Polityka gospodarcza

Wykład 8:

Polityka pieniężna –

podstawowe pojęcia

Co to jest polityka

pieniężna?

• Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości

pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta

była wystarczająca dla potrzeb obrotu

gospodarczego i funkcjonowania gospodarki, a

zarazem nie powodowała inflacji;

• Podaż pieniądza winna być równa popytowi na

pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje

wzrost wydatków na dobra i usługi, i może

prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa

od popytu powoduje spadek wydatków na

dobra i usługi i może prowadzić do recesji.

Pieniądz i jego cechy

• „Szczególny” rodzaj

zasobu/towaru/aktywu;

• Nie przynosi dochodu;

• Jest powszechnie akceptowany;

• Posiada wartość samoistną (kruszec) lub

umowną (pieniądz papierowy) – w tym

drugim przypadku „umowa” opiera się na

nakazie prawnym i zaufaniu (pieniądz

jako „dobro publiczne”);

• Łatwy i niedrogi w przechowywaniu,

transporcie i obrocie;

• Jednorodny a zarazem podzielny.

Funkcje pieniądza

• Środek wymiany/płatniczy – rozwiązuje

tzw. problem „podwójnej zbieżności”

(double coincidence);

• Środek przechowywania wartości;
• Jednostka rozrachunkowa – „numéraire”

(pozwala agregować różne wielkości);

• Potrzeba istnienia pieniądza wynika z

niedoskonałej informacji i wysokiego

kosztu jej zbierania;

Najkrótsza historia

pieniądza

•

Od pieniądza rzeczowego (bydło, zboże, kamienie),

poprzez kruszec i pieniądz papierowy, do pieniądza

„plastikowego” (karty płatnicze) i elektronicznego –

wytworzenie i posługiwanie się pieniądzem coraz

mniej kosztuje, jest on coraz łatwiejszy i

bezpieczniejszy w stosowaniu;

•

Przygody z pieniądzem kruszcowym i papierowym:

inflacja w XVI w., pierwsza inflacja papierowa (Law,

1720), wielkie inflacje lat 20-ch XX w. (Niemcy,

Węgry, Polska);

•

Prawo Kopernika-Greshama („pieniądz gorszy

wypiera lepszy”) i jego mutacja w postaci

dwuwalutowości („pieniądz lepszy wypiera

gorszy”);

•

Każdy towar może w pewnym stopniu pełnić

funkcje pieniądza, ale obecna postać pieniądza jest

najwygodniejsza (zob. pożądane cechy).

Popyt na pieniądz

–

Czynniki określające popyt na pieniądz:

•

poziom cen P (motyw transakcyjny);

•

dochód realny y (motyw transakcyjny);

•

nominalna stopa procentowa i (motyw

spekulacyjny);

•

koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c

i odwrotnie (motyw spekulacyjny)

•

czynniki psychologiczne (motyw ostrożnościowy);

–

Funkcje popytu na pieniądz realny (real cash

balance)

•

Równanie ilościowe klasyczne (Hume): M = (1/V)Py

•

Równanie ilościowe „Cambridge”: M = kPy

•

Równanie współczesne (Keynes) : M/P = L (y, i, c)

Podaż pieniądza – rodzaje

pieniądza

• pieniądz banku centralnego (pieniądz

rezerwowy, monetary base, high powered

money): bank centralny kreuje gotówkę C

oraz ustala minimalne rezerwy banków

R(o);

–

pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest

sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i

rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych

przez banki komercyjne w banku centralnym;

• pieniądz banków komercyjnych: depozyty

bankowe;

• podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza

rezerwowego i pieniądza depozytowego;

Definicje agregatów

pieniężnych

•

M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków

komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest

to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna;

•

M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (a vista)

•

M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe;

•

M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie

zapadalności > 2 lata, plus lokaty pozabankowe (np.

certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach

oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych);

•

Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się

płynnością i dochodowością – między tymi cechami

występuje wymienność (trade of).

Wymienność (trade-of) pomiędzy płynnością a dochodowością

różnych agregatów pieniężnych

Płynność

M0

M1

M2

M3

Dochodowość

Zmiany ilości pieniądza w Polsce, I/1996 – IX/2010,

mln zł

Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji

Wyszczególnienie

w mln zł 31.03.2006

31.12.2007

31.12.2008

A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3)

417 291,6 561 660,0 666 304,6

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)

58 411,8 77 194,9 90 741,2

2. Depozyty i inne zobowiązania

349 314,5 472 226,1 569 571,9

2.1. Gospodarstwa domowe

207 275,4 263 059,9 332 737,2

2.2. Niemonetarne instytucje finansowe

14 818,8 23 719,4 34 903,2

2.3. Przedsiębiorstwa

96 682,4 143 702,0 149 447,3

2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych

9 909,3 11 938,7

13 979,9

2.5. Instytucje samorządowe

17 284,1 17 966,3 21 520,5

2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

3 344,5 11 839,7 16 983,7

3. Pozostałe składniki M3

9 565,3 12 239,0 5 991,5

B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł

179 299,4 122 437,5 47 877,5

w mln EUR 45 557,2 34 181,3 11 477,3
C. Aktywa krajowe netto

237 992,2 439 222,5 618 416,8

1. Należności

309 299,1 477 462,2 649 037,1

1.1. Gospodarstwa domowe

147 792,3 259 956,5 376 002,6

1.2. Niemonetarne instytucje finansowe

12 283,8 19 501,6 22 200,4

1.3. Przedsiębiorstwa

128 871,8 177 670,6 228 061,2

1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych

841,4 1 635,3

2 243,9

1.5. Instytucje samorządowe

13 703,0 18 698,2 20 529,0

1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

5 806,8 0,0 0,0

2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 56 602,8 61 939,1 110 918,9
3. Saldo pozostałych pozycji (netto)

-127 909,6 -100 178,8 141 539,1

Kurs średni NBP PLN/1 EUR

3,9357

3,5820

4,1724

Kurs średni NBP PLN/1 USD

3,2491

2,4350

2,9618

Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 13 627,4

15 827,7

13 127,1

*) Dane oparte są na informacji przyspieszonej

Monetyzacja gospodarki

• Monetyzacja, czyli stosunek ilości pieniądza

do PKB, jest dobrym wskaźnikiem poziomu

rozwoju gospodarczego;

• 2006r: M1/PKB = 241932/1060031 = 22,8%

• 2007r: M1/PKB = 305557/1176737 = 26,0%

• 2008r: M1/PKB = 342613/1271734 = 26,9%

• M1/PKB w krajach OECD: 20%-40%.

• 2006r: M2/PKB = 441825/1060031 = 41,7%

• 2007r: M2/PKB = 515365/1176737 = 43,8%

• 2008r: M2/PKB = 604830/1271734 = 47,6%

• M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.

Uwaga: Wielkości M1 i M2 obliczone jako średnie arytmetyczne z wielkości z początku i końca

roku

Funkcje banków

• Funkcje banku centralnego:

– emisja pieniądza rezerwowego (gotówkowego);

– zasilanie banków komercyjnych w pieniądz

rezerwowy;

– nadzór nad systemem bankowym;

– pożyczkodawca ostatniej szansy (lender of last

resort);

• Funkcje banków komercyjnych:

– pośrednictwo finansowe (gromadzenie

depozytów i udzielanie kredytów);

– regulowanie płatności transakcyjnych;

– kreowanie pieniądza bankowego – depozytów

(tylko banki mogą legalnie udzielać pożyczek

powyżej kwoty otrzymanych wkładów);

Rezerwy bankowe

•

Bank komercyjny utrzymuje rezerwy ze względów

ostrożnościowych (zachowanie niezbędnej

płynności) i z uwagi na wymogi ustawowe (rezerwy

obowiązkowe); rezerwy przynoszą dochód lub nie;

•

Rezerwy obowiązkowe: ustalony % od depozytów

(mniejsza stawka od terminowych, większa od à

vista), utrzymywane w banku centralnym,

oprocentowane lub nie;

•

Obecnie stopa rezerw obowiązkowych w Polsce

wynosi 3% (od czerwca 2009 r; przedtem 3,5%); w

UE waha się od 0% do 2%;

•

Różne znaczenia pojęcia „rezerwa”: rezerwy

bankowe obowiązkowe, dobrowolne, rezerwy

walutowe, pieniądz rezerwowy.

Bilans Narodowego Banku Polskiego

(stan na 31.12.2006r)

Aktywa

mln zł

Pasywa

mln zł

1. Złoto

6 739

1. Pieniądz w obiegu

85 994

2. Należności zagraniczne w walutach

obcych

153

83

8

2. Zobowiązania krajowe

33 159

2.1. od MFW

630

2.1. rachunki bieżące, w tym rezerwa

obowiązkowa

16 998

2.2. pozostałe

153

20

8

2.2. depozyty

302

3. Należności od rezydentów w walutach

obcych

0

2.3. inne operacje pieniężne

15 859

4. Należności od kraj. inst. finans. z tyt.

operacji polityki pieniężnej

1 552

2.4. pozostałe zobowiązania krajowe

19 267

5. Pozostałe należności krajowe od kraj.

inst. finans.

1 848

3. Zobowiązania zagraniczne

36 633

6. Należności od sektora rządowego

0

3.1. wobec rezydentów

11 317

5. Pozostałe aktywa

11 077

3.2. wobec nierezydentów

20 179

5.1. środki trwałe, wartości niematerialne i

prawne

958

3.3. wobec MFW

5 137

5.2. Pozostałe aktywa finansowe

5 300

4. Pozostałe pasywa i rezerwy na

prz.zob.

380

5.3. Pozostałe aktywa

 204

5. Różnice z wyceny

4 964

 

 

6. Fundusze i rezerwy

2 469

 

 

7. Wynik finansowy

-12

42

7

6. Aktywa ogółem

170

43

9

8. Pasywa ogółem

170

43

9

Bilans skonsolidowany krajowego

sektora instytucji monetarnych (stan

na 31.12.2008r)

Aktywa

mln zł

Pasywa

mln zł

1. Kredyty, pożyczki krajowe

647 858

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu

90 812

1.1. dla sektora rządowego i

samorządowego

24 417

2. Depozyty i inne zobowiązania

krajowe

407 704

1.2. dla pozostałych sektorów

623 441

2.1. sektora rządowego

42 421

2. Dłużne papiery wartościowe krajowe

154 611

2.2. pozostałych sektorów

581 792

2.1. dla sektora rządowego i

samorządowego

149 413

2.2.1. bieżące

259 131

2.2. dla pozostałych sektorów

5 198

2.2.2. terminowe

319 193

3. Papiery udziałowe krajowe

4 500

2.2.3. operacje odkupu

3 468

4. Aktywa zagraniczne

271 021

3. Emisja dłużnych papierów

wartościowych

12 293

5. Aktywa trwałe

35 860

4. Kapitał własny i rezerwy

117 080

6. Aktywa pozostałe

53 515

5. Pasywa zagraniczne

223 616

 

 

6. Pozostałe pasywa

102 351

7. Aktywa ogółem

1 170

364

7. Pasywa ogółem

1 170

364

Mnożnik pieniężny

–

Występuje zależność między rezerwami R a

depozytami D:

•

R ≥ q (D), czyli D ≤ (1/q) R oraz D = [1/(q+q’)]

(R), gdzie q = stopa rezerw obowiązkowych, a q’

= stopa rezerw dobrowolnych);

–

Definicja mnożnika pieniężnego:

•

ile z jednostki bazy monetarnej M0 (gotówka +

rezerwy) powstaje jednostek szerszych agregatów

M1, M2, M3;

•

różne formuły mnożnika bazy monetarnej: M1/M0,

M2/M0, M3/M0;

–

Wielkość mnożnika bazy monetarnej

•

Dokładnie znana tylko ex-post, ale nie ex ante:

bank centralny może kontrolować całe M0, ale nie

poszczególne składniki, bo udział gotówki C w

obiegu zależy od preferencji ludzi, a udział rezerw

R zależy od skłonności banków do utrzymywania

rezerw ponad poziom rezerwy obowiązkowej;

Arytmetyka mnożnika pieniężnego

Gotówka C = cM1,

Rezerwy = (q+q’)D

M0 = C + R = cM1 + (q+q’)D (1)
M1 = C + D = cM1 + D

(2)

Z (2) mamy: D = M1 (1 – c). Podstawiając do (1)

mamy:
M0 = M1 [ c + (q+q’)(1-c) ]

Stąd mnożnik pieniężny jest równy:

1

M1/M0 = --------------------
c + (q+q’) (1-c)

M1/M0 = max = 1/(q+q’), dla c = 0;
M1/M0 = min =1, dla c = 1.

Arytmetyka mnożnika:

wnioski

•

Wniosek 1: Wielkość mnożnika jest tym

mniejsza, im większy jest współczynnik c udziału

gotówki w M1, M2, M3, czyli współczynnik

„wyciekania” pieniądza poza system bankowy;

•

Wniosek 2: Bank centralny nie może ustalać c,

ma zatem tylko pośredni wpływ na M1, M2, M3;

•

Wniosek 3: Bank centralny ustala stopę rezerw

obowiązkowych q, ale nie ma wpływu na stopę

rezerw dobrowolnych q’; im większe rezerwy

dobrowolne, tym większe (q+q’) i tym mniejszy

mnożnik.

Wartości mnożników pieniężnych w

Polsce,

(grudzień 1996-sierpień 2009)

Przykład działania mechanizmu mnożnika:

początkowy depozyt 100, stopa rezerw

q=10%

Bank A

Aktywa

Pasywa

10 - rezerwa
90 – udzielony

kredyt

100 - depozyt

Bank B

Aktywa

Pasywa

9 - rezerwa
81 – udzielony

kredyt

90 - depozyt

Bank C

Aktywa

Pasywa

8,1 - rezerwa
72,9 –
udzielony

kredyt

81 - depozyt

Bank D

Aktywa

Pasywa

7,29 - rezerwa
65,61 –
udzielony

kredyt

72,9 - depozyt

Przykład działania mechanizmu

mnożnika (dokończenie)

• Suma depozytów:
Σ (D) = 100+90+81+72,9+65,61+.....

= 1000

• Suma depozytów (w postaci ogólnej):
D(1-q) + D(1-q)(1-q) + D(1-q)(1-q)(1-q)

+ .... = D(1/q)

• Suma ciągu: Σ (D) = D(1/q)

Czynniki ograniczające wielkość i

działanie mnożnika

•

Rola gotówki: im większą część depozytów ludzie

wypłacają w gotówce, tym więcej pieniędzy

„wycieka” z systemu bankowego, tym mniejsze

depozyty, i tym mniejszy mnożnik;

•

Rola instytucji pozabankowych: część pieniędzy

trafia do instytucji finansowych pozabankowych

pozbawionych możliwości kreowania pieniądza

(100% rezerwy obowiązkowej – kasy

oszczędnościowe, fundusze ubezpieczeniowe);

•

Rola rezerw dobrowolnych: banki nie zawsze

zwiększają kredyty i depozyty, gdy nastąpi wzrost

rezerw (np. oczekując na lepsze lokaty, w sytuacji

dużej niepewności, w sytuacji kryzysowej)