Moduł:

Jak i dlaczego różnimy się od

innych?

Wykład:

PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC

MIĘDZY LUDŹMI

dr Anna Siwy-Hudowska

Jak temperament wpływa

na zachowanie?

(na podstawie

Regulacyjnej Teorii

Temperamentu

[RTT] Strelaua)

Jan Strelau

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

3

Założył w pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic
Indywidualnych oraz stworzył Interdyscyplinarne Centrum
Genetyki Zachowania. Był pierwszym przewodniczącym
Europejskiego Towarzystwa Psychologii Osobowości (1984-
1988), przewodniczył Międzynarodowemu Towarzystwu
Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995).

Z Wikipedii:
polski psycholog znany w skali
międzynarodowej ze swoich badań nad
temperamentem. Od 1957 do 2001 jego
kariera naukowa związana była z
Uniwersytetem Warszawskim, a od roku
2001 z Szkołą Wyższą Psychologii
Społecznej, gdzie był pierwszym
dziekanem Wydziału Psychologii, a od
2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki i
współpracy międzynarodowej.

Jan Strelau

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

4

Był wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk
Psychologicznych (IUPsyS; 1996-2000) oraz wiceprezesem Polskiej
Akademii Nauk (2002-2006).
Jest członkiem Europejskiej Akademii Nauk, członkiem
rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem zagranicznym
Fińskiej Akademii Nauk i Literatury.
Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,
Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Państwowego
Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie.
Jest laureatem wielu nagród, w tym:

•Nagroda Prezesa Rady Ministrów w kategorii "za wybitny dorobek
naukowy”

•Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk
humanistycznych i społecznych (tzw. polski Nobel)

•Nagroda Fundacji Humboldta „Humboldt Research Award to Emitent
Foreign Academics” za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad
osobowością

•Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z prof. Aloisem Angleitnerem)
za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze

•Nagroda New Europe Prize 1997 fundowana przez sześć instytutów
badań zaawansowanych (Institutes for Advanced Study – Stanford,
Princeton, Chapel Hill, Uppsala i Wassenaar).

Postulaty (1)

1.

Temperament przejawia się w
formalnej charakterystyce
zachowania.

2.

Cechy formalne zachowania można
opisać w kategoriach energetycznych
i czasowych.

3.

Pod względem formalnych
charakterystyk zachowania istnieją
względnie stałe różnice
indywidualne.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

5

Postulaty (2)

1.

Różnice indywidualne w temperamencie są
powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich
zachowań i reakcji.

2.

Cechy temperamentalne obecne są od
wczesnego niemowlęctwa.

3.

Temperament występuje zarówno u
człowieka, jak i u zwierząt.

4.

Temperament w swej pierwotnej formie jest
wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik
genetyczny, jak i określone mechanizmy
fizjologiczne i biochemiczne
współdeterminują różnice indywidualne w
temperamencie.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

6

Postulaty (3)

1.

Cechy temperamentalne, choć względnie
stałe, podlegają w ontogenezie powolnym
zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych
oraz interakcji genotypu i środowiska).

2.

Temperament pełni funkcję regulacyjną;
polega ona na modyfikacji (moderowaniu)
wartości stymulacyjnej i temporalnej
zachowań i reakcji oraz sytuacji w jakiej
jednostka się znajduje.

3.

Rola temperamentu w regulacji stosunków ze
światem ujawnia się głównie w sytuacjach
i/lub zachowaniach ekstremalnych.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

7

Temperament

Zespół podstawowych, względnie stałych czasowo

cech osobowości, które manifestują się w
formalnej charakterystyce zachowania
(parametrach energetycznych i czasowych).

Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i

są wspólne dla człowieka i zwierząt.

Będąc pierwotnie zdeterminowany przez

wrodzone mechanizmy fizjologiczne,
temperament podlega zmianom zachodzącym
pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz
niektórych czynników środowiskowych.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

8

Cechy formalne

Dotyczą sposobu wyrażania się treści. Każde
zachowanie przebiega w określony sposób i z tego
punktu widzenia zachodzą różnice indywidualne.

Temperament przejawia się we wszystkich
rodzajach zachowania, w ich charakterystyce
ENERGETYCZNEJ (wielkość, intensywność, siła) i
CZASOWEJ (szybkość, ruchliwość, trwałość).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

9

Cechy względnie stałe



w porównaniu z innymi właściwościami psychicznymi

temperament należy do zjawisk najbardziej stałych;



temperament może się zmieniać wraz z rozwojem

osobniczym: zmiany te mają charakter progresywny
(okres dojrzewania) lub regresywny (okres starzenia
się);



temperament może ulec zmianom będącym

wynikiem silnych bądź długotrwałych oddziaływań
środowiska fizycznego i społecznego: zmiany te
mogą wystąpić wtedy, gdy oddziaływania wywołują
zmiany w mechanizmach fizjologicznych, leżących u
podstaw temperamentu (np. długotrwała choroba,
urazy, poważne zakłócenia w otoczeniu, sposób
odżywiania, wieloletnie oddziaływania temperatury
na organizm, warunki zamieszkania czy
permanentny hałas).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

10

Cechy biologicznie
zdeterminowane



Są wynikiem ewolucji biologicznej;



Występują nie tylko u człowieka, ale i w świecie

zwierzęcym;



Jednostka od urodzenia ma właściwy sobie

temperament…



…zdeterminowany mechanizmem fizjologicznym,

kształtującym się w okresie życia płodowego, na
podłożu wyposażenia genetycznego.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

11

Charakterystyki cech



CHARAKTERYSTYKA POZIOMU ENERGETYCZNEGO

ZACHOWANIA
Wszystkie te cechy, które są wyznaczane różnicami
indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych
odpowiedzialnych za poziom energetyczny
organizmu, tzn. za nagromadzenie, jak i
rozładowanie zmagazynowanej energii.



CHARAKTERYSTYKA POZIOMU CZASOWEGO

ZACHOWANIA
Dotyczy takich cech zachowania, jak: utrzymywanie
się reakcji, powtarzanie reakcji, ruchliwość,
regularność, szybkość i tempo reakcji.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

12

13

E

N

E

R

G

E

T

Y

C

Z

N

Y

P

O

Z

IO

M

Z

A

C

H

O

W

A

N

IA

(E

P

Z

)

WRAŻ-

LIWOŚ

Ć

SENSO

-

RYCZN

A (WS)

REAKTYWNOŚ

Ć

EMOCJONALN

A (RE)

WYTRZYMAŁO

ŚĆ (WT)

AKTYWNOŚĆ

(AK)

14

C

Z

A

S

O

W

A

C

H

A

R

A

K

T

E

R

Y

S

T

Y

K

A

Z

A

C

H

O

W

A

N

IA

(C

C

Z

)

ŻWAWOŚĆ (ŻW)

PERSEWERATYWNO

ŚĆ (PE)

WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA

Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej

wartości stymulacyjnej.



w nocy dostrzegam płynące po niebie chmury;



czuję nawet delikatny zapach kwiatów;



zwraca moją uwagę zmiana smaku wody, gdy

przebywam w nowym miejscu;



zwykle czuję zapach używanych przez kogoś

kosmetyków;



łatwo dostrzegam zapadający zmierzch;



zwykle czuję zapach kawy w pomieszczeniu.

15

REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA

Tendencja do intensywnego reagowania na bodźce

wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości
i niskiej odporności emocjonalnej.



wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami;



niepowodzenia i trudności zwykle zniechęcają mnie do

pracy;



często brakuje mi słów, jeśli muszę powiedzieć coś bez

przygotowania wobec dużej grupy osób;



tracę pewność siebie, gdy ktoś mnie krytykuje;



bardzo się denerwuję przed egzaminami czy ważnymi

spotkaniami;



bardzo przeżywam drastyczne sceny filmowe;



drażnią mnie ostre dźwięki, np. pisk opon, dzwonki do

drzwi;



popełniam błędy, jeśli pracuję w dużym napięciu;



często załamuję się w ciężkich chwilach

16

WYTRZYMAŁOŚĆ

Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach

wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej
aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji
zewnętrznej.



zachowuję świeżość i siły nawet po długiej podróży;



jestem w stanie kontynuować pracę pomimo

zmęczenia;



w czasie upałów mogę intensywnie pracować;



potrafię pracować w hałasie;



potrafię się obyć bez środków przeciwbólowych, nawet

przy silnym bólu;



potrafię intensywnie pracować po nie przespanej nocy;

17

AKTYWNOŚĆ

Tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości

stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających
stymulacji zewnętrznej (z otoczenia).



staram się tak zorganizować sobie wakacje, żeby mieć

dużo wrażeń;



często odwiedzam swoich znajomych;



często ryzykuję dla samej przyjemności ryzyka;



staram się korzystać z każdej okazji poznania

ciekawych osób;



często zmieniam styl pracy, aby uniknąć znudzenia;



często angażuję się w zajęcia wymagające kontaktów z

wieloma ludźmi;



korzystam z każdej okazji do zmiany otoczenia, np.

poprzez wyjazdy do rodziny lub znajomych, wyjazdy
turystyczne;



lubię brać udział w dyscyplinach sportowych

wymagających rywalizacji;



moje życie jest pełne wrażeń.

18

ŻWAWOŚĆ

Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania

wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z
jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do
zmian w otoczeniu.



zwykle pracuję szybko, nawet jeśli mam dużo czasu;



bez większego trudu potrafię wykonywać kilka czynności

równocześnie;



zwykle zdążam odskoczyć, aby nie ochlapał mnie

samochód;



szybko chodzę po schodach;



zwykle udaje mi się złapać rzucone w moim kierunku

przedmioty, np. pudełko zapałek, klucze, piłkę;



potrzebuję niewiele czasu na przebranie się (np. w

przymierzalni w sklepie).

19

PERSEWERATYWNOŚĆ

Tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po

zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), które to
zachowanie wywołał.



Często przed zaśnięciem przypominam sobie rozmowy, które
prowadziłem w ciągu dnia;



przez długi czas nie potrafię zapomnieć o doznanych
upokorzeniach;



zdarza mi się nucić przez cały dzień tę samą melodię;



jeśli wieczorem pokłócę się z kimś, to rano budzę się z myślą
o tym;



w stanach napięcia często powtarzam pewne czynności, np.
poprawiam włosy, pocieram twarz;



długo nie potrafię się pogodzić ze stratą, np. zgubieniem czy
zniszczeniem jakiegoś przedmiotu;



długo przechowuję przedmioty (pamiątki, listy), z którymi
wiążą się miłe przeżycia;



jeśli usłyszę niepochlebną uwagę o sobie, to ciągle o tym
myślę.

20

Pomiar cech RTT



Formalna Charakterystyka Zachowania –

Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT) – dla
dorosłych (Zawadzki i Strelau, 1997)



Kwestionariusz Temperamentu dla Dzieci (KTD)

(Oniszczenko i Radomska, 2002)

21

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

REGULACJA stymulacji

Jeśli jest efektywna  dopasowanie docierającej do

organizmu stymulacji do indywidualnej możliwości
jej przetwarzania.

Jeśli nie jest efektywna brak dopasowania:

stymulacja nadmierna lub za słaba z punktu
widzenia możliwości jej przetwarzania przez
organizm i niezgodna z optimum funkcjonowania.

22

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Efektywna regulacja

stymulacji

duża wytrzymałość

i

niska reaktywność emocjonalna

i

wysoka aktywność

lub

mała wytrzymałość

i

wysoka reaktywność emocjonalna

i

niska aktywność

23

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Nieefektywna regulacja

stymulacji

1

. tendencja do niedostymulowania:

d

uża wytrzymałość

i

n

iska reaktywność emocjonalna

i

m

ała aktywność

l

ub

2

. tendencja do przestymulowania

m

ała wytrzymałość

i

w

ysoka reaktywność emocjonalna

i

w

ysoka aktywność

24

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Struktury cech
temperamentalnych

1)

Zharmonizowana:



duże możliwości przetwarzania stymulacji



małe możliwości przetwarzania stymulacji

2)

Niezharmonizowana:



duże możliwości przetwarzania stymulacji



małe możliwości przetwarzania stymulacji

25

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Struktura zharmonizowana (1)

Wskazująca na duże możliwości przetwarzania

stymulacji, oznacza:

•

efektywną regulację stymulacji

•

nastawienie na poszukiwanie stymulacji

•

duże możliwości przystosowawcze

•

typ sangwiniczny

Przykłady układów cech:

•

Duża WT, mała RE, duża AK

•

Duża WS, duża ŻW, mała PE

26

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Struktura zharmonizowana (2)

Wskazująca na małe możliwości przetwarzania

stymulacji, oznacza:

•

efektywną regulację stymulacji

•

nastawienie na rozładowanie pobudzenia i
unikanie stymulacji

•

małe możliwości przystosowawcze, lepsze
funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości
stymulacyjnej

•

typ melancholiczny

Przykłady układów cech:

•

Mała WT, duża RE, mała AK

•

Mała WS, mała ŻW, duża PE

27

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Struktura niezharmonizowana
(1)

Wskazująca na duże możliwości przetwarzania

stymulacji, oznacza:

•

nieefektywną regulację stymulacji

•

nastawienie na ograniczenie zachowań
rozładowujących w efekcie niskiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego
pobudzenia

•

bez tendencji do poszukiwania stymulacji

•

typ flegmatyczny

Przykłady układów cech:

•

Duża WT, mała RE, mała AK

•

Mała lub przeciętna WS, ŻW, PE

28

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Struktura niezharmonizowana
(2)

Wskazująca na małe możliwości przetwarzania

stymulacji, oznacza:

•

nieefektywną regulację stymulacji

•

nastawienie na rozładowanie wysokiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego
pobudzenia

•

bez tendencji do unikania stymulacji

•

skłonność do zachowań impulsywnych,
wybuchowości i reagowania gniewem

•

typ choleryczny

Przykłady układów cech:

•

Mała WT, duża RE, duża AK

•

Duża lub przeciętna WS, ŻW, PE

29

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Badania nad reaktywnością

•

Odporność na nacisk grupowy: r>R

•

Rozbieżność między „ja” realnym i
idealnym: r<R

•

Postawa makiaweliczna (syndrom
oziębłości): r>R

•

Realistyczny poziom aspiracji: r

•

Zawyżony lub zaniżony poziom aspiracji:
R

•

Orientacja na działanie: r>R

30

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Inne badania nad cechami
RTT

•

RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny
stan zdrowia psychicznego, intensywność
symptomów neurotycznych i dobrostan
jednostki

•

Pacjenci z zespołami depresyjnymi
charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK
oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z
grupą kontrolną)

•

Najtrafniejszymi predyktorami PTSD są RE
(+) i AK (-) (w oparciu o badania powodzian
z 1997r.)

31

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

32

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Strelau, J. (2006). Psychologia różnic
indywidualnych (wyd. 2.). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”:

rozdział 9., podrozdział 9.4.
Regulacyjna Teoria Temperamentu (s.
250-258).

LITERATURA

Dziękuję za uwagę!

33

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska