Moduł:

Jak i dlaczego różnimy się od

innych?

Wykład:

PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC

MIĘDZY LUDŹMI

dr Anna Siwy-Hudowska

Wpływ wybranych wymiarów

temperamentu (nawiązujących do

teorii aktywacji)

na codzienne funkcjonowanie ludzi

Aktywacja

Ogólne zjawisko oznaczające intensywność

zachowania.

Pobudzenie polegające na wyzwoleniu energii,

uwarunkowane fizjologicznie.

Optymalny poziom aktywacji – wydajność reakcji

przy stymulacji o różnym natężeniu –>
niektóre osoby mają skłonność do
poszukiwania stymulacji, inne do jej unikania.

Pod względem poziomu aktywacji (pobudzenia)

zachodzą stałe różnice indywidualne (niektóre
jednostki mają z reguły wyższy poziom
aktywacji, a inne – niższy).

Fizjologiczne podstawy – twór siatkowaty pnia

mózgu.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

3

Aktywowalność

…to cecha, od której zależą różnice indywidualne

w poziomie aktywacji (Gray, 1964).

Jednostki różnią się między sobą poziomem

aktywowalności, tj. chroniczną tendencją do
utrzymywania podwyższonego lub obniżonego
poziomu aktywacji.

Gray wiązał aktywowalność z siłą procesu

pobudzenia wg Pawłowa (siła OUN).

Dla wystąpienia określonej reakcji i jej nasilenia

znaczenie ma nie tylko wielkość (siła bodźca),
ale także aktywacja początkowa organizmu
(przed bodźcem) oraz tendencja do bycia
chronicznie mniej lub bardziej pobudzonym.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

4

Biologiczna Teoria PEN
Eysencka

Rozwijana przez niemal 50 lat, opisywana

w setkach publikacji (od lat 1940tych).

Główne inspiracje:



Typologia starożytnych Greków 

podstawy wymiaru ekstrawersji-
introwersji
i neurotyczności.



Wundt  rozumienie temperamentu jako

„wymiaru”.



Jung  terminologia ekstrawersji-

introwersji.



Heymans i Wiersma  łączenie podejścia

psychometrycznego z eksperymentem
laboratoryjnym, obróbka statystyczna
danych w oparciu o przesłanki
teoretyczne.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

5

Zasadnicze zręby teorii PEN

1. Temperament ma podłoże biologiczne.
2. Cechy temperamentalne mają charakter

uniwersalny.

3. Struktura temperamentu składa się z

niezależnych trzech czynników nadrzędnych:

Psychotyczności (P)
Ekstrawersji (E)
Neurotyczności (N)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

6

Terminologia, definicje w
teorii PEN

„[…] osobowość, tak jak ją ujmujemy, posiada

dwa zasadnicze aspekty: temperament i
inteligencję” (Eysenck i Eysenck, 1985, s.
VII). Jeśli usunąć z obszaru osobowości
inteligencję – pozostaje sam temperament.

Używanie zamiennie pojęć: osobowowość i

temperament (synonimy wg Eysencka).

„Temperament, czyli pozapoznawcze aspekty

osobowości” – Eysenck i Eysenck, 1985.

„Z temperamentem należy utożsamiać

biologiczne aspekty osobowości” (Eysenck,
1994).

„Temperament determinuje charakterystyczny

sposób zachowania się jednostki,
szczególnie wobec innych ludzi” (Eysenck,
1994).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

7

Pierwsze badania…

…na żołnierzach (700) cierpiących na

nerwicę – rok 1944, badanie
psychometryczne

 Wyodrębiono dwa niezależne czynniki:

 neurotyczność

 histeria (typowa reakcja na

załamanie u ekstrawertyków) versus
dystymia (typowa reakcja na
załamanie u introwertyków)

W latach 1950tych Eysenck wspomina o

psychotyczności, ale szerzej zajmuje
się nią dopiero w latach 1970tych.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

8

..ostatecznie…

… w oparciu o analizy czynnikowe,

wykonywane wielokrotnie przez
dziesięciolecia na zróżnicowanych
populacjach

… w oparciu o wyniki badań

psychometrycznych samoopisowych i
oceny przez innych

… w oparciu o wyniki eksperymentów

laboratoryjnych

 Postawiono wniosek, że struktura

temperamentu jest trójczynnikowa
(czynniki nadrzędne, superczynniki,
wymiary główne, wymiary biologiczne,
typy osobowości):
psychotyczność, ekstrawersja,
neurotyczność.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

9

Poziomy organizacji
osobowości (PEN)

L1: poziom konstruktów teoretycznych

(genotyp)

L2: poziom zjawisk, które można zaobserwować

w laboratorium (w eksperymentach
psychologii ogólnej)

L3: poziom cech będących wynikiem interakcji

genotypu i środowiska. Są to cechy
pierwotne (np. impulsywność, beztroska,
aktywność) oraz cechy ogólne (neurotyzm,
ekstra-introwersja, psychotyzm).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

10

11

Wymiar ekstrawersji

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

12

składa się z takich czynników pierwszego rzędu,
jak towarzyskość, żywość, aktywność,
asertywność i poszukiwanie doznań (w
przeciwieństwie do introwersji)

Typowy ekstrawertyk

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

Jest towarzyski, lubi przyjęcia, ma wielu

przyjaciół, potrzebuje towarzystwa innych
ludzi, z którymi może pogadać, nie lubi czytać
ani uczyć się sam. Łaknie podniecających
doświadczeń, lubi ryzykować, często
nadstawia karku, działa pod wpływem chwili i
ogólnie jest jednostką impulsywną. Bardzo
lubi psikusy, ma zawsze gotową odpowiedź i
ogólnie lubi zmiany; jest beztroski,
niefrasobliwy, optymistyczny i lubi „śmiać się i
radować”. Preferuje bycie w ruchu i
aktywność, ma skłonność do bycia
agresywnym i szybko traci panowanie nad
sobą. Ogólnie rzecz biorąc, nie kontroluje
silnie swych uczuć, i nie zawsze jest osobą, na
której można polegać.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

13

Typowy introwertyk

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

Jest osobą spokojną, wycofaną, introspektywną,

lubi raczej książki niż ludzi; odnosi się z
rezerwą i dystansem do innych, z wyjątkiem
bliskich przyjaciół. Jest skłonny do planowania
swoich działań, „myśli dwa razy, zanim coś
zrobi” i nie ma zaufania do chwilowych
impulsów. Nie lubi ekscytujących
doświadczeń, problemy codziennego życia
traktuje z odpowiednią powagą i lubi
uporządkowany sposób życia. Ściśle
kontroluje swoje uczucia, rzadko zachowuje
się w sposób agresywny i niełatwo traci
panowanie nad sobą. Można na nim polegać,
jest nieco pesymistyczny i przykłada dużą
wagę do standardów etycznych.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

14

Wymiar neurotyczności

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

15

jej synonimem jest emocjonalność;
składa się z następujących czynników pierwszego

rzędu: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska
samoocena i napięcie (w przeciwieństwie do
równowagi emocjonalnej)

Typowy neurotyk

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

Jest jednostką pełną niepokoju, zamartwiającą

się, humorzastą i często depresyjną.
Prawdopodobnie źle śpi i cierpi z powodu
różnych zaburzeń psychosomatycznych. Jest
zbyt emocjonalna, zbyt silnie reaguje na
różnego rodzaju bodźce i trudno jest jej wrócić
do równowagi po pobudzającym emocjonalnie
doświadczeniu. Silne reakcje emocjonalne
przeszkadzają jej w odpowiednim
przystosowaniu i sprawiają, że reaguje w
sposób irracjonalny, czasem sztywny,(…)
zamartwia się z byle powodu; jej główną
cechą jest ciągłe przejmowanie się tym, że
sprawy mogą źle pójść, i silne reakcje lękowe
na te myśli.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

16

Typowa osoba
zrównoważona
(nie-neurotyk)

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

…reaguje emocjonalnie wolno i zazwyczaj słabo

oraz szybko wraca do równowagi po
pobudzeniu emocjonalnym; zazwyczaj jest
spokojna, zrównoważona, opanowana i nie
zamartwia się.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

17

Wymiar psychotyczności

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

18

jeden biegun: altruizm, empatia,

uspołecznienie;

drugi biegun: przestępczość, psychopatia,

schizofrenia

Typowy psychotyk

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

..osobę uzyskującą wysokie wyniki można opisać

jako samotnika, nie lubiącego ludzi; często
jest ona nieznośna, „nigdzie nie pasuje”. Może
być okrutna i nieludzka, brakuje jej uczuć i
empatii i ogólnie rzecz biorąc jest niewrażliwa.
Jest wrogo nastawiona do innych, nawet do
swych przyjaciół, agresywna nawet wobec
tych, których kocha. Lubi dziwne i niezwykłe
rzeczy, nie zważa na niebezpieczeństwo; lubi
„robić durnia” z innych ludzi i denerwować
ich. Socjalizacja jest pojęciem stosunkowo
obcym dla osób z wysokimi wynikami w skali
P; empatia, poczucie winy, wrażliwość na
innych ludzi to dla nich pojęcia dziwne i
nieznane.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

19

Patologia??

(wg Eysenck i Eysenck, 2011)

My zajmujemy się normalnymi zachowaniami, a

nie objawami zaburzeń ;(…) interesują nas
zmienne osobowościowe leżące u podstaw
zachowań, które stają się patologiczne tylko w
skrajnych wypadkach. Z tego właśnie powodu
ta skala (EPQ-R) nadaje się do badania
normalnych, niepatologicznych prób z
populacji i z tego właśnie powodu sugerujemy,
by w interesie dobrego komunikowania się z
użytkownikami, którzy nie znają teorii leżącej
u jej podstaw, nie używać pojęć „neurotyzm” i
„psychotyzm”, lecz zastąpić je terminami
„emocjonalność” i „twardość psychiczna”…

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

20

Podstawy biologiczne cech:
ekstrawersja

1. Do roku 1960 – teoria pobudzenia/hamowania

korowego: jednostki różnią się szybkością i siłą
powstawania u nich pobudzenia i hamowania
oraz szybkością zanikania hamowania;
ekstrawersja P<H, introwersja P>H.

-

Leki uspokajające, zwiększając poziom
hamowania i obniżając poziom pobudzenia
korowego, prowadzą do ujawnienia
ekstrawertywnych wzorców zachowania;

-

Leki pobudzające, zmniejszając poziom
hamowania i podwyższając poziom pobudzenia
korowego prowadzą do ujawnienia
introwertywnych wzorców zachowania.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

21

Podstawy biologiczne cech:
ekstrawersja

2. Obecnie – Teoria aktywacji:
-

Pozycja jednostki na wymiarze ekstra-
introwersji zależy od poziomu aktywności
pętli korowo-siatkowatej, wyznaczającej
poziom aktywacji.

-

Introwertycy mają chronicznie wyższy (w
por. z ekstrawertykami) poziom pobudzenia
korowego, czyli poziom aktywacji.

-

Wniosek ten częściowo potwierdzono
wynikami badań EEG – różne
charakterystyki fal alfa i potencjałów
wywołanych.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

22

Znaczenie funkcjonalne
ekstrawersji



W

arunkowanie przebiega generalnie łatwiej u
introwertyków niż u ekstrawertyków;



w

warunkach eksperymentalnych, w których wartość
stymulacyjna bodźca (sytuacji) jest wysoka,
ekstrawertycy funkcjonują sprawniej niż
introwertycy;



e

kstrawertycy wybierają takie formy aktywności
zawodowej, kierunki studiów i sposoby spędzania
wolnego czasu, które zapewniają im liczne kontakty
społeczne; introwertycy wybierają formy aktywności
ograniczające ich kontakty społeczne;



e

kstrawertycy są bardziej aktywni seksualnie niż
introwertycy;



i

ntrowertycy mają generalnie wyższe osiągnięcia w
nauce niż ekstrawertycy.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

23

Podstawy biologiczne cech:
neurotyczność

1.

Początkowo Eysenck twierdził, że u podstaw
neurotyczności znajdują się różnice w
zakresie poziomu reaktywności
współczulnego układu nerwowego.

2.

Później – u podstaw neurotyczności znajdują
się różnice w reaktywności struktur OUN:
hipokampu, jądra migdałowatego, obręczy
półkuli mózgu, przegrody i podwzgórza
(układ limbiczny).

3.

Ostatecznie – w oparciu o wyniki wielu
badań Eysenck musiał przyznać, że nie
znaleziono wystarczających przesłanek do
łączenia N z psychofizjologicznymi
wskaźnikami aktywacji w układzie
limbicznym.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

24

Znaczenie funkcjonalne
neurotyczności

1.

Między normą a patologią istnieje
różnica ilościowa.

2.

Skrajne położenie na wymiarze
neurotyczności prowadzi do zaburzeń i
patologii (mimo, że Eysenck wspominał
też o interakcji cecha - środowisko
predysponujące do zaburzeń).

3.

Istota przejawiania się neurotyczności
jest najwyraźniejsza w warunkach
silnego stresu (jednak dane na ten
temat były niejednoznaczne i nieliczne).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

25

Podstawy biologiczne cech:
psychotyczność

1.

Brak fizjologicznej teorii psychotyczności.

2.

Dane nt odziedziczalności psychotyczności –
porównywalne z E i N: około 50%-60%.

3.

Zidentyfikowano kilka biologicznych korelatów
psychotyczności, np. niski poziom aktywności
oksydazy monoaminowej (MAO) u psychotyków
(jednak występuje on także w związku z innymi
cechami, jak: impulsywność, poszukiwanie
doznań).

4.

Najprawdopodobniej psychotyczność należałoby
wiązać z dezorganizacją funkcjonowania OUN,
polegającą na zakłóceniu koordynacji między
autonomicznymi, motorycznymi i korowymi
składnikami aktywacji.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

26

Znaczenie funkcjonalne
psychotyczności

1.

Wysokie wyniki na wymiarze
psychotyczności otrzymują osoby
będące w kolizji z prawem, narkomani,
psychopaci, schizofrenicy, alkoholicy 

skrajne nasilenie psychotyczności
prowadzi do zachowań aspołecznych,
zaburzeń psychicznych i patologii.

2.

Psychotyczność jest związana też z
twórczością (niekonwencjonalność,
negatywizm, dezaprobata dla innych

).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

27

Zależności między E-I a N:

dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład

28

Zależności między
ekstrawersją a
neurotycznością

N

iektórzy ludzie rodzą się z określoną skazą, tzn.
specyficzną słabością, która wspólnie z
niekorzystnymi oddziaływaniami środowiska (stres)
może prowadzić do patologii. Takimi skazami są
neurotyzm i psychotyzm, a także skrajne nasilenie
ekstrawersji i introwersji, które może prowadzić do
określonych zaburzeń nerwicowych.

wysokie wyniki na skali Neurotyzmu oraz
Ekstrawersji --> skłoności do nerwicy histerycznej
wysokie wyniki w zakresie Neurotyzmu i
niskie w skali Ekstrawersji (neurotyczni
introwertycy) skłonność do zachorowania na
nerwicę dystymiczną (lęk, depresja reaktywna,
psychastenia, hipochondria i inne cechy)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

29

Wyniki badań

1. Wysokie natężenie wszystkich wymiarów P,

N i E  zachowania przestępcze.

2. Introwertycy mają wyższe osiągnięcia w

nauce, neurotycy preferują bezpieczne
strategie uczenia, zrównoważeni
emocjonalnie lubią strategie
poszukujące.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

30

Wyniki badań

1. Ekstrawertycy są bardziej aktywni

seksualnie niż introwertycy, osoby
neurotyczne częściej zaspokajają swoje
potrzeby seksualne w sposób zastępczy
(masturbacja, pornografia), psychotycy
lubią seks oralny.

2. Libido (ogólny popęd seksualny:

podejmowanie zachowań seksualnych +
tolerancja dla zachowań niezwykłych)
najsilniej wiąże się z psychotycznością, zaś
zadowolenie (przeciwieństwo trudności i
deprywacji w życiu seksualnym) najczęściej
występuje u zrównoważonych
emocjonalnie.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

31

Wyniki badań

1. Nieszczęśliwi mężowie i żony uzyskiwali

istotnie wyższe wyniki w skali P niż ich
szczęśliwi odpowiednicy.

2. U mężczyzn psychotyzm korelował ujemnie

z kobiecością oraz u tych samych mężczyzn
z kobiecością korelowała neurotyczność. U
kobiet P korelowała ujemnie z kobiecością i
nie korelowała z męskością.

3. Osoby z wysokimi wynikami w skali P

przejawiały bardziej przychylne postawy
wobec przemocy i niekonwencjonalnej
aktywności seksualnej oraz odczuwały
większą z nich przyjemność.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

32

Wyniki badań

1. Osoby z wysokimi wynikami w skali P

wykazywały większe pobudzenie seksualne
(mierzone rtęciowym czujnikiem
tensometrycznym i samoopisem) przy
opisach gwałtu w por. z opisami nie-gwałtu;
u osób z niskim P wykazano odwrotną
zależność.

2. Badania przeprowadzone w klubie

pedofilów wykazały wysokie wyniki w skali
P i N oraz niskie w skali E, ponadto osoby z
najwyższym P i najniższą E interesowali się
młodszymi dziećmi i mniej byli skłonni do
myślenia o seksie z dorosłymi.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

33

Wyniki badań

1. Palacze papierosów uzyskiwali wyższe

wyniki P w por. do niepalących i niższe
wyniki w skali Kłamstwa. Jednocześnie
charakteryzowała ich podwyższona
konsumpcja alkoholu, herbaty, kawy,
konopi indyjskich i innych narkotyków, a
także mieli większą ilość palących
przyjaciół.

2. Wśród pacjentów kliniki kardiologicznej (po

angiografii wieńcowej i wszczepieniu
bypassów) stwierdzono korelację między
paleniem a P. Po 12 miesiącach
przeprowadzono ponowne badanie –
wznowienie palenia wysoko korelowało z
wynikami P i w mniejszym stopniu ze skalą
E (nie stosowanie się do zaleceń
lekarskich).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

34

Wyniki badań

1. Introwertycy bardziej są zainteresowani

zawodami związanymi z rolnictwem,
ekstrawertycy – z handlem. Neurotycy
preferowali dietetykę i rolnictwo,
psychotycy – mniej skłonni do wybierania
prac administracyjnych.

2. Wśród studentów medycyny osiągnięcia

korelowały ujemnie z P i dodatnio z E.

3. Satysfakcja z pracy jest wyższa u osób z

wysoką E i Kłamstwem oraz niskim P i N.
Wśród absolwentów szkół bezrobotnymi
byli najczęściej psychotycy.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

35

Pomiar

1.

M

audsley Personality Inwentory MPI (1956) – pomiar
ekstrawersji i neurotyczności.

2.

T

he Eysenck Personality Inventory EPI (1964) –pomiar
ekstrawersji i neurotyczności oraz kłamstwa.

3.

T

he Eysenck Personality Questionnaire EPQ (1975) -
pomiar ekstrawersji, neurotyczności, psychotyczności
oraz kłamstwa.

4.

T

he Eysenck Personality Questionnaire – Revised EPQ-R
(1985, Polska - 1995) - pomiar ekstrawersji,
neurotyczności, psychotyczności (zmodyfikowanej) oraz
kłamstwa.

5.

T

he Eysenck Personality Questionnaire – Revised EPQ-R
(2006, Polska - 2011) - pomiar ekstrawersji,
neurotyczności, psychotyczności (zmodyfikowanej)
kłamstwa, skłonności do uzależnień i skłonności do
przestępstw.

6.

T

he Eysenck Personality Questionnaire – Revised Short
Scale EPQ-R(S) (2006, Polska - 2011)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

36

Jeffrey Gray (1934-2004)

Najwybitniejszy uczeń

Eysencka, autor dogłębnej
krytyki jego teorii.

Autor neurofizjologicznej

teorii
temperamentu/osobowoś
ci, popartej wynikami
badań
neurofizjologicznych,
biochemicznych,
farmakologicznych (ale
wykonanych na
szczurach).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

37

Warunkowanie/uczenie się

1. Introwertycy – wrażliwi na kary i brak

nagród, ekstrawertycy – wrażliwi na
nagrody i brak kar.

2. Neurotyczność – może być opisana jako

ogólna wrażliwość na wzmocnienia (kary i
nagrody).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

38

Podstawowe wymiary
temperamentu

Ekstrawersja i neurotyczność nie są podstawowymi

wymiarami temperamentu – są one kombinacją
lęku i impulsywności (określonej wrażliwości na
warunkowe wzmocnienia).

Neurotyczność: wysoki lęk i impulsywność.
Ekstrawersja: niski lęk, wysoka impulsywność.

Wysoka impulsywność – najwyższa wrażliwość na

nagrody.

Wysoki lęk – najwyższa wrażliwość na kary.
Wysoka neurotyczność – wysoka wrażliwość zarówno

na kary jak i nagrody.

Obronność (najnowsze publikacje) – obronna agresja i

ucieczka (podatność na bezwarunkowe bodźce
awersyjne).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

39

Mechanizmy biologiczne
cech

Założenie: emocje to stany OUN.

Zachowaniem emocjonalnym sterują w mózgu trzy

odrębne hipotetyczne układy:

1. Behawioralny układ hamujący (BIS)
2. Behawioralny układ aktywacyjny (BAS)
3. Układ walki/ucieczki (F/FLS)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

40

Behawioralny układ
hamujący
(Behavioral Inhibition
System - BIS)

Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na

sygnały kary, braku nagrody lub nowości 

hamowanie zachowania, wzrost aktywacji,
wytężona uwaga.

Leży u podstaw lęku – stanu, „w którym

jednostka reaguje na zagrożenie bądź
niepewność reakcją typu zatrzymaj się,
przypatrz się uważnie, posłuchaj i przygotuj
się do działania” (Gray, 1991).

Struktury: układ przegrody hipokampa

(hipokamp, okolice przegrody, pierścień
Papeza).

Podanie alkoholu, barbituranów, benzodiazepin

zmniejsza wrażliwość BIS (i lęk).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

41

Behawioralny układ
aktywacyjny
(Behavioral Activation
System - BAS)

Układ warunkujący wrażliwość i reakcje na

sygnały nagrody lub braku kary. Jego
wrażliwość może mieć też związek z
pozytywną emocjonalnością (nadzieja,
szczęście, uniesienie).

Leży u podstaw impulsywności.
Struktury: zwoje podstawy mózgu, włókna

dopaminergiczne wstępujące, jądra wzgórza,
kora nowa (ruchowa, czuciowo-ruchowa,
przedczołowa)  dwa układy ruchowe:

ogoniasty i accumbens.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

42

Układ walki/ucieczki
(Fight/Flight System – F/FLS)

Układ warunkujący różnice indywidualne w

zakresie obronności przejawiającej się w
postaci złości. Odpowiada za reakcje na
bezwarunkowe bodźce awersyjne –
bezwarunkową agresję lub ucieczkę.

Leży u podstaw obronności.
Struktury: jądro migdałowate, podwzgórze

przyśrodkowe i istota szara.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

43

Główne zarzuty

Badania prowadzono wyłącznie na zwierzętach, a

ich wyniki odnoszono do ludzi.

Ograniczenie badań do takich właściwości

zachowania jak habituacja, warunkowanie i
uczenie się ze wzmocnieniem.

Brak satysfakcjonującego psychometrycznie

narzędzia do pomiaru cech temperamentu.

Brak zgody ekspertów co do odpowiedzi na pytanie

o neurofizjologiczne mechanizmy leżące u
podstaw lęku.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

44

45

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Strelau, J. (2006). Psychologia różnic
indywidualnych (wyd. 2.). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”:

rozdział 10., podrozdział 10.1. Miejsce
aktywacji w badaniach nad
temperamentem (s. 260-268).

rozdział 9., podrozdział 9.1. Teoria
PEN – koncepcja trzech superczynników
w ujęciu Eysencka (224-237).

Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN:

rozdział 3., podrozdział 3.2.2.
Neuropsychologiczny model
temperamentu Graya (s. 155-162).

LITERATURA

Dziękuję za uwagę!

46

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska