ SPRZYJAJĄ:
-pełnemu otwarciu kanału rodnego
-prawidłowemu wstawianiu się główki
-lepszemu dotlenieniu matki i dziecka.
g)WODA JAKO ŚRODEK ŁAGODZACY BÓL
-w wodzie kobieta czuje się lżejsza, łatwiej jest jej zmieniać pozycje ciała, co wspomaga

przesuwanie się dziecka w kanale rodnym

-mięsnie szkieletowe rozluźniają się , co pomaga rodzącej zrelaksować się
-ciśnienie wody w jednakowy sposób oddziałuje na cała powierzchnie ciała, minimalizując i

równoważąc odczucia bólu

-woda daje kobiecie uczucie odseparowania od zewnętrznych bodźców, pomaga skoncentrować

uwagę na ciele i uspokoić się-zmniejsza się wydzielanie adrenaliny,a zwiększa wydzielanie

endorfin

-zwiększa się objętość krążącego osocza o ok.700ml
-poprawia się krążenie krwi oraz dotlenienie mięsni, łożyska oraz płodu, ponieważ woda

powoduje niewielkie rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz niewielki wzrost ciśnienia

krwi(13)

13.

„ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa 2006,

str.25,26

13

FARMAKOLOGICZNE

SPOSOBY ZNOSZENIA

BÓLU PORODOWEGO

DOLARGAN-w Polsce jest najbardziej popularnym środkiem ze względu na dostępność i niski koszt.

Jest to narkotyczny lek z rodziny opiatów, silny środek przeciwbólowy, działającym rozkurczowo,

pochodnym morfiny. Jego działanie uśmierzające ból jest ograniczone i dodatkowo

charakteryzuje się niepożądanymi skutkami ubocznymi. Może spowodować u rodzącej

podciśnienie ortosatyczne, mdłości i wymioty,zawroty głowy, zaburzenia oddychania. Z łatwością

przechodzi przez barierę łożyskową, co może skutkować depresja oddechowa u dziecka. Dzieci

których matko podano środki narkotyczne uzyskują mniej punktów w skali Apgar. Zastosowanie

środków analgetycznych utrudnia również rozpoczęcie karmienia piersią(14)

OPIOIDY- są stosowane we wszystkich okresach porodu. Niekiedy mogą się przyczynić do

zmniejszenia oscylacji w zapisie KTG

REMIFENTANYL- ze względu na krotki okres półtrwania wymaga podawania w stałym wlewie

dożylnym lub w trybie PCA. Jest lekiem skutecznym, bezpiecznym dla matki i noworodka pod

warunkiem stosowania stałego nadzoru anastezjologiznego oraz monitorowania podstawowych

parametrów u matki i płodu.

KETAMINA- zapewnia dobra analgezje w niskich dawkach dożylnych podczas porodu drogami

natury bez depresji noworodka. Jest jednym lekiem znieczulającym zwiększającym przepływ

maciczno- łożyskowy. Zależnie od dawki może nasilać czynność skurczowa macicy,

przyśpieszając poród. Ograniczone stosowanie ketamin wynika z możliwości wystąpienia amnezji

oraz objawów psychotycznych u matki(15)

14.

„ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa 2006, str.33

15.

„POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL:

Warszawa 2005, str. 359

14

ZNIECZULENIE PRZEWODOWE PORODU
CIAGŁE ZNIECZULENIE ZEWNATRZOPNOWE(CZZ):
-pozwala rodzącej zachować przytomność przez cały okres znieczulenia i śledzić

przebieg porodu, umożliwiając psychiczny udział kobiety w akcie porodu;
daje szanse ujrzenia noworodka

-umożliwia uśmierzenie bólu jak najmniejsza ilością środka znieczulajacego.

Dodatkowo daje możliwość modyfikowania dawki leku i jego długotrwałego
podania

-jest metoda efektywnego i bezpiecznego zniesienia bólu porodowego
-pozwala na prowadzenie tzw.walking anesrhesia. Ciężarna może być

uruchomiona podczas pierwszego okresu porodu, co m.in.. Zmiesza ryzyko
zespołu ASC, ułatwia rozwieranie szyjki macicy, pomaga w ustaleniu głowy
dziecka w kanale rodnym. Znieczulenie wykonuje się na ogół dopiero przy
rozpoczęciu czynności akcji porodowej(odpowiada to rozwarciu szyjki na 4-5
cm), by ośrodkowa blokada nie doprowadziła do całkowitego ustania. Przy
prawidłowej profilaktyce zespołu aortalno-żylnego, właściwym doborze
dawki leku metoda ta nie zaburza przebiegu porodu. Możliwy jest wpływ
CZZ na postęp porodu- wydłużenie pierwszego okresu o 1 godzinę i(lub)
drugiego o 15-30 min(16).

16. „POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL: Warszawa 2005, str. 360

15

•

WZKAZANIA DO CZZ:

-ból

-

przyczyny położnicze: nadciśnienie w ciąży, stan przedrzucawkowy,

ciąża mnoga,poród zabiegowy, dystocja czynnościowa, zaburzenia

przepływu łożyskowego

-

Obciążony wywiad internistyczny u matki (astma, zaburzenia rytmu

serca,cukrzyca, żylna choroba zakrzepowo- zatorowa, choroby tarczycy)

-

Choroby neurologiczne matki(miastenia, miopatie) oraz choroby

narządu wzroku

•

PRZECIWWZKAZANIA DO CZZ:

-zaburzenia krzepnięcia krwi
-wstrząs
-bakteriemia, zakażenie w miejscu planowanego wkucia
-brak zgody rodzącej na CZZ(17)

17. „POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL: Warszawa 2005, str. 361

16

ZNIECZULENIE PODPAJĘCZYNÓWKOWE
Ma zastosowanie w szybko postępujących lub zaawansowanych

porodach(pełne rozwarcie)gdy brak czasu na wykonanie CZZ. Jakość i

skuteczność tego znieczulenia jest porównywalna CZZ. Jego

niewątpliwa zaleta jest to ze nie powoduje blokady motorycznej ani

współczulnej oraz praktycznie wyklucza ryzyko depresji oddechowej u

noworodka

ZNIECZULENIE POŁACZONE PODPAJĘCZYNÓWKOWO-

ZEWNĄTRZOPONOWE(CSE)

Technika połączonego, sekwencyjnego znieczulenia polegająca na

podpajęczynówkowym podaniu opioidu i zewnatrzoponowym środka

znieczulającego miejscowego. W ten sposób możliwe jest

zminimalizowanie wad obu technik przy jednoczesnym połączeniu

wynikających z nich korzyści.(18)

18. „POŁOŻNICTWO I GINEKOLOGIA” – G.H. Bręborowicz, Wydawnictwo

Lekarskie PZWL: Warszawa 2005, str. 362

17

JAK MÓWIĆ O BÓLU NA

SALI PORODOWEJ?

Najczęściej nie znamy kobiety, która opiekujemy się podczas porodu- dlatego dobrze jest

poświęcić trochę czasu na obserwacje jej zachowania, słuchanie, swobodna rozmowę,
odczytywanie komunikatów pozawerbalnych.

 Zwracaj się wprost do kobiety i używaj zrozumiałego języka
 Nie kwestionuj odczuwania bólu przez podopieczna
 Postaraj się udzielić takiego wsparcia, aby rodząca czuła się bezpiecznie- zadbaj o

intymność, bądź przy niej, kiedy tego potrzebuję, ale stań z boku, jeśli radzi sobie sama.
Wesprzyj partnera rodzącej.

 Zachowaj postawę pełną zrozumienia dla przeżyć podopiecznej i podtrzymuj jej wiarę w

siebie.

 Zrób wszystko by rodząca miała kontrole nad sytuacja: zachęcaj ja do swobodnego

zachowania się, podpowiadaj co jeszcze może zrobić- ale nie narzucaj swojego zdania.

 Informuj o wszystkich czynnościach, zabiegach, badaniach, którym poddawana jest rodząca.

Uprzedź, jeśli cos może sprawić dodatkowy ból.

 Pomóż kobiecie skoncentrować się czymś innym, niż ból w czasie skurczu- podpowiedz rytm

i sposób oddychania, przypominaj o tym ze każdy skurcz jest krokiem ku spotkaniu z
dzieckiem. Pomóż wykorzystać przerwę miedzy skurczami na odpoczynek i rozluźnienie

 Zadbaj o to by twojej podopiecznej było ciepło, wygodnie i żeby nie była głodna
 Nie manifestuj zbyt mocno swoich osobistych przekonań dotyczących tego, co jest właściwe

podczas porodu-rodząca nie powinna myśleć, ze zawiodła oczekiwania położnej prósząc o
środki przeciwbólowe, albo czuć się pierwsza naiwna nie korzystając z propozycji
znieczulenia.(19)

19.

„ O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia”- Fundacja Rodzic po Ludzku,Warszawa 2006,
str.40