Kryminologia jako

nauka.

Criminology includes the

scientific study of making laws,

breaking laws, and reacting

toward the breaking of laws.

Edwin H. Sutherland

Michał Fajst
Wykład I

Początki

• rozważania o przestępstwie w religii (np. teoria

demonologiczna), filozofii (np. absolutne teorie kary), prawie

(np. szkoła klasyczna), medycyny (frenologia, fizjonomika)

• XIX w.: potwierdzony badaniami statystycznymi (

tzw.

statystyka moralna

Alphonse’a Queteleta i Michela-Andre

Guerry’ego),

scjentyzm

• crimen

i

logos

= nauka o przestępstwie

• Po raz pierwszy nazwy kryminologia użył Paul Topinard ok.

1879

r.

• Za twórcę kryminologii bardzo długo uważano włoskiego

lekarza i antropologa Cesare Lombroso (w

1876

r.

opublikował pierwszą wersję pracy „Człowiek-zbrodniarz”,

tytuł polski: „Człowiek-zbrodniarz w stosunku do antropologii,

jurysprudencyi i dyscypliny więziennej; zbrodniarz urodzony,

obłąkaniec zmysłu moralnego”, wyd. 1891 ).

• Dziś początków kryminologii upatruje się w pracach

szkoły

klasycznej prawa karnego

(koniec XVIII w.)

Determinizm

kryminologiczny

• Prawo karne

od czasów szkoły klasycznej

opiera się na zasadzie

indeterminizmu

:

sprawca przestępstwa to jednostka
normalna, nieróżniąca się od reszty
społeczeństwa, świadomie podejmująca
decyzję o popełnieniu przestępstwa.

• Kryminologia – opiera się na zasadzie

determinizmu (różne nurty – w różnym
stopniu): człowiek jest „popychany” do
popełnienia przestępstwa.

Główne nurty kryminologii

I. Szkoła klasyczna

(neoklasyczna)

• Cesare Beccaria (1738-1794) – O przestępstwach i karach –

nieuchronność kary ważniejsza niż surowość

• Jeremy Bentham (1748-1832) – Wstęp do zasad moralności i prawa,

(skuteczność kary zależy od: 1) jej intensywności, 2) czasu jej trwania, 3)

jej nieuchronności, 4) jej bliskości, 5) jej ciągłości, 6) jej czystości, 7)

liczby osób, które dotknie).

• klasyczna filozofia niemiecka (G. F. W. Hegel, I. Kant, Anselm Feuerbach)

• Założenia:
każdy człowiek jest jednostką racjonalną, dokonuje świadomych wyborów

drogi postępowania, kierując się zasadą maksymalizacji korzyści i

minimalizacji strat,

każdy człowiek jest wolny i tylko on ma wpływ na swoje zachowanie, nie jest

zmuszony do popełnienia przestępstwa,

obawa przed karą kryminalną powstrzymuje ludzi przed dokonywaniem

przestępstw (tzw. „miękki determinizm”) - odstraszanie

kara jest sprawiedliwą i moralną odpłatą za przestępstwo, absolutne

koncepcje kary

neoklasycyzm nawiązuje do szkoły klasycznej, uwzględniając dorobek nauki

w XX w., zwłaszcza:

psychologii behawiorystycznej, teorii kontroli,

ekonomicznych teorii przestępczości

Główne nurty kryminologii

II. Szkoła pozytywistyczna

• Cesare Lombroso (1836-1909), Alphonse Quetelet

(1796-1874), Emile Durkheim (1858-1917)

• przestępczość jest takim samym zjawiskiem

przyrodniczym, jak wszystkie inne. Należy ją

tłumaczyć metodami naukowymi, tzn. szukając

związków przyczynowych między zachowaniem się

człowieka a jego cechami biologicznymi (antropologia,

genetyka) oraz psychicznymi (osobowość, choroby i

uzależnienia, struktury poznawcze, zaburzenia),

• przestępca posiada szczególne cechy anatomiczne

lub psychiczne czyniące go osobnikiem odmiennym

od reszty społeczeństwa,

• naturalizm – przekonanie o konieczności badania

przestępstw w taki sposób jak to robią nauki

przyrodnicze (przestępstwo = choroba)

Główne nurty kryminologii

III. Kryminologia

antynaturalistyczna

• przestępstwo jako czyn nie ma immanentnej wartości

moralnej

• przestępczość jest skutkiem konfliktów zachodzących w

społeczeństwie, wynikających ze sprzeczności interesów

poszczególnych grup społecznych,

• żaden czyn ludzki nie jest immanentnie moralny albo

amoralny; ocenę etyczną zachowania formułujemy później,

w tak zwanym procesie naznaczania, etykietowania

• na faktyczny obraz przestępczości mają wpływ również

takie elementy, jak sposób, w jaki społeczeństwo reaguje na

zachowania

• prawo realizuje interesy tych segmentów społeczeństwa,

które rządzą,

• sankcje karne służą do zdyscyplinowania społeczeństwa,

• rezygnacja z pozytywistycznego naturalizmu

metodologicznego – oparcie się na analizach jakościowych

Podstawowe pytania

kryminologii

A. Pytania etiologiczne:

•

pytanie lombrozjańskie (C. Lombroso): dlaczego jedni popełniają

przestępstwa, a inni nie?

-

stanowi podstawę kryminologii klinicznej,

-

opiera się na badaniach biologicznych, medycznych i psychologicznych

-

zwraca uwagę na występowanie czynników kryminogennych przede wszystkim

w jednostce

•

pytanie queteletowskie (Alphonse Quetelet): dlaczego i w jaki sposób

rozmiary i nasilenie zjawisk przestępczych w obrębie różnych elementów

struktury i przestrzennej społeczeństw są różne?

- stanowi podstawę kryminologii socjologicznej,

-

opiera się na badaniach statystycznych,

-

koncentruje się na poszukiwaniu czynników kryminogennych w otoczeniu

społecznym (strukturze społeczeństwa, kulturze, procesach społecznych).

B. Pytanie reaktywne: dlaczego pewne zachowania uznawane są za

przestępstwa i pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie?

-

koncentracja badań na systemie kontroli społecznej i socjologii prawa karnego,

-

analiza mechanizmów selekcyjnych systemów kontrolnych

-

stanowi podstawę kryminologii antynaturalistycznej

Definicja kryminologii

• Kryminologia to nauka społeczna

zajmująca się badaniem i gromadzeniem
całościowej wiedzy na temat przestępstwa
jako pewnej szczególnej formy
zachowania dewiacyjnego, przestępczości
jako pewnego zjawiska społecznego, a
także osoby sprawcy przestępstwa jak
również ofiary przestępstwa, a także
instytucji i mechanizmów kontrolnych,
jakie tworzą społeczeństwa w celu
zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Działy kryminologii

1. etiologia – nauka o przyczynach

przestępczości

2. fenomenologia (symptomatologia) –

ilościowy opis zjawiska przestępczości:

nasilenie, dynamika, struktura, rozmieszczenie,

formy działalności przestępczej

3. polityka kryminalna – polityka zapobiegania

i zwalczania przestępczości zarówno środkami

karnymi (polityka karna), jak i pozakarnymi

[4.?] wiktymologia –

kiedyś

: nauka o

przyczynieniu się ofiary do przestępstwa,

dziś

:

nauka o pomocy ofiarom przestępstw

Kryminologia polityczna

•

Lech Falandysz – 3 perspektywy w kryminologii

–

perspektywa konsensualna:

„Z perspektywą konsensualną wiąże się w kryminologii model społeczeństwa jako trwałej i stabilnej organizacji, dobrze

zintegrowanej i opartej na powszechnej zgodzie co do podstawowych wartości. Prawo jest w tym modelu odbiciem
zbiorowej woli wszystkich obywateli, zgadzających się z sobą co do podstawowych definicji dobra i zła, a ci, którzy
naruszają prawo, są szczególną mniejszością, różną od większości przestrzegających prawo obywateli. Wynikającym z
perspektywy konsensualnej modelem dla studiowania przestępczości, jest ‘naukowa’ kryminologia pozytywistyczna
[…]” „Prawo jest […] wyrazem wspólnoty interesów i solidarności wszystkich członków społeczeństwa.”

 –

perspektywa pluralistyczna

„W perspektywie pluralistycznej wysuwa się na czoło istnienie wielości grup społecz nych o różnych interesach i systemach

wartości, które mogą powodować konflikty. Prawo istnieje właśnie po to, aby konflikty te rozwiązywać, jest
powszechnie przyjętym sposobem załatwiania sporów w społeczeństwie, a system prawny powinien służyć całemu
społeczeństwu jako neutralny mechanizm zapewniający pokojowe i sprawiedliwe godzenie interesów różnych grup
społecznych. Perspektywie pluralistycznej najlepiej odpowiada tzw. interakcjonistyczny model kryminologii. Model ten
zakłada, że:

1) przestępny czy dewiacyjny charakter czynu nie jest immanentną cechą zachowania się człowieka, lecz wynika ze

społecznej reakcji na to zachowanie;

2) reakcja ta w określony sposób naznacza, etykietuje zarówno czyny dewiacyjne, jak i ich sprawców,
3) naznaczanie przestępców i innych dewiantów dokonuje się w procesie interakcji między sprawcą a jego społecznym

otoczeniem;

4) istnieje tendencja do identyfikowania się sprawcy z otrzymaną etykietą, a co za tym idzie – do powtarzania

dewiacyjnych zachowań.”

 –

perspektywa radykalna

„Teza, że przestępczość i dewiacja są produktem społecznego aparatu kontroli, że są one przez ten aparat w określony

sposób kreowane i podtrzymywane, stała się podstawą radykalnego nurty kryminologii. Nurt ten wyłonił się z założeń
socjologicznych per spektywy konfliktu, w której konflikty między grupami społecznymi mają przede wszystkim
charakter ekonomiczno-polityczny i są wyrazem antagonizmów związanych z walką o władzę. W tej perspektywie
prawo służy interesom tych, którzy mają władzę, a jego głównym celem jest skuteczna ochrona warstwy rządzącej
przed tymi, którzy są dla niej niebezpieczni.”

Podstawowe fakty o

przestępczości, o których nie

wolno zapomnieć

1.

Przestępstwa popełniane są nieproporcjonalnie często przez

–

mężczyzn

;

– osoby w wieku

od 15 do 25 lat

;

– osoby

stanu wolnego

;

–mieszkańców

dużych miast

;

– osoby

wielokrotnie zmieniające miejsce zamieszkania

i mieszkające na obszarach, na których występuje

wysoki stopień mobilności ludności.

2.

Ryzyko popełnienia przestępstwa przez młodych ludzi skorelowane jest

a)

negatywnie

– z poczuciem przez nich

więzi z rodzicami

,

– z poczuciem przez nich

więzi ze szkołą

,

– z wysokimi

aspiracjami

edukacyjnymi i zawodowymi,

b) pozytywnie
– ze

słabymi

wynikami

w szkole,

– ze

znajomością

(przyjaźnią)

z przestępcami

.

3. Ludzie o

rygorystycznych

poglądach na obowiązek przestrzegania prawa

rzadziej

popełniają

przestępstwa.

4. Bez względu na płeć nasilenie przestępczości jest skorelowane z

niskim statusem społecznym

, niskim

statusem miejsca zamieszkania, bezrobociem, przynależnością do uciskanej mniejszości rasowej.
Dotyczy to wszystkich typów przestępstw za wyjątkiem takich jak przestępstwa białych kołnierzyków.

5. Przestępczość

narasta prawie wszędzie po II wojnie światowej

: zarówno w krajach rozwiniętych jak i

rozwijających się.