„Specyfika

komunikowania się z

chorym psychicznie w

wieku podeszłym”

Charakterystyka pacjenta w

podeszłym wieku.

Opieka nad osobami w podeszłym

wieku jest bardzo trudna i
wymaga wszechstronnej wiedzy z
dziedziny psychologii, psychiatrii,
chorób wewnętrznych, neurologii i
samej geriatrii.

Wraz z procesem starzenia się występują

coraz to liczniejsze zmiany somatyczne,

(miażdżyca, zaburzenia układu krążenia,

zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi),

fizyczne, wygląd ciała, (pochylenie i

skurczenie sylwetki, chód niepewny, siwe

włosy, spowolnienie ruchowe), narządy

zmysłu powoli tracą swoją zdolność

(krótkowzroczność, osłabienie słuchu,

powonienie, smak), zwiększona podatność

na choroby narządów wydalniczych,

(zaparcia, biegunki, nietrzymanie moczu),

zmiany psychiczne.

Zmiany psychiczne związane z

procesem starzenia:

osłabienie pamięci – osłabienie zdolności
zapamiętywania (gromadzenia) informacji.
Dominowanie pamięci długotrwałej nad krótkotrwałą.
upór – w podeszłym wieku charakterystyczna jest
niezdolność do przystosowania się lub znaczne
spowolnienie szybkości adaptacji. Wynikiem tego jest
swego rodzaju reakcja obronna w postaci tendencji do
uporu. Tendencja trzymania się własnych
przyzwyczajeń a także odrzucenie wszelkich nowości
nasila się z wiekiem i prowadzi do: unikania
niepewności, oszczędzania wysiłku myślowego,
zapominania szczegółów, unikania opieki obcych.

sprawność intelektualna obniżona,
obniżona zdolność do sterowania uczuciami,
zmiany charakterologiczne – uwypuklanie
się określonych cech charakteru jest
bezpośrednio związane z cechami, które już
uprzednio się u niego utrwaliły i które
starannie pielęgnował przez całe życie, z
zawodowymi priorytetami itd.

Przekora, upór, niepewność, bezradność,

depresja i zazdrość są również zaliczane do
cech charakteru nasilających się w
zachowaniu człowieka w podeszłym wieku.

Komunikacja

interpersonalna

w pielęgniarstwie to reakcja, jaka
zachodzi pomiędzy dwiema
stronami: pielęgnowaną (podmiot
opieki) a pielęgnującą (pielęgniarka).
Zawsze ma ona dwustronny
charakter oraz może obejmować
więcej niż 2 osoby np. rodzina
chorego.

Rodzaje komunikacji:

Wymiana informacji między
pielęgniarką a pacjentem
dokonuje się w sposób
werbalny i niewerbalny.

Komunikacja

terapeutyczna

to taka, która wywiera pozytywny
wpływ na podmiot opieki. Jest to
świadome wykorzystywanie
właściwie dobranych komunikatów
werbalnych i niewerbalnych, aby
dzięki nim wpłynąć na aktualne (a
niekiedy i przyszłe) zachowania
podmiotu opieki.

Fazy kontaktu terapeutycznego

pielęgniarki z pacjentem.

a) Faza orientacji
b) Faza identyfikacji
c) Faza zgłębiania

problemów pacjenta

d) Faza zakończenia

interakcji

Faza orientacji

jest to wzajemne zapoznawanie

się, zdobywanie zaufania, wzajemna
wymiana informacji, wyrażanie
oczekiwań i obaw. W tej fazie pacjent
usiłuje ustalić swoje miejsce w grupie
chorych oraz zabiega o uwagę i
częste kontakty z pielęgniarką. W
fazie orientacji sprawy związane z
leczeniem, posiłkami, snem, pracą,
rekreacją łączą personel z chorym.

Pielęgniarka poświęca pacjentowi
mało czasu, niewiele o nim wie. Na
poziomie tej fazy cechuje ją
serdeczność, spontaniczność,
sympatia do chorego, chęć
niesienia pomocy, współczucie,
czyli cechy specyficzne dla zawodu.

Faza identyfikacji

dominuje tu zaufanie pacjenta do
pielęgniarki. Pacjent darzy pielęgniarkę
zaufaniem i oczekuje w zamian
zrozumienia, zainteresowania,
poświęcenia mu czasu. Jeżeli nie ma
pewności, że pielęgniarka go akceptuje
może ją prowokować lub szokować
swoim zachowaniem, oczekując aprobaty
lub dezaprobaty.

Pacjent może identyfikować się z

pielęgniarką, tzn. może chcieć myśleć,
działać, zachowywać się tak, jak ona.
W tej fazie kontaktu pielęgniarka stara
się spełnić oczekiwania chorego, bez
uzależniania go od siebie. Na poziomie
drugiej fazy kontaktu terapeutycznego
pielęgniarka staje się aktywnym
członkiem zespołu, realizującym
świadomie i ze zrozumieniem proces
pielęgnowania.

c) Faza zgłębiania

problemów pacjenta

wymaga ona wysokich kwalifikacji i

doświadczenia. Pielęgniarka obejmuje

rolę przewodnika, a jednocześnie

"zwierciadła" wobec chorego. W jej

postawie i reakcjach pacjent widzi

siebie takim, jakim jest naprawdę lub

jak go widzą inni. W tej fazie kontaktu

pielęgniarka inicjuje i czuwa nad

prawidłowym przebiegiem wszystkich

etapów procesu pielęgnowania.

d) Faza zakończenia

interakcji

rozpoczyna się w momencie, gdy

pacjent stał się dojrzały emocjonalnie,
rozwiązał swoje problemy i nie wymaga
wsparcia psychicznego. Na tym etapie
leczenia pragnie się wyzwolić od
zależności i podkreślić swoją autonomię.
Pielęgniarka poświęca coraz mniej czasu
pacjentowi i wycofuje się dyskretnie z
bliskiego kontaktu z nim.

Terapeutyczne formy

kontaktu z pacjentem

a) Akceptacja
b) Akceptujące milczenie pielęgniarki
c) Akceptacja wyrażona werbalnie
d) Oddawanie pacjentowi inicjatywy

prowadzenia rozmowy

e) Pomoc w umiejscowieniu zdarzeń

f) Zachęcanie pacjenta do opisu

rzeczy spostrzeganych

g) Udzielanie informacji
h) Ujęcie w słowa tego, co sugeruje

pacjent

i) Zachęcanie do porównań
j) Urealnianie

a) Akceptacja

Wyraża się ona w uważnym
słuchaniu pacjenta, nie
przerywaniu jego wypowiedzi,
okazywaniu gestem i słowem
akceptacji niekoniecznie dla
treści, ale dla prawa pacjenta do
wypowiedzenia się.

b) Akceptujące milczenie

pielęgniarki

może czasami pomóc choremu
wypowiadać swoje myśli. Milczenie
słuchającego jest trudną sztuką,
pozwalającą drugiemu spokojnie i
swobodnie wypowiedzieć się.
Milczenie może oznaczać, że
pielęgniarka oczekuje na inicjatywę
pacjenta, że wybór tematu zależy od
niego, że ma czas wysłuchać chorego.

c) Akceptacja wyrażona

werbalnie

np. słowami "proszę mówić dalej",
"tak", "słucham uważnie", lub przez
wyraz twarzy, gesty, potakiwanie
głową, ton głosu, postawę wskazuje,
że pielęgniarka uczestniczy aktywnie
w tym, co się w danej chwili dzieje.

d) Oddawanie pacjentowi

inicjatywy prowadzenia

rozmowy

poprzez zachęcanie go gestem lub
skinieniem głowy do kontynuowania
wątku, a także zachęcanie do mówienia:
"Proszę szerzej o tym opowiedzieć", "Co
zdążyło się później?"
Przekazujemy w ręce pacjenta
inicjatywę stwierdzeniem: „A może jest
coś, co pana szczególnie interesuje, o
czym lubi pan mówić?".

e) Pomoc w umiejscowieniu

zdarzeń

w czasie lub według ich kolejności
sprzyja obiektywizacji i pomaga
pacjentowi dostrzec urojone związki
między wydarzeniami.
Z chaotycznych wypowiedzi pacjenta
pielęgniarka wyłuskuje te, które mają
istotne znaczenie w sensie porządku
chronologicznego i przyczynowo-
skutkowego.

Również tutaj nie należy

wypowiedzi chorego

interpretować i oceniać, a co

najwyżej ukazywać wersję

uporządkowaną. Aspekt leczniczy

tego zachowania polega na tym,

że pacjent fakty widzi we

właściwych proporcjach i

sekwencjach. Może w ten sposób

uzyskać wgląd i obiektywizację

zdarzeń, które go niepokoiły.

f) Zachęcanie pacjenta do

opisu rzeczy

spostrzeganych

oraz do porównań. Pielęgniarka
może poprosić pacjenta, aby opisał
to, co spostrzega, np.: "Co ten głos
mówił?", "Proszę mi opowiedzieć,
co pan widział" itp.

g) Udzielanie informacji

prawdziwych i rzetelnych ma duże
znaczenie terapeutyczne.
Poinformowany pacjent skuteczniej
współpracuje z pielęgniarką oraz ma do
niej więcej zaufania. Nigdy nie należy
udzielać informacji fałszywych.
Informacja obniża lęk i zwiększa
poczucie bezpieczeństwa. Jej treść i
forma muszą być jednak dostosowane
do możliwości odbioru pacjenta.

h) Ujęcie w słowa tego, co

sugeruje pacjent

powoduje, że dyskusja przestaje być mglista
i pełna niedomówień. Jest to wyższy stopień
techniki powtórzenia jasno tego, co pacjent
mówi. Oto przykład: pacjent- „Nie wart, bym
o tym mówił, to strata czasu", pielęgniarka-"
Czy pan sądzi, że nikt tego nie zrozumie?”,
„O ile dobrze zrozumiałam, chciał pan przez
to powiedzieć, że ...”, „Nazywając rzecz po
imieniu, chodzi o to, że...". Ten sposób ma
nie tylko wartość informacyjną, ale także
rozjaśnia myśli pacjenta.

i) Zachęcanie do

porównań

sprzyja refleksyjnemu spojrzeniu na

doznania i zachowania pacjenta.
Zachęcanie do opisu przeżyć-
zarówno psychotycznych jak i
"normalnych"- zmniejsza napięcie
z nimi związane oraz zmniejsza
tendencje do działań
destrukcyjnych.

Pielęgniarka kieruje prośbę o

zauważanie podobieństw i różnic,

zachęcając pacjenta pytaniami;

„Czy ta sytuacja wydaje się panu

znana?", „Czy przeżywał pan już coś

podobnego w przeszłości?". Pytania

te skłaniają pacjenta do refleksji i

do bliższego określenia własnych

doznań. Nie należy włączać do

rozmowy własnych przeżyć i

doświadczeń. Grozi to odwróceniem

uwagi od problemów pacjenta.

j) Urealnianie

jest próbą przybliżenia rzeczywistości
sytuacji, gdy pacjent ma urojenia lub
omamy. Pielęgniarka powinna wówczas
przekazać pacjentowi swoje widzenie
świata, np. "Poza nami nie widzę w tym
pokoju nikogo", "Słyszę tylko szum wiatru".
Nie należy tutaj prowadzić sprzeczki ani
jednoznacznie negować wypowiedzi
chorego. „Osobiście nie zauważyłam, żeby
chorzy na oddziale odnosili się do pana
wrogo".

Błędy w kontaktach z

pacjentem

wypowiadanie zdawkowych i lakonicznych

komentarzy,
nagłe odejście od tematu, nawet jeśli

problem poruszony przez pacjenta niepokoi

pielęgniarkę,
dosłowne traktowanie niedorzecznych

(urojeniowych, rozkojarzonych) wypowiedzi

lub wzywanie do udowodnienia ich

prawdziwości;
pomniejszanie lub bagatelizowanie cierpień i

dolegliwości opisywanych przez pacjenta;

wypytywanie z naciskiem, dociekanie i
sondowanie;
sugerowanie odpowiedzi;
ocenianie, aprobata lub dezaprobata
zachowań, zgadzanie się z chorobliwymi
sądami chorego lub ich negowanie bez
podania uzasadnienia dla swojej oceny.
Należy też unikać doradzania i
uspokajania pacjenta: „Głowa do góry",
„Wszystko będzie dobrze", „Nie ma
powodu do zmartwienia".

Specyfika komunikowania się z

pacjentem chorym psychicznie,

będącym w podeszłym wieku

wymaga od pielęgniarki:

cierpliwości,
głośnego mówienia w przypadku gdy

podopieczny niedosłyszy,
wielokrotnego powtarzania,
wielokrotnego przedstawiania się

pacjentowi,
informowania chorego o wszystkich

planowanych i wykonywanych zabiegach

medycznych,

asystowania choremu, który ma
trudności w poruszaniu,
pomocy w wykonywaniu podstawowych
czynności dnia codziennego,
ułatwienia pacjentowi orientacji poprzez
umieszczenie go w pokoju
wieloosobowym,
zapoznania pacjenta niedowidzącego z
topografią oddziału, przedmiotami
znajdującymi się w jego najbliższym
otoczeniu,
zorganizowania czasu wolnego.

Dziękuję za

uwagę