Dydaktyka INIB

Formy i metody nauczania

2012/13

Proces kształcenia, proces

nauczania-uczenia się



Według Wincentego Okonia* proces
kształcenia obejmuje nauczanie i
uczenie się, kształtowanie ucznia przy
jego własnym, podmiotowym udziale

•

Okoń, W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki
ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie
„Żak”, s. 129

Czym jest nauczanie?



kreowanie sytuacji

kreowanie sytuacji

edukacyjnych

edukacyjnych

,

które

umożliwiają uczniom
zdobycie nowych: wiedzy,
umiejętności i kompetencji
społecznych

Nauczanie i uczenie się to

procesy komplementarne!



„W ostatnich latach w pedagogice zaszło wiele
zmian: metody podające zastąpione zostały

zajęciami aktywizującymi uczniów

, zaś nauczyciel

coraz częściej przyjmuje rolę mediatora:
życzliwego przewodnika, pomocnika kierującego
procesem odkrywania wiedzy - kreującego sytuacje
edukacyjne, które umożliwiają uczniom zdobycie
nowych informacji.”

•

Grodecka, E.; Sokołowska, H. (2000). Edukacja czytelnicza i
medialna w szkole podstawowej i gimnazjum. Poradnik dla
nauczycieli realizujących ścieżki międzyprzedmiotowe.
Warszawa: Agencja ‘Sukurs’, s. 103.

Rola nauczyciela



moderator



życzliwy przewodnik



pomocnik kierujący procesem
odkrywania wiedzy



kreator sytuacji edukacyjnych
(

teaching - learning situation

)

Zasady kształcenia 1



Według Wincentego Okonia -

a także

innych współczesnych autorów:

•

zasady kształcenia – a

nie

– nauczania

•

kształcenie = nauczanie plus uczenie się

•

Okoń, W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej.
Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 167-190

Zasady kształcenia 2



prawidłowości procesu nauczania-
uczenia się



normy postępowania w kształceniu



nauczanie-uczenie się – wspólna praca
nauczyciela i ucznia

Zasady kształcenia 3



zasada systemowości



zasada poglądowości



zasada samodzielności



zasada związku teorii z praktyką



zasada efektywności



zasada przystępności



zasada indywidualizacji i uspołecznienia



zasada przyjemności uczenia się

(nie ma u Okonia, jest u

Andrzejewskiej)

Czym NIE jest nauczanie?



Nauczanie to NIE jest „podawanie”
wiadomości, nauczanie to
pomaganie innym w uczeniu się, to
stwarzanie sytuacji, w których
ludzie się uczą!

Teorie nauczania-uczenia się,

rodzaje nauczania etc.



Można znaleźć m.in. w:

•

Juszczyk, S. (2002). Edukacja na
odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł i
procesów. Toruń: Wydawnictwo Adam
Marszałek, s. 54-123.

Jak stworzyć sytuację

edukacyjną, powodującą

uczenie się?



Odpowiednio dobrać komponenty
procesu dydaktycznego:

•

Efekty kształcenia

wyrażone poprzez

osiągnięcia w zakresie

wiedzy

,

umiejętności

i

kompetencji społecznych

•

cele (ogólne, szczegółowe)

•

oczekiwane osiągnięcia (cele operacyjne)

•

Treści, umiejętności, wartości nauczane

Jak stworzyć sytuację

edukacyjną, powodująca

uczenie się? C.d.

•

Strategie, formy i metody dydaktyczne

•

Środki dydaktyczne

•

Liczebność grupy (podział na mniejsze
grupki itp.)

•

Czas przeznaczony na zajęcia

•

Umiejętności nauczyciela, mocne strony

•

Dotychczasowa wiedza i umiejętności
uczniów

Jak przygotować się do zajęć

– konspekt i scenariusz



Na podstawie:

•

Grodecka, E.; Sokołowska, H. (2000). Edukacja czytelnicza i
medialna w szkole podstawowej i gimnazjum. Poradnik dla
nauczycieli realizujących ścieżki międzyprzedmiotowe.
Warszawa: Agencja „Sukurs”.

•

Krawczyński, E.; Talaga, Z.; Wilk, M. (2002). Technologia
informacyjna. Przewodnik metodyczny. Szkoły
ponadgimnazjalne. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, s.
49-50.

•

Węglińska, M. (1998). Jak przygotować się do lekcji. Wybór
materiałów dydaktycznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, s. 77-90.

•

i innych, w tym

http://edukacjamedialna.edu.pl/

Edukacja

medialna. Scenariusze zajęć, ćwiczenia, materiały

Budowa konspektu 1



Dane nauczyciela



Miejscowość, data



Tytuł (konspekt/scenariusz lekcji z zakresu
… )



Realizowany program nauczania (numer)



Temat lekcji



Liczba godzin na realizacje tematu, czas



Klasa

Budowa konspektu 2



Wymagane przed zajęciami wiedza i
umiejętności



Cele zajęć / efekty kształcenia

•

Cele ogólne (Cele kształcenia – wymagania ogólne
z Podstawy programowej)

•

Cele szczegółowe, operacyjne (Treści nauczania –
wymagania szczegółowe z Podstawy programowej)



Metody kształcenia



Formy kształcenia

Budowa konspektu 3



Środki (pomoce) dydaktyczne



Przebieg, tok lekcji



Ewaluacja

•

ocenianie kształtujące, ocenianie podsumowujące



Literatura

Czynności nauczyciela Czynności ucznia Czas

Cele nauczania-uczenia się

ogólnie 1



wiedza



umiejętności



kompetencje społeczne



zdobycie wiadomości



ukształtowanie umiejętności i nawyków



rozwinięcie zdolności i zainteresowań



rozwinięcie trwałych dyspozycji do uczenia się

Cele nauczania-uczenia się

ogólnie 2



Dziedziny:

•

kognitywna

kognitywna (wiedza, inteligencja,
racjonalność itp.)

•

emocjonalna

emocjonalna (uczucia, wartości)

•

psychomotoryczna

psychomotoryczna (umiejętności wykonania
czegoś, zachowania się itp.)

•

interaktywna

interaktywna (umiejętności społeczne,
praca w zespole, współpraca z innymi itp.)

Cele, efekty kształcenia 3



Ogólne

•

Przygotowanie do samodzielnego poszukiwania potrzebnych
informacji



Szczegółowe, operacyjne, osiągnięcia ucznia

•

Wiedza: (po lekcji) uczeń wie (mówi), że istnieje katalog
alfabetyczny i rzeczowy

•

Umiejętności: (po lekcji) uczeń potrafi odnaleźć w katalogu tytuł
książki mając dane nazwisko autora

•

Kompetencje społeczne: (po lekcji) uczeń dostrzega problemy
etyczne związane z … ; uczeń jest przekonany o konieczności … ;
uczeń akceptuje wartość rzetelnego … ; uczeń pracuje
samodzielnie i w zespole ... ; uczeń prawidłowo gospodaruje
czasem przeznaczonym na wykonanie zadania

Metody nauczania-uczenia się



sposoby działania,
podejścia nauczyciela, które
„prowokują”, wywołują
procesy uczenia się u
słuchaczy

Metody kształcenia



Najczęściej występuje kształcenie
polimetodyczne



Metody – podział ze względu na różne
kryteria, np

.:

•

pasywne, aktywizujące (czynności ucznia)

•

słowne, oglądowe, praktyczne (udział zmysłów)

•

konwencjonalne, nowatorskie

•

...

Metody pasywne i pośrednie



demonstracja



pogadanka



wykład

Dlaczego metody aktywizujące są

skuteczniejsze od pasywnych?



mają zróżnicowane oddziaływanie na zmysły
ucznia



angażują różne części i funkcje mózgu



angażują do pracy wszystkie możliwości
twórcze umysłu dziecka



obniżają poziom stresu na lekcji



mają charakter twórczej zabawy



sprawiają uczniom przyjemność

Piramida zapamiętywania



wykład - 5 %



czytanie -10 %



metody audiowizualne - 20 %



demonstracje - 30 %



grupa dyskusyjna - 50 %



działanie - 75%



nauczanie innych - natychmiastowe
wykorzystanie zdobytej wiedzy - 90 %

Metody aktywizujące 1



analiza SWOT



burza mózgów = giełda pomysłów;
gwiazda asocjacyjna



drama; odgrywanie ról (role play)



drzewo decyzyjne

Metody aktywizujące 2



dyskusja i jej odmiany:

•

debata oksfordzka

•

dyskusja punktowana

•

kapelusze myślowe Edwarda de Bono
(myślące kapelusze)

•

metaplan

Metody aktywizujące 3



gry i zabawy dydaktyczne

•

inscenizacje

•

odgrywanie ról

•

krzyżówki, rebusy, zagadki

•

inne



linie czasu

Metody aktywizujące 4



mapa mentalna (myśli, pamięci,
pojęciowa); łańcuch skojarzeń,
technika dendrytów



metoda problemowa



metoda tekstu przewodniego; praca z
tekstem źródłowym

Metody aktywizujące 5



okienko informacyjne



portfolio



projekt



studium przypadku (case study)



symulacja, symulacja komputerowa

Drzewo decyzyjne



Graficzny zapis analizy podejmowania
decyzji

•

pień - problem

•

gałęzie - możliwe rozwiązania problemu

•

gałązki - konsekwencje - dobre i złe
poszczególnych sposobów rozwiązania
problemu

•

w koronie - cele i wartości, którymi kieruje
się osoba podejmująca decyzję

Kapelusze myślowe de Bono –

technika „sześciu kapeluszy”



Kapelusze w różnych kolorach
symbolizują różne sposoby
myślenia



Włóż kapelusz – pomyśl inaczej



Metoda zmusza do spojrzenia na
zagadnienie z wielu perspektyw

Mapa mentalna (mózgu, myślowa,

pamięci, pojęciowa)



notatka nielinearna



wizualne opracowanie jakiegoś zagadnienia przy
wykorzystaniu rysunków, obrazków, haseł i symboli



w centrum – główne hasło, od niego odchodzą
bezpośrednie skojarzenia, od nich – kolejne



wykorzystanie

•

do definiowania pojęć

•

rozpoczynając z uczniami omawianie nowego zagadnienia –
aby zorientować się w ich wyobrażeniach czy zasobie
posiadanej wiedzy na określony temat

bibliografia



Brudnik, E.; Moszyńska, A.; Owczarska, B. (2000): Ja i
mój uczeń pracujemy aktywnie. Kielce.



Grodecka, E.; Sokołowska, H. (2000): Edukacja
czytelnicza i medialna w szkole podstawowej i
gimnazjum. Warszawa: Agencja „SUKURS”.



Jadczak, M. (red.). Interaktywne metody nauczania z
przykładowymi konspektami. Toruń: Wydawnictwo Bea-
Bleja.

Ewaluacja zajęć



Kto ocenia? Nauczyciel? Uczeń?



Realizacja założonych celów

•

cele ogólne

•

konkretne osiągnięcia uczniów

Ewaluacja zajęć 2



refleksja nad własną praca
pedagogiczną

•

zachowania uczniów w czasie zajęć

•

postawa nauczyciela (przydatność metod,
pomocy dydaktycznych, umiejętność
stworzenia właściwej atmosfery)

•

wiedza i umiejętności doskonalone w
czasie zajęć

Czym jest wychowanie?



osobowość



poglądy



postawy



przekonania



wartości

Zasady wychowania 1



zasada podmiotowego traktowania
wychowanka



zasada indywidualizacji oddziaływania
wychowawczego



zasada życzliwości i partnerstwa



zasada odwoływania się do motywów już
ukształtowanych lub do przeżycia których
wychowanek jest aktualnie zdolny

Zasady wychowania 2



zasada gratyfikacyjnej wartości informacji i
samokształcenia



zasada atrakcyjności, systematyczności i
cykliczności form pracy z użytkownikiem



zasada wykorzystywania wszystkich form
pracy pedagogicznej do rozbudzania
aktywności umysłowej i kształtowania twórczej
postawy uczniów, rozwijania ich zdolności

Metody wychowania 1



wpływu osobistego

•

wysuwanie sugestii

•

perswazja

•

wyrażanie aprobaty i dezaprobaty

•

oddziaływanie przykładem osobistym

Metody wychowania 2



wpływu sytuacyjnego

•

nagradzanie

•

karanie?

•

przydzielanie funkcji i ról społecznych

•

ćwiczenie



wpływu społecznego



kierowania samowychowaniem