1

ANATOMIA I FIZJOLOGIA SKÓRY

Bydgoszcz 2013

Rafał Czajkowski

Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą

Płciową

i Immunodermatologii

2

•

naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna

•

naskórek

-warstwa zewnętrzna; keratynocyty,

melanocyty komórki Langerhansa, komórki Merkela

•

skóra właściwa

-fibroblasty, fibrocyty, histiocyty,

komórki tuczne; włókna kolagenowe, elastyczne i

retikulinowe; MPS; mieszki włosowe, gruczoły łojowe,

apokrynowe i ekrynowe gruczoły potowe), naczynia

krwionośne i limfatyczne, włókna nerwowe

•

tkanka podskórna

-tkanka tłuszczowa; naczynia

krwionośne i włókna nerwowe; podstawa mieszków

włosowych i gruczołów potowych

Jakie rozróżniamy warstwy skóry?

3

Budowa skóry

NASKÓREK

SKÓRA

WŁAŚCIWA

TKANKA

PODSKÓRNA

4

•

naskórek składa się z 4-5 warstw:

• stratum basale
• stratum spinosum
• stratum granulosum
• stratum lucidum (dłonie i stopy)
• stratum corneum

Z ilu warstw zbudowany jest naskórek?

5

Budowa naskórka

6

• komórki o wydłużonych, zasadochłonnych

jądrach
• liczne figury podziału

Warstwa podstawna

7

• kilka rzędów wielobocznych komórek,

spłaszczających się w górnych rzędach
• kształt komórek wynika z dużej liczby

desmosomów i filamentów keratyny

Warstwa kolczysta

8

• kilka rzędów wrzecionowatych komórek o

spłaszczonych jądrach, wypełnionych ziarnami

keratohialiny

Warstwa ziarnista

9

• cienka warstwa martwych komórek

• występuje tylko na dłoniach i podeszwach stóp

• zbudowana z 3-5 rzędów spłaszczonych
keratynocytów wypełnionych eleidyną (pośrednia
forma keratyny)

Warstwa jasna

10

•

keratynocyty pozbawione jąder komórkowych

(korneocyty)

• w dolnych warstwach keratynocyty silnie przylegają do
siebie, a wgórnych są luźno ułożone i ulegają złuszczeniu

• ochrona przed czynnikami mechanicznymi,
chemicznymi i promieniowaniem ultrafioletowym

Warstwa rogowa

11

Desmosom

intermediate
keratin filaments

envoplakin
,
periplakin,
plakoglobi
n,
desmoplak
in
plakophili
n

12

Jakie są podstawowe funkcje naskórka?

- ochrona przed szkodliwymi czynnikami

środowiska

zewnętrznego
- ochrona przed nadmierną utratą wody
- bariera immunologiczna
- czucie skórne
- kontrola temperatury ciała

13

Przykłady chorób związanych z obecnością

przeciwciał
skierowanych przeciwko składowym
desmosomów

CHOROBA

OBJAWY KLINICZNE

SKŁADOWE

DESMOSOMÓW

Pęcherzyca zwykła

Wiotkie pęcherze na

błonach śluzowych i

skórze

Desmogleina 1 i 3 (Dsg1

i 3) i plakoglobina

Pęcherzyca liściasta

Liczne, wiotkie

pęcherze, nasilone

złuszczanie

Dsg1

Pęcherzyca bujająca

Dno pęcherzy z

przerostem

brodawkowatym,

głównie w miejscach

wyprzeniowych

Dsg3

Pęcherzyca

paraneoplastyczna

Zmiany bolesne,

uogólnione,

przypominające rumień

wielopostaciowy

Desmoplakiny 1 i 2,

BP230, plektyna, Dsg1 i

3, envoplakina,

periplakina

Pęcherzyca IgA

Napięte pęcherzyki o

układzie

obrączkowatym, głównie

na tułowiu

Dsg1 i 3, desmokolina 1

14

• melanocyty-komórki dendrytyczne,
produkujące melaninę, zlokalizowane w warstwie
podstawnej naskórka;
na 1 melanocyt przypada 36 keratynocytów

Jakie rodzaje komórek znajdują się w

naskórku?

15

• komórki Langerhansa-komórki pochodzenia
szpikowego, prezentujące antygeny limfocytom T

• Paul Langerhans, 1868, student medycyny

• ziarnistości Birbecka; langeryna (typ II przezbłonowego
receptora powierzchniowego)

S100 immunoperoxidase stain

Jakie rodzaje komórek znajdują się w

naskórku?

16

• komórki Merkela-owalne komórki receptorowe mające
synaptyczne połączenia z włóknami nerwowymi

• czucie delikatnego dotyku; rozróżnianie kształtu i
tekstury

• część układu neuroendokrynnego

• rak z komórek Merkela

Jakie rodzaje komórek znajdują się w

naskórku?

17

Proces, w którym melanocyty transportują

melanosomy do keratynocytów. Zakończenia

wypustek dendrytycznych są fagocytowane przez

komórki naskórka.

Co to jest apokopacja?

18

•

BP jest niewidoczna w mikroskopie świetlnym, po barwieniu

hematoksyliną-eozyną

• barwienie kwasem nadjodowym (PAS)-homogenna warstwa

grubości 0,5-1,0mm

• badania ultrastrukturalne i immunologiczne ujawniły bardzo

złożoną budowę SBP łączącą warstwę podstawną naskórka ze skórą

właściwą

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

SBP-

PAS

19

• struktura umożliwiająca połączenie warstwy postawnej

naskórka z błoną podstawną

Co to jest hemidesmosom?

BASEMENT MEMBRANE

EPIDERMIS

20

•

najwyższa warstwa SBP-cytoplazmatyczne tonofilamenty komórek

warstwy podstawnej przyłączają się do błony komórkowej

(podstawnej) w hemidesmosomie

tonofilamenty

cytoplazmaty

czne

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

21

• hemidesmosom łączy się z blaszką jasną i ciemną błony

podstawnej za pomocą włókienek zakotwiczających

(kolagen XVII-BP180-BPAG2 i integryna α6β4)

włókienka

zakotwiczaj

ące

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

22

•

błona podstawna łączy się ze skórą właściwą przy udziale włókien

zakotwiczających (kolagen VII), które wnikają między włókna

kolagenowe skóry właściwej

włókna

zakotwiczają

ce

Struktura strefy błony podstawnej (SBP)

23

•

integralność SBP jest naruszona w takich chorobach jak wrodzone

pęcherzowe oddzielanie się naskórka (genodermatozy) oraz nabyte
choroby pęcherzowe

Dlaczego integralność SBP jest tak ważna?

24

CHOROBA

OBJAWY KLINICZNE

SKŁADOWA SBP

Pemfigoid

Rozsiane, dobrze napięte
pęcherze

BP180, BP230

Pemfigoid (opryszczka)
ciężarnych

Wielopostaciowe zmiany z
towarzyszącym świądem w
późnej ciąży

BP180

Nabyte pęcherzowe
oddzielanie się naskórka

Dobrze napięte pęcherze, w
miejscach narażonych na
urazy mechaniczne

Kolagen VII

Toczeń rumieniowaty
pęcherzowy

Pęcherze zlokalizowane na
twarzy i tułowiu z
towarzyszącymi objawami
tocznia rumieniowatego (SLE)

Kolagen VII, laminina
5 i 6

Linijna IgA dermatoza
pęcherzowa (LABD)

Dobrze napięte pęcherzyki i
zmiany przypominające
rumień wielopostaciowy
zlokalizowane na tułowiu

BP180 i 97kDa

Przykłady chorób związanych z obecnością

przeciwciał

skierowanych przeciwko strukturom SBP

25

•

gruczoły holokrynowe, część jednostki mieszkowo-

łojowej

• produkcja łoju: skwalen, cholesterol, trójglicerydy,

wolne kwasy tłuszczowe.

• przewód łojowy-mieszek włosowy-powierzchnia skóry

(ochrona przed działaniem czynników mechanicznych,

chemicznych, bakteryjnych, grzybiczych)

• gruczoły łojowe nie występują na dłoniach i

podeszwach stóp

• testosteron, progesteron-wzmożona produkcja łoju
• estrogeny, antyandrogeny-osłabiona produkcja łoju

Jaką funkcję pełnią gruczoły łojowe?

26

•

ekrynowe gruczoły potowe (EGP) są pochodzenia

naskórkowego i nie wchodzą w skład jednostki

mieszkowo-łojowej

• EGP regulują temperaturę wewnętrzną ciała dzięki

produkcji i wydzielaniu potu (mieszanina wody i

elektrolitów), który paruje i chłodzi powierzchnię skóry

• przewody EGP uchodzą bezpośrednio na powierzchnię

skóry

• usta, łożysko paznokci, żołądź są pozbawione EGP
• acetylocholina, pilokarpina-wzmożona produkcja potu
• atropina-osłabiona produkcja potu

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe

gruczoły potowe?

27

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe

gruczoły potowe?

ujście przewodu EGP

mieszek włosowy

EGP

AGP

28

• rozwój embrionalny apokrynowych gruczołów

potowych (AGP) jest ściśle związany z rozwojem

mieszków włosowych i gruczołów łojowych
• przewód wyprowadzający AGP uchodzi do

mieszka włosowego powyżej gruczołu łojowego
• anachronistyczną funkcją AGP jest nadawanie

charakterystycznej woni

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe

gruczoły potowe?

29

•AGP są zlokalizowane głównie w skórze pach i

krocza, a ich aktywność jest hormonozależna
• gruczoły sutkowe i gruczoły woszczynowe są

zmodyfikowanymi AGP

Czym różnią się ekrynowe i apokrynowe

gruczoły potowe?

30

• skóra właściwa składa się z dwóch części:

warstwy brodawkowatej (WB) i warstwy

siateczkowej (WS)
• WB jest wąskim obszarem zlokalizowanym

bezpośrednio pod naskórkiem, zbudowanym

głównie z cienkich włókien kolagenowych

(przeważnie typu III) i jest dobrze unaczyniona
• mieszki włosowe są otoczone okołomieszkową

skórą właściwą morfologicznie odpowiadającą

warstwie WB

Jak zbudowana jest skóra właściwa?

31

• WB i okołomieszkowa skóra właściwa stanowią,

tzw. skórę właściwą przydatkową
• WS jest położona głębiej, mniej unaczyniona i

grubsza niż WB,
• WS zbudowana jest głównie z grubych,

ułożonych regularnie włókien kolagenowych typu

I

Jak zbudowana jest skóra właściwa?

32

NASKÓREK

SKÓRA
WŁAŚCIWA

TKANKA
PODSKÓRNA

33

• główna komórka-

FIBROBLAST

Z jakich elementów składa się skóra

właściwa?

34

• fibroblasty produkują główne składnik skóry

właściwej:

- kolagen (70% do 80%)-nadaję sprężystość

- elastynę (1% to 3%)-nadaje elastyczność;

włókna oksytalanu-małe włókna elastyczne

występujące głównie w warstwie brodawkowatej,

ułożone prostopadle do powierzchni skóry

- proteoglikany (głównie kwas hialuronowy)-

zatrzymują wodę w skórze właściwej

Z jakich elementów składa się skóra

właściwa?

35

• fibrocyty
• komórki tuczne (zlokalizowane głównie

dookoła włókien nerwowych, naczyń

krwionośnych, mieszków włosowych)

• histiocyty (makrofagi, fagocyty)
• limfocyty T
• dendrocyty (subpopulacja komórek

Langerhansa)

Jakie inne typy komórek występują

w skórze właściwej?

36

•

regulacja temperatury ciała

-przepływ krwi

przez naczynia skórne i pocenie się
•

ochrona mechaniczna

leżących niżej

struktur, włókna kolagenowe, kwas

hialuronowy
•

unerwienie

skóry, głównie skóry właściwej,

umożliwia tzw. czucie skórne

Jakie funkcje pełni skóra właściwa?

37

• sieć naczyń krwionośnych skóry składa się z

dwóch splotów: powierzchownego i głębokiego,

które komunikują się naczyniami łączącymi

W jaki sposób unaczynienie skóry wpływa

na regulację temperatury ciała?

NASKÓREK

SKÓRA WŁAŚCIWA

TKANKA
PODSKÓRNA

38

•

obniżenie temperatury ciała

odbywa się przez

zwiększenie przepływu krwi naczyniami

krwionośnymi splotu powierzchownego, co

umożliwia odprowadzenie nadmiaru ciepła
•

w chłodne dni

, zmniejsza się przepływ krwi

naczyniami krwionośnymi splotu

powierzchownego, krew powraca do naczyń

głębiej położonych, co zapobiega utracie ciepła

W jaki sposób unaczynienie skóry wpływa

na regulację temperatury ciała?

39

Unerwienie skóry odpowiada unaczynieniu skóry:
- duże, mielinowe gałęzie skórne

nerwów

mięśniowoskórnych

w tkance podskórnej

-

splot nerwowy głęboki

w warstwie

siateczkowatej skóry właściwej
- włókna nerwowe ze splotu głębokiego tworzą

splot powierzchowny podbrodawkowy

Jak jest unerwiona skóra?

40

• włókna pochodzące z obu splotów unerwiają

skórę jako wolne lub upostaciowane zakończenia

nerwowe
• wolne zakończenia nerwowe mają początek w

warstwach powierzchownych skóry właściwej lub

komunikują się z komórkami Merkela w naskórku
• wolne zakończenia nerwowe odpowiadają za

czucie dotyku, bólu, ciepła, zimna, świądu i

bodźców mechanicznych

Jak jest unerwiona skóra?

41

Jak jest unerwiona skóra?

42

• tkanka podskórna składa się ze zrazików

tłuszczowych przedzielonych zbitą tkanką łączną

włóknistą zbudowaną głównie z kolagenu. W

przegrodach łącznotkankowych obecne są

naczynia krwionośne, limfatyczne i włókna

nerwowe
• tkanka podskórna pełni rolę rezerwy

kalorycznej, izolacji cieplnej

oraz ochrony

mechanicznej

Jak zbudowana jest tkanka podskórna?

43

zraziki
tłuszczow
e

przegrody
łącznotkanko
we

Jak zbudowana jest tkanka podskórna?