METODY NAUCZANIA

Przez metodę nauczania rozumie się celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych. Mówiąc prościej metoda oznacza drogę oraz sposób dochodzenia do prawdy, osiągnięcie zamierzonego celu. Wg W. Okonia metoda to wypróbowany układ czynności n-li i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowościach uczniów.

Dobór metod nauczania jest uzależniony od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej, celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej, jak również od organizacji i środków, którymi zamierza się posłużyć nauczyciel w czasie danej lekcji lub ich większego zbioru, tzn. jednostki metodycznej.

Jeszcze do niedawna preferowany był podział metod wg Okonia. Wyróżnił on cztery

grupy:

• podające (uczenie się przez przyswajanie),

• problemowe (uczenie się przez odkrywanie),

• eksponujące ( uczenie się przez przyswajanie),

• praktyczne (uczenie się przez działanie).

Zachodzące zmiany w metodyce nauczania spowodowały rozszerzenie metod

problemowych o metody aktywizujące. Metody aktywizujące można rozumieć jako uczenie się przez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrolę, możliwość pracy w grupach.

CZY WARTO STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJĄCE ?

Na postawione pytanie można udzielić odpowiedzi TAK i NIE.

Argumenty, jakie przemawiają za tym aby nie stosować danych metod są następujące:

- Stosując metody aktywizujące bardzo łatwo można zagubić tak cele, jak i treści

które mają być przekazane, ważniejsze mogą stać się dla nauczyciela oryginalne

pomysły, niż treści kształcenia. Uczeń zapomina o konieczności wysiłku

ukierunkowanego na poznanie i zrozumienie nowych treści kształcenia.

- Aktywizowanie, ze swej istoty powoduje zmianę postawy uczestnika, który staje się

podmiotem aktywnym, poszukującym odpowiedzi na postawione pytania, problemy.

- Metody aktywizujące często nie są w stanie przełamać bariery bierności uczniów

w ramach grupy, jak też indywidualnie.

- Ich stosowanie wymaga wiele wysiłku - przygotowania niezbędnych materiałów,

tekstów, przyborów oraz odpowiedniego pomieszczenia itp.

Metody aktywizujące warto stosować, gdyż:

- Praca z zastosowaniem metod aktywizujących prowadzi do lepszego zrozumienia

i zapamiętania tekstów. Nauczyciel nie tylko przekazuje konkretne prawdy uczniom

ale stawia przed nimi zadania i właściwie koordynując pracę, umożliwia

znajdowanie odpowiedzi w konfrontacji z odpowiednio dobranymi źródłami

wiedzy

- Praca metodami aktywizującymi prowokuje rozwój całego człowieka jako osoby.

Uczniowie „przymuszeni” są niejako do wykorzystania wiedzy już posiadanej, lub

własnych doświadczeń. Dzięki temu rozbudza się ich samodzielne i krytyczne

myślenie.

- Powyższe metody pozwalają dowartościować i docenić konkretnego ucznia. Praca

oparta o ideę aktywizacji daje możliwość wypowiedzenia się wszystkim, także

uczniom słabym, nieśmiałym, zakrzyczanym przez nadmiernie aktywnych.

- Praca prowadzona aktywnie prowadzi do rozwoju więzi w całej grupie - zadania

stawiane są małym grupom, co zmusza do współpracy, rozmowy, wymiany

poglądów, poszukiwania wspólnych rozwiązań.

Należy pamiętać, że warunkiem prowadzenia zajęć metodami aktywizującymi jest przede wszystkim utrzymanie dyscypliny i porządku w grupie.

JAK STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJĄCE ?

1. Trzeba jasno sprecyzować cel zajęć - co się chce osiągnąć za ich pomocą. Metody są tylko

narzędziem .

2. Trzeba określić funkcję aktywizacji w czasie zajęć - może być wprowadzeniem w temat,

powtórzeniem i utrwaleniem wiadomości.

3. Muszą pełnić wyraźnie określoną funkcję.

4. Trzeba pamiętać o konieczności zakończenia aktywizacji, zamknięcia tego etapu pracy.

5. Trzeba dokonać wyraźnego podziału proponowanych treści tematycznych - trzeba

podzielić treści na takie, które zostaną podane i na takie, które uczniowie mają znaleźć

sami.

6. Trzeba dobrze sformułować pytania.

7. Dobrać metodę do wieku i możliwości uczniów.

8. Należy dobrze się przygotować do zajęć, poznać daną metodę.

9. Trzeba umieć przewidzieć sytuacje trudne i znaleźć ewentualne „wyjście”.

10. Metody aktywizujące należy stosować z umiarem - lepiej z czegoś zrezygnować niż

próbować wprowadzić coś na siłę i tym samym zrazić uczniów.

STRUKTURA ZAJĘĆ Z WYKORZYSTANIEM METOD AKTYWIZUJĄCYCH

Przedstawiona poniżej struktura zawiera trzy elementy: wprowadzenie - aktywizację - puentę, które powinny być ze sobą powiązane i tworzyć swoistą całość.

• Wprowadzenie - prowadzący ma za zadanie podać informacje potrzebne w dalszej pracy. Powinno to zarysować problem, zaintrygować uczniów. Informacji powinno być tyle ile jest potrzebnych do przygotowania uczestników do aktywności, samodzielnych poszukiwań.

• Aktywizacja - tu istotą jest praca uczniów nad postawionym pytaniem, problemem. Praca ta jest ukierunkowana na konkretne działanie: rysunek, scenka, zapis rozwiązań. Aktywizację można podzielić na trzy etapy:

• organizacja pracy przez prowadzącego;

• praca w małych grupach;

• praca na forum ogólnym;

• Puenta - jest to wyraźna myśl, centralna dla całości. Prowadzący zamyka całą pracę,

odnosząc się do odpowiedzi znalezionej przez uczniów. W puencie podsumowującej

prowadzący krótko zbiera, systematyzuje, porządkuje to, co uczniowie wypracowali.

METODY AKTYWIZUJĄCE

Klasyfikacji metod aktywizujących jest bardzo dużo, wszystko zależy od przyjętych kryteriów. Korzystając z dostępnej literatury, przedstawiamy poniżej niektóre z nich. Dokonując wyboru, starałyśmy się zaprezentować tutaj takie, które można stosować w szkole podstawowej.

• Ale kino

Metoda służy twórczemu rozwiązywaniu problemów, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł. Film lub jego fragment zastosowany na lekcji może przydać się w: poznawaniu przez uczniów nowego materiału, przekazaniu ważnych informacji w formie wizualnej, uaktywnieniu doświadczeń uczniów, określeniu ich poglądów, uwrażliwieniu na dany problem. Filmy nie służą tu prezentacji, wręcz przeciwnie - powinny zachęcać do dyskusji i wywoływać emocje. Uczniowie oglądają film. Przed prezentacją otrzymują zadania do wykonania. Mogą to być: wymyślanie zakończenia filmu, odgrywanie fragmentów lub napisanie do niego komentarza (poprzedzone obejrzeniem danego filmu bez dźwięku).

• Burza mózgów

Zwana jest też „fabryką pomysłów” czy „giełdą pomysłów”. Istota metody polega na podawaniu dużej liczby różnych skojarzeń, propozycji rozwiązań problemu. Praca tą metodą polega na przejściu przez następujące etapy:

1. Zdefiniowanie problemu.

2. Poszukiwanie rozwiązań, wytwarzanie pomysłów. Ważne jest tu, aby: każdy starał się podać przynajmniej jeden pomysł, nikt nie komentował niczyjego pomysłu i aby wszystkie propozycje były zapisane.

3. Ocena rozwiązań.

4. Wybór rozwiązania.

5. Decyzja o wprowadzeniu wybranego rozwiązania w życie.

6. Działanie zgodne z przyjętym planem, zastosowanie rozwiązań w praktyce.

• Sześć - Trzy - Pięć

Jest to odmiana „burzy mózgów”, różni się od niej tylko sposobem organizacji i przeprowadzenia sesji twórczej. Każda liczba w nazwie ma swoje znaczenie:

- pierwsza (6) oznacza liczbę osób lub grup,

- środkowa (3) oznacza liczbę rozwiązań ( pomysłów),

- końcowa (5) oznacza liczbę tzw. rundek.

Po zdefiniowaniu problemu klasa zostaje podzielona na sześć grup. Każda grupa otrzymuje formularz, do którego wpisuje trzy propozycje rozwiązania problemu.

Przykład formularza:

Nr 1
1	2	3
4	5	6
7	8	9
10	11	12
13	14	15
16	17	18

Na hasło „START” grupy przekazują sobie formularze w kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara. Zapoznają się z pomysłami kolegów i wymyślają nowe rozwiązania wpisując je w wolnych miejscach od góry. Na kolejne hasło „START” grupy postępują jak wyżej. Formularze przekazywane są pięć razy, co w efekcie pozwoli na zapełnienie pomysłami wszystkich rubryk. Dalsze postępowanie jak w metodzie „burza mózgów”.

Uwagi:

• Nie wolno zmieniać ani ustalonego kierunku, ani kolejności przekazywania

formularzy.

• Pomysły powinny być formułowane bardzo zwięźle.

• W klasach młodszych można przyjąć zasadę, iż pomysły poszczególnych grup, jeśli

nie występują na formularzach kolegów - można powtórzyć.

• Metodę, w zależności od liczby dzieci i ich możliwości można modyfikować,

zmieniając oznakowania liczb, np. 352 (trzy grupy, pięć rozwiązań, dwie rundki).

• Drama

Drama jest metodą nauczania wykorzystującą techniki teatralne do celów edukacyjnych, sposobem poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą, w której wchodzenie w określone role, improwizacje pozwalają kreować rzeczywistość. W dramie dziecko musi wczuć się w postać, działać, a nie grać. Nauczyciel nastawia się głównie na przeżycia uczniów, przez co uczy je właściwych reakcji wobec napotykanych w życiu trudności. Najczęściej wykorzystywane techniki dramy to:

1. Bycie w roli, granie roli.

Polega głównie na tym, że dziecko jest sobą w nowej, nie znanej mu, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji jakieś określonej postaci. Materia ł do tworzenia ról i ich odgrywania może pochodzić z różnych źródeł. Najpopularniejsze są teksty literackie, ale bohaterem może być także ktoś z fotografii, postać z filmu, historii.

2. Rozmowa - polega na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi. Stanowi najprostszą formę „bycia w roli”. Wymiana argumentów powoduje często narastanie konfliktu, który jest nieodłącznym atrybutem dramy. Technika rozmowy w dramie pozwala zrozumieć przeżycia, a jednocześnie sprzyja kształtowaniu wypowiedzi dzieci.

3. Wywiad - może być dwuosobowy, a także z grupą osób.

4. Etiudy pantomimiczne - są często stosowaną techniką w pracy z młodszymi dziećmi. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji. Należą do nich zabawy z wyobrażonymi przedmiotami, ćwiczenia symulujące, np. taniec na lodzie.

5. Improwizacje i inscenizacje

Improwizacje to scenki. Inscenizacje improwizowane oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Dzieci działają w grupie bez nastawienia na efekty artystyczne.

Inscenizacja opiera się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów. Dzieci - aktorzy uczą się tekstu na podstawie scenariusza. Na scenie działają pod kierunkiem reżysera - nauczyciela.

6. Rzeźba - może mieć kilka odmian. Najprostszą formę stanowi sytuacja, w której uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu. Ważna jest tutaj mowa ciała, gest, mimika twarzy. Innym wariantem rzeźby jest sytuacja, w której jeden uczeń jest rzeźbiarzem, a drugi materiałem.

7. Tworzenie tzw. żywych obrazów - są to obrazy tworzone z ludzi. Mogą nimi być zjawiska abstrakcyjne (radość, smutek, złość, samotność), a także konflikty w grupie rówieśniczej, w szkole, w rodzinie. Najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie, zatrzymane w bezruchu ( na hasło „Stop!). W żywym obrazie dzieci uczą się współdziałania i koncentracji.

• Drzewko decyzyjne

Metoda ta wykorzystuje graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji. Za pomocą tzw. drzewa decyzyjnego przedstawiony jest problem, jego możliwe rozwiązania wraz z pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami decyzji. Metoda służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pełną świadomością jej skutków. Wybór najsłuszniejszego rozwiązania następuje w pracy zespołowej.

Przebieg:

• Uczniowie zostają podzieleni na grupy, każda z nich otrzymuje plakat z narysowanym drzewem decyzyjnym.

• W „pniu” drzewa wpisują sytuację problemową, która wymaga podjęcia decyzji.

• Wyżej wpisują możliwe rozwiązania problemu ( może ich być więcej).

• W „gałęziach” wpisują pozytywne i negatywne skutki wariantów. Liczba „gałęzi” uzależniona jest od liczby możliwych rozwiązań.

• W „koronie” drzewa uczniowie wpisują decyzję, którą wspólnie podjęli oraz określają powody, jakimi się kierowali.

• Po zakończeniu pracy liderzy poszczególnych grup przedstawiają podjętą wspólnie decyzję i podają jej uzasadnienie.

Cele

Pozytywne Pozytywne

Konsekwencje

Negatywne Negatywne

Możliwe rozwiązania

Sytuacja wymagająca

podjęcia decyzji

Schemat drzewka decyzyjnego

• Dywanik pomysłów

Metoda służy dyskusji w grupach nad postawionym problemem, tematem. Celem metody jest poszukiwanie i wybór najlepszego rozwiązania. Problem, który ma być dyskutowany może być zapisany na tablicy, przedstawiony przez ucznia lub przez grupę. Pomysły uczniowie tworzą indywidualnie i zapisują je na kartkach ( 2 - 3 pomysły), na jednej kartce znajdować się będzie jeden pomysł. Następnym etapem jest tworzenie dywanika pomysłów. Na dużym arkuszu papieru uczniowie układają swoje kartki. Po zawieszeniu wszystkich kartek przychodzi czas na ocenę proponowanych rozwiązań. Każdy uczeń wybiera jedno rozwiązanie, które jego zdaniem jest najlepsze i najtrafniejsze.

• Karty dydaktyczne

Jest to metoda umożliwiająca pełną indywidualizację nauczania, dostosowanie tempa pracy i stopień trudności do możliwości dziecka. Jest bardzo efektywna, a jednocześnie trudna z powodów technicznych. Wymaga bowiem zaprojektowania całego programu, czy określonego działu tematycznego w moduły problemowe. Moduły opracowane są na osobnych kartkach, na których znajdują się zadania do samodzielnego opracowania przez ucznia. Nauczyciel chodzi od ucznia do ucznia i pomaga, wyjaśnia, zachęca. Nie ma tu miejsca na wykłady centralne.

• Metody aktywności kreatywnej

1. Kreatywne pisanie:

• List do bohatera literackiego, zmiana zakończenia książki, wywiad z bohaterem, wywiad z samym sobą, pisanie tekstów na określoną liczbę słów, w określonej konwencji, zawierające tylko słowa rozpoczynające się od liter a, b, c…,definicje pojęć, interpretacja metafor itd.

2. Kreatywne działanie:

• Akcje, projekty, happeningi,

• Kreatywność ciała - ćwiczenia i zabawy doskonalące ekspresję języka ciała jako środka wyrazu stanów emocjonalnych i porozumiewania się ( kalambury, poruszanie się zgodnie z instrukcją, dowolne ruchy całym ciałem lub tylko rękami czy nogami, przybieranie postawy i mimiki zgodnie z instrukcją - jestem radosny, smutny, pewny siebie itp.),

3. Kreatywne mówienie:

• Ćwiczenia i zabawy rozwijające ekspresję werbalną, świadome mówienie, rozróżnianie konwencji stylistycznej - przygotowywanie przemówień, parodiowanie, Akcja: „dzień nie używania słowa nie” itd.

4. Kreatywne myślenie:

• Rozwiązywanie określonego problemu z zastosowaniem np. narzędzi myślenia opracowanych przez Edwarda de Bono:

- RWC Rozważ Wszystkie Czynniki,

- AMW Alternatywy, Możliwości, Wybory,

- WI Wartości i Interesy,

- IPW Inne Punkty Widzenia,

- S i N Skutki i Następstwa,

- ZWI Zalety, Wady i to, co Interesujące,

- C i D Cel i Dążenie,

- PP Podstawowe Priorytety.

• Kula śniegowa

Metoda ta, zwana też dyskusją piramidową, polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Uczniowie pracują indywidualnie nad danym problemem, następnie łączą się w pary - ustalają wspólnie stanowisko; pary łączą się w czwórki, czwórki w ósemki, ósemki w szesnastki ( za każdym razem ustalają wspólne stanowisko). Na koniec następuje prezentacja wspólnie wypracowanego rozwiązania.

• Linia czasu

Jest to metoda wizualnego przedstawienia problemu. Sprawy ukazuje w wymiarze linearnym i jest odpowiednia do pracy z problemami, które dadzą się przedstawić chronologicznie.

Przykład:

Lina czasu: Każdy ma swoją opowieść

• Mapa mentalna

Jest to metoda wizualnego opracowywania problemów - z wykorzystaniem rysunków, obrazków, zdjęć, wycinków, symboli, haseł. Rozpoczynając nowy temat, wprowadzając nowe pojęcia, dzięki „mapie mentalnej” możemy służyć dzieciom pomocą w sprawdzeniu i określeniu dotychczasowych wyobrażeń i wiedzy co do nowych pojęć. Kończąc temat, sprawdzimy opanowaną wiedzę i umiejętności oraz rozumienie związków i zależności. Metodę tę można wykorzystać do pracy w grupach.

• Rybi szkielet

Nazwa metody pochodzi od kształtu przypominającego „rybi szkielet”. Służy ona przede wszystkim do identyfikacji czynników odpowiadających za powstanie problemu i do planowania działań, które mają dać określone wyniki. Na plakacie lub tablicy przygotowujemy model przypominający „rybi szkielet”, w głowie którego wpisujemy dowolny problem (będący skutkiem).

Dzieci ustalają główne czynniki, które mogą stanowić powód takiego skutku i wpisują je w tzw. „ości duże”. Następnie dzielimy klasę na tyle grup, ile jest „dużych ości”. Każda grupa otrzymuje jedną ość (czynnik główny), próbuje odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na dany czynnik i wpisuje je na „małych ościach”. Z zebranej listy danych dzieci wybierają (za pomocą punktów) te, które ich zdaniem są najistotniejsze, a więc mają największy wpływ na problem. Następnym etapem powinno być opracowanie planu działań zmierzających do rozwiązania problemu.

• Sześć myślących kapeluszy

Metoda jest szczególnie przydatna tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy przedstawiane są w sposób bardzo uporządkowany, co zwiększa szansę wypracowania większej liczby korzystnych rozwiązań. Autor metody - Edward de Bono - przypisał 6 kapeluszom sześć sposobów myślenia:

• kapelusz biały to tzw. komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, liczbami i ma

do nich podejście obojętne - nie wydaje żadnych opinii;

• kapelusz czerwony to człowiek kierujący się emocjami, ktoś, kto przekazuje swoje odczucia „na gorąco”, kierując się intuicją;

• kapelusz czarny to tzw. pesymista - jeśli padają różne opinie, natychmiast je krytykuje,

widzi braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa w proponowanym rozwiązaniu;

• kapelusz żółty to tzw. optymista, który widzi sprawy w „różowych okularach”, jest bardzo pozytywnie nastawiony, wskazuje zalety i korzyści danego rozwiązania;

• kapelusz zielony to tzw. innowator, osoba myśląca twórczo, jej zadaniem jest wskazywanie zupełnie nowych, oryginalnych pomysłów;

• kapelusz niebieski to tzw. dyrygent orkiestry, ktoś, kto przewodniczy całej dyskusji, do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznawanie głosu poszczególnym mówcom, jak też podsumowanie dyskusji.

Podczas przeprowadzania zajęć ta metodą należy zwrócić uwagę, aby przy argumentacji uczniowie unikali tzw. „wycieczek osobistych”. Dobrze, jeśli przygotowane będą prawdziwe kapelusze, jeśli nie - wystarczą kolorowe kartki.

• Metoda trójkąta

Metoda trójkąta służy przede wszystkim twórczemu rozwiązywaniu problemów. Charakterystyczny układ - trójkąt odwrócony wierzchołkiem do dołu symbolizuje PROBLEM, który z jednej strony ma swoje przyczyny - SIŁY PODRZTYMUJĄCE, z drugiej natomiast SIŁY HAMUJĄCE przyczyny. Istota metody ogranicza się do zdefiniowania problemu, określenia przyczyn podtrzymujących problem i wyszukania rozwiązań, które by usunęły przyczyny podtrzymujące sytuację problemową.

sposoby

przyczyny usunięcia przyczyn

podtrzymujące

W trójkąt dzieci wpisują problem do rozwiązania. Następnie zastanawiają się nad głównymi przyczynami, które podtrzymują problem i zapisują je na podporach z lewej strony. W dalszej kolejności zastanawiają się, w jaki sposób usunąć przyczyny podtrzymujące problem i wpisują je po prawej stronie. W klasach młodszych przyczyny wywołujące dany problem mogą być podane przez nauczyciela, w klasach starszych dzieci mogą wypracować same.

• Metoda tekstu przewodniego

Metoda ta opiera się na zdobywaniu przez ucznia nowej wiedzy i umiejętności. Ma ona charakter strukturalny, problem jest przedstawiony jako struktura o niewystarczającej ilości danych, która musi być uzupełniona przez ucznia drogą poszukiwań,. W tzw. tekście przewodnim są opisane kolejne kroki i zadania pośrednie, które pozwolą na rozwiązanie problemu. Nauczyciel organizuje proces lekcyjny, a uczniowie szukają informacji, pomysłów, sposobów rozwiązania problemu. Uczniowie wykonują zadanie samodzielnie, mając do pomocy tzw. teksty przewodnie, zawierające pytania prowadzące, określone ramy czasowe i organizacyjne. Można także załączyć przygotowane do wypełnienia formularze czy testy. Tekst przewodni kolejno w punktach podaje, co ma uczeń zrobić, w jakim czasie, co ma być efektem zadania.

• Wizualizacja (haki pamięciowe)

Jest to metoda rozwijania sprawności umysłowej oraz osobistych zainteresowań. Uczy szybkiego zapamiętywania, budowania systemów skojarzeń: instalowania „haków pamięciowych” dla zapamiętania liczb i wielkości, systemów skojarzeń dla zapamiętania zależności. Wizualizację można wykorzystać do ćwiczeń relaksacyjnych, potraktowanych jako działanie niezależne, albo do wprowadzenia uczniów w dobry nastrój oraz do tworzenia pozytywnych obrazów rzeczywistości, (wariant ten może mieć zastosowanie np. w pracy wychowawczej).

• Metoda projektu

Jest to metoda, która może być zastosowana w pracy dydaktycznej, jak i wychowawczej. Polega na tym, że uczniowie samodzielnie realizują zadanie (obszerniejsze niż np. praca domowa). Nauczyciel określa ramy projektu. Może on być realizowany indywidualnie lub zespołowo. Celem tej metody jest kształtowanie umiejętności planowania i organizacji własnej pracy uczniów, zbierania informacji, pracy w grupie.

Metoda projektu ma przebieg etapowy:

• wprowadzenie uczniów w tematykę zagadnienia - wzbudzenie ich zainteresowania tematem, pokazanie możliwości poszukiwania rozwiązań, podanie literatury i wiadomości, które poszerzą ich wiedzę dotyczącą tego tematu;

• formułowanie i wybór tematów projektów oraz tworzenie zespołów;

• przygotowanie do realizacji projektu - opracowanie instrukcji do projektu (cele i standardy, jakie powinien spełniać projekt), ustalenie podziału zadań w poszczególnych zespołach, zawarcie kontraktu z uczniami na wykonanie projektu (uczniowie zobowiązują się do wykonania projektu zgodnie z instrukcją, a nauczyciel do oceny zgodnie z kryteriami zawartymi w instrukcji), ustalenie terminów konsultacji, opracowanie planu sprawozdania z realizacji projektu;

• realizacja projektu - zbieranie i opracowywanie informacji, realizacja zadań cząstkowych wynikających z opracowanego podziału zadań, opracowanie sprawozdania;

• prezentacja projektu - uczniowie zgodnie z instrukcją przygotowują prezentację swojej pracy, w prezentacji uczestniczą wszyscy członkowie zespołu;

• ocena projektu.

W wyniku realizacji zadania metodą projektu może powstać wystawa, album, wywiad, opowiadanie. Mamy wówczas do czynienia z projektem badawczym. Natomiast projekt działania lokalnego nakierowany jest na podjęcie konkretnych działań w szkole lub środowisku lokalnym. Efektem działań może być np. odnowienie boiska szkolnego, posadzenie drzew itp.

• Piramida priorytetów

Metoda ta pomaga m.in. w planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki. Podstawowym celem metody jest ułożenie listy priorytetów, według ustalonych wcześniej kryteriów, np. ważności, kolejności. Priorytety mogą być podane przez nauczyciela lub wypracowane przez uczniów. Liczba ich może być różnorodna. Układ priorytetów przypomina piramidę - stąd nazwa metody. Liczba priorytetów może być różna: 3, 6, 10, 15.

Metodą „burzy mózgów” ustalane są zagadnienia do danego tematu. Uczniowie dzielą się na trzy grupy, każda grupa otrzymuje kartki samoprzylepne i plakat z narysowaną piramidą.

Uczniowie w każdej z trzech grup wybierają spośród zebranych haseł 10 najważniejszych ich zdaniem, zapisują je na kartkach i naklejają w odpowiednich miejscach piramidy, kierując się odpowiedzią na pytanie: Który z wybranych aspektów jest dla Was najważniejszy?

Następnie z trzech piramid na drodze negocjacji uczniowie stworzą jedną wspólną, reprezentatywną dla całej klasy.

• Kosz i walizeczka

Stanowi element metody SWOT (od pierwszych liter). Walizeczka określa mocne strony, a kosz - słabe strony. Metodę tą można wykorzystać np. do oceny bohatera utworu literackiego, ewaluacji lekcji. Potrzebne są dwa plakaty z narysowanym koszem i walizeczką.

Uczniowie otrzymują kartki w dwóch kolorach. Na jednych wypisują cechy pozytywne, a na drugich negatywne i umieszczają je w odpowiednich miejscach. Następuje odczytanie opinii i podsumowanie - uczniowie mogą podzielić się swoimi wrażeniami, dodać komentarz. Ważne jest w tej metodzie, aby nie ograniczać kartek i aby określić czas na zapisywanie słabych

i mocnych stron.

Przedstawione powyżej metody nie wyczerpują bogatego wachlarza metod aktywizujących. Są one jednak różnorodne pod względem przebiegu, sposobu rozwiązywania problemu. Przede wszystkim jednak pobudzają uczniów do aktywnego uczestnictwa

na zajęciach lekcyjnych.

LITERATURA

1. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.

Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS,

Kielce 2000.

2. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej cz. I,

AU OMEGA, SUWAŁKI 1998.

3. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej cz. II,

AU OMEGA, Suwałki 2000.

4. Okoń W., Zarys dydaktyki ogólnej. Wersja programowa, PZWS, Warszawa 1970.

5. Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992.

6. Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, ”Żak”, Warszawa 1998.

7. Pomykało W., Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacyjna,

Warszawa 1997.

8. Sośnicki K., Dydaktyka ogólna, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i Spółka,

Toruń 1984.

9. Szymańska M., Drama w nauczaniu początkowym. Przewodnik dla nauczycieli,

JUKA, Warszawa 1998.

10. Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, CODN,

Warszawa 1996.

11. Wujek T., Krawcewicz S., Godlewski M. (red.), Pedagogika, PWN ,

Warszawa 1974.

CZY WARTO STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJĄCE ?

Na postawione pytanie można udzielić odpowiedzi TAK i NIE.

Argumenty, jakie przemawiają za tym aby nie stosować danych metod są następujące:

• stosując metody aktywizujące bardzo łatwo można zagubić tak cele, jak i treści które mają być przekazane, ważniejsze mogą stać się dla nauczyciela oryginalne pomysły, niż treści kształcenia. Uczeń zapomina o konieczności wysiłku ukierunkowanego na poznanie i zrozumienie nowych treści kształcenia.

• aktywizowanie, ze swej istoty powoduje zmianę postawy uczestnika, który staje się podmiotem aktywnym, poszukującym odpowiedzi na postawione pytania, problemy.

• metody aktywizujące często nie są w stanie przełamać bariery bierności uczniów w ramach grupy, jak też indywidualnie.

• ich stosowanie wymaga wiele wysiłku - przygotowania niezbędnych materiałów, tekstów, przyborów oraz odpowiedniego pomieszczenia itp.

Warto również stosować metody gdyż:

• praca z zastosowaniem metod aktywizujących prowadzi do lepszego zrozumienia i zapamiętania tekstów. Nauczyciel nie tylko przekazuje konkretne prawdy uczniom ale stawia przed nimi zadania i właściwie koordynując pracę, umożliwia znajdowanie odpowiedzi w konfrontacji z odpowiednio dobranymi źródłami wiedzy

• praca metodami aktywizującymi prowokuje rozwój całego człowieka jako osoby. Uczniowie „przymuszeni” są niejako do wykorzystania wiedzy już posiadanej, lub własnych doświadczeń. Dzięki temu rozbudza się ich samodzielne i krytyczne myślenie.

• Powyższe metody pozwalają dowartościować i docenić konkretnego ucznia. Praca oparta o ideę aktywizacji daje możliwość wypowiedzenia się wszystkim, także uczniom słabym, nieśmiałym, zakrzyczanym przez nadmiernie aktywnych.

• Praca prowadzona aktywnie prowadzi do rozwoju więzi w całej grupie - zadania stawiane są małym grupom, co zmusza do współpracy, rozmowy, wymiany poglądów, poszukiwania wspólnych rozwiązań.

Należ pamiętać, że warunkiem prowadzenia zajęć metodami aktywizującymi jest przede wszystkim utrzymanie dyscypliny i porządku w grupie.

JAK STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJĄCE ?

1. Trzeba jasno sprecyzować cel zajęć - co się chce osiągnąć za ich pomocą. Metody są tylko narzędziem .

2. Trzeba określić funkcję aktywizacji w czasie zajęć - może być wprowadzeniem w temat, powtórzeniem i utrwaleniem wiadomości. Muszą pełnić wyraźnie określoną funkcję.

3. Trzeba pamiętać o konieczności zakończenia aktywizacji, zamknięcia tego etapu pracy.

4. Trzeba dokonać wyraźnego podziału proponowanych treści tematycznych - trzeba podzielić treści na takie, które zostaną podane i na takie, które uczniowie mają znaleźć sami.

5. Trzeba dobrze sformułować pytania.

6. Dobrać metodę do wieku i możliwości uczniów.

7. Należy dobrze się przygotować do zajęć, poznać daną metodę.

8. Trzeba umieć przewidzieć sytuacje trudne i znaleźć ewentualne „wyjście”.

9. Metody aktywizujące należy stosować z umiarem - lepiej z czegoś zrezygnować niż próbować wprowadzić coś na siłę i tym samym zrazić uczniów.

STRUKTURA ZAJĘĆ Z WYKORZYSTANIEM METOD AKTYWIZUJĄCYCH

Według tej propozycji elementy struktury zajęć aktywizujących są trzy:

wprowadzenie - aktywizacja - puenta Powinny być ze sobą powiązane i tworzyć swoistą całość.

Wprowadzenie - prowadzący ma za zadanie podać informacje potrzebne w dalszej pracy. Powinno to zarysować problem, zaintrygować uczniów. Informacji powinno być tyle ile jest potrzebnych do przygotowania uczestników do aktywności, samodzielnych poszukiwań.

Aktywizacja - tu istotą jest praca uczniów nad postawionym pytaniem, problemem. Praca ta jest ukierunkowana na konkretne działanie: rysunek, scenka, zapis rozwiązań. Aktywizację można podzielić na trzy etapy:

• organizacja pracy przez prowadzącego;

• praca w małych grupach;

• praca na forum ogólnym;

Puenta - jest to wyraźna myśl, centralna dla całości. Prowadzący zamyka całą pracę, odnosząc się do odpowiedzi znalezionej przez uczniów. W puencie podsumowującej prowadzący krótko zbiera, systematyzuje, porządkuje to, co uczniowie wypracowali.

18

PROBLEM

2002 r.

r. 1990 - moje narodziny

..................................................................................................

............................................................................

......................................................................................

.....................................................................................

..................................................................................

1.................................2......................................................................

........................................................................................................

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

---