Pedagogika specjalna

Pedagogika specjalna

wykład 3

wykład 3

Wpływ niepełnosprawności na
kształtowanie się procesów
poznawczych

Psychologiczne aspekty

niepełnosprawności

Zagadnienia:
• Specyfika rozwoju dzieci

niepełnosprawnych

• Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna
• Rozwój umysłowy dzieci

niepełnosprawnych

maksymalnie 10 punktów.

Cecha

0 punktów

1 punkt

2 punkty

A

Appearance

(Skin color)

kolor skóry

sinica całego

ciała

tułów różowy,

sinica części

dystalnych

kończyn

całe ciało

różowe

P

Pulse

puls/na min.

niewyczuwaln

y

<100

>100

G

Grimace

(Reflex

irritability)

reakcja na bodźce (np.
wprowadzenie cewnika
do nosa)

brak

grymas

twarzy

kaszel lub

kichanie

A

Activity

(Muscle tone)

napięcie mięśni

brak napięcia,

wiotkość

ogólna

napięcie

obniżone,

zgięte

kończyny

napięcie

prawidłowe,

samodzielne

ruchy

R

Respiration

oddychanie

brak oddechu wolny i

nieregularny

głośny płacz

Wynik:

10-9 – noworodek w dobrym stanie 8-7 – zmęczenie porodem
6-4 – zamartwica średniego stopnia 3-1 – zamartwica ciężka

•Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_Apgar"

Stwierdzenie rozwoju nieprawidłowego

• Opóźnienie osiągania

kolejnych etapów rozwoju
psychomotorycznego.

• Rozwój według wzorców

zastępczych

• Stagnacja rozwoju
• Regres (utrata już

osiągniętych funkcji)

Specjalne potrzeby mają dzieci o

nietypowym rozwoju psychomotorycznym

Ze względu na tempo rozwoju
• rozwój opóźniony
• rozwój przyspieszony
• rozwój nieharmonijny
Ze względu na zakres odchyleń od normy
• globalne zaburzenia rozwoju (opóźnienie tempa

dotyczy wszystkich funkcji)

• parcjalne zaburzenia rozwoju (zakres większy np.

mowy, na tle innych funkcji)

• fragmentaryczne zaburzenia rozwoju (zakres

mniejszy np. opóźnienie rozwoju mowy czynnej,

przy dobrym rozumieniu mowy)

Rozwój fizyczny i sprawność

motoryczna

• Zmiany somatyczne:
 niedobór wagi i wzrostu,
 wady postawy, zniekształcenia kręgosłupa,

itp.

 zmniejszona wydolność fizyczna i wysiłkowa.
• Sprawność ruchowa:
 ograniczenie aktywności ruchowej

(hipokineza),

 koordynacja, precyzja, szybkość ruchów,

Rozwój umysłowy dzieci

niepełnosprawnych.

• Dzieci, u których defekt bezpośrednio

wpływa na rozwój i przebieg procesów

poznawczych (np. organiczne zmiany w

układzie nerwowym lub hormonalnym,

zaburzenia sensoryczne).

• Dzieci, u których defekt tylko w sposób

pośredni zakłóca rozwój i przebieg

procesów poznawczych.

Bodźce ze

środowisk

a

Bodźce ze

środowisk

a

Rejestr

sensoryczny

Rejestr

sensoryczny

Pamięć

Pamięć

Pamięć

długotrwała

Pamięć

długotrwała

Wiedza

metopoznawcz

a

- na temat
samego siebie
- na temat
strategii
uczenia się
- na temat
zadania

Proces
kontroli
wykonawczej
- planowanie
-
monitorowani
e
- regulowanie

Utrata

informacji

Utrata

informacji

Reakcja

Wyjście

Reakcja

Wyjście

Utrata

informacji

Utrata

informacji

powtarzanie

elaboracja
uwaga
organizowanie

Uczy
się

Model uczenia się według koncepcji przetwarzania informacji
na podstawie Myron H. Dembo Stosowana psychologia wychowawcza.

Odnajduje

Ze względu na charakter bodźca bądź

stymulacji receptory dzielą się na:

• fotoreceptory - receptory światła (białka: opsyny, rodopsyna; komórki:

czopki, pręciki; narządy: oko)

• mechanoreceptory - receptory wrażeń mechanicznych, takich jak

dotyk (ciałko blaszkowate Vatera-Paciniego) lub dźwięk (narząd

ślimakowy ucha wewnętrznego wykorzystuje mechanoreceptory do

przetworzenia dźwięku w sygnały nerwowe)

•

chemoreceptory

- receptory rozróżniające substancje chemiczne

(białka: białka receptorowe

smaku

i

węchu

; komórki:

neurony

smakowe, neurony węchowe; narządy:

kubki smakowe

, śluzówka

węchowa)

•

termoreceptory

- receptory reagujące na temperaturę bądź jej zmianę

•

nocyceptory

- receptory wrażeń bólowych

•

magnetoreceptory

- receptory natężenia i kierunku pola

magnetycznego

•

elektroreceptory

- receptory natężenia i kierunku pola elektrycznego

•

osmoreceptory

- receptory ciśnienia osmotycznego

• proprioreceptory - receptory ruchu, pozycji i równowagi

• baroreceptory - receptory ciśnienia

Budowa analizatorów

Rodzaj

analizator

a

receptor

Droga

dośrodkow

a

Ośrodek

korowy

Zmysł

wzroku

Zmysł

słuchu

Zmysł

dotyku

Rys. 1 Budowa oka

 

                                                                                                                     

                 

 

                                                                                                                                                    

                                    

Ryc. Schemat budowy ucha

Ayres zwróciła uwagę na szczególnie istotny

fakt, że u podstaw rozwoju integracji

zmysłowej leżą trzy najwcześniej

dojrzewające, podstawowe układy zmysłów:

• Układ dotykowy ma receptory umiejscowione w skórze i na jej

powierzchni, odbierające wrażenia lekkiego i głębokiego

dotyku, nacisku, ciepła, zimna, bólu.

• Propriocepcja to odbiór wrażeń płynących z mięśni i ścięgien,

informujących mózg o położeniu ciała, jego poszczególnych

części oraz o tym, czy i jakie ruchy wykonuje.

• Układ przedsionkowy (inaczej zmysł równowagi) ma

receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji,

ruch linearny i obrotowy oraz przyspieszenie.

Najczęściej zaburzenia układów zmysłowych wiążą się ze złą

modulacją wrażeń, zwłaszcza dotykowych,

proprioceptywnych i przedsionkowych. Dzieci mogą reagować

na bodźce w sposób nadwrażliwy lub niedowrażliwy.

Kora
przedczołow
a
(kojarzenie,
przewidywa
nie,
inteligencja)

Obsza
r
Brock
a

Kora
przedruchow
a

Kora
ruchowa

Kora
czuciowa

Kora
ciemieniow
a

Wrażeni
a
smakow
e

Ośrodek
Dwernickieg
o
Kora
wzroko
wa

Promienistoś
ć wzrokowa

Móżdżek

Rdzeń
przedłużony

Kora
słuchowa

Arteria
środkow
a

Lewa
półkula

Procesy poznawcze:

• Wrażenia (słuchowe, wzrokowe, dotykowe)
• Spostrzeżenia
• Wyobrażenia
• Uwaga
• Pamięć
• Myślenie (pewność, przerzutność,

konkretność)

• Mowa

Wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia

osób z zaburzeniami sensorycznymi

• Osoby niewidome i niedowidzące
odbiór wrażeń – zespoły dotykowo-

kinestetyczno-słuchowo-węchowe

wyobrażenia surogatowe
• Osoby niesłyszące i niedosłyszący
odbiór wrażeń – pozbawione wrażeń

słuchowych

Wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia

osób z niepełnosprawnością

intelektualną

W stopniu umiarkowanym:

niedokładne, wolne, o wąskim
zakresie

W stopniu znacznym: niedokładne,

bardzo wolne, tylko silne bodźce

W stopniu głębokim: od braku

percepcji do reakcji na silne bodźce

Uwaga

Definicja: nie jest odrębnym procesem

psychicznym, lecz swoistą cechą
wszystkich procesów psychicznych.
Polega ona bowiem na skierowaniu
świadomości na określony przedmiot
czy też własne przeżycia

Klasyfikacja: uwaga mimowolna i

dowolna

Cechy: zakres, natężenie, podzielność,

roztargnienie uwagi

Uwaga u osób niepełnosprawnych

intelektualnie

w stopniu umiarkowanym: dominuje

uwaga mimowolna, słaba koncentracji

uwagi, wąski jej zakres

w stopniu znacznym: uwaga

mimowolna, skupiona jedynie na

silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi

w stopniu głębokim: od braku uwagi

mimowolnej do cząstkowego jej

występowania

Procesy pamięci

Definicja: to właściwość psychiczna, umożliwiająca

kształtowanie się i funkcjonowanie doświadczenia

człowieka. Dzięki tej właściwości nabywamy

różnorodne informacje, przyswajamy wiedzę o

świecie oraz umiejętności i sprawności.

Zapamiętywanie mimowolne, dowolne, wybiórcze.

Zapamiętywanie – przechowywanie – przypominanie -

zapominanie

Klasyfikacja: zależnie od czasu odtwarzania (pamięć

bezpośrednia lub odroczona); ze względu na to jak

człowiek zapamiętuje (pamięć mechaniczna,

logiczna).

Cechy pamięci: trwałość, szybkość zapamiętywania,

gotowość odtwarzania, wierność pamięci.

Typy pamięci: obrazowa (wzrokowa i słuchowa),

słowno-logiczna, ruchowa, uczuciowa

Pamięć u osób niepełnosprawnych

intelektualnie

w stopniu umiarkowanym: nietrwała,

głównie mechaniczna

w stopniu znacznym: krótkotrwała,

bardzo ograniczona

w stopniu głębokim: od braku pamięci

do cząstkowego jej występowania

Myślenie

Definicja: to forma subiektywnego odzwierciedlania świata. Myśli

występują w indywidualnym przeżyciu pod postacią pojęć, sądów,

poczuć (np. poczucie nowości, podobieństwa) oraz ocen (wartości

lub jej braku).

Klasyfikacja:

•

ze względu na charakter biegu „strumienia myśli” (myślenie

asocjacyjne - skojarzeniowe, myślenie ukierunkowane -

zmierzające do określonego celu i wyniku);

•

ze względu na sposób gromadzenia materiału przetwarzanego w

procesie myślenia oraz kolejność w rozwoju ontogenetycznym

(myślenie sensoryczno-motoryczne, konkretno- wyobrażeniowe,

słowno-logiczne).

Zobacz stadia rozwoju umysłowego wg Piageta.

Cechy myślenia: pośredniość (wykraczanie poza zasięg bodźców, ich

obrazów), ujmowanie relacji (przestrzennych, funkcjonalnych),

ujmowanie cech ogólnych. Indywidualne cechy myślenia

(krytycyzm-pochopność, samodzielność-zależność, giętkość-

sztywność, szybkość).

• Operacje umysłowe: podstawowe (analiza i synteza);

pochodne (porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie)

• Sądy i rozumowanie: (w formie sądu stwierdzamy

jakiś stan rzeczy oraz związki zachodzące między

pojęciami albo zaprzeczamy ich istnieniu),

(rozumowanie to proces wyprowadzania jednych sądów

z innych).

• Rozumowanie:
 indukcyjne polega na wykrywaniu prawidłowości

ogólnych na podstawie wielu informacji (obserwacji,

danych);

 dedukcyjne polega na wyprowadzaniu twierdzeń

szczegółowych z podstawowego ogólnego twierdzenia.

Piagetowskie stadia rozwoju

poznawczego:

• Okres sensoryczno-motoryczny do 2

r.ż.

• Okres przedoperacyjny do 7 r.ż.
• Okres operacji konkretnych do 11 r.ż.
• Okres operacji formalnych do 15 r.ż.

Piagetowskie stadia rozwoju poznawczego

Okres

Przybliżone
granice
wieku

Charakterystyka

Sensoryczno-

motoryczny

Przedoperacyjny

Operacji konkretnych

Operacji formalnych

0 – 2 lata

2 – 7 lat

7 – 11 lat

11 – 15 lat

Zaczyna naśladować, pamiętać i myśleć.
Zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie
przestają istnieć.
Przechodzi od pojedynczych reakcji
odruchowych do celowej aktywności.

Stopniowy rozwój języka i zdolności do myślenia
symbolicznego.
Zdolność do myślenia za pomocą operacji
logicznych wykonywanych tylko w jednym
kierunku.
Myślenie i język mają charakter egocentryczny.

Zdolność do logicznego rozwiązywania
problemów konkretnych.
Rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia
stałości).
Zdolność do klasyfikacji i seriacji
(szeregowania).
Opanowanie odwracalności.

Zdolność do logicznego rozwiązywania
problemów abstrakcyjnych.
Myślenie nabiera bardziej naukowego
charakteru.
Rozwiązywanie złożonych problemów
werbalnych i weryfikowanie hipotez.

Myron H. Dembo Stosowana psychologia wychowawcza,1997

Myślenie u osób niepełnosprawnych

intelektualnie

w stopniu umiarkowanym: konkretno-

obrazowe, brak zdolności dokonywania
operacji logicznych, trudności w
tworzeniu pojęć abstrakcyjnych

w stopniu znacznym: inteligencja

sensoryczno-motoryczna

w stopniu głębokim: rozumienie

prostych słów i poleceń

Myślenie osób niewidomych i

niesłyszących

Niewidomych
• Opóźniony rozwój myślenia konkretno-obrazowego
• Szybki rozwój operacji abstrahowania, różnicowania,

klasyfikowania, schematyzowania, szukania analogii

Niesłyszących
• Trudności w kształtowaniu pojęć
Pojęcie – stanowi odzwierciedlenie ogólnych

własności przedmiotów lub zjawisk, wspólnych całej
ich grupie