Dydaktyka jako nauka

Cele i zadania dydaktyki. 
Etymologia,

geneza

i

określenie

nazwy

„dydaktyka”. Dydaktyka w systemie nauk.
Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.
Przedmiot i zadanie dydaktyki.
Twórcy współczesnej dydaktyki.

Cele dydaktyki

**poznanie i zrozumienie przez studentów uczenia się i

nauczania jako upodmiotowionego procesu poznania

(nauczyciel liczy się ze zdaniem ucznia);

**zrozumienie osobowych i rzeczowych uwarunkowań

procesów kształcenia (czynniki osobowe – płynące od

nauczyciela i ucznia przygotowanie, kompetencje,

osobowość);

**zrozumienie źródeł, celów kształcenia, zasad ich

stanowienia i form realizacji w procesie kształcenia

(zapoznanie się z celami, bo one ukierunkowują

kształcenie);

**zapoznanie się z tradycją dydaktyczną zarówno narodową

jak i zagraniczna;

**zapoznanie ze współczesnymi koncepcjami w rozwoju i

modernizacji procesu kształcenia;

**poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela w organizacji i

realizacji kształcenia

**rozwijanie i wzbogacanie własnych umiejętności uczenia

się, studiowania i samokształcenia.

Zadania dydaktyki

Poznanie przez studentów operatywnej i innowacyjnej

wiedzy na temat takich zagadnień jak:

1) epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania

uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem

charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.

2) Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich

uwarunkowań i tendencji reform programowych.

3) Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym

uwzględnieniem nowoczesnych metod, form

organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.

4) Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat

powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Etymologia, geneza i określenie
nazwy „dydaktyka”

Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w którym

didaktikos znaczy pouczający, a didaktika – uczę.

Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof

Helwig i Joachim Jung, analizując działalność Wolfganga

Radkego (językoznawcy i rzecznika nauczania) opracowali

„Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania

Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania.

W podobny sposób rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński,

autor dzieła „Wielka dydaktyka”, przedstawiającą uniwersalną

sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Na początku XIX

stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof

niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki,

traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego.

Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykę

traktował jako teorię uczenia się. Współcześni traktują

dydaktykę jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.

Dydaktyka w systemie nauk.

- nauka społeczna, pedagogiczna
- spełnia warunki dyscypliny naukowej:

( posiada własną terminologię, posiada własną metodologię,
posiada własny przedmiot badań).

Dydaktyka ogólna a dydaktyki
szczegółowe

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi

badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.

Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to

tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np.:

metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.

Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla

kształcenia np. dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka

nauczania

początkowego.

Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi

metodykami nauczania. Z jednej strony stanowi podstawę

teoretyczną wszystkim metodom, z drugiej strony opiera się

na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli

dydaktyk

szczegółowych.

Przedmiot dydaktyki



Procesy: uczenie się i nauczanie – organizowane w sposób

świadomy, systematyczny i planowy.



Czynności nauczyciela i uczniów



Cele kształcenia



Treści kształcenia



Zasady kształcenia (reguły, normy)



Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)



Środki dydaktyczne



Formy organizacyjne kształcenia



Osiągnięcia szkolne



Systemy dydaktyczne

Zadania dydaktyki



Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody, formy
organizacyjne, środki dydaktyczne.



Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla
procesu nauczania i uczenia się



Ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm
postępowania



Analiza i opis systemów dydaktycznych
charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

Funkcje dydaktyki

1.

Teoretyczne o charakterze:
• Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa
prawidłowości rządzące procesem)
• Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)

2.

Praktyczne – wskazuje metody, formy organizacyjne i
środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.

Cele kształcenia



Pojęcie celów kształcenia.



Znaczenie celów kształcenia w procesie

edukacyjnym.



Rodzaje celów kształcenia.



Cechy celów kształcenia.



Klasyfikacja celów kształcenia.



Operacjonalizacja celów kształcenia.

Cele kształcenia –

kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które

chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania,

które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.

Znaczenie celów kształcenia w
procesie edukacyjnym

- stanowią podstawowy czynnik

wyznaczający rozwiązania innych

elementów procesu kształcenia. Są

wyznacznikiem doboru i układu treści

kształcenia, podstawowym kryterium w

doborze metod, form organizacyjnych i

środków dydaktycznych.

- stanowią podstawę planowania i

organizowania działań uczestników procesu

kształcenia

- są kryterium oceny efektywności procesu

dydaktycznego.

Rodzaje celów kształcenia: 

I podział wg czasu:

• Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia
procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu
zanim zacznie się je osiągać
• Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu
edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i
uczniowie)

Rodzaje celów kształcenia: 

II podział wg przedmiotu i podmiotu

kształcenia:

• Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają

określenie zmian w zasobie wiedzy,

umiejętnościach jej stosowania w

praktycznych i teoretycznych działaniach

uczniów.

• Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany

w rozwoju sprawności umysłowych,

postaw i systemu wartości wywołane

procesem dydaktyczno-wychowawczym.

Rodzaje celów kształcenia: 

III podział wg stopnia ogólności:

• Ogólne – wyrażają to, co ma być

„produktem końcowym” tego procesu

(wyrażone w kategoriach funkcji).

• Pośrednie – otrzymuje się w rezultacie

podziału celów ogólnych wyrażonych w

kategoriach funkcji na składniki w postaci

czynności.

• Szczegółowe – precyzyjne sposoby

wyrażania ogólnych celów w postaci zadań,

pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele

kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie

mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.

Rodzaje celów kształcenia: 

IV podział wg sfer osobowości:

• Poznawcze – dotyczą zmian w
sferze poznawczej osobowości
• Emocjonalne (afektywne) – dotyczy
zmian w sferze afektywnej
osobowości
• Psychomotoryczne – dotyczą zmian
w sferze psychoruchowej osobowości

Cechy celów kształcenia:

KONSTYTUTYWNE:

• Wykonalność (realność) – dające się zrealizować

• Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności

• Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich

wykonania

• Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany

cel został zrealizowany, czy nie

• Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny

opis tego, co chcemy osiągnąć.

SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:

• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia

• Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu

kształcenia np. uczeń umie nazwać, rozpoznać, zastosować,

przeanalizować itp.

• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione

np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie

dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy

wykonaniu zadania itp.

• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów
kształcenia

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:

Strona rzeczowa:

• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie,

społeczeństwie, technice i sztuce

• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w

świecie i jego przekształcenia

• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej

postaw i naukowych przekonań.

Strona osobowościowa (podmiotowa)

• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności

poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia

oraz uzdolnień twórczych.

• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań

poznawczych: społecznych, estetycznych i technicznych.

• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez

całe życie.

TAKSONOMIA CELÓW W.
OKONIA:

• Wiadomości o faktach i

zależnościach między nimi
• Rozwiązywanie zagadnień
teoretycznych i praktycznych
• Samodzielne dokonywanie oceny
• Samodzielne stosowanie wiedzy w
nowych sytuacjach.

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA
WG B. NIEMIERKI:

I. Wiadomości:

1) zapamiętywanie wiadomości
2) zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności:
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach
typowych (znanych)
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach
problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA
ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY
POZNAWCZEJ:

I. Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii,

znaków konwencjonalnych, klasyfikacji, pojęć ogólnych,

teorii, zasad, praw

II. Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja –

wnioskowanie o całej grupie na podstawie wyników

badań dotyczących tylko części.

III. Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych

IV. Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości

na elementy, ustalania hierarchii tych elementów i

stosunków między nimi, analiza elementów, analiza

stosunków między nimi.

V. Synteza – tworzenie całości z danych elementów w

celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego

dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu

całości na podstawie częściowych danych.

VI. Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów

wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ
WG TAKSONOMII BLOOMA:

• Recepcja – świadomość, chęć odbierania,

uwaga skierowana bądź wybiórcza.

• Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć

działania, satysfakcja z działania

• Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór

wartości, zaangażowanie w wartości wybrane

• Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja)

wartości, tworzenie systemu wartości.

• Wybór własnego systemu wartości

(charakteryzowanie) – podporządkowanie

postępowania wartościom, przekształcanie

systemów wartości w pogląd na świat

KATEGORIA CELÓW W DZIEDZINIE
PSYCHOMOTORYCZNEJ WG E.
HARROW:

• Czynności odruchowe

• Ruchy podstawowe

• Umiejętności percepcyjne

• Umiejętności fizyczne

• Ruchy wyćwiczone

• Komunikowanie się bezsłowne

Operacjonalizacja celów
kształcenia

Operacjonalizacja celów kształcenia to

zmiana postaci ogólnej celów na
postać szczegółową (operacyjną).

Treści kształcenia

Pojęcie treści kształcenia.

Wymagania doboru treści
kształcenia. Pedagogiczne teorie
doboru treści kształcenia i ich
charakterystyka. Krytyka
dotychczasowych treści kształcenia.
Kierunki zmian w treściach
kształcenia. Dokumenty określające
treści kształcenia.

Pojęcie treści kształcenia

Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt

wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin

rzeczywistości przewidziany do realizacji w

procesie kształcenia.

Treści kształcenia to:

• Ogół uporządkowanych wiadomości

niezależnych od uczniów, czyli o

zobiektywizowanym znaczeniu

• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych

na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które

można określić jako zgodne z celami kształcenia

• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w

szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i

przeżycia.

Wymagania doboru treści
kształcenia

Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W.
Okonia:

Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie

kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących

się różnych wartości i przeżywanie wartości.

Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz. Kupisiewicz:

- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):

• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym

• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem

• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne

• Życia rodzinnego, wychowania dzieci

• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo – wychowawczymi

• Wykonywania określonego zawodu

• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr

- wymagania naukowe – treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom

nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z

rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna

weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia

- wymagania psychologiczne – dostosowanie treści kształcenia do

psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju

intelektualnego

• Młodszy wiek (6-11 lat)

• Wiek dorastania (12-15 lat)

• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)

- wymagania dydaktyczne – konieczność przestrzegania postulatów

systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści – wykazuje zgodność z

logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa – eksponowanie

związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja

przyczynowo – skutkowa – realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek

innego.

- określona koncepcja programowa

Wymagania doboru treści kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu
W. Okonia:

1) Wymagania związane z osobą uczącą się i

rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści

powinny być dostosowane do możliwości ucznia

(fizycznych, społecznych, psychicznych); należy

uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby

rozwijającego się człowieka.

2) Wymagania związane ze zmieniającym się

społeczeństwem – przy doborze treści należy

uwzględniać możliwości i potrzeby

społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być

uwzględnione przy doborze treści kształcenia to

m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody,

życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja,

praca zawodowa, rodzina.

Wymagania doboru treści kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W.
Okonia:

3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści

kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać:

poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się

różnych wartości i przeżywanie wartości.

Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz.

Kupisiewicz:

- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):

• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i

kulturowym

• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem

• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne

• Życia rodzinnego, wychowania dzieci

• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo –

wychowawczymi

• Wykonywania określonego zawodu

Wymagania doboru treści kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W.
Okonia:

• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr

- wymagania naukowe – treści kształcenia powinny odpowiadać

wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści

niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie

naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów

szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia

- wymagania psychologiczne – dostosowanie treści kształcenia do

psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych

okresów rozwoju intelektualnego

• Młodszy wiek (6-11 lat)

• Wiek dorastania (12-15 lat)

• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)

- wymagania dydaktyczne – konieczność przestrzegania postulatów

systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści – wykazuje

zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja

przedmiotowa – eksponowanie związków zachodzących pomiędzy

przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo – skutkowa –

realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.

- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru

treści kształcenia)

Trzy układy treści kształcenia:

- liniowy – ważna jest

systematyczność 
- koncentryczny – powracamy do tego
samego zagadnienia, ale w
rozszerzonym zakresie 
- spiralny – cały czas poszerzamy
wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru
treści kształcenia i ich
charakterystyka

a) Materializm dydaktyczny
(encyklopedyzm) 
b) Formalizm dydaktyczny (klasyczne)
c) Utylitaryzm dydaktyczny
d) Teoria problemowo-kompleksowa
e) Strukturalizm
f) Egzemplaryzm współczesny
g) Materializm funkcjonalny

Materializm dydaktyczny
(encyklopedyzm) 

Główne założenia materializmu dydaktycznego

(encyklopedyzmu):

• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie

uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych

dziedzin nauki

• Encyklopedyści uważali, że proporcjonalnie do ilości

przyswojonego materiału przez ucznia rośnie stopień

zrozumienia

• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania

jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny

Słabości i wady encyklopedyzmu:

- przeładowanie programów szkolnych

- niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia

- pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji

treści

 uczniowie są bierni

Formalizm dydaktyczny
klasyczne

Główne założenia formalizmu dydaktycznego:

• Treści kształcenia to tylko środek służący do

rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych

uczniów

• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie,

uszlachetnianie właśnie tych zdolności

• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty

instrumentalne, czyli matematyka i języki

• Zwolennicy tej teorii: Heraklit, Schmidt

Słabości formalizmu dydaktycznego:

- eksponowanie podmiotowej strony kształcenia

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej

wiedzy dotychczasowych świecie

- ignorowanie rozwijania umiejętności praktycznych

Utylitaryzm dydaktyczny

Główne założenia utylitaryzmu:

• Przedstawiciele: John Dewey, dotychczasowych. Kerschensteiner

• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych

doświadczeń ludzkości

• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które

przygotowuje do działalności praktycznej

• Układając program nauczania należy kierować się zasadami:

- problemowe podejście do treści kształcenia

- kształtowanie umiejętności praktycznych

- łączenie pracy z zabawą

- aktywizowanie uczniów

- włączanie uczniów dotychczasowych nurt życia środowiska

lokalnego

Słabości utylitaryzmu dydaktycznego:

- nacisk na rozwój umiejętności i sprawności

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy

dotychczasowych świecie

- subiektywne kryteria doboru treści kształcenia.

Teoria problemowo-kompleksowa

Główne założenia teorii problemowo –

kompleksowej:

• Twórca: B. Suchodolski

• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z

różnych dziedzin nauki

• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno –

systematycznego należy wprowadzić problemowo

– kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby

nie uczyć przedmiotów odrębnie,

dotychczasowych integrować ich treść

• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów

współczesnego świata

• Przedmiotem działalności poznawczej uczniów

należy uczynić problemy, których rozwiązanie

wymaga posłużenia się wiedzą z różnych dziedzin

Strukturalizm

Główne założenia strukturalizmu:

Twórca: K. Sośnicki

• Włączenie do programów nauczania

treści najważniejszych, stanowiących

trwały dorobek nauki i nawiązujące do jej

najnowszych osiągnięć

• Podział treści nauczania na „elementy

podstawowe” (o trwałej wartości

kształcącej) i „elementy wtórne”

(fakultatywne, nadobowiązkowe).

Egzemplaryzm współczesny

Główne założenia egzemplaryzmu:

Twórcy: M. Dagenschein, popularyzator – Hans

Schekert

• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału

nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do

zubożenia procesu kształcenia

• Nauczanie paradygmatyczne – materiał

nauczania ułożony dotychczasowych sposób

wzorcowy, ogniskowy (nie schematyczny)

• Zasada egzemplarycznego układu treści –

wiedza przekazywana jest przy pomocy

egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów,

które są reprezentatywne dla danego tematu.

Materializm funkcjonalny

Główne założenia materializmu funkcjonalnego:

Twórca: W. Okoń:

• Podkreśla konieczność przekazywania

uczniom dotychczasowych procesie

kształcenia wiedzy, jak i rozwijanie

umiejętności posługiwania się nią

• Założenie dotychczasowych trwałym

związku poznania z działaniem

• Dotychczasowych materiałach nauczania

należy eksponować „idee przewodnie”

Krytyka dotychczasowych treści
kształcenia

1) Przestarzałość.

2) Werbalizm – w dokumentach są ujęte treści, które najlepiej

wykorzystać w przekazie werbalnym

3) Historyzm – najwięcej treści dotyczących przeszłości a mało

teraźniejszości i przyszłości

4) Addytywizm – dodawanie do dokumentów treści nowych, ale nie

eliminowanie przestarzałych treści, powoduje to przeciążenie

programów, na skutek niedostosowania się do wymagań

naukowych

5) Uniformizm – jednolitość treści dla wszystkich uczniów

6) Dysharmonia – rozbieżność między stopniem trudności a

możliwościami uczniów.

7) Jednostronność – eksponowanie tylko jednej strony procesu

kształcenia

8) Akademizm – budowanie programów na wzór dyscypliny

naukowej

9) Encyklopedyzm – w programach nauczania znajdują się treści

encyklopedyczne typu: „Wiem, że…”

10) Izolacjonizm – brak związku treści kształcenia z życiem

Kierunki zmian w treściach
kształcenia

• Dobierać treści tak, aby pomagały uczniom w rozwoju

• Treści, które dostarczają wiedzy typu: „wiem, że,

wiem jak i wiem dlaczego”

• Zmiana proporcji między wiedzą o przeszłości,

teraźniejszości i przyszłości

• Tendencja do korelacji, koncentracji i integracji treści

• Podstawę doboru treści powinna stanowić koncepcja

człowieka innowacyjnego, nastawionego na

poszukiwanie problemów w świecie i ich

rozwiązywanie

• Istotne zmiany w treściach kształcenia narzuca

niepokój, jaki wywołują negatywne zjawisko cywilizacji

(wychowanie do życia w pokoju, kształtowanie postaw

tolerancji, zagrożenia ekologiczne).

Dokumenty określające treści
kształcenia

• Plany nauczania

• Programy nauczania
• Podstawy programowe
• Podręczniki

Proces kształcenia

Istota procesu kształcenia.

Podstawy filozoficzne. Podstawy

psychologiczne. Właściwości

ucznia. Sytuacja uczenia się.

Istota procesu kształcenia

Proces kształcenia – to związek

nauczania i uczenia się, ogół
czynności nauczyciela i czynności
uczniów podporządkowany wspólnym
celom kształcenia.

Podstawy filozoficzne

- uwzględnianie w procesie kształcenia:

• Obserwacji

• Myślenia

• Praktyki

- zachowanie harmonii między poznaniem pośrednim i

bezpośrednim

POZNANIE BEZPOŚREDNIE – dokonuje się na drodze

samodzielnego dostrzegania, formułowanie i rozwiązywania

problemów poprzez obserwację, doświadczenie i czynności

praktyczne (wymaga dużo wysiłku i czasu, jest wysoko

efektywne – wiedza trwała, przyczynia się do rozwijania

sprawności umysłowych i zainteresowań poznawczych).

POZNANIE POŚREDNIE – korzystanie z nagromadzonej przez

ludzkość wiedzy, którą uczeń przyswaja za pomocą słowa

drukowanego lub mówionego (dominuje w pracy szkolnej,

pozwala uczniom w krótkim czasie zdobyć dużo zakres wiedzy,

umiejętności i sprawności, które umożliwiają racjonalne poznanie

bezpośrednie).

Podstawy psychologiczne

- uwzględnianie prawidłowości uczenia

się
- uwzględnianie czynników
wpływających:
• Właściwości ucznia
• Sytuacji uczenia się

Właściwości ucznia

• Inteligencja

• Zdolności specjalne
• Zainteresowania
• Nastawienie (prawo gotowości)
• Poziom aspiracji
• Motywy uczenia się

Sytuacja uczenia się

• Stan organizmu (kondycja fizyczna i

psychiczna człowieka)
• Transfer (przekład)
• Powtórzenia
• Wzmocnienie (aprobata, pochwała,
poglądowość, działania praktyczne)
• Nagrody i kary
• Informacja o wynikach
• Aktywność, samodzielność

Zasady kształcenia

Trzy zasady kształcenia.

Charakter zasad. Klasyfikacja

zasad. Opisy wybranych zasad.

Trzy zasady kształcenia

W. Okoń wyróżnia 3 zasady kształcenia:

- jako twierdzenie oparte na prawie
naukowym
- jako teza wyprowadzona z jakiejś
doktryny
- jako norma postępowania wynikająca
z analizy prawidłowości celowo
organizowanego procesu kształcenia.

Zasady kształcenia wg Cz.
Kupisiewicza:

-  normy postępowania dydaktycznego,

których przestrzeganie pozwala
nauczycielowi zaznajomić uczniów z
podstawami usystematyzowanej
wiedzy, rozwijać ich zainteresowanie
i zdolności poznawcze, wpajać im
określone poglądy i przekonania oraz
wdrażać do samokształcenia.

Charakter zasad

- uniwersalny tzn. obowiązuje każdego

nauczyciela, bez względu na szczebel
kształcenia, typ szkoły, czy
przedmiot nauczania.
- zasady odpowiadają na pytanie
„dlaczego?”

Zasada poglądowości

Respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją i odwrotnie. Tę zasadę

sformułował Wolfgang Ratke, nadając jej następujące brzmienie: „Naprzód rzecz

poznana na niej samej, potem dopiero mówienie o rzeczy.”

Reguły dydaktyczne (Friedrich, Diesterweg, XIX w)

- przechodzić od tego, co uczniowi bliskie, do tego, co uczniowi dalekie

- zaczynaj nauczanie od znanego i dołączaj, co uczniowi nieznane

- pozwól dziecku poznawać świat za pomocą zmysłów; nauczaj poglądowo

- ujmuj treści nauczania w łatwe do ogarnięcia przez ucznia całości.

- najpierw zaznajamiaj dziecko z rzeczą, potem ze słowem

- w nauczaniu przechodź stopniowo od spraw konkretnych do abstrakcyjnych

- przystosowuj nauczanie do możliwości uczniów

W czasach nam współczesnych z zasady poglądowości wyprowadza się

następujące reguły:

• Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na

obserwacji, pomiarze i różnorodnych czynnościach praktycznych, powinno być

punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie

dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do

zrozumienia przerabianego na lekcji tematu

• Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze

bezpośredniego poznawania określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów,

należy umiejętnie kierować jego działalnością poznawczą tzn. dostarczać

odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawczego

przedmiotu.

Zasada przystępności

(stopniowania trudności), czyli pokazywania trudności uczniów

w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości – ta zasada

wymaga uwzględnienia w pracy dydaktyczno – wychowawczej

właściwości rozwojowych uczniów.

Reguły dydaktyczne (J. A. Komeński):

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia

bliskie, do tego, co dalsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia

łatwiejsze do tego, co trudniejsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom

znane do tego, co jest nieznane i nowe.

Warunkiem respektowania tej zasady jest dobra znajomość

wszystkich uczniów. Listę tradycyjnych reguł dydaktycznych

uzupełnia obecnie bardzo ważna reguła:

- w procesie nauczania – uczenia się należy uwzględniać

różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce

poszczególnych uczniów

- konieczna jest dyferencjacja (różnicowanie, indywidualizacja)

procesu kształcenia.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w
procesie nauczania – uczenia się

ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela.

Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia pracy, a uświadomienie uczniom
celu i zadania ich działania jest podstawowym warunkiem osiągania pozytywnych
wyników nauczania.
Reguły dydaktyczne:
- nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać
je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa.
- nauczyciel powinien stawiać uczniów sytuacjach wymagających dostrzegania i
wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą.
- nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych
form pracy.
Respektowanie powyższej zasady polega na wdrażaniu uczniów do samodzielnego
działania i samodzielnego myślenia (wg W. Okonia).
- Nauczyciel wdraża uczniów do samodzielnego działania wtedy, gdy wdraża do:
• Wyboru i planowania pracy
• Wykonywania pracy
• Sprawdzania wykonanej pracy
Samodzielne myślenie kształtuje się wtedy, gdy nauczyciel wdraża uczniów do:
• Spostrzegania i formułowania problemów
• Ich samodzielnego rozwiązywania
• Sprawdzania uzyskanych rozwiązań

Zasada systematyczności
(systemowości)

porządkowania wiedzy w głowie uczniów.

- proces kształcenia przebiega tym płynniej i zapewnia lepsze wyniki,

im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących go czynności.

- ważne jest, aby uczniowie poznając różne aspekty otaczającej

rzeczywistości w ramach poszczególnych przedmiotów mieli na

uwadze całość, swoistą jedność świata.

Reguły dydaktyczne:

- określić stan wiedzy wyjściowej oraz systematycznie nawiązywać

do niej

- ustalić tzw. merytoryczny środek ciężkości lekcji oraz eksponować

na jego tle i w powiązaniu z nim podrzędnych wobec niego

wiadomości i umiejętności

- podzielić dany temat na punkty i podpunkty, które nauczyciel

powinien kolejno analizować na lekcji

- systematycznie stosować streszczenia i syntetyzujące powtórzenia

- zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez uczniów

- wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im

możliwości rozwiązywania zadań wymagających dalszego i

systematycznego wysiłku.

Zasada wiązania teorii z
praktyką

wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego.

Teoria bez praktyki straciłaby swój walor poznawczy i

praktyczny, zaś praktyka bez teorii pozostałaby wąskim

utylitaryzmem.

Właściwa realizacja zasady łączenia teorii z praktyką

zapewnia trwałość i operatywność wiedzy, pobudza

aktywność, sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów,

ukazuje użyteczność wiedzy, a przede wszystkim

przygotowuje do przekształcania otaczającej rzeczywistości.

- Formy realizacji tej zasady w procesie kształcenia mogą

być różne, gdyż w procesie poznawczym praktyka spełnia

rózne funkcje:

• Poznawczą – praktyka może być źródłem wiedzy o świecie

• Weryfikacyjną – jako kryterium prawdy tej wiedzy

• Instrumentalną – jako działalność przekształcająca

rzeczywistość.

Zasada trwałości wiedzy

- postuluje stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów

będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie,
usystematyzowane i użyteczne.
Reguły dydaktyczne:
- kształtować u uczniów nastawienia na zapamiętanie
- zaznajamianie z nowym materiałem powinno odbywać się przy wielostronnym
aktywowaniu uczniów
- przy wprowadzaniu nowych informacji należy dążyć do nadania im określonej
struktury, to odpadają te treści, które nie weszły w skład żadnych struktur
- ćwiczenia mające na celu utrwalenie nowego materiału można stosować
dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ten materiał
- częstotliwość powtórzeń – największa bezpośrednio po zaznajamianiu uczniów
z nowym materiałem, powinno stopniowo maleć, ale nie znikać całkowicie
- utrwaleniu wiedzy sprzyja systematyzowanie, łączenie wiadomości istotnych
w odpowiednie całości, przeprowadzenie klasyfikacji
- trwałość informacji jest większa, gdy przedmiotem utrwalania czyni się
struktury merytorycznie spójne
- systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną oceną
pracy uczniów, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy
- powtarzanie i uczenie się na pamięć nie zapewniają na ogół tak trwałej
wiedzy, jak samodzielne rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów.

Zasada operatywności wiedzy

• Operatywność wiedzy zapewniają specjalne

zabiegi nauczyciela, polegające na wdrożeniu

uczniów do dostrzegania, formułowania i

samodzielnego rozwiązywania problemów

teoretycznych i praktycznych. Uczniowie po

sformułowaniu problemu, poszukują pomysłów

jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle

posiadanej wiedzy, wybierając najlepsze,

opracowują go, a następnie sprawdzają i

oceniają uzyskane rezultaty

• Tak więc w rozwoju umiejętności operowania

wiedzą pomaga nauczanie problemowe (uczenie

się przez odkrywanie)

Zasada efektywności

związku między celami a wynikami

kształcenia. Do czynników, które warunkują
wysoką efektywność nauczyciela – uczniów,
należy zaliczyć:
- czas pracy na lekcji
- zdolności i możliwości uczniów
- środowisko rówieśnicze, rodzinne
- czynniki związane z nauczycielem:
wykształcenie, przygotowanie metodyczne,
identyfikacja z zawodem, talent pedagogiczny
itp.

Zasada indywidualizacji i
uspołecznienia:

- nauczyciel powinien stosować

indywidualizację procesu kształcenia ze
względu na możliwości uczniów,
zdolności, tempo uczenia się,
zapewniając każdemu uczniowi
optymalny rozwój
- powinien również dbać o uspołecznienie
uczniów, tzn. uczyć współpracy,
wzajemnej pomocy, odpowiedzialności
itp.

Metody kształcenia

Istota terminu „metoda kształcenia”. Kryteria

doboru metod kształcenia. Historyczny rozwój

metod kształcenia. Wybrane klasyfikacje

metod. Charakterystyka klasycznych metod.

Istota terminu „metoda
kształcenia”.

Metoda kształcenia wg W. Okonia:

Methodos – to po grecku droga, sposób

postępowania. Stąd też metodą

kształcenia nazywamy systematycznie

stosowany sposób pracy nauczyciela z

uczniami, umożliwiający osiąganie celów

kształcenia, inaczej jest to wypróbowany

układ czynności nauczyciela i uczniów

realizowanych świadomie w celu

spowodowania założonych zmian w

osobowości uczniów.

Kryteria doboru metod
kształcenia.

- cele i zadania dydaktyczne, które mamy

zrealizować w ciągu danej lekcji lub
jednostki metodycznej
- treści: charakterystyczne właściwości
poszczególnych przedmiotów nauczania
- wiek uczniów, faza ich rozwoju
- przygotowanie nauczyciela
(przygotowanie metodyczne, jakie zna
metody nauczania)
- baza materialna szkoły (wyposażenie)

Historyczny rozwój metod
kształcenia

- metody oparte na naśladownictwie

- metody słowne – dominowały w

średniowieczu

+ m. akroamatyczne (monologowe) np. wykład

+ m. erotematyczne (dialogowe) np.

pogadanka

- metody oglądowe – oparcie nauki szkolnej na

obserwacji rzeczywistości (J. A. Komeński, H.

Pestalozzi)

- metody praktyczne – przełom XIX i XX wieku –

organizowanie i kierowanie działalnością

praktyczną uczniów

Wybrane klasyfikacje metod

K. Sośnicki wyróżnia metody:

• Podające – sztuczne, uczeń przyswaja

gotową wiedzę od nauczyciela

• Poszukujące – uczeń samodzielnie

dochodzi do wiedzy poprzez rozwiązywanie

problemów

B. Nawroczyński wyróżnia metody:

- podające

- poszukujące

- laboratoryjne – poprzez doświadczenia

uczeń dochodzi do nowej wiedzy

 

Wybrane klasyfikacje metod

Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:

• Metody oparte na obserwacji (oglądowe), do których zalicza pokaz

i pomiar

• Metody oparte na słowie (werbalne), do których zalicza

pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką

• Metody oparte na działalności praktycznej uczniów, do których

zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych

Klasyfikacja metod we W. Okonia:

• Metoda asymilacji wiedzy – pogadanka, wykład, dyskusja, praca z

książką, uczenie się programowe – uczniowie przyswajają gotową

wiedzę, podaną przez nauczyciela

• Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy – klasyczna

metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjne,

giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne

• Metody waloryzacyjne (eksponujące) – metody impresyjne i

ekspresyjne

• Metody praktyczne – metody ćwiczebne i realizacji zadań

wytwórczych.

 
Podział metod nauczania wg Marii
Nagajowej

Charakterystyka klasycznych
metod

- metody oglądowe

- metody słowne
- metody praktyczne

POKAZ

zespół czynności dydaktycznych nauczyciela,

który polega na demonstrowaniu przedmiotów,

zjawisk, procesów, czynności przy

jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi

uczniów na ich istotne cechy.

Pokaz może przybierać różną postać:

• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym

środowisku

• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym

środowisku

• Pomoce naukowe jako środki zastępcze –

modele, obrazy (ruchome i nieruchome)

• Wykresy, schematy, symbole

• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela

POMIAR

czynności wykonywane bądź przez

nauczyciela w postaci pokazu, bądź
bezpośrednio przez uczniów
pracujących pod kierunkiem
nauczyciela, pozwalające określić
ilościową stronę badanych rzeczy,
zjawisk i procesów za pomocą
odpowiednich jednostek miar.

POGADANKA

polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy

czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą

kierującą.

Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3

rodzaje pogadanki:

- wstępna – przygotowuje uczniów do pracy,

wytwarza stan gotowości

- wprowadzająca nowy materiał – pogadanka

heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu

rozwiązywania różnych zagadnień

- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna –

występuje prawie na każdej lekcji, jak również na

lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli

wyników kształcenia.

DYSKUSJA

wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie

sprawy, rozmowa, dysputa

Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony

temat.

Warunkiem skutecznego dyskutowania jest

przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i

formalnym

- przygotowanie merytoryczne – polega na

wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do

prowadzenia dyskusji

- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania

(umiejętność formułowania problemów, pytań,

prezentowania własnego punktu widzenia w

uzasadniony i logiczny sposób, operowanie

argumentami dla obalenia kontrowersyjnych

poglądów)

WYKŁAD

służy do słownego przekazania

określonych treści kształcenia w
postaci ciągłej, w przystępnej formie, w
porządku chronologicznym i logicznym
Podział wykładów:
- kursowe – ogólny przegląd danej
dyscypliny w ujęciu syntetycznym
- monograficzne – przedstawienie
wybranych problemów badawczych

Wykład

W. Okoń biorąc za podstawę aktywność uczniów i

sposób przekazu treści wyróżnia:

• Wykład konwencjonalny – treść jest

bezpośrednio przedstawiana przez wykładowcę

w gotowej do zapamiętania postaci

• Wykład problemowy – oparty na postawieniu

jakiegoś zagadnienia i ukazaniu dróg

prowadzących do jego rozwiązania

• Wykład konwersatoryjny – w którym stopień

aktywności uczniów jest największy, wykład jest

bowiem przeplatanką słów nauczyciela i

uczniów, wykonujących odpowiednie zadania

lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w

stosowaniu przekazywanej wiedzy.

OPIS

w dydaktyce należy go rozumieć jako

charakterystykę przedmiotów, zjawisk,

procesów a nawet osób.

- znajduje zastosowanie we wszystkich

klasach (od szkoły podstawowej do

wyższej)

- opisowi towarzyszy pokaz opisywanego

przedmiotu, co podnosi walory kształcące

- aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów,

powinien być jasny i zrozumiały, barwny,

żywy i plastyczny.

PRACA Z KSIĄŻKĄ

jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość

utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia

wiadomości, jak też wdraża do opanowania

metod i technik samokształcenia. Ważną

umiejętnością jest odpowiedni wybór książki

oraz kolejne stadia lektury jak:

- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu

treści)

- pobieżne przeglądanie

- lektura pogłębiona, połączona ze staranną

analizą treści oraz sporządzanie notatek.

METODA LABORATORYJNA

polega na samodzielnym przeprowadzaniu

eksperymentów przez uczniów tzn. na

stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania

jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać

przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.

Może wystąpić w dwóch wersjach:

- tradycyjnej – nauczyciel gromadzi niezbędne

pomoce oraz odpowiednio przygotowuje lekcję,

umożliwiając uczniom wykonanie określonych

eksperymentów

- problemowej – która polega na wdrażaniu

uczniów do dostrzegania, formułowania i

rozwiązywania określonych problemów

teoretycznych i praktycznych.

METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH

polega na wykonywaniu przez uczniów

różnorodnych zadań o charakterze

praktycznym.

Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki,

np.:

- w zakresie matematyki – zajęcia miernicze,

kreślarskie, modelarskie

- w zakresie j. polskiego – wypracowania

pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia

teatralne itp.

- w zakresie nauk przyrodniczych – prace

graficzne, wytwarzanie gazetek, prace

produkcyjne w szkole, w domu, na działce,

prace społecznie użyteczne, itp.

OPOWIADANIE 

polega na zaznajamianiu uczniów z

określonymi wydarzeniami w formie ich

słownego opisu, na przedstawieniu

określonej akcji, która rozwija się w czasie.

- znajduje zastosowanie w klasach

niższych szkoły podstawowej

-spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy

jest żywe, zwarte, obrazowe i wywołuje w

świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia,

postawy osób, których dotyczy. Dobre

opowiadanie pobudza uczucia

słuchających i trzyma w napięciu.

Metoda przekładu
intersemiotycznego

Metoda jest jedną z tych, które spełniają wymagania podane przez autorkę.

Cechuje ją:

• elastyczność – bo to tekst literacki i jego eksplikacja oraz uczniowskie poglądy
i oczekiwania są respektowane na lekcji przez nauczyciela i to oni stają się
współtwórcami przebiegu zajęć;
• atrakcyjność – ponieważ sposób podania i odbioru dzieła oraz praca nad nim jest
na tyle ciekawa, że budzi zainteresowanie, wyzwala emocje i motywuje do lektury,
pozwala przeżyć dzieło inaczej;
• integralność – łączy różne treści programowe i obejmuje różnorodne teksty

kultury;

• konkretność – stwarza proste sytuacje, w których nawet treści abstrakcyjne mogą

być

łatwo przyswajane;
• skuteczność – ponieważ kształci dziecko wszechstronnie. Rozwija postawy

twórcze

ucznia, jego intelekt, wyobraźnię sprawność językową. Z drugiej strony nie

zapomina

o dziele. Praca „blisko tekstu” uczy dyscypliny myślenia i wypowiedzi. Kształtuje
świadomość i kompetencje literackie.

Formy organizacyjne procesu

kształcenia

Istota terminu „formy organizacyjne

kształcenia”. Kryteria doboru form

organizacyjnych kształcenia. Podział form

organizacyjnych kształcenia. Charakterystyka

form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych

ze względu na liczbę uczniów (nauczanie

jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

Istota terminu „formy
organizacyjne kształcenia”

Formy organizacyjne – przesądzają o

organizacyjnej stronie pracy
dydaktycznej, wskazują jak
organizować tę pracę stosownie do
tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu
ma być przedmiotem kształcenia.

Kryteria doboru form
organizacyjnych kształcenia

Dobór form organizacyjnych zależy od

wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu nauczania
- wyposażenie szkoły w środki
dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy

Podział form organizacyjnych
kształcenia

Kryteria podziału:

- liczba uczniów

- miejsce pracy uczniów

- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie dydaktycznym

wyróżnia się:

- nauczanie jednostkowe

- nauczanie grupowe

- nauczanie zbiorowe (frontalne)

Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:

- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium,

warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)

- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach

produkcyjnych itp.)

Stosownie do czasu pracy uczniów można mówić o zajęciach:

- lekcyjnych

- pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze,

zajęcia kompensacyjno – korekcyjne).

Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia
wyróżnionych ze względu na liczbę
uczniów (nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

NAUCZANIE JEDNOSTKOWE

Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania

dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z

bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:

- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności

dostosowany jest do poziomu ucznia) i tempa uczenia się

- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów

pracy ucznia

- omówiona forma jest wysoko efektywna

Wady nauczania jednostkowego:

- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia

- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela

- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

NAUCZANIE ZESPOŁOWE

Nauczanie zespołowe wg koncepcji J. Barteckiego:

- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)

- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał

takie same szanse jak inne)

- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania,

wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy, kierowania

przebiegiem pracy

- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy

uczniów

- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza wszystkich

do intensywnej pracy (słuchania, analizy)

- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się

wyłącznie indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:

- praca jednolita – każdy zespół ma takie same zadanie do wykonania

- praca zróżnicowana – każdy zespół ma inne zadania do wykonania

- praca kombinowana – część zespołu pracuje nad jednym zadaniem, a część

nad innym

- praca brygadowa

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania zespołowego:

- wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związaną z

tematem lekcji

- grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i

samodzielności uczniów

- wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału zadań, a także do

racjonalnej organizacji pracy i współodpowiedzialności za jej efekty

NAUCZANIE ZBIOROWE

System klasowo-lekcyjny jako odmiana nauczania zbiorowego (J.

Strum):

- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku

- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym

planem nauczania

- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45

minut.

- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania

- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.

Zalety:

- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną

- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną grupą uczniów

- pozwala organizować zespołowy wysiłek uczniów i współzawodnictwo

w nauce

- zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania

- zapewnia opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy z

danego przedmiotu nauczania

Wady:

- „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia narzucanych

wszystkim uczniom (treści są niezrozumiałe, jednakowe)

- brak warunków skutecznej indywidualizacji pracy dydaktyczno-

wychowawczej z uczniami

- nadmierna sztywność organizacyjna

- brak warunków utrzymywania więzi ucznia ze szkołą

- przedmiotowe traktowanie uczniów.

Teoria kształcenia

wielostronnego

Przesłanki fizjologiczne

i psychologiczne. Cztery toki

kształcenia

Przesłanki fizjologiczne
i psychologiczne

Przesłanki fizjologiczne.

Harmonijne współdziałanie obu półkul
mózgowych warunkiem
wielostronnego rozwoju jednostki.
Osobowość ucznia (człowieka) jest
harmonijnie funkcjonującą całością
(poznającą, czującą i działającą).

Funkcje mózgu

Przesłanki psychologiczne.

Podstawowe funkcje osobowości - rodzaje

aktywności człowieka:

Poznawanie świata i siebie - Aktywność

intelektualna (poznawanie rzeczywistości przez

przyswajanie gotowej wiedzy i przez jej odkrywanie

Przeżywanie świata i nagromadzonych w nim

wartości - Aktywność emocjonalna (polega na

przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu)

Zmienianie świata - Aktywność praktyczna (udział

człowieka w przekształcaniu rzeczywistości,

wykonywanie zadań praktycznych przy

wykorzystaniu zdobytej wiedzy)

Cztery toki kształcenia.

Poszukujący
Eksponujący
Podający
Operacyjny

PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Czynności nauczyciela:

1. Przygotowanie uczniów do pracy przez

zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji.

2. Podawanie uczniom nowego materiału.

3. Synteza przekazywanych uczniom

wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia.

4. Kontrola stopnia opanowania przez

uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i

oceny trwałości i operacyjności wiedzy.

5. Zastosowanie, wyznaczenie zestawów

ćwiczeń i zadań.

 

PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Czynności ucznia:

1. Powstanie u uczniów pozytywnej

motywacji.

2. Poznawanie i przyswajanie nowych

wiadomości.

3. Kojarzenie nowych wiadomości z już

posiadanymi, syntetyzowanie i utrwalanie.

4. Samokontrola i samoocena – likwidacja luk

i braków w wiadomościach i umiejętnościach.

5. Posługiwanie się zdobytą wiedzą w

nowych sytuacjach.

PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Zalety i wady podającego toku

kształcenia:
- zaletą jest szybkie przekazanie
przez nauczyciela gotowej wiedzy
- wadą jest słabe aktywizowanie
uczniów na lekcji oraz pamięciowy
sposób przyswajania przez nich
wiedzy.

POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Czynności nauczyciela:

1. Organizowanie sytuacji problemowej.

2. Formowanie problemu (gdy uczniowie

sami nie są w stanie sami tego uczynić).

3. Udzielanie uczniom pomocy w procesie

wytwarzania hipotez i ich weryfikowania.

4. Kierowanie myśleniem i działaniem w

fazie sprawdzania rozwiązań.

5. Kierowanie procesem systematyzowania i

kierowania wiedzy.

6. Organizowanie prac służących

zastosowaniu zdobytej przez uczniów

wiedzy.

POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Czynności ucznia:

1. Uświadomienie sobie trudności o charakterze

praktycznym lub teoretycznym.

2. Formułowanie problemu oraz gromadzenie

niezbędnych wiadomości.

3. Formułowanie i uzasadnianie hipotez.

4. Sprawdzanie słuszności przewidywań

(eksperymenty, działania praktyczne, analizy

porównawcze)

5. Formułowanie rozwiązań i wniosków oraz

uporządkowanie i utrwalenie wiadomości.

6. Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych

zadań.

POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA

Walory poszukującego toku kształcenia:

- proces kształcenia przybiera postać

działalności badawczej

- rozwija i kształci zdolności

poznawcze (myślenie, spostrzeganie)

- rozwija aktywność intelektualną,

postawę badawczą

- zapewnia uczniom wiedzę trwałą o

operatywną (bo uczeń sam dochodzi

do wiedzy).

EKSPONUJĄCY TOK
KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Ukierunkowanie kontaktu z dziełem

(utworem)

2. Eksponowanie dzieła (utworu)

3. Wskazanie na istotne elementy

utworu i ich objaśnienie.

4. Inspirowanie uczniów do wyrażania

indywidualnych przeżyć.

5. Podsumowanie zajęć i kierowanie

uogólnieniem.

EKSPONUJĄCY TOK
KSZTAŁCENIA:

Czynności ucznia:

1. Zetknięcie się z dziełem.
2. Emocjonalne przeżywanie
określonych wartości i ich przyswajanie.
3. Analiza i zrozumienie dzieła.
4. Wyrażanie indywidualnych uczuć.
5. Formułowanie wniosków praktycznych
dotyczących postaw własnych.

EKSPONUJĄCY TOK
KSZTAŁCENIA:

Walory eksponującego toku

kształcenia:
- zapewnia poznanie kultury
- uczniowie rozbudzają uczucie,
wrażliwość na wartości
- wyrabiają umiejętność
wartościowania i oceny

OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności nauczyciela:

1. Uświadomienie celu i znaczenia
działania.
2. Ustalenie reguł i zasad działania.
3. Pokaz wzorowo wykonanego
działania.
4. Kontrola i korekta.
5. Kontrola i ocena.

OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA:

Czynności ucznia:

1. Poznanie celu działania – powstanie
pozytywnej motywacji.
2. Przypomnienie reguł i zasad działania.
3. Obserwacja wzoru działania,
kształtowanie się w świadomości modelu
działania.
4. Pierwsze próby wykonania działania.
5. Ćwiczenia w samodzielnym
wykonywaniu działania.

OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA:

Walory operacyjnego toku kształcenia:

- uczniowie mają możliwość
zastosowania wiedzy teoretycznej
- poznają związki i zależności dotyczące
określonych zjawisk i procesów
- działania praktyczne uczniów
pozwalają lepiej zrozumieć i na dłużej
zapamiętać wiadomości.
- sprzyjają rozwojowi ich samodzielności