Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś

(wszelkie prawa zastrzeżone)

Podstawowe zagadnienia:



Na czym polega istota wychowania?



Jakie są zagrożenia dla wychowania?



Po co jest profilaktyka?



Jaka jest relacja między wychowaniem a profilaktyką



Wartości jako podstawa wychowania i profilaktyki



Czym są wartości?



Co to są normy?



Normy jako drogi realizacji wartości



Wartości chrześcijańskie jako podstawa wychowania i

profilaktyki



Proces wprowadzania wychowanka w świat wartości i norm



Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości i norm

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Kontrowersje wokół istoty

wychowania

„Trzeba jasno zdać sobie
sprawę z tego, co to jest
WYCHOWANIE i jak należy
je przeprowadzać, bo
obecnie panuje pod tym
względem rozbieżność
poglądów”

Arystoteles

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wychowanie

to proces wspomagania wychowanka w

rozwoju, ukierunkowanym na osiąganie

pełnej dojrzałości w czterech

podstawowych sferach: fizycznej,

psychicznej, społecznej i duchowej. Tak

rozumiany kontakt wychowawczy:



angażuje dwie osoby: wychowawcę (np.

rodzica, nauczyciela, duszpasterza, sąsiada,

starszego kolegę) oraz wychowanka (w różnym

wieku),



pozostające w osobowej relacji,



współdziałające w osiąganiu celów

wychowawczych.

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Świat wychowanka

Świat wychowawcy

Istota wspomagania dziecka

w rozwoju

OSOBA

WYCH.

UMIEJĘT-

NOŚCI

WYCH.

WARUNKI

DO

ROZWOJU

ZMIANY

ROZWO-

JOWE

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Osoba wychowawcy



świadomość siebie i swojego systemu

wartości



przeżywanie oraz okazywanie emocji i

uczuć



dostarczanie wychowankowi wzorców

postaw i zachowań



zainteresowanie ludźmi i sprawami

społecznymi



jasne zasady etyczne



poczucie odpowiedzialności

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Umiejętności wychowawcy



rozumienia wychowanka i
okazywania mu tego



zapewniania wychowankowi
bezpieczeństwa w sytuacjach
trudnych



sprzyjania pozytywnemu działaniu
i dokonywaniu zmian w
zachowaniu

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Warunki sprzyjające rozwojowi



doświadczanie przez wychowanka
zrozumienia i akceptacji



poczucie więzi uczuciowych z
wychowawcą



otwartość we wzajemnych relacjach



wzajemny szacunek wychowawcy i
wychowanka



świadomość granic w życiu i rozwoju



dzielenie się odpowiedzialnością za
osiąganie zmian w procesie wychowania

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Cele wychowania to osiąganie przez

wychowanka:



dojrzałości fizycznej – związanej nie tylko z naturalnymi

procesami rozwoju fizycznego, ale również z nabywaniem

wiedzy i umiejętności umożliwiających prowadzenie

zdrowego stylu życia



dojrzałości psychicznej – ukierunkowanej na osiąganie

odpowiedzialności za siebie i swój stosunek do świata



dojrzałości społecznej – polegającej na nabywaniu

umiejętności prawidłowego wywiązywania się z pełnionych

ról społecznych i systematycznego przygotowywania się do

podejmowania nowych ról (związanych z cyklem życia)



dojrzałości duchowej – obejmującej przede wszystkim

posiadanie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości

oraz poczucia sensu istnienia

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wiodące przyczyny niskiej

skuteczności działań

wychowawczych



deficyty w kompetencjach
wychowawczych rodziców i
nauczycieli



osobiste ograniczenia
wychowanka



niekorzystne zjawiska i
działania ogólnospołeczne

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla

dojrzewania fizycznego



przeciążenie pracą intelektualną
ograniczającą ruch i wysiłek fizyczny



preferowanie pasywnych form
spędzania czasu wolnego



niewłaściwa dieta



kult mięśni i siły fizycznej (u
chłopców)



kult zgrabnej sylwetki (u dziewcząt)



kult farmakologii – chemia
lekarstwem na wszystko

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla

dojrzewania psychicznego



zacieranie granic w życiu i rozwoju
(prawa a nie obowiązki)



promowanie egocentryzmu
(„jestem najważniejszy na
świecie”)



akceptowanie egoizmu („wszystko
mi się należy”)



samozadowolenie jako cel rozwoju
(żyć przyjemnie a nie
odpowiedzialnie)

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla

dojrzewania społecznego



osłabianie roli rodziny w życiu dziecka



oderwanie ról społecznych od wieku
życia dziecka



zagrożenia dla funkcjonowania w rolach
zawodowych



deformowanie szeregu ról społecznych
(np. kibic, biznesmen, dobroczyńca,
lobbysta, autorytet moralny)



podważanie autorytetów społecznych
(rodziców, nauczycieli, duszpasterzy itp.)
i wprowadzanie pseudo autorytetów

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla
dojrzewania duchowego



redefinicja wartości np.

WOLNOŚĆ

->

samowola

DOBRO/ZŁO

->

mniejsze zło

OTWARTOŚĆ

->

bezkrytycyzm

TOLERANCJA

->

akceptacja dysfunkcji i patologii

POSZANOWANIE ŻYCIA

->

aborcja i eutanazja



eliminowanie niektórych wartości np.

TRADYCJA

->

nowoczesność

PATRIOTYZM

->

europejskość

NARÓD

->

obywatel



ograniczanie roli religijności i wprowadzanie
laickości

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Zachowanie dysfunkcjonalne

dzieci i młodzieży



sprzeczne z normami
rozwojowymi



zakłócające prawidłowy proces
dojrzewania



wywołujące dezakceptację
społeczną



wyzwalające reakcje osób
znaczących

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Istota analizy zachowania

dysfunkcjonalnego

DLACZEGO?

przyczyny

teoria

czynniki

ryzyka i
zabezp.

ZACHOWANIE

DYSFUNKCJONALNE

(np. picie alkoholu,

palenie tytoniu,

stosowanie przemocy,

wagary)

PO CO?

potrzeby

rola rozw.

wspieranie

ucznia

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Profilaktyka

to kompleksowa interwencja kompensująca

niedostatki wychowania, obejmująca

równolegle trzy nurty działania:



wspomaganie dziecka

w radzeniu sobie z

trudnościami zagrażającymi prawidłowemu

rozwojowi i zdrowemu życiu



ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka

,

które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują

zdrowy styl życia



inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących

,

które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i

zdrowemu życiu

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Relacja między wychowaniem

a profilaktyką

WARTOŚCI I NORMY

PROFILAKTYKA

WYCHOWANIE

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wartości

To wszystko, co uchodzi za ważne i
cenne dla jednostki i społeczeństwa
oraz jest godne pożądania, co łączy
się z pozytywnymi przeżyciami i
stanowi jednocześnie cel dążeń
ludzkich. Wartości obejmują więc
zarówno elementy świata
materialnego, jak i duchowego.

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Hierarchia wartości

(wg Maxa Schellera)

Religijne

Duchowe (estetyczne,

prawne i poznawcze)

Witalne (biologiczne –

czucie całego ciała)

Utylitarne (użytecznościowe)

Wartości hedonistyczne (przyjemność)

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Normy

to powinności, nakazy i zakazy wskazujące

sposoby i metody realizowania nadrzędnych

wartości. Ze względu na realizowane wartości

normy można podzielić na:



teologiczne – gdzie nadrzędną wartością jest

DOBRO, czyli wszelkie działania człowieka

określa obowiązek czynienia dobra



formalne – gdzie nadrzędną wartością jest

OBOWIĄZEK, czyli właściwe działanie to

bezwzględne realizowanie nakazów obowiązku

Normy są podstawowym spoiwem każdej

wspólnoty ludzkiej, porządkują życie

społeczne, zapewniają ludziom poczucie

bezpieczeństwa

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Rodzaje zachowań

uwzględniających normy

moralne

(wg w. Tatarkiewicza)

Podporządkowanie się

ogólnej zasadzie

obowiązującej w danym

społeczeństwie (np.

oddaj co pożyczyłeś)

Bezpośrednie,

nieuświadomione

poczucie, że tak

należy postąpić

(np. ratowanie

tonącego)

Dokonanie bilansu

zysków i strat

(działania złożone

i czasochłonne)

WARTOŚCI

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wartości chrześcijańskie jako

podstawa działań wychowawczych

i profilaktycznych



godność osoby



świętość życia ludzkiego



centralna rola rodziny opartej na małżeństwie



znaczenie wykształcenia



wolność myśli, słowa



wolność głoszenia własnych poglądów



wolność wyznawania religii



ochrona prawna jednostek i grup



współpraca wszystkich na rzecz wspólnego dobra



praca pojmowana jako dobro osobiste i społeczne



władza polityczna pojmowana jako służba, podporządkowana

prawu i rozumowi, a ograniczona przez prawa osoby i narodów

(

Jan Paweł II: Wartości chrześcijańskie duchowym fundamentem Europy)

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

4 kroki wprowadzania

wychowanka w świat wartości

1.

Rozpoznawanie wartości

2.

Rozumienie wartości

3.

Akceptowanie wartości

4.

Respektowanie wartości

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 1 – rozpoznawanie

wartości



istotą tego kroku jest

nabywanie umiejętności

rozpoznawania tego, co jest

wartością i odróżniania od tego,

co nie jest wartością.



dokonuje się głównie przez

obserwację zachowań osób

znaczących, a więc przede

wszystkim: rodziców,

nauczycieli, rówieśników,

autorytetów społecznych itp.

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 2 – rozumienie wartości



istotą tego kroku jest
rozumowa analiza istoty danej
wartości, z możliwością
dokonania bilansu zysków i
strat



dokonuje się głównie w drodze
intelektualnej obróbki
własnych doświadczeń i
obserwacji świata
zewnętrznego

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 3 – akceptowanie wartości



istotą tego kroku jest przyjęcie,
że wartości praktykowane przez
innych są szansą na godne życie
i uzyskanie poczucia
przynależności do grupy



dokonuje się głównie w drodze
doświadczania wzmocnień
zewnętrznych za przyjmowanie
wartości obowiązujących w
danej grupie społecznej

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 4 – respektowanie

wartości



istotą tego kroku jest przyjęcie
wartości jako podstawy norm
przestrzeganych we własnym
zachowaniu



dokonuje się głównie w drodze
doświadczania wewnętrznych
wzmocnień za prowadzenie
osobiście satysfakcjonującego i
społecznie akceptowanego stylu
życia

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Warunki skutecznego

wprowadzania wychowanka

w świat wartości:

1.

Oparcie się na rodzinie

2.

Współpraca wszystkich wychowawców

3.

Wychowawca jako wzór osobowy

4.

Wychowanek jako osoba

5.

Czytelne dla wychowanka granice

6.

Konstruktywna grupa rówieśnicza

7.

Doświadczenia społeczne wzmacniające
prawidłowy system wartości

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

1. Oparcie się na rodzinie



dostarcza wzorców



zapewnia oparcie w
poszukiwaniu i budowaniu
systemu wartości



przez pozytywne więzi
ułatwia korektę wartości



przez wewnętrzne relacje
rodzinne utwierdza w
dokonywanych wyborach

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

2. Współpraca wszystkich

wychowawców



zapewnia jednolity system

wartości



wdraża i egzekwuje spójne

normy zachowań



gwarantuje wymianę informacji

umożliwiających podejmowanie

działań korekcyjnych



daje wychowankowi oparcie w

różnych sytuacjach życiowych



chroni przed manipulacją

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

3. Wychowawca jako wzór

osobowy



styl życia oparty na
konstruktywnym i stabilnym
systemie wartości



czytelne dla wychowanka
normy zachowania



zgodność deklaracji z praktyką
życiową



nieustające samodoskonalenie

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

4. Wychowanek jako osoba



jest wartością samą w

sobie (dlatego, że jest, a

nie jaki jest)



ma prawo do szacunku i

godności osobistej



ma potencjały, aby ciągle

stawać się doskonalszym

człowiekiem



ma prawo do błędu i szansę

jego naprawiania

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

5. Czytelne dla wychowanka

granice



jasne rozróżnianie dobra i zła



czytelne prawa i obowiązki -

dostosowane do wieku życia i

poziomu dojrzałości



zrozumiałe dla wychowanka i

realistyczne konsekwencje

naruszania granic



jednoznaczne rozgraniczenie

między akceptacją osoby

wychowanka i oceną jego

zachowania

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

6. Konstruktywna grupa

rówieśnicza



preferująca społecznie
akceptowane wartości



przestrzegająca obowiązujące
normy zachowania



wspierająca w pozytywnych
działaniach



dająca konstruktywne oparcie
w rozwiązywaniu kryzysów w
wartościowaniu

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

7. Doświadczenia społeczne

wzmacniające prawidłowy

system wartości



wzmacnianie konstruktywnego

systemu wartości i przestrzegania

norm postępowania



stosowanie sankcji za naruszanie

norm postępowania



tworzenie warunków do działania

prospołecznego



tworzenie środowiska

sprzyjającego korekcie systemu

wartości i norm zachowania

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone

Opr. Zbigniew B. Gaś

Wszelkie prawa zastrzeżone